بەيبىت قويشىباەۆ. قاسىرەتتى دە قاستەرلى وتكەل حاقىندا (باسى)
مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگىمىزدى باياندى ەتەتىن شارتتاردىڭ بىرىنە ۇلتتىق سانامىزدىڭ ايقىندىعى مەن تاريحي جادىمىزدىڭ بەكەمدىگى جاتارى داۋ تۋعىزباس بىلەم. ەندەشە وسىناۋ اسىل قاسيەتتەردى حالقىمىزدىڭ ءبىتىم-بولمىسىنا، ءار ۇل-قىزىمىزدىڭ تۇلا بويىنا تىنىمسىز ەگىپ، شيراتىپ، پىسىرە ءتۇسۋ ءلازىم. بۇل ءۇشىن وتكەن جولداردى سىن كوزبەن شولىپ، ءسۇزىپ، تيىسىنشە - سانا مەن جادقا ءنار قۇيىپ، بولاشاق قادامعا قاجەت ءتالىم، ساباق الا بەرۋ كەرەك. 1986 جىلعى جەلتوقسان - تاپ سونداي كوزقاراستى تالاپ ەتەتىن وتە ماڭىزدى، قاسىرەتتى دە قاستەرلى كەزەڭ.
قوعامدىق قۇرىلىستىڭ دۇنيەنى ءدۇر سىلكىندىرە اۋىسۋىنا بايلانىستى قاۋلاپ شىققان قالىڭ كوسەمگە - «شەشەن ەمەس جوق ادام، ءبارى بىلگىش، ءبارى دە ەر» ساياساتشىلارعا - حالقىمىزدىڭ ارداقتى ۇلى مىرجاقىپ دۋلاتوۆ 1917 جىلعى جەلتوقساندا مىنانداي ساۋال تاستاعان-دى:
مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگىمىزدى باياندى ەتەتىن شارتتاردىڭ بىرىنە ۇلتتىق سانامىزدىڭ ايقىندىعى مەن تاريحي جادىمىزدىڭ بەكەمدىگى جاتارى داۋ تۋعىزباس بىلەم. ەندەشە وسىناۋ اسىل قاسيەتتەردى حالقىمىزدىڭ ءبىتىم-بولمىسىنا، ءار ۇل-قىزىمىزدىڭ تۇلا بويىنا تىنىمسىز ەگىپ، شيراتىپ، پىسىرە ءتۇسۋ ءلازىم. بۇل ءۇشىن وتكەن جولداردى سىن كوزبەن شولىپ، ءسۇزىپ، تيىسىنشە - سانا مەن جادقا ءنار قۇيىپ، بولاشاق قادامعا قاجەت ءتالىم، ساباق الا بەرۋ كەرەك. 1986 جىلعى جەلتوقسان - تاپ سونداي كوزقاراستى تالاپ ەتەتىن وتە ماڭىزدى، قاسىرەتتى دە قاستەرلى كەزەڭ.
