اۋتودەسترۋكتيۆتى مىنەز-قۇلىق – ادامنىڭ وزىنە زيانىن تيگىزەتىن، دەنساۋلىعىنا نەمەسە ومىرىنە زيان كەلتىرۋگە باعىتتالىپ جاسالاتىن مىنەز-قۇلىق ءتۇرى.

بۇل قازىرگى جاسوسپىرىمدەر اراسىندا ەرەكشە ورىن الىپ وتىرعانى اركىمدى دە الاڭداتارى ءسوزسىز. سوعان وراي، قازىرگى كەزدەگى ەڭ ماڭىزدى الەۋمەتتىك-پسيحولوگيالىق ماسەلەلەردىڭ بىرەگەيى – جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى اۋتودەسترۋكتيۆتى مىنەز-قۇلىقتىڭ سانىنىڭ كۇرت ءوسۋى بولىپ تۇر. بۇل جاعداي تەك جەكە ءبىر ادامنىڭ تراگەدياسى عانا ەمەس، وتباسىنىڭ دا، قوعامنىڭ دا، سونىمەن قاتار مەملەكەتتىڭ دە ۇلكەن قاسىرەتى دەۋگە بولادى. قازىرگى تاڭداعى ستاتيستيكا بويىنشا، جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى اۋتودەسترۋكتيۆتى ءولىم ءولىم سەبەپتەرىنىڭ العاشقى ۇشتىگىنىڭ قاتارىندا تۇر ەكەن. وكىنىشتىسى، ءبىزدىڭ ەلىمىز دە، بۇل جاعداي بويىنشا جوعارى ورىنداردىڭ بىرىندە تۇرعانى. سول سەبەپتى اۋتودەسترۋكتيۆتى مىنەز-قۇلىقتىڭ الدىن الۋ ماسەلەسى – مەملەكەتتىك دەڭگەيدە جان-جاقتى قاراستىرىلۋى ءتيىس ماڭىزدى ماسەلە دەپ ويلايمىن.

اۋتودەسترۋكتيۆتى مىنەز-قۇلىقتىڭ سەبەپتەرىنە توقتالاتىن بولساق،  جاسوسپىرىمدىك كەزەڭ – جەتكىنشەكتىڭ پسيحيكالىق، ەموتسيونالدىق جانە الەۋمەتتىك جەتىلۋىنىڭ ەرەكشە كەزەڭى. بۇل كەزەڭدە ءجاسوسپىرىم وزىندىك «مەنىن» ىزدەيدى، قوعامدا ءوز ورنىن تابۋعا تىرىسادى، سەزىمدەرى تۇراقسىز بولۋى، وزىنە دەگەن سەنىمسىزدىك بولۋى مۇمكىن. تۋرا وسى وتپەلى ۋاقىتتا ومىرىندە كەزدەسكەن قيىندىقتارعا توتەپ بەرە الماي، اۋتودەسترۋكتيۆتى ويلار تۋىنداۋى مۇمكىن.

اۋتودەسترۋكتيۆتى مىنەز-قۇلىقتىڭ نەگىزگى سەبەپتەرىن بىرنەشە توپتارعا بولەتىن بولساق:

1. پسيحولوگيالىق سەبەپتەر – پسيحولوگيالىق جاراقات، ەموتسيونالدىق تۇراقسىزدىق، ماحابباتتا جولى بولماۋ، جالعىزدىق سەزىمى، ءوز-وزىنە سەنىمسىزدىك، دەپرەسسيا، ءومىردىڭ ءمانىن جوعالتۋ.

2. الەۋمەتتىك سەبەپتەر – وتباسىنداعى رەنىشتەر، اتا-اناسىنىڭ مەيىرىمىنىڭ جەتىسپەۋى، سىنىپتاستارىمەن نەمەسە دوستارىمەن تۇسىنىسپەۋشىلىك، بۋللينگ (قورلاۋ، مازاقتاۋ)

3. ەكونوميكالىق جانە تۇرمىستىق فاكتورلار – ماتەريالدىق جەتىسپەۋشىلىك، الەۋمەتتىك تەڭسىزدىك، بولاشاققا دەگەن سەنىمسىزدىك.

4. اقپاراتتىق فاكتورلار – الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى تەرىس كونتەنتتەر، اۋتودەسترۋكتيۆتىكتى ناسيحاتتايتىن توپتار مەن ۆيدەولاردىڭ ىقپالى.

جاسوسپىرىمدەردىڭ پسيحيكاسى سىرتقى اسەرلەرگە وتە بەيىم بولاتىندىقتان، ءبىر اۋىز ءسوز نەمەسە ءبىر عانا ءىس-ارەكەت ونى ومىرمەن قوشتاسۋعا يتەرمەلەۋى ابدەن مۇمكىن.

اۋتودەسترۋكتيۆتى ارەكەتتەردىڭ الدىن الۋ شارالارىنا كەلەتىن بولساق، ول تەك پسيحولوگتىڭ نەمەسە مەكتەپتىڭ عانا ەمەس، بۇكىل قوعامنىڭ ورتاق مىندەتى. ەڭ ءبىرىنشى، بۇل ارەكەت نەمەسە الدىن الۋ جۇمىستارى ەرتە دياگنوستيكا جانە پسيحولوگيالىق كومەك باعىتىندا جۇرگىزىلۋى قاجەت.

