عاسىرلار بەدەرىنەن اسىلدار سىنىعى بولىپ بۇگىنگە جەتكەن ارىستارىمىز از ەمەس. بابالار ەرلىگىن جالعاعان ەرەن ەرلەر دە جەتەرلىك. سونىڭ ءبارى بولماسا دا ءبىرى تۋرالى ايتا كەتۋدىڭ ارتىعى بولماسا كەرەك. بابالارىمىزدىڭ اتا قونىسى، بۇگىندە قىتاي وتارىنا اينالعان التىن التاي توپىراعىندا دۇنيەگە كەلىپ، ءدۇبىرى كۇللى الەمدى دۇرىلدەتكەن وعلاندارىمىز وسپان باتىر ءسىلامۇلى مەن قانات ءباھادۇر ءسىلامۇلى تۋرالى توقتالۋىم توسىن ەمەس.

عاسىرلار بەدەرىنەن اسىلدار سىنىعى بولىپ بۇگىنگە جەتكەن ارىستارىمىز از ەمەس. بابالار ەرلىگىن جالعاعان ەرەن ەرلەر دە جەتەرلىك. سونىڭ ءبارى بولماسا دا ءبىرى تۋرالى ايتا كەتۋدىڭ ارتىعى بولماسا كەرەك. بابالارىمىزدىڭ اتا قونىسى، بۇگىندە قىتاي وتارىنا اينالعان التىن التاي توپىراعىندا دۇنيەگە كەلىپ، ءدۇبىرى كۇللى الەمدى دۇرىلدەتكەن وعلاندارىمىز وسپان باتىر ءسىلامۇلى مەن قانات ءباھادۇر ءسىلامۇلى تۋرالى توقتالۋىم توسىن ەمەس.

«قىتايعا باعىنبايمىن، ۇرپاعىم كاپىر بولادى. ورىسقا باعىنبايمىن، قىزىم شولاق ەتەك بولادى» دەپ ۇرانىن كوتەرىپ، اللالاپ اتقا قونعان ارۋاق الدىندا الاشتىڭ ازات ۇرپاعى قارىزدار.
وسپاننىڭ ەلى وتار بولعانمەن، ورىسپەن قىتاي قاتار قونعانمەن ءور كەۋدە ەلدىڭ رۋحىن بوداندىق بۇعاۋلاي المادى. ارىسىن جوقتاپ اڭىراعان التاي انا، نامىسىن اقتاپ ارىسقا تۇسەر الىپقا جۇكتى بولدى. 1984 جىلى 13-قىركۇيەك كۇنى قىتاي ەلىنىڭ تۋى استىندا قازاق ۇلتىنىڭ ابىرويىن اسىرىپ، ايبىنىن اسقاقتاتار تەمىر جۇدىرىق، تەگەۋىرىندى ۇلىمىز دۇنيەگە كەلدى. وسپان باباسىنىڭ جۇرەك جۇتقان ەرلىگى مەن، بەتىنەن قايتپاس ورلىگىن اراعا الپىس جىل سالىپ قايتالاعان قانات ەرلىگىنىڭ ءجونى بولەك، ءمانى باسقا. الايدا الاشتىڭ ەرلىگى، قازاقتىڭ تەڭدىگى تۇرعىسىنان الىپ ايتقاندا قاناتتى بابا رۋحىن جالعاعان، ەش جاۋىنان تايماعان ءباھادۇر دەپ تۇسىنگەن ءجون.
مەن قاناتتى جاستايىنان جاقسى بىلەمىن. التايدىڭ اقبوران ايازى، اپتاپ، شىلىڭگىر ىستىعى شىڭداعان قاناتتىڭ قىران تەكتى قىلىعى ءبارىمىزدى قىزىقتىراتىن.
بويىندا بار ەرلىگىن باعامداي بىلگەن قانات جاستىعىنا قاراماي جاتتىعۋىن جالىقپاي جالعاستىرىپ، ورتاسىنان وزىپ، 2001 جىلى اۋىلدان اۆتونوميالى اۋدان بوكس كومانداسىنا جولداما الىپ، جول تارتادى. مىقتى بىلەگى، تۇكتى جۇرەگى تەڭدەسىن تەنتىرەتكەن قانات ءتورت جىلعا جەتپەيتىن قىسقا ۋاقىتتا تولاعاي جەڭىستەرىمەن كوزگە ءتۇسىپ، 2004 جىلى مەملەكەتتىك بوكس قۇراماسىنا قابىلدانادى. وسىدان باستاپ، قاناتتىڭ بوكس ومىرىندەگى ناعىز تارتىستى كۇندەرى باستالدى دەۋگە بولادى.
