(پوەما)

بۇل پوەمانى تاريحتى تاسقا قاشاپ، ءسوزدى – ماڭگىلىك دەپ ۇققان، ءوزىنىڭ ەسىم-سويى ۇمىتىلسا دا، ءىزى قالعان، بىتىگ جازۋدىڭ حاس شەبەرلەرى، بايىرعى بادىزشىلەرگە ارنايمىن.

1

القيسسا، ءسوز باستادىم كونە الەمنەن،
وتكەندى جىرلاماسام، كوگەرەر مە ەم؟
جاساعان ءتاڭىر قولدا ۇزاق جولدا،
ءوزىڭنىڭ قۇدىرەتىنە سەنە كەلگەم.

جۇزەيىن ارلى ولەڭنىڭ ايدىنىندا،
بەرىلمەي شەكسىز قيال، قايعى-مۇڭعا.
جىرلايىن جارتى الەمنىڭ تاريحاتىن،
تۇركىنىڭ ءبورى رۋحتى ايبىنىن دا.

تامىرلى بولسا تەرەك، قۇلامايدى،
ەشكىم دە سۇرامايدى، سىنامايدى.
ويتكەنى وزەگى بار، كەزەڭى بار،
اسپانعا شىعاراتىن بىراق ايدى.

شەگىنسەك سوناۋ تۇركى داۋىرىنە،
ۇڭىلسەك ۇلىلىقتىڭ تالىمىنە،
ەنەمىز ەسكى ولەڭنىڭ ەسىگىنەن،
تۇركىنىڭ جازۋىنا، ارىبىنە.

تۇگەل سىر - سول تاستاردا، سول ۇستىندا،
بولەگەن جانارتاۋداي مول ۇشقىنعا.
ءبىر جىردى باستادىم مەن، قولداشى يەم،
كوز تاستاپ ورحون جاققا، الىس قىرعا.

2

ءبىر كۇنى بىلگە قاعان سان ويلانىپ،
اينالىپ بىرنەشە رەت سارايدى الىپ،
«تاريحتى تاسقا جازام» دەپ قورىتتى،
جاناردا جىلت ەتكەن ءبىر اراي جانىپ.

ويىنىڭ ەرگەننەن سوڭ جەتەگىنە،
بۇيىردى تاريحي جايت نوكەرىنە.
«ەڭ شەبەر ءبادىزشىنى الدىرت» دەدى،
«ەڭ عاجاپ سىيلىق بەرەم وتەمىنە...»

نوكەرلەر ىزدەدى ونى اۋىل-قىردان،
اركىمنەن سۇراستىرىپ، ساۋىن قىلعان.
«بار» دەدى «ءبىر كەدەيلەۋ شەبەر مۇندا»،
سىتىلىپ ءبىر جاس بالا قاۋىم-قۇلدان.

ءبادىزشى – كوپتى كورگەن سۇڭعىلاداي،
سۋرەتتىڭ سىرلارىنا تىم قۇمار-اي!
قىسسا دا جارلى تىرلىك قوس وكپەدەن،
جۇرگەن جان ءبىر سۇرىنبەي، ءبىر قۇلاماي.

اقىرى ەسەندەسىپ، كوپ كوندىرىپ،
قىلماۋعا ۋادەلەستى وتكەندى ۇمىت.
اپاردى ءبادىزشىنى اق سارايعا،
تاپقانداي جاقۇت-مارجان كولدەن تۇنىق.

3

اق ساراي – التىن ساراي، حان ورداسى،
جارقىراپ كورىنەتىن سان الماسى.
ولەڭ دە – كەرىم قىز عوي ءسال مۇڭايعان،
توگىلگەن تاس بەتىنە قالام جاسى.

قاھارلى، ءزارلى، مىستى قاباعىنان،
بىلگە وتىر وت شاشىراپ جانارىنان.
بيىك تاق – بولمىسىنا جاراسىپتى،
سەكىلدى حان بولعانداي باياعىدان.

ءبادىزشى تىك قارادى حان كوزىنە،
تاستاردان ءومىر تانىپ، ءمان سەزىنە.
جۇققانداي جانعا جاننىڭ جۇرەك ءۇنى،
قاعاننىڭ ۇلى رۋحى قوندى وزىنە.