قوعامدىق قۇرىلىستىڭ دۇنيەنى ءدۇر سىلكىندىرە اۋىسۋىنا بايلانىستى قاۋلاپ شىققان قالىڭ كوسەمگە - «شەشەن ەمەس جوق ادام، ءبارى بىلگىش، ءبارى دە ەر» ساياساتشىلارعا - حالقىمىزدىڭ ارداقتى ۇلى مىرجاقىپ دۋلاتوۆ 1917 جىلعى جەلتوقساندا مىنانداي ساۋال تاستاعان-دى:
«كەشەگى قارا كۇندەردە، جۇلدىزسىز، ايسىز تۇندەردە، جول تابا الماي سەندەلىپ، اداسىپ الاش جۇرگەندە - بۇل كۇنگى كوپ كوسەمدەر، سۇرايمىن، سوندا قايدا ەدىڭ؟ اقىل تاپپاي داعدارىپ، جان اشىر تاپپاي ساندالىپ، بارارىن قايدا بىلە الماي، جۇرگەن ءبىر كۇندە سان عارىپ - ەسەپسىز كوپ شەشەندەر، ءجونىڭدى ايتشى، قايدا ەدىڭ؟ سارىارقا سايران جەرلەرىم، كوك وراي شالعىن كولدەرىم، ءبارىن جاۋعا الدىرىپ، اسقار تاۋ، بيىك بەلدەرىم، قىسىلىپ قازاق تۇرعاندا - دانىشپاندار، قايدا ەدىڭ؟ اتادان بالا ايرىلىپ، قاناتى سىنىپ قايرىلىپ، قاسىرەت تولىپ جۇرەككە، تۇرعان ءبىر كەزدە قايعىرىپ - تولىپ جاتقان قامقورلار، ەلدە جوق ەدىڭ، قايدا ەدىڭ؟ قۇلانداي ۇركىپ ەلدەرىڭ، قالدىرىپ مەكەن جەرلەرىن، جاياۋ-جالپى، جالاڭاش، قاتىن، بالا ەرلەرىڭ اشتىقتان قىرعىن تاپقاندا - سىپىرا جومارت، قايدا ەدىڭ؟ كەدەيدىڭ سورىن قايناتىپ، مايدانعا جاسىن ايداتىپ، ءتىل جوق، كوز جوق، باسشى جوق، ولىمگە باسىن بايلاتىپ، جىبەرەردە - جانىم-اۋ، جان اشىر جاقىن، قايدا ەدىڭ؟»
قۇددى 1986 جىلعى جەلتوقسان تۇعىرىنان قازىرگى تاڭدا قويىلعان وتكىر سۇراقتار دەرسىڭ. وسىلايشا مويىنداماۋعا ۇياتى الدىندا ادال بولعىسى كەلەتىن اركىمنىڭ ءداتى شىداماسا كەرەك. راس، ۇستەم يدەولوگياعا، ياكي بيلەۋشى تورەگە ارقا سۇيەيتىن جادىگوي دە ەكىجۇزدى «باس ادامدار» ءۇشىن بۇلار جاي عانا جەل ءسوز، ويتكەنى ولار تاريحتى وزدەرى جاسايدى. ال ارلى كىسى ويلانباي تۇرا المايدى. كىمنىڭ كىم ەكەنىن - who ءىs who - ىشتەي «قايدا ەدىڭ؟» تۇرعىسىنان تارازىلايدى. ىشتەي دە بولسا قاي-قايسىسىنا دا ىلايىقتى باعاسىن بەرەدى.
ازاماتتى تانۋدىڭ بىردەن-ءبىر يماندى ولشەمىن بۇدان ءبىر عاسىر ىلگەرىدە، الەۋمەتتىك جانە ەكونوميكالىق ىلىمدەردىڭ سوڭىنا جاس شاعىندا شىراق الىپ ءتۇسىپ جۇرگەن پرولەتارياتتىڭ بولاشاق كوسەمى ءدال ايقىنداعان بولاتىن: «تاريحقا سىڭىرىلگەن ەڭبەكتەر تاريحي قايراتكەرلەردىڭ قازىرگى تالاپتارمەن سالىستىرعاندا نە بەرمەگەنىنە قاراي ەمەس، وزدەرىنەن بۇرىنعىلارمەن سالىستىرعاندا جاڭا نە بەرگەنىنە قاراي باعالانادى».
قاي زاماندا دا ازاماتتىققا سىن، ادامنىڭ ازاماتتىعىنىڭ ولشەمى، كىمنىڭ باعاسى قاي دەڭگەيدە تۇرعانىن ولشەر بەزبەن رەتىندە ەل باسىنا كۇن تۋعان ساتتەردى الۋ ءلازىم. جاسىراتىن نە بار، ادىلەت قۋام دەپ وت پەن سۋعا ءاي-ءشاي جوق قويىپ كەتەتىندەردىڭ پەندەشىلىك تۇرعىدا ۇتىلاتىنى، كەز-كەلگەن قيتۇرقى سۇزگىگە ءبىرىنشى بولىپ تۇتىلاتىنى بەلگىلى. ال ءىش ەسەپپەن، قادامىن ساناپ باساتىنداردىڭ اڭقىلداق العاشقىلار وپ-وڭاي شىرمالىپ جاتاتىن تورلاردان ءدىن-امان قۇتىلاتىنى، اقىرى، ۋاقىتى كەلگەندە، بەلسەنە قۇتىراتىنى دا راس. وتكەن داۋىرلەر مۇنداي قادامدار مەن قىلىقتاردى دايەكتەر مىسالدارعا تۇنىپ تۇر، قازىرگى زامان دا كەندە ەمەس...
