اڭگىمە

الماتىنىڭ ماڭىندا ەكى گەكتەر جەردى جالعا العان تورتەۋ ەرتە كوكتەمنەن قىرىق قابات ەكتى، بار ءۇمىتىن سوعان ارتتى، ونىڭ بەتىنە قاراعان سايىن اقشانىڭ قۇلاعىن كوردى. نيەتتەرىنە قاراي جايقالىپ شىقتى، ەكى رەت ۇساق الاقوڭىز باستى، قىتايدان ءدارى الدىرىپ ونىڭ كوزىن قۇرتتى، سۋعارۋ ءۇشىن قىسىق كوز كارىس جىگىتىنە 100 ءتۇپ قىرىق قابات بەرەۋگە كەلىستى.

ازاننان اشتى شىققان كۇن بۇگىن بوتەنشە ىسىدى، اتىز باسىنا ءۇش اعاشتىڭ باسىن قوسىپ تىككەن جاپپانىڭ ءىشى سيىر تۇسكە جەتپەي ورتەندى، ەتەگىن ءتۇرىپ ىلپاسىن جەلدەتتى، تاندىر جالىنى ىسپەتتى اپتاپ ىستىق كاپۋستالارىن قۋىرىپ بارادى، ءتورت جىگىت ءۇنسىز دالاعا كىرىپ-شىعادى. قاتتى ىستىقتا سۋعارسا بولمايدى.

-قالىڭ جاڭبىردىڭ ءوزى جاقسى ەكەن-اۋ مىنا ىستىقتان، ءبىز جاۋراساقتا، قىرىق قاباتىمىز راحاتتانعان، – دەدى تىلەش مۇرنىنان سويلەي ىرجيپ.

-ەشتەڭە ەتە-قويماس، سۋعارا بەرسەك، ءبىر جاعى سۋ كەشىپ وزىمىزدە سالقىنداپ قالامىز، - تەمىربەك جان-جاعىنا قاراپ ءامىر ەتە سويلەدى.

-وندا تۇسكى ءشايىمىزدى ەرتەلەپ ءىشىپ، سۋعارساق سۋعارا بەرەيىك، قارىن توق بولسا ىستىق ىشكە تۇسپەيدى.

ورازا ايى باستالىپ ىستىق كۇندەر جالعاستى. ىشتەرىندەگى تاقۋاسى تىلەش ورازا ۇستادى، سارەسى كەزىندە ءبارى تۇرىپ سارە تاماعىن بىرگە ءىشىپ تاڭعى ەلەڭ-الاڭدا قىرىق قاباتتى سۋعارۋعا كىرىسەدى. كەشكى سالقىندا تىلەشتەن باسقاسى قىرىق قاباتتارىن شىنايى ءبىر مەيىرمەن سۋعارىپ، كۇنى بويى ىستىقتا ءيىرىلىپ ولگەن جىلانشا جاتادى، ۇيقىلارى دا كەلمەيدى، سويلەۋگە شامالارى جوق، تەك ءۇنسىز وتكەن كۇندەرى مەن كاپۋستانى ساتىپ اقشاسىن ءبولىپ العاننان سوڭعى جوسپارلارىن جاسايدى، ىشتەرى تولعان قىرىق وي، قازىرگە بارى دا نارى وسى جامان جاپپا، بەتىنە قاراعانى قىرىق قابات.

الپامىس مۇعالىم ۇكىمەتتەن ايلىق الىپ، تايماس باق، كەتپەس قازاننان اس ءىشىپ وتىرعان ەدى. «قازاق ەلى» دەگەن ارمان ونى وسىندا الىپ كەلدى. قىزى مەن ۇلى ەسىنە تۇسكەندە كوڭىلى الاتايداي بۇزىلدى، كەتكىسى كەلدى. بىردەن جەتىپ بارسا ايەلى مەن دوستارىنان ۇيات.

ەلدىڭ الدى كوشە باستاعاننان جەڭىس اتا-بابامىزدىڭ باس سۇيەگى جاتقان اتا مەكەنگە بارساق دەپ تۋىستارى مەن ايەلىمەن اقىلداستى. بىراق تۋسى دا، ايەلى دە باس شايقادى، بالا-شاعامدى باعىپ وسىندا قالا بەرەم، بارساڭ ءوزىڭ بار دەپ جەڭىسكە تىزگىن-شىلبىرىن بىراق بەردى.

