«حح عاسىردىڭ ۇزدىك فۋتبولشىسى – پەلە» ەكەنى بەلگىلى. الايدا بۇل پىكىرمەن كەلىسپەيتىندەر دە كوپ. قايبىر جىلى ينتەرنەت ارقىلى جۇرگىزىلگەن ساۋالنامادا كوپشىلىكتىڭ داۋىس بەرۋىمەن ايگىلى ارگەنتينالىق دارابوز ديەگو مارادونا فۋتبول كورولىنەن وزىپ تا شىققان. ياعني رەسمي جەڭىس داڭقتى برازيليالىق جاعىندا بولعانىمەن، قوعامدىق پىكىر قورىتىندىسى الەم جانكۇيەرلەرى اراسىندا مارادونانىڭ ەسىمى دە ەرەكشە ورىنعا يە ەكەنى بايقالادى.

مارادونا جانە پەلە

پەلەنىڭ ويىنىن ساپاسى كوڭىل كونشىتپەيتىن كونە بەينەتاسپالاردان بولماسا، كوزىمىزبەن كورە العان جوقپىز (ويتكەنى ول جاسىل الاڭدا جارقىلداعان جىلدارى جارىق دۇنيە ەسىگىن اشپاعان دا ەدىك). ال مارادونانىڭ قانشالىقتى مايتالمان ەكەنىنە، ول قاتىسقان ءتورت الەم چەمپيوناتىن دا تاماشالاعاندىقتان، الدەقاشان كوزىمىز جەتكەن. «پەلەدەن مارادونا مىقتى» دەپ داۋىس بەرىپ جۇرگەندەر دە سول ءبىزدىڭ زامانداستار بولسا كەرەك. ال بۇگىنگى بوزبالادان پىكىر سۇراساڭ، ەكەۋى دە جايىنا قالىپ، الدە مەسسيدى، الدە كريشتيانۋ رونالدۋدى اتاۋى ابدەن مۇمكىن.

دەگەنمەن ديەگوعا كوشەلىك. ويىنى، تەڭبىل دوپتى قالاۋىنشا بيلەتەتىن تەحنيكاسى، الاڭداعى احۋالدى كوز قيىعىمەن-اق قاپىسىز باقىلايتىن سۇڭعىلالىعى، كەز كەلگەن ويىنشىنى الداپ وتە الاتىن دريبلينگى، ايىپ دوبىن ءدال سوعاتىنى، ارىپتەستەرىنە ىڭعايلى، قارسىلاستارىنا قولايسىز پاس شىعارىپ بەرە الار شەبەرلىگى، قاجەت كەزدە ءوزى دە مەرگەندىك تانىتا ءبىلۋى – فۋتبولداعى قاسيەتتەرىنىڭ ءبارى جاعىنان ول پەلەمەن تايتالاسا الادى. سپورتقا اۋەس جاسوسپىرىمدەرگە ۇلگى بولاتىن-اق فۋتبولشى. الايدا ونىڭ داڭقتى برازيليالىقپەن سالىستىرۋعا دا كەلمەيتىن تۇسى – جاسىل الاڭنىڭ سىرتىنداعى تىرشىلىگى. ەگەر فۋتبول كورولى دوپ تەبۋدى قويعان سوڭ دا، ءوزىن بيزنەس، مۋزىكا، كينو، مەملەكەتتىك قىزمەت سالالارىندا جاقسى قىرىنان كورسەتە السا، مارادونا، كەرىسىنشە، ەسىرتكىگە تاۋەلدىلىككە ۇشىرادى، ۇستامدىلىق تانىتپاي، تالاي جەردە باق وكىلدەرىمەن ۇستاستى، قايبىر جىلى ءتىپتى ولارعا قاراتىپ وق تا اتتى! پەلە بۇ دۇنيەدەن ەڭسەسىن تىك ۇستاپ ءوتتى، بويىنا ارتىق ماي جيعان جوق. ديەگو وعان بۇل تۇرعىدان دا ىلەسە المادى: باپكەرلىكپەن اينالىسىپ جۇرگەن جىلدارى ءبىراز ارىعانىمەن، بۇدان بىرنەشە جىل بۇرىن ءتىپتى سەمىرىپ كەتكەن بولاتىن...

