جىل قورىتىندىسى: قازاق ادەبيەتىندە قانداي جاڭالىق؟
قادىرلى Abai.kz وقىرماندارى!
ەندى ساناۋلى كۇندەردەن سوڭ، كۇنتىزبە اۋىسادى. قايعاسى مەن قۋانىشى، قىزىعى مەن شىجىعى قاتار وتكەن 2025 جىل دا قاتپار-قاتپار قالىڭ تاريحتىڭ قويناۋىنا ەنىپ بارادى.
«وتكەن جىلعا وكپە جوق» دەيمىز عوي... بيىلعى جىل شىن مانىندە، ءبىز ءۇشىن عانا ەمەس، بۇكىل الەم جۇرتشىلىعى ءۇشىن دە قالتارىسى مەن بۇلتارىسى كوپ جىل بولدى. كەلەر جىلدان ءۇمىت كوپ دەپ بارىپ، ءوتىپ بارا جاتقان جىلدىڭ باستى وقيعالارىنا شولۋ جاساعاندى دۇرىس دەدىك.
ءبىرىنشى ءبولىم: جىل قورىتىندىسى: مادەنيەت سالاسىندا نە ىستەلدى؟
2025 جىلى قازاق ادەبيەتىندە قانداي جاڭالىقتار بولدى؟ قالامگەرلەر قانداي جەتىستىكتەرگە جەتتى؟ قازاق ادەبيەتى كىمدەردەن ايىرىلدى؟ بۇگىن وسى ساۋالدارعا جاۋاپ ىزدەپ، از-كەم شولۋ جاسادىق...
قازاق جازۋشىلارىن «بۋكەر» سىيلىعىنا ۇسىنۋ
قر جازۋشىلار وداعىنىڭ توراعاسى مەرەكە قۇلكەنوۆ جىل قورىتىندىسىن تۇيىندەي كەلە، ۇلت ادەبيەتىندەگى ەڭ ۇلكەن ءارى ماڭىزى بار جاڭالىقتى – قازاق ادەبيەتىن حالىقارالىق كەڭىستىككە شىعۋىنا قاتىستى قادام جاسالعانىن العا تارتتى. قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ توراعاسى جازۋشى تولەن ابدىك پەن قانات ابىلقايىردىڭ روماندارىن حالىقارالىق «بۋكەر» سىيلىعىنا ۇسىنۋ باعىتىندا ناقتى جۇمىستار جۇرگىزىلەتىنىن مالىمدەدى.
شىنىندا دا، قازاق ادەبيەتىندە الەمدىك دەڭگەيدەگى سىيلىقتارعا لايىق تۋىندىلار بار. الايدا مۇنداي بايگەلەرگە ۇسىنىلاتىن شىعارمالاردىڭ الدىمەن اعىلشىن تىلىنە وتە جوعارى دەڭگەيدە اۋدارىلىپ، شەتەلدە باسىلىپ شىعۋى – كۇردەلى ءارى اۋقىمدى جۇمىس بولىپ تابىلادى.
ەلىمىزدە بيىل بەلگىلى اقىن، سوڭعى ۋاقىتتاردا پروزادا، پروزا بولعاندا، تاريحي تاقىرىپتاردى قاۋزاپ، كولەمدى رومان جانرىندا ءونىمدى ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن قالامگەر ۇلاربەك دالەيۇلىنىڭ كەزەكتى «باتۋ حان» اتتى تاريحي رومانى جارىق كوردى. تۇركىستان قالاسىندا وتكەن تۇرىك ەلدەرىنىڭ حالىقارالىق كىتاپ جارمەڭكەسىندە «باتۋ حان» تاريحي-دەرەكتى رومانىنىڭ تانىستىرىلىمى ءوتتى.
قر مادەنيەت جانە اقپارات منيستىرلىگى مەن قازاقستان جازۋشىلار وداعى بىرلەسكەن «جاڭا قازاقستاننىڭ ادەبي-تانىمدىق پانوراماسى» جوباسى اياسىندا جاقسىلىق مۇراتبەكتىڭ «اسپانى جاقىن اۋىلدىڭ...» رومانى وقىرمانعا جول تارتتى.
اقتوبەلىك جازۋشى ءاليحان نۇربەرگەنۇلى جاقسىلىق وسىمەن 4-ءشى رەت ۇيىمداستىرىلىپ وتىرعان «Mecenat.kz» بايقاۋىندا ۇزدىك اتاندى: اۆتورعا اي سايىن 500 دوللار تولەنەتىن بولادى. ءاليحان جاقسىلىقتىڭ «تۋرگەنەۆ كوشەسىندەگى ءۇي جۇمىسقا قابىلدايدى» اتتى رومانى 21 قولجازبانىڭ ىشىنەن تاڭدالىپ الىندى.
«ERG» كومپانياسىنىڭ ديرەكتورلار كەڭەسىنىڭ توراعاسى شۋحرات يبراگيموۆتىڭ جەكە قولداۋىمەن قازاقستاندا العاش رەت ۇيىمداستىرىلعان «قازىرگى زامانعى قازاق رومانى» ادەبي بايقاۋىنىڭ شەشۋشى كەزەڭىنە جەتى جازۋشى ءوتتى. ساراپشىلاردىڭ داۋىس بەرۋى ناتيجەسىندە باس جۇلدەگە ۇمىتكەرلەر تومەندەگىدەي:
دۋمان رامازان – «سىناق»
جۇسىپبەك قورعاسبەك – «كەلندەگى كوكجال»
قۋانىش جيەنباي – «ارالقۇمداعى اقىرعى ايالداما»
نۇرجان قۋانتايۇلى – «وپاسىز ويىن»
اسقار التاي – «كاسكاد»
مۇرات الماسبەك – «برۋكلين كوپىرى»
قۋات بوراش – «تاۋبە»
«قازىرگى زامانعى قازاق رومانى» ادەبي بايقاۋىنىڭ دا، «Mecenat.kz» جوباسىنىڭ دا، باستى ماقساتى – قازاقستاندىق كوركەم ادەبيەتتى دامىتۋ، حالىقتىڭ كىتاپ وقۋعا دەگەن ىنتاسىن ارتتىرۋ، جازۋشىلاردىڭ كاسىبي وسۋىنە قولداۋ كورسەتۋ جانە ولاردىڭ شىعارمالارىن حالىقارالىق كىتاپ نارىعىنا تانىتۋ بولىپ تابىلادى.