بۇل جاعدايدا ەڭ ءبىرىنشى، وتباسىلىق قولداۋدىڭ ورنى ەرەكشە. وتباسى – بالانىڭ ەڭ قاۋىپسىز ورتاسى بولۋى كەرەك. ءار اتا-انا بالاسىنىڭ ىشكى دۇنيەسىن تۇسىنۋگە تىرىسىپ، ونىڭ پىكىرىن مۇقيات تىڭداۋى، قولداۋ كورسەتۋى كەرەك. اشىق اڭگىمە، سەنىمدى قارىم-قاتىناس، ونىڭ ءار پىكىرىمەن ساناسۋ، كەرەك جەرىندە قولداۋ كورسەتۋ – اۋتودەسترۋكتيۆتى مىنەز-قۇلىقتىڭ الدىن الۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى جولى.

كەلەسى كەزەكتە مەكتەپتەگى پسيحولوگيالىق قىزمەتتىڭ دە ورنى ەرەكشە. مەكتەپ پسيحولوگتارى وقۋشىلاردىڭ پسيحولوگيالىق جاعدايىن ۇنەمى باقىلاۋدا ۇستاپ، تاۋەكەل توپتارىن انىقتاۋى قاجەت. ارنايى ترەنينگتەر وتكىزىپ، جەكەلەگەن وقۋشىلارمەن اڭگىمەلەر جۇرگىزىپ وتىرسا، توپتىق اڭگىمەلەر جۇرگىزسە بالالاردىڭ ەموتسيونالدىق تۇراقتىلىعىن ارتتىرادى. ءسوزىمنىڭ باسىندا بۇل ماسەلە مەملەكەتتىك دەڭگەيدە جان-جاقتى قاراستىرىلۋى ءتيىس دەپ ويلايتىنىمدى ايتقانمىن، سوعان بايلانىستى، مەملەكەت تاراپىنان جاستارعا ارنالعان پسيحولوگيالىق ورتالىقتار مەن «سەنىم تەلەفوندارىنىڭ» قولجەتىمدىلىگى ارتتىرىلۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى زياندى كونتەنتكە باقىلاۋ كۇشەيتىلىپ، ءپوزيتيۆتى ومىرلىك ۇستانىمداردى ناسيحاتتاۋ قاجەت.

مۇنداي جاعدايدا قۇرداستار اراسىنداعى قولداۋدىڭ دا ورنى ەرەكشە. جاسوسپىرىمدەر كوبىنە ءوز دوستارىنا سەنەدى. سوندىقتان سىنىپتاستار اراسىندا ءوزارا قولداۋ مەن تۇسىنىستىك مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ – ماڭىزدى فاكتور. بۋللينگكە قارسى باعدارلامالار، تولەرانتتىلىق پەن ەمپاتيانى دامىتۋ باعىتىنداعى ءىس-شارالار ءتيىمدى ناتيجە بەرەدى.

اۋتودەسترۋكتيۆتى ويى بار جاسوسپىرىمگە ەڭ ءبىرىنشى جىلى ءسوز، جاعدايىن تىڭداي بىلەتىن سەنىمدى ادام جانە سەنىم قاجەت. پسيحولوگتىڭ مىندەتى – بالانىڭ ومىرلىك قيىندىقتارىنا نەمقۇرايلى قاراماي، ونى جاڭا ماقساتتارعا، جاڭا جەتىستىكتەرگە جەتەلەيتىن كۇشتى تابۋعا كومەكتەسۋ. ءجاسوسپىرىمنىڭ ءوزىن-ءوزى باعالاۋى مەن ومىرگە دەگەن كوزقاراسىن تۇزەتۋگە ەرەكشە كوڭىل ءبولىنۋى كەرەك.

ءسوز سوڭىندا، جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى اۋتودەسترۋكتيۆتىلىك ماسەلەسى – قوعامنىڭ رۋحاني دەنساۋلىعىن كورسەتەتىن ماڭىزدى كورسەتكىش. ءاربىر اتا-انا، مۇعالىم جانە كەز كەلگەن ادام بۇل ماسەلەگە بەيجاي قاراماۋى كەرەك. الدىن الۋ جۇمىستارى ۇزدىكسىز، جۇيەلى جانە ادامگەرشىلىك قاعيداتتارىنا ساي بولۋى قاجەت. بالانى تىڭداۋ، ءتۇسىنۋ، قولداۋ – اۋتودەسترۋكتيۆتى مىنەز-قۇلىقتىڭ ەڭ ءتيىمدى ەمى. تەك وسىلاي عانا ءبىز جاس ۇرپاقتىڭ ومىرگە قۇشتارلىعىن ارتتىرىپ، ولاردىڭ بولاشاعىنا سەنىم ۇيالاتا الامىز. جاستاردىڭ پسيحولوگيالىق دەنساۋلىعىن قورعاپ، ولاردى دۇرىس باعىتقا تاربيەلەۋ — بارشامىزدىڭ مىندەتىمىز. سوندىقتان ءاربىر ۇستاز وسى ماسەلەگە ءوز دارەجەسىندە ۇلەسىن قوسۋعا مىندەتتى دەر ەدىم.

شولپان تاسبەكقىزى التىباەۆا،

الماتى قالاسى، جەتىسۋ اۋدانى، №137 جبب مەكتەپتىڭ مۇعالىمى

Abai.kz