مىنا سايكەستىكتى قاراڭىز: كەز كەلگەن سالاداعى جارىق جۇلدىزدار تۋرالى ءسوز بولا قالعاندا، ءبىز «مۇنداي تالانتتار ءجۇز جىلدا ءبىر-اق رەت تۋاتىن بولار؟» دەپ اسپەتتەيمىز عوي. ارينە، بۇل – اسىرەلەۋ. دەگەنمەن شىن مانىندە ۇلى فۋتبولشىلاردىڭ اراعا قانشا جىل سالىپ دۇنيەگە كەلەتىنىن ەسەپتەپ شىعارۋ قيىن ەمەس ەكەن: پەلە 1940 جىلدىڭ 23 قازانىندا، ال مارادونا 1960 جىلدىڭ 30 قازانىندا تۋعان. دەمەك، 20 جىلدا ءبىر رەت...

مارادونا جانە تەڭبىل دوپ

...ءتورت قىزدان كەيىن دۇنيەگە كەلگەن تۇڭعىش ۇلدىڭ (بۇدان كەيىن تاعى ەكى ۇل، ءبىر قىز بار) بولاشاقتا بۇكىل الەمگە ايگىلى فۋتبول جۇلدىزى بولاتىنىن اكەسى ديەگو مەن اناسى دالما سەزدى دەيمىسىز. ەكەۋىنە شيەتتەي بالا-شاعاسىنىڭ قارنىن تويعىزۋدىڭ ءوزى اجەپتاۋىر ۋايىم ەدى. قولى بوساي قالسا، دوپ تەبۋگە اۋەس كىشكەنتاي ديەگونىڭ قىزىعۋشىلىعىنا دۇرىستاپ كوڭىل بولۋگە دە مۇرشالارى بولعان جوق. مارادونا العاشىندا مەكتەپ كومانداسىندا ويناپ ءجۇردى. جاسى ونعا تولعاندا ونىڭ قيمىلىنا «ارحەنتينوس حۋنيورس» كلۋبىنا تالانتتى جاس جەتكىنشەكتەر ىزدەپ جۇرگەن مامان فرانسيسكو كورنەحو نازار اۋدارادى. وسىنداي جاسوسپىرىمدەردىڭ باسىن قوسقان ول بالالارعا تەڭبىل دوپتىڭ قىر-سىرىن ۇيرەتىپ، جاس كوماندالار اراسىنداعى دوداعا قاتىستىرادى. سول كەزدەرى وڭتۇستىك امەريكاداعى ەڭ مىقتى بالالار ۇجىمى سانالاتىن «ريۆەر پلەيتتى» بۇلار 7:1 ەسەبىمەن تالقاندايدى، ونىڭ 5 گولىن مارادونا سوعادى. «ديەگو سول كەزدىڭ وزىندە فۋتبولدىڭ بارلىق قىر-سىرىن بىلەتىن. ول ءبىر اعاش قۋىرشاق سىقىلدى ەدى، قالاي يتەرسەڭ دە قۇلاماي، سۇرىنە-قابىنا قايتا تۇزەلىپ، جۇگىرىپ كەتە بەرەتىن» دەپ ەسكە الادى كورنەحو. كەيىن نەگىزگى قۇرامعا الىنعان د.مارادونا «ارحەنتينوس حۋنيورس» ساپىندا 166 ماتچقا قاتىسىپ، 116 گول سوققان.

1979 جىلى ارگەنتينانىڭ جاستار قۇراماسى جاپونيادا وتكەن الەم چەمپيوناتىندا باس جۇلدەنى يەلەندى. ديەگو وڭتۇستىك امەريكانىڭ ۇزدىك ويىنشىسى اتاندى. كەلەر جىلى دا سولاي تانىلعان مارادونانى 1981 جىلى «بوكا حۋنيورس» 3,6 ميلليون دوللارعا ساتىپ الدى. ونىڭ ساپىندا تالانتتى فۋتبولشى ەل چەمپيونى اتانىپ، 40 ويىندا 28 گول سوقتى. سوسىن ديەگو يسپاندىق «بارسەلونادا» 2 جىل، يتالياندىق «ناپوليدە» 7 جىل وينادى.

ۇلتتىق قۇراماعا مارادونا 18 جاسىندا، سوناۋ 1978 جىلى-اق شاقىرىلعان بولاتىن. الايدا باس باپكەر لۋيس سەسار مەنوتتي جاس تالانتتى ءوز ەلىندە وتەتىن الەم چەمپيوناتىنا قاتىسار 22 ۇزدىكتىڭ قاتارىنا قوسپادى. «سول كەزدەگى مەنىڭ باسىمداعى جاعدايدى ەشكىمگە دە تىلەمەيمىن، – دەيدى داڭقتى فۋتبولشى «ديەگو دەگەن – مەن» اتتى كىتابىندا. – كوماندامەن بىرگە ايعا جۋىق جاتتىعۋ جيىنىندا بولىپ، ءبارىبىر تاڭداۋلىلاردىڭ قاتارىنا ىلىگە الماۋ بويىندا نامىس وتى لاۋلاعان ماعان وتە اۋىر ءتيدى. لۋكە، گالەگو سەكىلدى بىرەر جىگىت بولماسا، قۇرامعا ەنگەن قالعان ويىنشىلاردىڭ بىردە-ءبىرى مەنى جۇباتپاق تۇگىلى، قاسىما دا كەلگەن جوق. كۇيىنگەننەن قولىمدى ءبىر-اق سىلتەپ كەتىپ قالدىم».