- اكەم مەن شەشەم بالا-شاعاسىنىڭ اماندىعىن ويلاعان، قاراپايىم ادامدار، - دەپ باستادى ءوز اڭگىمەسىن قانات. - اكەم كەزىندە مۇعالىم بولىپ، قازاق باستاۋىش مەكتەبىندە ساباق بەرىپ، بالا وقىتقان. قازىر - زەينەتكەر. بەس ۋاقىت نامازىن قازا جىبەرمەيتىن ءپىرادار ادام. جالپى، مەنىڭ اكەم دە، شەشەم دە دىنگە وتە جاقىن، ءدىن وقۋىن وقىعان جاندار. ءبىز اعايىندى بەسەۋمىز. الدىمدا ەكى اعام، ەكى اپكەم بار. مەن ءۇيدىڭ كەنجەسىمىن. ەس بىلە سالىسىمەن تەتەلەس اعاما ەرىپ، بوكس ۇيىرمەسىنە قاتىستىم. اعامنىڭ مۇرات بوشايۇلى دەگەن ۇستازى بار ەدى، بوكستىڭ تاسىلدەرىن العاش وسى كىسىدەن ۇيرەندىم. ال 12 جاسىمدا ۇرىمشىدەگى سپورت مەكتەبىنە وقۋعا كەلدىم. مەنىڭ بوكستاعى جولىم وسى ساتتەن باستالىپ كەتتى دەۋگە دە بولادى. وسىنداعى باپكەرىم ءابدىراشيت اعامەن قويان-قولتىق جۇمىس ىستەپ كەلە جاتقانىما بيىل ون ەكى جىلدىڭ ءجۇزى بولىپتى. سوڭعى ءۇش جىلدان بەرى قازاقستانداعى مۇحتارحان دىلدابەكوۆ، نۇرجان سمانوۆ سىندى بوكس ونەرىنىڭ مايىن ىشكەن مايتالمانداردىڭ باپكەرى نۇرعالي سافيۋللين اعامىز مەنى باۋلىپ كەلەدى. جالپى، مەن كوپتەگەن باپكەرلەرمەن بىرگە ەتەنە جۇمىس ىستەدىم. قازاقستان قۇراماسىنىڭ كەزىندەگى باس باپكەرى دامير بۋدانبەكوۆ تە مەنى ءبىر جارىم جىلداي باۋلىپ، بويىما جاقسى ايلا-تاسىلدەردى سىڭىرە ءبىلدى. ال وزبەكستاندىق ميحايل اتتى باپكەرىم مەنى جاقسى دايارلاپ، افينى وليمپياداسىنا الىپ باردى.
باسقا جەڭىسىن بىلاي قويعاندا، كۇللى الەم كوز تىككەن افينى وليمپياداسىنا ەكى ميلليارد قىتاي ەلىنەن بوكستان تۇڭعىش بولىپ ارىسى الاشتىڭ، بەرىسى قازاقتىڭ قارا دومالاق قاناتىنىڭ قاتىسۋى ۇلتىمىز ءۇشىن دە، ۇلىسىمىز ءۇشىن دە وڭاي ماقتانىش ەمەس ەكەندىگىن قىزعانىشسىز ايتا الامىز. بۇل قاناتتىڭ الاش الدىندا ابىروي ارقالاۋىمەن قوسا، الەم ساحناسىندا شاڭ كورۋى ەدى.
