ارعىماقتان تۋعان بۋدان بار،
كۇنىندە كورىنىم جەردى العىسىز.
جاقسىدان تۋعان جامان بار،
كۇندەردىڭ كۇنى بولعاندا
ءبىر اياق اسقا العىسىز.

شالكيىز جىراۋ

.

مۇنى باستاعان قورعانىس ءمينيسترى ادىلبەك جاقسىبەكوۆ. پرەزيدەنتتىڭ سۇيىكتى كادرلارىنىڭ ءبىرى ادىلبەك مىرزا «سۋعا سالسا باتپايتىن، وتقا سالسا جانبايتىن» جان. استانالىق قارجى جۇيەلەرىنىڭ بىرىندەگى بىلىقتارىنىڭ شەتى قانشا قوزعالسا دا، بۇل ورنىنان مىزعىر ەمەس. ءتىپتى، مۋزاعا قول سوزىپ، «افالينانىڭ قارعۋى» اتتى فيلمگە ستسەناري جازىپ، كينونى دا ءبىتىرىپ تاستاعان جايى بار...

ەندى وسى كوكەسىنىڭ جولىن پرەزيدەنت اكىمشىلىگى جەتەكشىسىنىڭ ورىنباسارى ماۋلەن اشىمباەۆ مىرزا جالعاستىرۋعا تالپىنۋدا. جاقىندا «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىنا م.اشىمباەۆ جانە ە.تۇرسىنوۆتاردىڭ اۆتورلىعىمەن  ەرنەست حەمينگۋەيدىڭ «شال مەن تەڭىز» اتتى حيكاياتىن ەكرانداۋعا ارنالعان ستسەناري جوباسى ءتۇسىپتى.

بەلگىلى كينوگەر ەرمەك تۇرسىنوۆتى تۇسىنۋگە بولادى. «كەلىن» كارتيناسىنان سوڭ وعان فيلم الۋ ماسەلەسى وڭاي ەمەس. پرەزيدەنت اكىمشىلىگىن جاعالاپ، قيىننان قيىستىرۋعا تىرىساتىنى بەلگىلى. ال وسىعان دەيىن ونەرگە ەش تالاس بىلدىرمەگەن، «سۇيكىمدى شەنەۋنىك» ماۋلەن اشىمباەۆقا نە جورىق؟

ارعىماقتان تۋعان بۋدان بار،
كۇنىندە كورىنىم جەردى العىسىز.
جاقسىدان تۋعان جامان بار،
كۇندەردىڭ كۇنى بولعاندا
ءبىر اياق اسقا العىسىز.

شالكيىز جىراۋ

.

مۇنى باستاعان قورعانىس ءمينيسترى ادىلبەك جاقسىبەكوۆ. پرەزيدەنتتىڭ سۇيىكتى كادرلارىنىڭ ءبىرى ادىلبەك مىرزا «سۋعا سالسا باتپايتىن، وتقا سالسا جانبايتىن» جان. استانالىق قارجى جۇيەلەرىنىڭ بىرىندەگى بىلىقتارىنىڭ شەتى قانشا قوزعالسا دا، بۇل ورنىنان مىزعىر ەمەس. ءتىپتى، مۋزاعا قول سوزىپ، «افالينانىڭ قارعۋى» اتتى فيلمگە ستسەناري جازىپ، كينونى دا ءبىتىرىپ تاستاعان جايى بار...

ەندى وسى كوكەسىنىڭ جولىن پرەزيدەنت اكىمشىلىگى جەتەكشىسىنىڭ ورىنباسارى ماۋلەن اشىمباەۆ مىرزا جالعاستىرۋعا تالپىنۋدا. جاقىندا «قازاقفيلم» كينوستۋدياسىنا م.اشىمباەۆ جانە ە.تۇرسىنوۆتاردىڭ اۆتورلىعىمەن  ەرنەست حەمينگۋەيدىڭ «شال مەن تەڭىز» اتتى حيكاياتىن ەكرانداۋعا ارنالعان ستسەناري جوباسى ءتۇسىپتى.

بەلگىلى كينوگەر ەرمەك تۇرسىنوۆتى تۇسىنۋگە بولادى. «كەلىن» كارتيناسىنان سوڭ وعان فيلم الۋ ماسەلەسى وڭاي ەمەس. پرەزيدەنت اكىمشىلىگىن جاعالاپ، قيىننان قيىستىرۋعا تىرىساتىنى بەلگىلى. ال وسىعان دەيىن ونەرگە ەش تالاس بىلدىرمەگەن، «سۇيكىمدى شەنەۋنىك» ماۋلەن اشىمباەۆقا نە جورىق؟

ءسوز باسىندا اتاعان «افالينانىڭ قارعۋى» فيلمىندە ءبىزدىڭ پرەزيدەنتتىڭ دە وبرازى بار كورىنەدى. سونى دايارلاۋ بارىسىندا جاقسىبەكوۆ نۇرەكەڭە: «وسىنداي جەرى بار ەدى، سوعان اكتەر تاڭداپ جاتىرمىز» دەگەندە پرەزيدەنت مىرزا: «ءوزىم تۇسە سالامىن، نەسى بار؟» دەپ الەك قىلعان دەسەدى. نازارباەۆتى «رەيگان بولام» دەگەن رايىنان ماڭىنداعىلار ماقتاپ جاتىپ، ارەڭ قايتارعان ەكەن. وسى جايتتان حاباردار اشىمباەۆ پرەزيدەنتتىڭ باعىن جانە ءبىر سىناپ كورگىسى كەلە مە؟ تەك حەمينگۋەيدىڭ كەيىپكەرى - بالىقشى شال مەن ءبىزدىڭ نۇرەكەڭدى ءبىر قايىققا قالاي سىيعىزباق؟