تەمىربەك پەن تىلەش تە ەل اۋعان جاققا قىزىر اۋادى دەپ اكە-شەشەلەرىن تىڭداماي، بويداق جىگىتتەر قازاق ەلىنە بارۋعا بەل بايلاعان. تۋعان جەرلەرى ورتەكەستى ارتقا تاستاپ سارىبۇرشىن كەزەڭىنەن اسقاندا ءتورت جىگىت ءبىر-ءبىرىنىڭ بەتىنە قاراپ ءۇنسىز تىلدەستى، قۇلجاعا كەلىپ ءبىر بولمەگە جايعاستى. تۇنگى تاعام بازارىندا پيۆالاتىپ، قالاعان تاعامدارىن جەپ تۋعان جەرمەن قوشتاستى، ارجاقتارىن ارالاعان اششى سۋمەن بارلىق كلەتكالارى قىزمەت ەتكەن ولار الابۇرىل كوڭىلمەن «ولسەك ءبىر توبەدە، ءتىرى بولساق ءبىر شۇڭقىردا بولامىز» دەپ سەرتتەستى، قازاق جەرىنە قۇرمەت رەتىندە شەكارادان وتكەن سوڭ تەمەكى مەن اراقتى تولىق تاستاۋعا ۋادەلەستى. قازاقستانعا كەلگەن سوڭ تەمىربەك پەن جەڭىس تەمەكىنى قايتىپ تاۋىپ الدى، الپامىس بۇرىننان تەمەكى شەكپەيدى، تىلەش سول قويعاننان تەمەكىگە ەش جولامادى. تورتەۋى دە سوزىندە تۇرىپ پيۆاعا اۋىز تيگىزبەدى.

قوڭىراۋلاعان كۇز دە كەلدى، قىرىق قاباتتى جينادى، ۇلكەن جول بويىندا ساتتى، كەيىنگى كەزدە ءتورت جاعى بىردەي بوجبان قارا، قىسىق كوز، پۇشىق مۇرىن، قىز با كەلىنشەك پە ءبىر قاراعان ادام العاشقىدا ءجىپ تاعا المايتىن ايەل زاتى بۇلاردىڭ كاپۋاستاسىن تولايىم ساتىپ الىپ ءجۇردى، اقشاسىن دا قولما-قول بەردى، ءتورت جىگىتتىڭ مىقتاپ سەنىمىنە كىردى، سول كۇنى ول ۇلكەن كامازبەن كەلىپ قالعان كاپۋستالارىن تۇلگەلىمەن جيناتىپ كولىككە تيەتتى، «اقشاسىن ەرتەڭ اكەلىپ بەرەمىن، جىگىتتەر!» دەپ جىميدى. «بوپتى، الىڭىز» دەپ ەلدەن بۇرىن سويلەدى الپامىس، جەڭىستەن باسقاسى قوستاي كەتتى، بۇلاردى كوك تۇتىنگە كومگەن وڭكيگەن جۇك كولىگى ىشقىنا قوزعالىپ كورىنبەي كەتتى. سول كەتكەننەن مول كەتكەن ول توبە كورسەتپەدى.

***

بالتالارى تاسقا ءتيىپ، تاۋلارى شاعىلعان تورتەۋ ەندى باراحولكانى قايتادان جاعالادى.