- مەن افينىدا ءبىر مايدان جەڭدىم دە، ەكىنشى كەزەكتە ۇتىلىپ قالدىم. سول جولى كوڭىلىمدە ۇلكەن سەنىم ورناپ، جۇلدەنىڭ اۋىلى الىس ەمەس ەكەندىگىن سەزىندىم. افينىدا 69 كەلى سالماقتا التىن مەدالدى باقتيار ارتاەۆ الدى عوي. كۇندىز-ءتۇنى باقتياردىڭ قاسىنان ءبىر ەلى قالماي، جاساعان جاتتىعۋلارىن قاداعالاۋمەن بولدىم. كەيىننەن باقتيار چەمپيون اتانعاندا «ونىڭ جاساعاندارىن مەن دە جاساي الامىن عوي، ول دا قازاقتىڭ بالاسى، مەن دە قازاقتىڭ بالاسىمىن» دەگەن وي كەلدى. وسى وي مەنى ءتورت جىلدا كوپتەگەن جاقسىلىقتارعا جەتەلەپ، جەتىستىكتەرگە جەتكىزدى، - دەپ قانات باۋىرىمىز سابىرمەن سىر اقتاردى.
راسىندا، جۇلدەسىز ورالدىم دەپ جەرگە تىعىلعان جىگىت جوق، ەردى نامىس قايرادى. كۇش اتاسىن تاني ما؟! ەكى ميلليارد قىتايدان قارسىلاس تاپپاعان قانات بىلتىرعى بۇكىل قۇرلىقتاردى قوبالجىتقان قىتاي وليمپياداسىنا قاتىسىپ، باعىن سىنادى.
«مەن بۇل جەڭىسىمدى دۇنيە قازاقتارىنا ارنادىم!»، - دەپ شارشى الاڭدا اعىنان جارىلعان قاناتتىڭ ومىردە دوسى، ونەردە قارسىلاسى باقىت سارسەكباەۆ التىننان القا تاعىپ، ەلىمىزدىڭ تۋىن تورتكۇل دۇنيە جۇرتشىلىعى الدىندا جەلبىرەتكەن شاعىندا «ءوزىم ۇتىلسام دا التىن مەدالدىڭ قازاعىمنىڭ موينىندا كەتكەنىنە قۋاندىم» دەگەن ءسوزدى ميللياردتىڭ مىنبەسىندە تۇرىپ ايتا العان قاناتتىڭ «مەنىڭ قازاقستانىمدى» شىرقاپ تۇرعانىن كورگەن قانداستارىمىزدىڭ تەبىرەنبەگەنى جوق شىعار.
جىراقتا جۇرسە دە، جۇرت تىلەگىنە جۇرەگى جىلىعان قانات اتاجۇرتتا العاشقى ءسوزىن وسىدان باستاعان بولاتىن.
- مەن ءۇشىن جانى اۋىرىپ، مەن ءۇشىن رياسىز قۋانعان ەلىمە، جۇرتىما راحمەت ايتقىم كەلەدى. 12 جاسىمنان ۇيدەن ۇزاپ، سىرتقا شىقتىم. تالاي مارتە قازاق بولعاندىعىم ءۇشىن شەتكە قاعىلدىم، وسىنىڭ بارلىعى ىشىمدە اشۋ-ىزا تۋدىرىپ «مەن ءالى قازاقتىڭ مىقتىلىعىن دالەلدەيمىن» دەگەن سەنىم ورناتتى. شابىت بولىپ جانىمدى قامشىلادى. ءوزىمنىڭ قازاق ەكەندىگىمدى ەشبىر ساتتە ۇمىتقان ەمەسپىن. ءالى الدا تالاي اسۋ بار. وسى اسۋلاردا قازاقتىڭ مىقتىلىعىن ايگىلەۋگە تىرىسامىن....