قازاق ادەبيەتىنىڭ زاڭعارلارى كەلمەستىڭ كەمەسىنە ءمىندى
2025 جىل قازاق رۋحانياتى ۇلتتىڭ ءسوزىن سويلەپ، حالىقتىڭ جادىن ساقتاعان قالامگەرلەر، عىلىم مەن ونەردىڭ كوشىن باستاعان وي الىپتارى، ساحنا مەن ەكراندا حالىقتىڭ تاعدىرىن بەينەلەگەن تۇلعالار بىرىنەن سوڭ ءبىرى ماڭگىلىككە اتتاندى. ولاردىڭ ارقايسىسى قازاق مادەنيەتى مەن ساناسىنىڭ ءبىر-ءبىر تىرەگى، ۇلت رۋحىنىڭ تۇعىرىن بەكىتكەن اسقار بيىكتەر ەدى.
9 قاڭتاردا، 84 جاسىندا اقش-تىڭ مەريلەند شتاتىنداعى ۇيىندە قازاق تاريحي پروزاسىنىڭ باعىتىن تۇبەگەيلى وزگەرتكەن جازۋشى مۇحتار ماعاۋين دۇنيەدەن ءوتتى.
كوپ ۇزاماي 11 قاڭتاردا قازاقستان عىلىمىنىڭ ءىرى تۇلعاسى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، ابايتانۋشى جانە باۋىرجانتانۋشى عالىم ابايتانۋدىڭ تۇتاس عىلىمي مەكتەبىن قالىپتاستىرعان، ابايتانۋدى دەربەس باعىت رەتىندە ورنىقتىرعان مەكەمتاس مىرزاحمەتۇلى 94 جاسقا قاراعان شاعىندا ومىردەن وزدى.
22 اقپاندا قازاق ادەبيەتى جازۋشى-دراماتۋرگ دۋلات يسابەكوۆ 82 جاسىندا دۇنيەدەن وتكەن كورنەكتى كلاسسيگىمەن قوشتاستى. ادام تاعدىرى مەن قوعام اراسىنداعى قايشىلىقتى سىرتقى پافوسپەن ەمەس، قاراپايىم ءومىر كورىنىستەرى، كۇندەلىكتى تىرشىلىكتىڭ ۇساق دەتالدارى ارقىلى تەرەڭ اشىپ كورسەتكەن قالامگەر ەدى. «گاۋھارتاس»، «اپكە»، «قارعىن» سىندى شىعارمالارى ارقىلى قازاق پروزاسىنا پسيحولوگيزم مەن ومىرلىك شىنايىلىقتىڭ جاڭا ولشەمىن اكەلىپ، كەيىپكەر جانىن ىشكى قاقتىعىستار ارقىلى سويلەتە ءبىلدى.
22 ساۋىردە قازاق پروزاسى مەن دراماتۋرگياسىنا تەرەڭ پسيحولوگيزم مەن ينتەللەكتۋالدىق لەپ اكەلگەن قالامگەر ادەبيەتتەگى فيلوسوفيالىق ويدىڭ ءبىر تىرەگى سانالاتىن جازۋشى، دراماتۋرگ اكىم تارازي دە 2025 جىلى 91 جاسقا قاراعان شاعىندا ومىردەن ءوتتى.
28 ساۋىردە عىلىم مەن رۋحانياتتاعى تاعى ءبىر ورنى تولماس قازا 84 جاسىندا دۇنيە سالعان عالىم قازاق اۋىز ادەبيەتىن عىلىمي جۇيەگە ءتۇسىرىپ، جانرلىق جىكتەۋ جاساعان تۇلعا رەتىندە تاريحتا قالعان فولكلورتانۋشى، اكادەميك سەيىت قاسقاباسوۆتىڭ ومىردەن ءوتۋى ەدى.
10 مامىردا پوەزيا الەمى دە بۇل جىلى قارا جامىلىپ، مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، ۇلتتىق پوەزياعا تۇركىلىك سارىن مەن تاريحي زەردەنى قايتا اكەلگەن اقىن تەمىرحان مەدەتبەك 79 جاسىندا دۇنيەدەن ءوتتى.
18 شىلدەدە پوەزيا مەن دراماتۋرگيانى قاتار الىپ جۇرگەن، ءسوزى دە، سازى دا حالىققا جاقىن بولعان ونەر يەسى ءھام حالىق جازۋشىسى، دراماتۋرگ ءارى سازگەر يسرايل ساپارباي 84 جاسىندا دۇنيەدەن وزدى.
14 قاراشادا قازاق ليريكاسىنىڭ نازىك ءۇنى، ۇلتتىق پوەزياداعى ايەل جانىنىڭ تەرەڭ سىرىن ايرىقشا سەزىمتالدىقپەن جىرلاعان كۇلاش احمەتوۆا 79 جاسىندا دۇنيەدەن ءوتتى.
Abai.kz