ءاۋ باستا اتا جۇرتتا اتباسىن وسى بازارعا تىرەگەن بولاتىن. سوسىن دا بۇل بازار بۇلارعا ىستىق. نار تاۋەكەل دەپ قورعاس شاكارا وتكەلىنە كەلگەن تورتەۋى دەنساۋلىق جاعدايى تۋرالى قاعازىن قىتاي ساقشىسىنا كورسەتىپ ودان ءوتتى. كەدەندىك تەكسەرىستە كوپ ايلانعان جوق، دۇڭگىرشەكتىڭ الدىنا كەلىپ كوزىن اشىپ-جۇمىپ از تۇردى، دەسەدە سول ساتتە تۋعان جەردەن الىستاپ بارا جاتقاندارىن تاعى سەزدى، قىتاي قىزىنىڭ تارس ەتكىزىپ قۇجاتىنا باسقان تامعاسىنىڭ داۋسى ەستىلىپ، قولىنا پاسپورتى ءتيدى، كەدەندىك تەكسەرىسكە كەلدى، وندا بار زاتتارىن كامەراعا سالىپ كومپيۋتەردە تەكسەردى، دەكلاراتسيا پاراقشاسىن تولتىرىپ ودان دا وتە شىقتى. اۆتوبۋستارى دايىن تۇر ەكەن. جۇك تيەگەن ۇيعىر ايەلدەر ارتىنىپ-تارتىنىپ ءوتىپ بولعانشا ءتۇس بولدى. ون مينۋتتاي ءجۇرىپ قازاقستان شەكاراسىنا جەتتى. كولىكتەن تۇسىسىنە ساۋساقتىرىن شاتىرلاتقان ات جاقتى اشاڭ ءجۇزدى جىگىت «وبەد» دەپ ساڭق ەتىپ، ەسىكتى تارس جاپتى. وبەدى نەسى؟! تىلەش بۇل ءسوزدى ءبىرىنشى رەت ەستىپ تۇر، قازاقشا ءسوز بە الدە باسقا ءتىل مە؟ ۇيعىر ايەلدەر مىنالار تۇسكى تاماق ۋاقىتى دەيدى، ەندى ەكى ساعات وسىندا كۇتەمىز دەپ زاتتارىنىڭ ۇستىنە وتىرا كەتتى. ارالارىنداعى بىرنەشە قىتايدا ءۇنسىز وتىر، ءبارى ۇندەرىن ىشتەرىنە تارتىپ تاپجىلماي ەكى ساعات كۇتتى، ەسىك اشىلدى، دەنساۋلىق قاعازدىرىن كورىپ ءبىر بىرلەپ كىرگىزە باستادى. باستارىنا وزدەرىنەن ەرنەۋى ۇلكەن قازان باس شاپكى كيگەن ساقشى تولىپ ءجۇر، اينەك دۇڭگىرشەكتىڭ الدىنا كەلدى، ىشتە ساپ-سارى ورىس جىگىت وتىر، بۇلاردىڭ بەتىنە ءبىر، قۇجاتتارىنا ءبىر قاراپ كوك ءتۇستى ءمورىن بىلش ەتكىزە باسىپ، قولىنا بەرىپ جاتىپ وتۋگە يشارا جاسادى.

سوعىسقا بۇيرىق بەرسە ءدال قازىر دايىن تۇرعان سولداتتار دا ءجۇر، اياقتارىندا  ۇزىن قونىش باتىڭكە، جوتالارىندا تورسىق، بەلىندە گرانات، مىقىندارىندا جانقۇرالى جارقىلدايدى. الپامىس قورقايىن دەدى، ءبارىنىڭ ءتۇسى سۋىق، باعاناعى قىتايلار بۇلارعا قاراعاندا ءتۇسى جىلى ەدى، مىنالار ءون بويىنان سۋىق ىزعار شاشادى. كەدەندە زاتتارىن جۇندەي ءتۇتىپ تەكسەردى، وتە-موتە ۇيعىر ايەلدەردى زارلاتتى، قىتايلاردى بولەك كابينيەتكە كىرگىزىپ كەتتى، الپامىستاردى دا ءبىراز اۋرەگە سالىپ كوك، جاسىل، قىزىل قاعازدان ءبىرىن مۇندا سالساڭدارشى، «ىمدى تۇسىنبەگەن، دىمدى تۇسىنبەيدى» دەپ ءبىر قارا جىگىت  ەسىكتەن تيىندارىن الىپ سىرتقا شىعاردى.