جۇرەكتى كورەر بولار كوزبەنەن دە،
مىنا كوز – اپارادى وزگە الەمگە.
بىلگە حان بادىزشىگە قاراپ تۇرىپ،
قويىپتى جالعىز سۇراق:
«ءسوز دەگەن نە؟»

«ءسوز دەگەن – سۇلۋ دا ەمەس، جىلۋ دا ەمەس،
سەزەدى مۇنىڭ سىرىن ۇعىنعان ەس.
اسپاننان كەشە ءتۇسىپ، بۇگىن تاڭدا،
بارادى جەرگە ءسىڭىپ قۇبىلما كوش.

سول كوشتىڭ ورتاسىندا، اياعىندا،
دۇنيە ديدارى انىق، بايانىندا،
ءبىر ءسابي شىرىلدايدى، تابيعاتتىڭ،
قاراماي قىزىعىن دا، بوياۋىن دا.

تىرشىلىك تۇگەل تىنىش، تىنىم العان،
وسىناۋ پاك سەزىمنەن جىلىنا العان.
كوك پەن جەر، وزەن مەن تاۋ، تال-تەرەكتەر،
داۋسىنا پەرىشتەنىڭ قۇلى بولعان.

ايتسام دا ءبارىن قامتىپ، تەگىس نەنى،
كەلىسپە، ۋا، حان يەم، كەلىس مەيلى.
ءسوز دەگەن – كىرپىكتەرىن ءالسىز اشقان،
كوشتەگى سول ءبىر داۋىس، پەرىشتەلى».

قاعان دا ريزا بولىپ جاۋابىنا،
اپاردى تاس مۇسىندەر الابىنا.
كوپ كۇتپەي ءبادىزشى ىسكە كىرىسەدى،
قولايلى تاستى تاڭداپ الادى دا.

4

«جاز» دەدى بىلگە قاعان، «جاز بارلىعىن»،
«تۇركىنىڭ تاريح كەنىن قازعان كۇنىن.
باتىرعان ءبىر ەلدەرگە ازۋ-ءتىسىن،
ءبىر ەلگە كومەك قولىن سوزعان كۇنىن».

«جاز» دەدى بىلگە قاعان، «جاز بارلىعىن»،
تۇركىنىڭ اسقاقتاعان، توزعان كۇنىن.
الەمگە جورىق جاساپ، ءامىر ايتىپ،
ءالى دە تۇنگى شوقتاي مازدار كۇنىن.

«جاز» دەدى بىلگە قاعان، «جاز بارلىعىن»،
ءتاڭىردىڭ ماڭدايىنا جازعان نۇرىن.
ىسىرىپ ىقتى جاۋدى باسقا جاققا،
ورنىنان تاۋلاردى دا قوزعار كۇنىن.

«جاز» دەدى بىلگە قاعان، «جاز بارلىعىن»،
ارقاسى الىپتاردىڭ قوزعان كۇنىن.
تايماعان سەرتتەرىنەن ەش ۋاقىتتا،
دەپ بىلگەن «ءسوز جارلىعى – ءوز جارلىعىم».

شويبالعا، شاپقى دايىن، قاداۋباسپەن،
ارباستى اقىق تاڭدار، الا كەشپەن.
ءبىر سەزىم تاننەن شىعىپ، ۇستىندارعا،
وي كوشكەن، شاتتىق كوشكەن، نالا كوشكەن.

سۋرەتتەپ دوس عالامدى، قاس عالامدى،
بىلگە دە بارلىق سىرىن اشقان الگى.
جەتى كۇن تالماي-تىنباي ەڭبەك ەتىپ،
قاشالدى مىنا ءسوزدى تاسقا ماڭگى:

5

«جاراتقان ءتاڭىر مەنى، بىلگە ءسوزىم،
دەدى اكەم: «تۇتقا بولعىن كۇنگە دە ءوزىڭ»،
ولگەن سوڭ اسىل اعام، قاعان بولدىم،
بويىمدا قالعان ەمەس مۇلدە ءتوزىم.

يەسى بولدىم سولاي كەڭ دالانىڭ،
بودكەگە* تۇتقا بولار مەن عانامىن.
قۋاندى تۇركى حالقى، بەكتەرى دە،
قايعىسىن كورەدى دەپ شەرلى انانىڭ.

ءتورت تاراپ حالىق مەنى تىڭداعاندا،
جۇرگىزدىم ءامىرىمدى بۇل عالامعا.
شالعىندا جاتقان كەزدە كوككە قاراپ،
جۇلدىزبەن اشتى سىرىن ءتۇن ماعان دا.