وتپەلى كەزەڭدە وتكىنشى ادىلدىك سالتانات قۇرىپ، جاڭا بەلسەندىلەر ءوز بىلىكتەرىمەن داۋىرلەيدى. سوندىقتان عوي - جاقاڭنىڭ «قايدا ەدىڭ؟» دەپ قايران قالعانى. سوندىقتان عوي - «ەندى بۇگىن كىم جامان؟ دانىشپان ەمەس كىم نادان؟ قامقور ەمەس، كىم جاۋىز؟ جومارت ەمەس، كىم ساراڭ؟ كوسەم ەمەس، كىم جالتاق؟.. جەتكىزدىڭ، اللا تاعالام» دەپ كۇيىنگەنى. سوندىقتان!
بۇگىندە سەكسەن التىنشى جىل سەرگەلدەڭىن ءسوز ەتە بەرۋ كەيبىرەۋلەرگە ۇنامايدى، ويتكەنى تاپ سول جىلعى جەلتوقسان تولقۋىنىڭ، دۇرىسىن ايتقاندا - جەلتوقسان كوتەرىلىسىنىڭ جانە سول كوتەرىلىسكە كوزقاراستىڭ تالايلار ءۇشىن بەت-پەردەسى تۇرىلگەن ءسات بولعانى انىق. ستاندارتقا ەتى ۇيرەنگەن كەڭەس ەلىن جاپپاي ءدۇر سىلكىنتىپ، جالپاق الەمدى ەلەڭدەتكەن سوناۋ قازاق جاستارىنىڭ دۇربەلەڭدى قوزعالىسىنا كىمدە-كىمنىڭ قالاي قارايتىنى - ونىڭ وتانشىلدىعىنىڭ شىنايى تابيعاتىنا تارازى، ادىلەتسۇيگىشتىگىنە، ازاماتتىق كوزقاراسىنا ولشەم، كريتەري بولىپ تابىلادى. شىنتۋايتقا كەلگەندە، ار مەن ادالدىق ولشەۋىشىنە وندايلاردىڭ كوبى شىداس بەرمەيدى.
سەكسەن التىنشى جەلتوقساننىڭ قاھارلى ءۇش كۇنى مەن ىزعارى «جاڭا 37-ءنى ەلەستەتىپ» ۇزاققا سوزىلعان قىرعي-قاباق احۋالدىڭ قايعىلى سالدارلارى، بۇرمالاۋلى جازالاۋلار تۋرالى از ايتىلعان جوق. ول - نەوستالينيزمنىڭ جان ايقايعا باسىپ اشۋ شاقىرۋى ەدى. ول - توتاليتارلىق جۇيەنىڭ رەپرەسسيالاۋ اپپاراتى باعىنىشتىلارىنا كورنەكى ۇلگى بولارلىق تەررور جۇرگىزىپ، جۇگەنسىزدىكپەن تايراڭداعان كەز بولاتىن. ول - پارتيا مەن كەڭەس وكىمەتىنىڭ ءبىز ەس بىلگەلى بەرى تۇڭعىش رەت جيرەنىشتى جازالاۋشىلار مەن باعىندىرىپ-جۋاسىتۋشىلار دەڭگەيىنە دەيىن قۇلدىراۋى-تىن. ول - يمپەريالىق كۇشتەردىڭ ءوز قاتارىنا بارلىق قازاق ەمەستەر مەن قازاقتاردىڭ جاعىمپاز دا جارامساق بولىگىن قوسىپ الۋعا، ءسويتىپ، قازاق حالقى مەن ءتۇرلى ءولت وكىلدەرى اراسىنا سىنا قاعۋعا اشىق تىرىسقانىن كورسەتۋى-تۇعىن.