اپاي ءتوس قازاق دالاسى. كولىكتەرى زۋلاپ كەلەدى. كۇزگى سارى دالادا ساعىم وينايدى، ءان اۋەنى قۇلاققا باياۋ ەستىلەدى، قالعىپ-مۇلگىپ قاراڭعى تۇندە الماتىعا كىردى، ءزاۋلىم سارايدى، ىعى-جىعى الىپ شاھاردى كوز الدىنا ەلەستتكەن تىلەش الماتىعا ۇقسامايدى دەپ كۇمىبىرلەدى، قالىڭ اعاش، ءتورت-بەس قاباتتى ۇيلەر، اندا-ساندا عانا بيىك ۇيلەر تام-تۇمداپ كوزگە تۇسەدى. باعدار شامدارعا كوپ توقتاعان كولىك ءبىر كەزدە «كەلدىك، تۇسىڭدەر» دەپ، ءبارىن توگە سالدى. ءبىر جاس جىگىت پەن تورتەۋىنەن باسقا ەشكىم قالمادى، ىلەزدە زىم-عايىم جوعالدى. الپامىس شەكارادان وتكەن سوڭ قاراڭعى تۇندە قايدا بارارىن ويلاپ جانىندا وتىرعان ارىق قارا جىگىتتى سۋىرتپاقتاپ سوزگە تارتقان، ول اعاسى الماتىعا كەلگەلى بىرنەشە جىل بولعانىن، ءوزى ستۋدەنت ەكەنىن ايتقان، سول ءۇشىن دە ول جىگىتكە سۋ الىپ بەرىپ، سونى اينولساقتاعان بولاتىن. ەندى سونىڭ پايداسىن كورەتىن كەز كەلدى. مەنىڭ اعام كەلە جاتىر قازىر، مەنى الىپ كەتەدى دەدى، سىزدەر قايتەسىزدەر. ءبىز قايدا بارارىمىزدى بىلمەيمىز، بىزگە ءبىر كومەگىڭدى جاسا دەگەندەي ىشكى ءتىلىن بايقاتتى. اعاسى كەلدى، انا جىگىت اعاسىنا بىردەڭە شۇڭكىلدەدى، اعاسى دا اشىق جارقىن جان ەكەن، جاقسى ءبارىڭ قىسىلىپ وتىرىڭدار ەپتەپ ۇيگە جەتەرمىز، ءبىر ادام ارتىق بولدى، باسقا امال جوق بىرەۋىڭدى تاستاپ كەتۋگە تاعى بولمايدى دەگەن ول كولىگىنىڭ ەسىگىن شيقىلداتا زورعا جاپتى. ءبىر ساعاتتان ارتىق ءجۇرىپ ءبىر كىشكەنە جازدىق ءۇيدىڭ اۋلاسىنا الىپ كىردى، ءبىزدىڭ ءۇي وسى دەگەن ول قۇدايى قوناقاتارىن ۇيگە باستادى.

ەكى بولمەلى جازدىق ءۇيدىڭ العاشقى بولمەسى اس بولمەسى ەكىنشىسى جاتىن بولمە ەكەن، بەس قوناعىن سول تۇپكى بولمەگە جىبەرگەن ءۇي يەسى كەلىنشەگى ەكەۋى اس بولمەدە تۇنەپ شىقتى. تورعاي شىرىلىمەن تۇرعان بۇلار ءۇي يەسى مەن بىرگە اسىعىس شاي ءىشتى. «مەن جۇمىسقا بارۋىم كەرەك، سىزدەر قايدا باراسىزدار؟» «ءبىز قايدا بارۋدى دا بىلمەي تۇرمىز، بىزگە ءوزىمىز جاقتان كەلگەندەر كوپ جۇرەتىن جەر بولسا، بازار بولسا تىپتەن جاقسى بولار ەدى؟» «ا...ونداي جەر بار، باراحولكا، ءيا، باراحولكا – سىزدەر ىزدەگەن جەر سول»، كەلىنشەگىنە قاراپ: «سەن جۇمىسقا شىعاردا بۇل كىسىلەردى باراحولكاعا باراتىن اۆتوبۋسقا سالىپ جىبەر، كەمى ءبىر ساعات جۇرەسىزدەر، باراحولكا دەپ ەلدەر ءتۇسىپ-شىعىپ قيمىل كوبەيەدى سول كەزدە تۇسسەڭىزدەر بولادى».