تۇركىمىن، جانىنان نۇر تاراتىلعان،
ەشكىمگە ۇقساماستان دارا تۇرعان.
ءتاڭىرى – جوعارىدا، تومەندە – جەر،
ارادا ادام-ۇرقى جاراتىلعان.

بابام عوي – ىستەمى مەن بۇمىن قاعان،
ولارسىز تۇركى دە جوق، عۇمىر قاراڭ.
قادىرحان جىنىسىنا دەيىن جاۋلاپ،
نامىسى تاپتالماعان، جىعىلماعان.

كوپ ءىسى ولاق بولماي تۇرا المايدى،
ءبىر قاعان بۇكىل جۇرتتى قۇرامايدى.
تابعاشتىڭ حالقى تۋلاپ كەتكەن بۇرىن،
قاماتىپ ەركىن جۇرگەن بۇلان-ويدى.

قۇل بولدى اسقاقتاعان بەك ۇلدارى،
كۇڭ بولدى نازىك تۋعان كەرىم جانى.
«تۇركى» اتىن مىنا الەمنەن جويا جازداپ،
قيىندىق كورىپ ەدى ەلىم تاعى.

بىرەر ۋاق تابعاش حانعا باعىندىق ءبىز،
بەرەكە، ىرىسىنان قاعىندىق ءبىز.
«قاعاندى حالىق ەدىك، قاعان قايدا؟»
دەدى جۇرت، «...ءومىر قايدا قالىڭ جۇتسىز؟».

ءتاڭىرى سول ءبىر شاقتا ءبىزدى ەسىتتى،
كەۋدەنى اۋىر قالعان سىزدى ەسىتتى.
كيەلى تىلەۋىمىز قابىل بولىپ،
جۇرەكتەن قوڭىر-الا كۇز كوشىپتى.

«تۇركىلەر جوق بولماسىن» دەدى ءتاڭىر،
«تۇركىلەر شوق بولماسىن» دەدى ءتاڭىر.
«تۇركىلەر جاسقانباسىن» دەدى ءتاڭىر،
«تۇركىلەر اسپانداسىن» دەدى ءتاڭىر.

وسىنداي ۇلى سوزدەن، ۇلى رۋحتان،
السىزدەۋ جان ءتىرىلدى جىلىلىقتان.
ەلتەرىس – اكەم قاعان، ەل-بىلگە – انام،
تاۋىپتى شىعاتىن جول تىعىرىقتان.

جۇرسەڭىز نۇرلى ارماننىڭ مەكەنىندە،
وي كەتەر قۇس-قيالدىڭ جەتەگىندە.
ءتاڭىرى توبەسىندە ۇستاپ تۇرىپ،
جوعارى كوتەرىپتى ەكەۋىن دە.

ون جەتى ەر جيناپتى اكەم-قاعان،
ارىندى سەل جيناپتى اكەم-قاعان.
اقىرى ازاپ كورىپ، توزاق كەشىپ،
ورمانداي ەل جيناپتى اكەم-قاعان.

جاۋى – قوي، بولعان دەستى اكەم – ءبورى،
قورقىتتى باتىرلاردىڭ ءور وڭدەرى.
تابعاشتى تالقانداعان، سان قيراتقان،
تۇركىنىڭ اكەم ەدى كەمەڭگەرى.

بۇكتىردى تىزەلىنى، كونبەگەندى،
باستىنى جۇگىندىردى، سەنبەگەندى.
ءتاڭىرى جارىلقاعان كۇن دە تۋىپ،
ەلىمىز اياعىندا جونگە كەلدى.

قاعان-ءتور سودان قالعان بىلەسىڭ بە؟
وردالى جۇرت ۇيرەنگەن كۇرەسىنگە.
تاڭىرگە اكەم-قاعان ۇشا باردى،
قالعانى وسى بەينە شىن ەسىمدە.

بالبالى باز-قاعاننىڭ بۇل كۇندە بار،
مۇڭ بەرىپ جۇرەگىڭە، كۇلكىڭدى الار.
وتانىن ساعىناتىن جىل قۇسىنداي،
ورالىپ كەلمەس بىلەم، شىركىن ولار.

قالدىق ءبىز اعام-قاعان ەكەۋىمىز،
وتەر قىس، كوكتەم مەن جاز، وتەدى كۇز.
شاڭدۋڭ مەن جاسىل وزەن، تەمىرقاقپا –
بايىرعى ءبىز جاۋلاعان مەكەنىمىز.