ونىڭ الەمدىك دوپ دوداسىنداعى تۇساۋكەسەرى 1982 جىلى بولدى. الايدا ارگەنتينا قۇراماسى بۇل جولى توپتىق كەزەڭنەن وتكەنىمەن، جۇلدەلى ورىندارعا ىلىگە المادى، ال ديەگو برازيليالىقتارمەن كەزدەسۋدە باتيستانىڭ ىشىنەن تەۋىپ، الاڭنان قۋىلدى. «بۇل جەردە باتيستانىڭ ەش جازىعى جوق ەدى، – دەپ ەسكە الادى مارادونا. – شىن مانىندە، مەنى ابدەن ىزالاندىرىپ بىتكەن فالكاو-تۇعىن. سونى تەبەم دەپ سەرمەگەن اياعىم الگى بايعۇسقا ءتيىپ كەتتى».

مارادونا جانە «قۇدايدىڭ قولى»

مارادونانىڭ باعىن اشقان 1986 جىلى مەكسيكادا وتكەن الەم چەمپيوناتى ەدى. وسى دودادا ول تاماشا ويىن كورسەتىپ قانا قويماي، ناعىز كاپيتان رەتىندە يتاليامەن، ۋرۋگۆايمەن بولعان قيىن كەزدەسۋلەردە كوماندانى العا جەتەلەدى. ال ونىڭ كەلەسى ماتچتارداعى ەرلىگى جاسامىستاۋ جانكۇيەرلەردىڭ ءالى جادىندا. شيرەك فينالدا ديەگو اعىلشىندار قاقپاسىنا ەكى گول سوقتى. 51-مينۋتتا ول اۋەلەپ كەلگەن پاسقا بويى جەتپەگەن سوڭ، دوپتى قاقپاعا قولىمەن ەنگىزىپ جىبەردى. مۇنى ءبارى دە كوردى، بىراق نەگىزگى كورۋگە ءتيىس ادام – تۋنيستىك تورەشى بەن ناسەر بايقاماي قالدى. ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا ديەگونىڭ جۋرناليستەرگە «بالكىم، گول قولمەن سوعىلعان دا شىعار، بىراق ول مەنىڭ قولىم ەمەس، قۇدايدىڭ قولى بولاتىن» دەپ جاۋاپ بەرگەنى ءالى كۇنگە جىر بولىپ ءجۇر. وعان انگليا قۇراماسىنىڭ باس باپكەرى بوببي روبسون: «قۇدايدىڭ بۇعان ەش قاتىسى جوق. بۇل – الاياقتىڭ قولى!» –  دەپ جاۋاپ قايتارعان بولاتىن.

ال ارادا ءتورت مينۋت وتكەندە، ءوز قاقپاسى ماڭىنان ارىپتەسى ەكتور ەنريكەدەن دوپ العان مارادونا التى بىردەي اعىلشىندى الداپ ءوتىپ، بۇگىنگە اڭىز بوپ جەتكەن ەڭ داڭقتى گولىن سوقتى. الەم چەمپيوناتتارى تاريحىنداعى ەڭ ۇزدىك گول سانالاتىن بۇل دوپتىڭ سوعىلۋىن ءوزىنىڭ «مەكسيكاداعى فۋتبول تويى» اتتى كىتابىندا تانىمال جازۋشى نەسىپ ءجۇنىسبايۇلى بىلاي سۋرەتتەيدى:

«...ول دوپ العان جەردەن قاقپاعا شەيىن كەمىندە ەلۋ مەتر ەدى. ەڭ اۋەلى ەسىن جيعان باتچەر بولدى. مارادونا باتچەردى ءا دەگەنشە جولدا قالدىردى. ءوزى قاقپاعا قاراي تارتا بەردى. ونىڭ الدىنان ستەۆەنس، فەنۆيك، سەنسوم جانە حوددل قوپارىلا شىقتى. بۇل جەردە باسقا بىرەۋ بولسا، دوپتى تەزىرەك ارىپتەسىنە تاستاپ، ءبىر پالەدەن تەز-اق قۇتىلار ەدى... جوق، مارادونا ولاي ەتە المايدى. سوندىقتان دا ول باسقا ەمەس، مارادونا.