باراحولكاعا كەلدى. ەندى يەك سۇيەيتىن ەشكىم جوق، جان-جاقتارىنا قاراپ تۇرعان بۇلارعا، جولدىڭ قارسى بەتىندەگى قۇلجا لاعمانحاناسى دەگەن توتە جازۋ كوزدەرىنە وتتاي باسىلدى، اسىعا سوعان جەتتى. كادىمگى قۇلجادا وتىرعانداي قۋاندى، لاعمانعا جيا ميان(داباپكا) ەتىپ جەدى، قارىندارى ابدەن اشىپتى، الدىڭعى كۇنى كەشتەن بەرى قايدا بارىپ، قايدا تۇرارىن بىلمەگەن بۇلاردىڭ كوڭىلدەرى كۇپتى، تاماققا دا تابەتى بولمادى، وبىرلانا تويىپ الدى. ەندى قايدا بارمىز دەپ وتىرعاندا وزدەرى سياقتى ەكى جىگىت سالاڭ ەتىپ كىرىپ كەلدى، ادام سويلەسكەنشە، جىلقى كىسىنەسكەنشە دەگەندەي ولار تاماعىن ءىشىپ بولعان سوڭ بىرگە قونالقى جايعا باردى. ورتا جاستاعى ۇيعىر ايەل قوجايىن ەكەن، بۇلار نە جەپ پىسىق بولادى ەكەن، ۇرىمجىگە ۆيزا الۋعا بارعاندا وسى ۇيعىر ايەلدەر الدىن وراپ بۇلاردان بۇرىن قازاق كونسۋلىنا كىرىپ ەدى، شەكارادا كۇنى بويى وسىلاردى كۇتىپ ءبىر اۆتبۋس ادام جولدان كەشىكتى، ەندى مىنە الماتىدا جاتىن ورىن بەرەتىن تاعى وسىلار.

تورتەۋىنە ءبىر بولمە ءتيدى، كەش باتقانشا بازار ارالاپ اينالانى شولدى، «راحاتتانىپ ءبىر ۇيىقتايىن دەپ ەدى» تۇنىمەن بىردەڭە بۇلاردى ۇيقتاتپادى، دوڭبەكشىپ تاڭ اتىردى. قۇجاتتارىن وزدەرىن جاتاقحاناعا ورنالاستىرعان جىگىتتىڭ تانىسىنا بەرىپ تىركەۋگە وتكىزگەن، قولدارىنا پاسپورتتارى تيگەنشە بازار جاعالاپ كۇن وتكىزدى، ساقشى كورسە سىر بەرمەي سىرباز تارتىپ جاندارىنان وتۋگە كەڭەس بەرگەن وزىنەن بۇرىن كەلگەندەردىڭ اقىلىن ەستەرىنە الادى. جۇمىسقا قىتاي بازارىنىڭ ارتىنداعى قالىڭ سكلادتارعا باردى، قىتايدان كەلگەن اۆتوبۋستاردىڭ جۇك كولىگى ەكەنىن ەندى ءبىلدى، سول توۆاردى ءتۇسىردى. جۋان تۋربانىڭ ىشىنە جىڭىشكە تۋربا تىعىپ، ونىڭ ىشىنە ارماتۋرا سالىپ قانداي ءبىر بوستىق بار سونى تولتىرىپ الىپ كەلگەن زاتتاردى كۇن-ءتۇن دەمەي تۇسىرەدى، اقشا تابا باستادى. تىلەش ىشتان قالتاسىنداعى اقشاسىن سانادى، ەكى ءجۇز ءتورت مىڭ تەڭگە بولىپتى. تۋعان جەرىن ويلادى. قىتاي اقشاسىنا اينالدىردى، اجەپتاۋىر تيىن. سول كۇنى كەشكى استى ىشكەن سوڭ ەل ورىنعا وتىرا ونىڭ ءىشى بۇراپ اۋىردى، جاي اۋىرعان جوق، سۇمدىق اۋىرا باستادى. جانىنداعى جىگىتتەر قوجايىن ۇيعىر ايەلگە جۇگىردى. ول جەدەل جاردەمگە قوڭىرۋ شالدى. قيقۋلاتىپ تىلەشتى الدى دا كەتتى، تەمىربەك بىرگە اۋىرحانعا كەلدى. الپامىس پەن جەڭىستە بارۋعا نيەت ەتىپ ەدى، اق حالات كيگەندەر رۋقسات ەتپەدى. ابىر-سابىر تەكسەرىستەن سوڭ دەرەۋ وتا جاساماسا بولمايدى، «تاماقتى دۇرىس ۋاعىندا ىشپەي اسقازانى تەسىلگەن، دەنەگە جايىلىپ بارادى، سەن قول قوي دەگەن كوك كوز، الاسا بويلى دوقتىردىڭ ءۇنىن ەستىگەن تەمىربەك ەش ويلانباستان بىردەن قول قويدى.