كوگمەننىڭ جوتاسىنان ارىعا اسىپ،
كورمەدى تۇركى حالقى ءالى جاسىپ.
بۇكىردىك تىزەلىنى، قاشدى دۇشپان،
كوزدەن نۇر، جۇزدەرىنەن ءارى قاشىپ».

6

وسىلاي قاعان ايتتى، شەبەر جازدى،
ايتقانداي اڭىزدى ەمەس، ولەڭ-سازدى.
تۇسىنەر جۇلدىز عانا عارىش ءتىلىن،
تۇڭعيىق قانا ۇعادى تەرەڭ كوزدى.

ەكەۋى - ءبىر جان بولعان ءبۇتىندى الەم،
ءبىر جىلاپ، ءبىر دەنەدە كۇلىمدەگەن.
جالعىز ءسوز جان-دەرتىڭدى ەمدەمەسە،
شىنىندا، ولشەنەنەدى عۇمىر نەمەن؟

جەتى كۇن ءوتتى اقىرى، جەتى تاڭ دا،
كوكتەمدەي جان ءبىتىرىپ ءولى ماڭعا.
قاعاندا ارمان بار ما بۇدان اسقان،
قاشاعان ءبادىزشىنىڭ شەرى بار ما؟

ءومىردىڭ بوي بەرمەگەن جالعانىنا،
كوڭىلدىڭ قاراماعان تالعامىنا،
جەتى كۇن ەڭبەكتەنىپ جەتكەندەي ول،
جەتى قات كوك اسپاننىڭ ار جاعىنا.

7

سول ءبىر ءسوز - ءنارلى نەتكەن، جارقىن نەتكەن!
قيالدىڭ قۇسىمىمەنەن قالقىپ جەتكەن.
تۇسىندە عارىش كورىپ، جۇلدىز كورىپ،
Cۇيەنىپ تاس مۇسىنگە قالعىپ كەتكەن.

جاقسى ءسوز كەۋدە ىشىنە جاعار جارىق،
تۇتاسقان جازۋلارمەن دالام – قارىپ.
وياندى جاڭبىردىڭ ول تىرسىلىنان،
كوڭىلى تاستارعا اناۋ الاڭ بولىپ.

بۇلتتى اسپان قارا جەرگە كوشپەسىن دەپ،
ول كەشكەن سەزىمدەردى كەشپەسىن دەپ،
توسۋمەن ءار تامشىنى بەزەك قاقتى،
جازۋى ماڭگىلىكتىڭ وشپەسىن دەپ.

ىشىندە قۇمىراداي سىنىپ ءتوزىم،
امالسىز سالماۋ ءۇشىن قۇرىققا ءوزىن،
توسۋمەن ءار تامشىنى، قورعاشتادى،
تۇركىنىڭ تۇنىق ءتىلىن، ۇلىق ءسوزىن.

ورنىقپاس مۇنداي شاقتا كوڭىل، تۇگە،
جوعالتپاۋ ماڭىزدى عوي سەنىمدى دە.
توسۋمەن ءار تامشىنى، الىپ-ۇشتى،
جۇگىرىپ ءبىر ۇستىننان ەكىنشىگە.

اسپان دا بۇل ادامنىڭ مۇڭىن كورىپ،
قالعانداي كەنەت تىنشىپ، ۇعىندى ءوبىپ.
سىبىرلەپ جاۋعان جاڭبىر باسىلدى اقىر،
شاراسىز بادىزشىگە تىنىم بەرىپ.

8

قىزعىشتاي كول قورىعان الا تاڭدا،
اناداي ءسابيدى العان الاقانعا،
قاۋىزداي گۇل بۇرشىگىن قورعاپ تۇرعان،
تەرەكتەي ماڭگى بىتكەن قارا جارعا،

دالامنان ءسوز جوعالسا، تۇرماس امان،
جۇرەگىم، سىرىن اشىپ ءبىر بوساعان.
مەن دە ءبىر - بايەك بولعان ءبادىزشىمىن،
ادامنىڭ كەۋدەسىنە جىر قاشاعان.

ءبىرجان احمەر,

«دارىن» مەملەكەتتىك جاستار سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى، «تامىز تاڭى»، «كوزىڭدەگى كوكتەم»، «مىڭ بوياۋلى مەكەن» جىر جيناقتارى، سونداي-اق بالالارعا ارنالعان «بەس اسىل ءىس» اتتى تانىمدىق كىتابىنىڭ اۆتورى.

Abai.kz