29 شىلدە كۇنى قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ تۇركيا رەسپۋبليكاسىنا رەسمي ساپارمەن باردى. بۇل ساپار ەكى ەل اراسىنداعى تاريحي، مادەني جانە ساياسي, ەكونوميكالىق بايلانىستاردى تەرەڭدەتۋدىڭ جاڭا پاراعىن اشۋعا باعىتتالىپ وتىر.

ءتۇبى ءبىر تۇركى ەلدەرىنىڭ تاتۋلىعى

قازاقستان مەن تۇركيا اراسىنداعى قارىم-قاتىناس تاۋەلسىزدىك جىلدارىنان بەرى ەرەكشە سەنىم مەن ىرگەلى ارىپتەستىككە نەگىزدەلىپ كەلەدى. تۇركيا – قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن العاش بولىپ مويىنداعان مەملەكەت جانە بۇگىندە ەكى ەل اراسىنداعى بايلانىس تەك سيمۆوليكالىق دەڭگەيدە عانا ەمەس، ناقتى ەكونوميكالىق جوبالارمەن، ايماقتىق ساياسي ىقپالداستىقپەن بەكىپ كەلەدى.

پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ ساپارى باستالعان ساتتەن-اق، تۇرىك تاراپى ونىڭ ماڭىزدىلىعىنا ايرىقشا ءمان بەرگەنىن بايقاتتى. ادەتتە سيرەك كەزدەسەتىن «ديپلوماتيالىق ءداستۇر» – تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايپ ەردوعاننىڭ قاسىم-جومارت توقاەۆتى اۋەجايدان ءوزى قارسى الۋى – ەكى كوشباسار اراسىنداعى جەكە سەنىم مەن ساياسي ۇيلەسىمدىلىكتىڭ بەلگىسى بولدى. بۇل باۋىرلاس ەلدەر اراسىنداعى دوستىقتىڭ، جەكە سەنىمنىڭ جانە ساپار ماڭىزدىلىعىنىڭ ايقىن كورىنىسى.

تۇركيادا جۇرگەن مەدياساراپشى امانگەلدى قۇرمەتۇلى مەملەكەت باسشىسىقاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ تۇركياعا ساپارى جوعارى دەڭگەيدە ءوتىپ جاتقانىن اتاپ ءوتتى.

«بۇل ساپار تۇرىك قوعامىندا ماڭىزدى مەملەكەتتىك ساپار دەڭگەيىندەي باعالانىپ جاتىر. قازاقستان پرەزيدەنتىن رەجەپ تايپ ەردوعاننىڭ ءوزى اۋەجايدان كۇتىپ الدى. كەيىن ەكەۋى وڭاشا كەزدەسىپ، ءبىر كولىكپەن بىرگە اتتانىپ كەتتى. سولاي ەرەكشە ىقىلاسىن بايقاتتى. مارتەبەلى مەيماندى  اۋەجايدا  مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءوزى قارسى الۋى  قوناققا قۇرمەتتىڭ تورەسى سانالادى.بۇنىڭ بارلىعىن كوپ وقىرمان الەۋمەتتىك جەلىدەن دە كورىپ وتىرعان بولۋى كەرەك. بۇگىن ساپار جالعاسىپ جاتىر»، – دەيدى ول.

امانگەلدى قۇرمەتۇلىنىڭ ايتۋىنشا، قاسىم-جومارت توقاەۆ بۇعان دەيىن دە تۇركياعا ءتورت مارتە – مەملەكەتتىك، رەسمي جانە جۇمىس ساپارلارىمەن بارعان. الايدا بۇل جولعى ساپاردىڭ ەرەكشەلىگى – ونىڭ گەوساياسي ءمانى مەن كوپقىرلى مازمۇنىندا. بۇل – تەك ەكىجاقتى قاتىناستاردىڭ جاڭا پاراعى عانا ەمەس، تۇتاس تۇركى الەمىنىڭ بولاشاعىنا اسەر ەتەتىن ستراتەگيالىق قادام.

ساياسي ديالوگ, گەوساياسي سالماق جانە ەكونوميكالىق ارىپتەستىك

ساپار باعدارلاماسى مازمۇندى بولماق. پرەزيدەنتتەر قازاق-تۇرىك ستراتەگيالىق سەرىكتەستىگىن تەرەڭدەتۋ، ايماقتىق قاۋىپسىزدىك، ەنەرگەتيكالىق تۇراقتىلىق جانە تۇركى ينتەگراتسياسى سەكىلدى ماسەلەلەردى تالقىلايدى دەپ كۇتىلۋدە. ەكى ەلدىڭ ۇستانىمى – كوپۆەكتورلى سىرتقى ساياساتقا نەگىزدەلگەن، بۇل قازىرگى الەمدەگى تۇراقسىز گەوساياسي جاعدايدا ءوزارا قولداۋعا اسا ماڭىزدى.