اكەسى دە، شەشەسى دە اللانىڭ راحمەتىنە قاۋىشقالى تالاي جىل بولعان تىلەش، «ەندى مەن دە ولەتىن بولدىم-اۋ...ءۇش اكپەمدى، جالعىز اعامدى دا كورا الماي كەتەتىن بولىدىم-عوي» دەپ جانى جىلادى، بىراق كوزىنەن ەش جاس شىقپادى. «يا، اللا وسىدان امان قالسام ناماز وقىپ، ءوزىڭنىڭ تۋرا جولىڭدا جۇرۋگە سەرت ەتەمىن» دەپ اكەسى ۇيرەتكەن فاتيحا مەن ىقىلاس سۇرەسىن ىشىنەن وقي بەردى. دوقتىر تىر جالاڭىش شەشىندىرىپ زاۋزانىڭ ۇستىنە لاقتىردى، ناركوز ەندى بويىنا تاراپ ەس-تۇسىن جوعالتا باستادى. بيىك تاۋدىڭ باسىندا وتىرعان باسىندا اق جاۋلىعى بار شەشەسىن كوردى، شەشەسى جانسىز تاس سياقتى تىلەش  بارۋعا قانشا قادام باسسادا اياعى جۇرمەيدى، اكەسى شەشەسىن اتقا مىنگەستىرىپ الىپ كەتتى، ەكەۋى تاۋ باسىندا شىعىستان باتىسقا قاراي كەتىپ بارادى، انە كوز ۇشىندا قاراڭداپ بارىپ جوق بولدى، تىلەشكە ەش قارامادى. قانشا ۋاقىت جاتقانى بەلگىسىز كوزىن اشتى، كومادا جاتىر، ارعى دۇنيە مە دەپ اقىرىن جان-جاعىنا قارادى، الدىندا اق حالات كيگەن مەدبيكە تۇر، وسى دۇنيە سياقتى، ءتىرىمىن بە دەپ كوزىن اشىپ-جۇمدى، ەرىندەرى جىبىرلاپ تۇر، كىرپىگى قوزعالىپ تۇر، باسقا دەنەسىن تاڭىپ تاستاپتى...

ەرنىنە مەدبيكە جىلىمىق سۋ جاقتى. قاتتى شولدەدى، كەبەرسىگەن ەرىنگە سۋدى ءجيى-ءجيى جاقتى، قابىرعاعا قارادى، شىنىمەن ءتىرى ەكەن، باعانادان ءالى سەنبەي تۇرعان تىلەش جىلاپ جىبەردى، «مەن ءتىرى ەكەنمىن-عوي!». كوزىنەن ىستىق جاس ىرشىپ شىقتى. راحمەت سىزدەرگە، راحمەت. باعاناعى الاسا بويلى دوقتىر ءوزى كەلىپ قول اياعىن شەشتى، جارتى ليتر تاسسايدى جانىنا قويىپ: «اۋزىڭىزعا تيگىزىپ تارتىپ وتىراسىز، بىراق جۇتپايسىز، اسقازانىڭىز قازىر كوتەرە المايدى، ىشكتەرىڭىزگە جەل جۇرگەندە عانا ءبىر قاقپاق ىشۋگە بولادى». «نەتكەن جاقسى جان» دەپ كۇمبىرلەدى تىلەش.

ءشول قىسىپ قاتالاعان تىلەشتىڭ بۇكىل دەنەسى كۇن ىستىقتا قوپارسىعان توپىراقتاي مازاسى قاشتى، ءوز تانىنە ءوزى سيماي ەرىنى كەۋىپ، بۇكىل دەنەسى ءبىر ىسىپ، ءبىر سۋىدى. تاسسايدى ەرىنىنە تيگىزە قايتا تارتتى، جۇتىپ جىبەرگىسى كەلدى، وعان باتىلى بارمادى، دەمبىل-دەمبىل ەرىنىنە تيگىزەدى، تاسسايدىڭ ءدامىنىڭ بالدان ءتاتتى، جەر بەتىنىڭ ەڭ ءدامدى ءشارباتى ەكەنىن سەزىندى.