سەنسوم زۋ ەتىپ العا شىقتى دا، مارادونانىڭ شىلاۋىنا ورالدى. فەنۆيك – مارادونانى بىلەتىن ويىنشى. باپكەرى روبسون بۇعان ونى قالاي باعۋدى ۇيرەتكەن. مارادونا سەنسومدى دا، مۇنى دا قاپى قالدىردى. فەنۆيك سول جاعىن باققان بوپ قيسايا بەردى. ءسويتتى دە، تۋرا اياققا جەتەدى-اۋ دەگەن كەزدە كوز ىلەسپەس جىلدامدىقپەن وڭ جاعىن تارپىدى. كوزىن قاتتى اشىپ دوپتى ىزدەدى. ءالى مارادونانىڭ اياعىندا بارا جاتىر. ونىڭ الدىندا ستەۆەنس پەن شيلتون عانا قالىپتى. جان ۇشىرا سوڭىنان جۇگىردى. جەتە الار ەمەس. بۇل بوسقا جۇگىرىپ كەلەدى. مارادونا دوپتى قاقپاقىلداپ بارادى. قاراپ تۇرساڭ، كەرەمەت! اياعى دوپقا تيگەنى دە بىلىنبەيدى. بەينە ءبىر تەڭبىل دوپتى جەتەكتەپ بارا جاتقانداي. دوپ جۇگىرىپ بارا جاتقان مارادونامەن قاتار دومالاپ بارادى. مىنە، دوپ الىپ ءجۇرۋدىڭ كلاسسيكالىق ۇلگىسى بۇل! مارادونا دوپقا، دوپ مارادوناعا ەش كەدەرگى كەلتىرمەيدى. قاراداي دوپقا ءسۇرىنىپ كەتىپ، ەتپەتىنەن تۇسەتىندەر نەمەسە دوپتى باعىندىرۋ ءۇشىن ءبىر جۇگىرىپ، ءبىر توقتاپ جاتاتىندار از با!

...ستەۆەنس دوپتىڭ جولىنا توسقاۋىل قويۋدىڭ قاجەتتىگىن سەزدى. سەزدى دە، بويىنا بار قۋاتىن جينادى. ال مارادونا بولسا بۇدان قاشقاقتاماي، قاقپاعا تۋرا تارتىپ كەلەدى. ستەۆەنس ونى كوردى دە، ءبىر ورنىندا قيمىلسىز قاتتى دا قالدى. مارادونا ءالى كەلە جاتىر. ول بولسا سول دوپتى سىرتقا قاعىپ جىبەرۋى عانا كەرەك. «مىنە، كەلدى... ال تەپ...». تەۋىپ قالدى. جەردى تەۋىپتى. مارادونا شيلتونمەن بەتپە-بەت كەلدى. شيلتون بۇدان ءارى شىدامادى. باعانادان ءبارىن كورىپ تۇرعان. بەس جىگىتتى قامىستاي جاپىرىپ كەتكەن مىنا مارادوناعا توسقاۋىل بولار ەندى ءوزى عانا! قاقپادان اتىپ شىقتى. سەسكەنىپ، تەز ۇرىپ جىبەرسىن دەگەنى. مارادونا ابىرجىعان جوق. قاسقايىپ تارتا بەردى. شيلتونعا ءتىپتى تاقاۋ كەلدى. «ءا، قاتەلىگىڭ وسى بولار!» دەپ قۋانا ويلاپ ءوتتى شيلتون. ارىستانشا اتىلدى اياعىنا. «مىنە، مىنە...». دوپتى ۇستايمىن دەپ ۇمتىلعان قوس قولىنا الاڭداعى ءشوپ قانا ىلىكتى. دەرەۋ اۋناپ ءتۇسىپ، مارادونانىڭ اياعىنا قول سوزدى... ول قاقپاعا بارىپ قالىپتى. مارادونامەن يىق تىرەسكەن فەنۆيكتى كوردى. ءۇمىت وتى قايتا جاندى.

فەنۆيك دوپتى دا، مارادونانى دا كورگەن جوق. ايتەۋىر ونى ەتپەتىنەن ءتۇسىرۋى كەرەك ەكەنىن عانا ەمىس-ەمىس سەزەدى. ول كەلىپ يىعىنان قاعا بەرگەندە، مارادونا «مەنىڭ سپەكتاكلىم وسىمەن ءبىتتى» دەگەندەي، سول اياعىنىڭ القىمىمەن دوپتى تورعا اتتى دا جىبەردى. ءوزى بۇلت ەتىپ وڭعا ويىسا قويدى. فەنۆيك ءوز-وزىنەن گۇرس ەتىپ جەرگە قۇلادى...».