سونىمەن قاتار، تۇركيا – ناتو مۇشەسى، ال قازاقستان – ورتالىق ازياداعى جەتەكشى مەملەكەت رەتىندە شىعىس پەن باتىستىڭ اراسىندا تەپە-تەڭ ساياسات جۇرگىزۋگە مۇددەلى. وسى ورايدا، قازاق-تۇرىك ستراتەگيالىق ارىپتەستىگى گەوساياسي تۇرعىدان دا ۇلكەن مانگە يە بولا تۇسپەك.

ساپار بارىسىندا ەكىجاقتى ينۆەستيتسيالىق جوبالار، ساۋدا-ەكونوميكالىق سەرىكتەستىك، ونەركاسىپ پەن اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى ىنتىماقتاستىق ماسەلەلەرى باستى نازاردا بولۋى ىقتيمال.

تۇركيا – قازاقستان ەكونوميكاسىنا بەلسەندى تۇردە ينۆەستيتسيا سالىپ وتىرعان مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى. تۇركيا قازاقستاننىڭ ساۋدا-ەكونوميكالىق سەرىكتەستەرى اراسىندا بەسىنشى ورىندا تۇر. 2023 جىلى ەكى ەل اراسىنداعى تاۋار اينالىمى 5 ميلليارد اقش دوللارىنا جەتكەن. سونىڭ ىشىندە قازاقستاننان تۇركياعا شىعارىلعان ەكسپورت كولەمى 3,3 ميلليارد دوللاردى قۇراسا، تۇركيادان جەتكىزىلگەن يمپورت 1,7 ميلليارد دوللارعا تەڭ بولدى. قازاقستان نەگىزىنەن مۇناي جانە مۇناي ونىمدەرى، مىس، قورعاسىن، مىرىش، اليۋميني، تابيعي گاز جانە ماقتا ەكسپورتتايدى. ال تۇركيادان ەلىمىزگە اكەلىنەتىن نەگىزگى تاۋارلار قاتارىندا ءدارى-دارمەك، كۇنباعىس تۇقىمى، كيىم-كەشەك، اۆتوكولىكتەر مەن ولاردىڭ قوسالقى بولشەكتەرى بار.

2025 جىلدىڭ العاشقى بەس ايىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا ەكىجاقتى تاۋار اينالىمى 2 ميلليارد دوللارعا جۋىقتادى. قاڭتار مەن مامىر ارالىعىندا قازاقستان 1,3 ميلليارد دوللاردىڭ ءونىمىن تۇركياعا ەكسپورتتاپ، 643 ميلليون دوللاردىڭ تاۋارىن يمپورتتاعان.

بولاشاقتا بۇل كورسەتكىش ارتا تۇسەتىنى انىق، سەبەبى پرەزيدەنت توقاەۆ تۇركيامەن ترانسۇلتتىق لوگيستيكا، ەنەرگەتيكا جانە جوعارى تەحنولوگيا سالالارىندا بىرلەسكەن جوبالاردى دامىتۋعا ەرەكشە ءمان بەرىپ كەلەدى.

ناقتىراق ايتقاندا, ەكى ەل اراسىنداعى ساۋدا-ەكونوميكالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ ماڭىزدى باعىتتارىنىڭ ءبىرى – كولىك جانە لوگيستيكا سالاسىنداعى ارىپتەستىك. 2023 جىلى ەكى ەل اراسىنداعى تەمىرجول ارقىلى جۇك تاسىمالى 14 پايىزعا ءوسىپ، جالپى كولەمى 5 ميلليون تونناعا جۋىقتادى. ال اۆتوكولىكپەن جەتكىزىلگەن جۇك كولەمى 732 مىڭ تونناعا جەتىپ، 0,4 پايىزعا ارتقان.

قازىر ەكى ەل ترانسكاسپي حالىقارالىق كولىك ءدالىزىن دامىتۋعا باسا ءمان بەرىپ وتىر. بۇل باعىتتاعى ناقتى جۇمىستار قولعا الىنعان. وتكەن جىلى وسى ءدالىز ارقىلى تاسىمالدانعان جۇك كولەمى 62 پايىز ءوسىپ، 4,5 ميلليون تونناعا جەتكەن. الداعى جىلدارى بۇل كورسەتكىشتى 10 ميلليون تونناعا دەيىن ۇلعايتۋ جوسپارلانىپ وتىر.