تاسسايدى تالماپ ەكى تاۋلىك جاتقاندا بارىپ قۇر ەتىپ ىشەگىنە جەل ءجۇردى، قۋانىپ كەتتى. كنوپكانى باسىپ ەدى تولىقشا كەلگەن سۇيكىمدى سارى مەدبيكە قىز جەتىپ كەلدى، نە بولدى اعا، ىشەگىمە جەل ءجۇردى، ءۇنسىز تاسسايدىڭ قاقپاعىنا سۋ قۇيىپ اۋزىنا توستى، تىلەش كانىگى ادەتىمەن ەرنىنە اقىرىن تيگىزدى دە جۇتىپ جىبەردى، ءۇش كۇننەن بەرى العاش رەت اسقازانعا سۋ ءجۇردى، تۇپ-تۇنىق سۋدىڭ قۇلداي ءىشى-قارىندى ارالاپ كەتىپ بارا جاتقانىن انىق سەزىپ جاتتى. ۇيقىسى اشىلعان شال كىسىدەي ەسىن جيدى، ساۋساعىنىڭ قۇرىسىپ قالعان باستارى ءوز ورنىنا كەلە باستادى، تۇستەن باستاپ ەمحانانىڭ تاماعىن دا قاسىقتاپ ىشە باستادى، قىتايدا ءىشىپ كورمەگەن كاشانى وسىندا ءىشتى، ءدامدى، ءبارى ءدامدى، اق شۇبەرەكتەي بولعان ەكى بەتىنىڭ ۇشىنا الا نوقات القىزىل قان پايدا بولدى. السىزدىك بويىن بيلەپ الدى، ءبىر جەتى بولعاندا «ۇيىڭىزگە شىعىپ قۋاتتانىڭىز، اششى-تۇششى جەمەي ەت، سورپا، تاعى باسقا دارۋمەنى مول تاعامداردى ازدان-ازدان تاقىل-تاقىل جەڭىز» دەپ وزىنە وتا جاساعان دوقتىر قولىنا ەكى پاراق قاعاز بەرىپ: «بۇگىن تۇستە شىعاسىز» دەدى، تىلەشتىڭ بار ويى اقشاسى قانشا بولدى ەكەن، سونى ايتپادى-عوي، سۇراۋعا باتىلى بارماي، شىعاردا بار اقشامدى بەرەيىن جەتپەسە جانىمداعى جىگىتتەردەن سۇرايىن دەگەن ويعا كەلىپ ءۇنسىز قالدى، تۇسكى تاماقتى ىشكەن سوڭ «وزىڭىزگە ابدەن كەلگەنشە اۋىر تاماق ىشپەڭىز، جاتاردا مۇلدە تويىپ تاماق جەمەڭىز. شىقساڭىز بولادى» دەگەندە تىلەش نە دەرىن بىلمەي وسىلاي شىعا بەرەمىن بە دەپ كۇمبىرلەدى. «نە بولدى، شىققىڭىز كەلمەي تۇر ما؟»، «جو...جو..جوق!» «ا، وندا نە ايتپاقسىز؟». «....اقشاسى قانشا بولدى؟»، «بىزدە اقشا المايدى ءبارى تەگىن، وسىلاي شىعا بەرەسىز» دەپ جىميدى ءوز ىسىنە ءوزى ريزا بولعان دوقتىر....تىلەش باس سالىپ دوقتىردىڭ قولىن ءسۇيىپ الدى...راحمەت سىزگە...كوزىنە ىستىق جاس الدى، دوقتىر نە بولعانىن بىلمەي قالدى. ارتىنان بىرەۋ كەلىپ اقشا سۇرايتىنداي ەسىكتەن شىعا تەزدەتىپ كەتۋگە اسىقتى، كۇتىپ تۇرعان دوسى تەمىربەك قولتىقتاپ تاكسيگە مىنگىزىپ باراحولكاعا جەتتى، الپامىس پەن جەڭىس تە بار ەكەن، تىلەشتىڭ توزعان شۇبەرەكتەي بوزارعان تۇرىنە قاراپ مەلشيىپ از-كەم تۇرىپ اقىرىن تومەن داۋىسپەن امانداستى، باياعىداي دارىلداي سويلەسە دوستارىنىڭ كوتەرە المايتىنىن ىشتەرى سەزدى. ول دا ەستىلەر-ەستىلمەس داۋىسپەن «مەن اكپەلەرىمنىڭ تالەيىنە ءتىرى قالدىم» دەپ سىبىرلادى.