بالا - باۋىر ەتىڭ، كىمگە بولسا دا ءوز ۇرپاعى ىستىق، ءوز بالاسى جاقىن. ەل ونەرىنە ەڭبەك سىڭىرگەن تالاي مىقتىنىڭ بالاسى بۇگىندە بيىك-بيىك جەرلەردە ءجۇر. عالىم نەمات كەلىمبەتوۆتىڭ قايراتى، اقىن قاليجان بەكحوجيننىڭ ەرلانى، جازۋشى سەيىتجان وماروۆتىڭ جانايى، سىنشى ساعات اشىمباەۆتىڭ ماۋلەنى، تاعى-تاعى كوپتەگەن زامانداستار - ەل الدىندا. ولاردىڭ شىققان توبەسىنە قىزعانىشپەن قاراۋدان اۋلاقپىز، تەك ولاردىڭ اكە اتىنا لايىق ءىس جاساۋى قانداي؟ وسى ماسەلە قاشاندا وزەكتى. قاشاندا نازىك ءھام اسا ماڭىزدى دۇنيە. «سۇيەر ۇلىڭ بولسا، سەن ءسۇي، سۇيىنەرگە جارار ول. سۇيكىمى جوق قۇر ماسىل بي، سۇيرەتىلىپ وتەر سول».

ساعات اشىمباەۆ سەكسەنىنشى جىلداردىڭ سوڭىندا قازاق تەلەۆيزياسىندا باسشىلىق جاسادى. جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ كادرلارىن ساقتاپ قالۋعا سەپتەستى. «قارىز بەن پارىز» اتتى حابار جۇرگىزدى. ۇلتتىڭ ەڭ وزەكتى ماسەلەلەرىنە بويلادى. ۇلت زيالىلارىن جيناپ، ولارمەن قازاقتىڭ ورتاق قايعىسىن بىرگە سەزىندى.

قازاقتىڭ ءبىرتۋار بالاسى، سول اردا ساعاتتىڭ ۇلى ماۋلەن اشىمباەۆ مىرزا بۇگىندە سوناۋ امەريكا جازۋشىسى ەرنەست حەمينگۋەيدىڭ «شال مەن تەڭىزىنە» سەكىرىپ الەك. اق جاعالىنىڭ ونەرگە ۇمتىلعان تالپىنىسىن قولدايىق دەلىك،  (ونەر جۇرەكتى جۇمسارتادى عوي) بىراق، نەگە ول جۇسىپبەكتىڭ «اقبىلەگى»، مۇحتاردىڭ «قيلى زامانى»، ءىلياستىڭ «قاھارى»، ءابىشتىڭ «شىڭىراۋى»، ماعاۋيننىڭ «شاقان شەرىسى» ەمەس؟ ماۋلەن مىرزا ءوز ۇلتىنىڭ اقىن-جازۋشىسىن اقتارىپ كوردى مە ەكەن؟ زەردەلەپ وقىدى ما ەكەن؟

ارينە، حەم اكەيدىڭ «شال مەن تەڭىزى» الەمدىك ادەبيەتتەگى تەڭدەسسىز تۋىندىلاردىڭ ءبىرى. ال ول ماۋلەن اشىمباەۆ پەن ەرمەك تۇرسىنوۆ سياقتى «ۇلى ستسەناريستەرگە» ءزارۋ بولىپ تۇر، سولاردىڭ ەكرانداۋىن الەم كينەماتوگرافياسى تاعاتسىز كۇتۋدە دەگەنگە كىم سەنەر؟

بۇل شەنەۋنىكتىڭ كىتاپ وقيتىنىنا كۇمان كەلتىرمەيمىز. ادەبي تۋىندىدان ءلاززات الۋدىڭ وزىندىك ورنى بار. الايدا، قولى ۇزىن شەنەۋنىك-وقىرمان اتاۋلى اسەرلەنگەن اڭگىمەسىن كينوعا اينالدىرۋعا تالپىنا بەرسە، ادەبيەتتەن نە قالماق؟ جانە حەمينگۋەي ومىرىنەن ازدى-كوپتى حابارىمىز بار ەدى: ۇلى جازۋشى ءوز شىعارمالارىنا تۇسىرىلگەن بىردە ءبىر فيلمگە كوڭىلى تولعان ەمەس. امەريكانىڭ ەڭ ءايمۇيىزدى رەجيسسەرلەرى كىرىسسە دە جازۋشى جۇرەگىن سەلت ەتكىزە الماعان بولاتىن.

مەملەكەتشىلدىك ءار قادامنان كورىنۋگە كەرەك. انا ءتىلىن بىدىقتاپ ارەڭ سويلەيتىن ماۋلەن مىرزا ءوزىن ۇلتشىلمىن دەپ ەسەپتەمەس، بىراق، مەملەكەتشىلمىن دەيتىنى ايدان انىق. ەندەشە، جاس مەملەكەتتىڭ وزىندىك بەينەسىن جاساۋدا ءار ازامات ءار ىسىمەن ۇلەس قوسۋعا مىندەتتى. رۋحاني-يدەولوگيالىق باعىتتاعى ەل قادامىن رەتتەپ وتىراتىن، مىندەتتى شەنەۋنىكتىڭ وسى ءبىر قىلىعى ونىڭ مەملەكەتشىلدىگىنە سىن...

«قازاقستان» اپاتلىعى، №36 (276),  8-قازان، 2009 جىل