«ءوز باسىم بۇل ساپاردا ەكونوميكالىق استار مولىراق بولادى دەپ ەسەپتەيمىن. سونىڭ ىشىندە كولىك-لوگيستيكا سالاسى جانە اۋىل شارۋاشىلىق سالاسىنا كوڭىل بولىنەتىن سيياقتى. كولىك-لوگيستيكا سالاسىنىڭ ەڭ ەرەكشە تۇسى – قازاقستاننىڭ ترانزيتتىك الەۋەتىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان جاڭا ۇستانىم. ياعني, بۇرىن كولىك-لوگيستيكا بايلانىستارىن تەمىر جولدارمەن، اۆتوموبيلجولدارىمەن باعالاپ كەلگەن بولساق، ەندى وعان اۆياتسيالىق باعىت تا قوسىلۋى مۇمكىن. بۇل رەتتە، قازاقستاننىڭ اۋە كەڭىستىگىن حالىقارالىق اۋە كولىگىمەن,جۇك تاسىمالداۋ باعىتىنا قولدانۋ مۇمكىندىگىن ارتتىرۋ ماڭىزدى. بارشاعا بەلگىلى، اقتوبەدە ارنايى حاب سالىنىپ جاتىر. ەندى تۇرىكتەر دە اتسالىسا باستادى. دەمەك اۋە كەڭىستىگىن جۇك تاسىمالىنا پايدالانۋ جاڭا باعىت بولىپ ەسكەرىلىپ جاتقان سىڭايلى. الدا ءالى دە كەزدەسۋلەر بار. ستراتەگيالىق-ىنتىماقتاستىق جونىندەگى كەڭەستىڭ V وتىرىسى وتەدى. تاعى بىرقاتار ءىس-شارالار بار. ءوز باسىم تۇركيا مەن قازاقستان اراسىنداعى بايلانىستاردىڭ جاڭا ءبىر دەڭگەيى دەپ باعالاپ وتىرمىن»، - دەيدى امانگەلدى قۇرمەتۇلى.

قازاقستان مەن تۇركيا – تۇركى مەملەكەتتەرى ۇيىمىنىڭ (تمۇ) نەگىزگى جەتەكشى ەلدەرى. بۇل ساپار اياسىندا مادەني-گۋمانيتارلىق بايلانىستاردى تەرەڭدەتۋ، ءبىلىم، تۋريزم جانە جاستار ساياساتى سالاسىنداعى جوبالاردى ىلگەرىلەتۋ مۇمكىندىكتەرى دە قاراستىرىلماق.

ءتۇيىن

قاسىم-جومارت توقاەۆتىڭ تۇركياعا رەسمي ساپارى – تەك ەكى ەل اراسىنداعى بايلانىستاردىڭ بەرىكتىگىن كورسەتۋ عانا ەمەس، جاڭا كەزەڭگە قادام باسۋدىڭ بەلگىسى. بۇل ساپار ناتيجەسىندە قازاقستان مەن تۇركيا ەكونوميكالىق، ساياسي جانە مادەني ىقپالداستىقتى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرەتىنى ءسوزسىز.

بۇل ساپار ەكى ەل اراسىنداعى كوپجىلدىق سەنىم مەن ىنتىماقتاستىقتى تەرەڭدەتىپ قانا قويماي، ونى ناقتى ستراتەگيالىق جوبالارمەن جانە كوپقىرلى ارىپتەستىكپەن بەكەمدەۋگە باعىتتالعان. ەكى مەملەكەت اراسىنداعى ىقپالداستىق ەندى تەك ەكىجاقتى عانا ەمەس، تۇتاس تۇركى الەمىنىڭ بولاشاعىنا اسەر ەتەتىن ماڭىزدى فاكتورعا اينالۋدا.

تۇيىندەي ايتقاندا، ءتۇبى ءبىر تۇركى تۋىستىعى ەندى ورتاق تاريحي-مادەني مۇرامەن عانا ەمەس، ناقتى مازمۇنعا يە پراگماتيكالىق سەرىكتەستىكپەن نىعايا ءتۇستى. بۇل – تەك قازاقستان مەن تۇركيا ءۇشىن ەمەس، بۇكىل تۇركى دۇنيەسىنىڭ ساياسي بىرلىگى مەن وركەندەۋ جولىنداعى ماڭىزدى بەتبۇرىس ەكەنى انىق.

Abai.kz