ەلگە كەلگەن قاناتتى جەر باستىرماي توبەسىنە كوتەرىپ اكەتكەن جانكۇيەر جۇرتى «قولدان-قولعا» قوشامەتپەن وتكىزىپ، ءتيىستى قۇرمەتىن كورسەتىپ جاتتى. «قانات كەلگەلى جاتىر» دەگەندى جاقىندارىمنان ەستىپ جۇرەتىنمىن. قازاننىڭ 21 جۇلدىزىندا تاڭعى شاي ۇستىندە تەلەديداردى قوسىپ قالسام، مەن كۇتكەن قاناتىم ەكران الدىندا قوناقتا وتىر. ۇلتتىق ارنانىڭ تاڭعى قوناعى بولىپ كەلگەن قاناتتى كورگەن جەردەن ۇشىپ تۇردىم. «الىستان التى جاسار بالا كەلسە، الپىستاعى شال سالەم بەرەدى» دەمەۋشى مە ەدى دانا حالقىمىز. جەرلەس، ساباقتاس دوسىم اۋىلعا كەلگەندە جايعاسىپ وتىرا المادىم. جارىما داستارقان ازىرلەتىپ، اسىعىس جينالىپ، جولعا شىقتىم. الىپ ۇشقان كوڭىلىم ادال عوي، الدامادى. ۇلتتىق ارنانىڭ الدىنا بارىپ ءسال تۇرعانىمدا، اق ماڭدايى جارقىراپ، الاشتىڭ اياۋلى ۇلى دا سىرتقا شىقتى. قۇشاقتاسىپ تابىسىپ، ءتوسىمىزدى قاعىسىپ، قولىمىزدى الىسىپ، شۇيىركەلەسكەن سوڭ وعلان ۇلدى وتاۋىما باستادىم. وسىلايشا قۇرعانىمىزعا اي بولماعان وتاۋىمىزدىڭ العاشقى قوناعى - وليمپادا جۇلدەگەرى قانات ءسىلامۇلى بولدى....
قىتاي قازاقتارىنان شىققان تۇڭعىش بوكسشىلاردىڭ ءبىرى، قاناتتىڭ سىيلاس اعاسى نۇرجان قانيوللاۇلى وسى كۇندەرى قاناتتىڭ قازاقستانداعى جول سەرىگى بولىپ ەرتىپ جۇرگەن-ءدى. قاناتتى قۇرداسىنا تابىستاعانىنا قۋانعانداي نۇرجان اعامىزدىڭ ارقاسى كەڭىپ سالا بەردى. ماقتاۋمەن ماراپاتتان باسى اينالعان قاناتتىڭ دا ءبىر ءسات قۇربىلارىنىڭ قاسىندا جۇرگىسى كەلگەندەي، جارىم كۇن مەنىمەن بىرگە بولدى. سول جارىم كۇندە «قازاق راديوسى»، «حابار» ارناسى، «جاس قازاق»، «تۇركىستان»، «انا ءتىلى» قاتارلى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا سۇحبات بەرۋ بارىسىندا قاناتتىڭ قاسىندا بولىپ، تالاي سىرلارىنا قانىقتىم. جەرلەسىمە جول سەرىك بولىپ ءجۇرىپ سەزىنگەنىم - ونىڭ بيىك ادامي بولمىسى، قاي ورتادا بولماسىن، قانداي ماقتاۋلارعا كەنەلمەسىن ءوزىن ۇستاي بىلەتىنى. ءسوزى سالماقتى، مىنەزى ورنىقتى، ەشبىر مەنمەندىك، ءور كوكىرەكتىلىكتى كورگەن ەمەسپىن. «ۇلىق بولساڭ، كىشىك بول» دەگەن دانالار ناقىلىن جادىنا جاقسى توقىسا كەرەك.
- جەتپەگەن ارمانىما قاناتتىڭ جەتكەنىنە قۋانامىن، قانات ءبارىمىزدىڭ ماقتانىشىمىز،- دەپ ءجيى قايتالايتىن نۇرجان اعامىز ءوزى باس بولىپ، قازاقستانداعى شەتتەن كەلگەن اعايىنداردىڭ باسىن قوسىپ، قاناتتىڭ اتاجۇرتقا كەلۋىن ايرىقشا اتاپ ءوتتى. مەيرامحانا تولى توي قوناقتارىنىڭ الدىندا قاناتقا جانە ونى تاربيەلەپ دوداعا سالعان جاتتىقتىرۋشىسىنا تەمىر تۇلپار مىنگىزىپ، يىقتارىنا شاپان جاپتى.
جينالعان جانكۇيەرلەرى قاناتقا دەگەن ىستىق ىقىلاس، ىزگى تىلەگىن ايتىپ، جەڭىسىمەن قۇتتىقتادى. ونىڭ الداعى لوندون وليمپياداسىنان التىنان القا تاعىپ ورالۋىنا تىلەكتەستىك ءبىلدىردى.

تالاپبەك تىنىسبەكۇلى

«ايقىن» گازەتى، 05.12.09.