قولتىعىنان دەمەگەن تەمىربەك ونى ەپتەپ ءوز توسەگىنە جاتقىزدى. ءبىر ۇيىقتاپ ويانعان تىلەش مەنى بۇگىن كەشتە جۇرەتىن اۆتبۋسقا سالىپ بىرەۋىڭ قىتايعا جەتكىزسەڭدەر، مۇندا مەن كۇتىنە المايمىن-عوي دەپ ءوتىندى، انالار دا باس يزەدى، كەشتە تەمىربەك ەكەۋى توسەكتى اۆتبۋسپەن قىتايعا ءجۇرىپ كەتتى. شەكەسى تىرىسىپ، باسى سولقىلداپ اۋىرىپ كەلە جاتقان تىلەشتى ەلەگەن جان بولمادى، جۇك تيەگەن ۇيعىر ايەلدەر قاقاقتاپ كۇلسە، دارىلداي سويلەگەن قىتايلار كولىكتىڭ ءىشىن باسىنا كوتەرە ازاندا قورعاس وتكەلىنە كەلدى. ەكى ەلدىڭ شەكاراسىنان كەزەكسىز وتكەن تىلەش پەن تەمىربەك قۇلجاعا كەلىپ قوناق ۇيگە جايعاستى، تىلەشتىڭ تۋىستارىنا قوڭىراۋ شالىپ جاعدايدى ايتتى، ءوز قۇلاقتارىنا وزدەرى سەنبەگەن تىلەشتىڭ ءۇش اكپەسى قۇلجاعا جەتتى باۋىرىن كورىپ تانىماي قالدى. وي، بۇيتكەن قازاقستاننىڭ بار بولسىن دەپ سالدى وزىنە تەتە اكپەسى، «

وي، اكپەسى-اۋ، سول ەل بولماسا بۇگىندە تىلەش جوق ەدى، ءبىر تيىن دا الماي وتا جاساپ، جاقسىلاپ ەمدەپ ءىنىڭىزدى امان الىپ قالدى سولار...» «ءيا» دەگەندەي تىلەشتە باس يزەپ كوزىنە جاس الدى. اۋىلدارىنا كەلگەن سوڭ ءبىر جەتىدەن سوڭ ءجىبىن الدىرۋعا دوقتىرعا باردى، ءجىبىن الۋعا تۋعان جەرىنىڭ دوقتىرى 8 مىڭ ءۇش ءجۇز تەڭگە اقشا الدى. قازاقستانىم مەنى اجالدان الىپ قالدى، استى-ۇستىمە ءتۇسىپ قارادى، كوك تيىن المادى، تىلەش ءوزىنىڭ تاۋەلسىز وتانى بار ەكەنىن، ءوزىنىڭ قازاق بولىپ تۋعانىنا ءبىرىنشى رەت قۋاندى، اللاعا شۇكىرشىلىك ەتتى....التى ايدا تىلەشتىڭ بۇرىنعى كۇشى بويىنا قايتا كەلدى.

***

دوستارى كوكتەم شىعا باراحولكانى قويىپ، قالا شەتىنەن ەگىستىكتى جالعا الىپ كاپۋستا ايداۋعا نيەت ەتىپ جاتقانىن ايتتى. اكپەلەرىنىڭ «بارما» دەگەنىنە كونبەستەن تاستى جارىپ جاۋقازىن شىققان ءبىر تاڭدا تىلەش ءوز وتانى قازاق جەرىنە زور ماحابباتپەن قايتىپ ورالدى...

نۇرحالىق ابدىراقىن

Abai.kz