جارتىلاي فينالدا تاعى دا مارادونانىڭ قوس دوبىنىڭ ارقاسىندا باس باپكەر كارلوس بيلاردونىڭ جىگىتتەرى بەلگيادان باسىم ءتۇستى. فينالدا دا شەشۋشى دوپ ديەگونىڭ تاماشا پاسىنان سوڭ سوعىلدى. ەكى دۇركىن الەم چەمپيونى اتانعان (العاشقىسى 1978 جىلى) ارگەنتينا قۇراماسىنىڭ شابۋىلشىسى حورحە ۆالدانو بولسا: «مەكسيكادا ءبىز قالايشا جەڭىسكە جەتتىك، بىلەسىزدەر مە؟ ويتكەنى 21 دەنى ساۋ ويىنشىنىڭ اراسىندا ءبىر جىندى بولدى. سول جىندى بىزگە چەمپيوناتتى ۇتىپ بەردى!» – دەدى.

مارادونا بۇدان كەيىن دە ەكى رەت الەم چەمپيوناتىنا قاتىستى. 1990 جىلى كۇمىس جۇلدەنى يەلەنسە، 1994 جىلى ەشقانداي تابىسقا جەتە العان جوق. كەرىسىنشە، كەزىندە ناشاقورلىعى ءۇشىن ۇستالىپ، جازاعا تارتىلعان ويىنشى تاعى دا ءوز كومانداسىن قيىن جاعدايدا قالدىردى. نيگەريامەن ويىننان سوڭعى دوپينگ-تەستتە ونىڭ بويىنان تىيىم سالىنعان مەدپرەپارات – ەفەدرين تابىلدى. ءسويتىپ، مارادونا چەمپيوناتقا مۇلدە قاتىستىرىلمايتىن بولدى. ول سوڭعى ويىنىن 1997 جىلى 25 قازاندا «بوكا حۋنيورستىڭ» قۇرامىندا وتكىزدى.

فۋتبول تاريحىندا پەلەدەن كەيىنگى ەكىنشى كەمەڭگەر (كەيدە ءتىپتى ءبىرىنشى دەلىنەدى) رەتىندە بۇكىل الەم مويىنداعان ديەگو مارادونا وسىدان بەس جىل بۇرىن دۇنيە سالدى. وعان بۇكىل الەم جۇرتشىلىعى قايعىردى. مارادونانىڭ الەم سپورتى ءۇشىن قانشالىقتى ماڭىزعا يە ەكەنىن بۇكىل جۇرت سوندا ايقىنىراق ۇعىندى.

ديەگو مارادونا

*بۋەنوس-ايرەسكە تاياۋ جەردەگى لانۋس قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن;

ء*تورت الەم چەمپيوناتىنا قاتىسىپ، التىن (1986) جانە كۇمىس (1990) جۇلدەلەرگە يە بولعان;

*الەمدىك دوپ دودالارىنىڭ فينالدىق تۋرنيرلەرىندە 21 ماتچ وتكىزىپ، 8 دوپ سوققان;

*ارگەنتينا قۇراماسىنىڭ ساپىندا 91 ويىن وتكىزىپ، 34 گول سالعان;

*الەمنىڭ (1986) جانە وڭتۇستىك امەريكانىڭ 2 دۇركىن (1979, 1980) ۇزدىك فۋتبولشىسى;

*«ارحەنتينوس حۋنيورس»، ارگەنتينا (1976-1981, 1995-1997), «بوكا حۋنيورس»، ارگەنتينا (1981-1982), «بارسەلونا»، يسپانيا (1982-1984), «ناپولي»، يتاليا (1984-1991), «سەۆيليا»، يسپانيا (1991-1993), «نيۋەلل ولد بويز»، ارگەنتينا (1993-1994) كلۋبتارىندا ويناعان;

*ارگەنتينا چەمپيونى (1981), يتاليا چەمپيونى (1987, 1990), ۋەفا كۋبوگىنىڭ يەگەرى (1989);

*كلاۋديا  ەسىمدى ايەلى، دالما جانە دجاننينا اتتى ەكى قىزى بار;

*2020 جىلدىڭ 25 قاراشاسىندا قايتىس بولدى.

ساكەن سىبانباي

Abai.kz