بىرتىندەپ الىستاپ بارا جاتقان 1990 جىلدىڭ جازىندا - تاۋەلسىزدىكتەن ءبىر جارىم جىل بۇرىن - جۋرناليستەر وداعى مەن ورال وبلىستىق پارتيا كوميتەتى ۇيىمداستىرعان «اقتاڭداقتار» ماسەلەسى جونىندەگى رەسپۋبليكالىق كونفەرەنتسيا مىنبەسىنەن مەن وزىندىك باعامدى وسىلاي جاريا ەتكەن ەدىم. قازىرگى تاڭدا ەش سالماعى جوق بۇل سوزدەر ول تۇستا وعاش تا قاتقىل ەستىلگەن - سول كونفەرەنتسياعا قاتىسقان ءبىر دوس كەيىن ماعان زالدىڭ سىلتىدەي تۇنىپ تىڭداعانىن، ءار ءسوزىمنىڭ ەلەكتر توعى سوعىپ تىتىرەنتكەندەي اسەر ەتكەنىن ايتقان-دى.
ودان بەرى تالاي سۋ اقتى، ءبارىبىر مەن سوناۋ انىقتاۋىشىمنان ەشتەڭە الىپ تاستامايتىن سىڭايلىمىن. سەبەبى ول - جۇيە ديىرمەنى ءوزىن-ءوزى اشكەرەلەگەننەن تۋعان اششى قورىتىندى، تاريحي شىندىق بولاتىن. بىراق تولىق شىندىق تا ەمەس سەكىلدى، تەك بۇل تۋرالى ءسال كەيىنىرەك...
كوتەرىلىسشىلەرگە اراشا
توتاليتاريزم شوقپارىنا قۇددى سونىڭ وزىمەن بىرگە تۋعانداي جارماسىپ، جۇيەگە، بيلىكتەگىلەرگە جاعىنۋ ىڭعايىمەن، ايتەۋىر جاۋ تاۋىپ سىلتەپ قالۋعا تىرىساتىن جالپاڭبايلار قىساستىعىن مەنىڭ وزىمە دە تىكەلەي تۇيسىنۋگە تۋرا كەلگەن ەدى.
1986 جىلعى 17 جەلتوقسان كۇنى كەشكىسىن مەن برەجنەۆ اتىنداعى جاڭا الاڭنان سوعان دەيىن تەك كينولاردان، شەتەل تەلەجاڭالىقتارىنان كوزگە ءتۇسۋى ىقتيمال اسكەري توڭكەرىس ياكي رەۆوليۋتسيالىق جاعداي سيپاتتى سۋرەت كوردىم. ۇلكەن الاڭنىڭ ءتورت بۇرىشىندا - الاۋلاپ جانعان ءتورت ماشينا. ءورت ءتىلى ۇزارىپ، ادام تولى الاڭ ۇستىنەن تونگەن قاراڭعى اسپانعا سۇعىنا ءسىڭىپ كەتىپ جاتىر. ورتالىق مىنبەنىڭ ەكى قاناتى جاعالاي تىزىلگەن اسكەر. بۇرىن-سوڭدى كوزىمىزگە تىرىدەي تۇسپەگەن تۇرپاتتا: مۇزداي بوپ قۇرسانعان قالقاندارىمەن ۇرەيلەندىرە قاراۋىتادى. الاڭ ورتاسىندا - ەكى جەرگە دوڭگەلەنە شوعىرلانعان جاستار. «جا-سا، قا-زاق! دو-لوي، كول-بين!» دەپ، ءبىر اۋىزدان، ءبىر ىرعاقپەن قوسىلا ايعايعا باسىپ تۇر.
نە بولعان مۇندا؟ مىناۋ نە؟ ءسابي ءوڭدى ءبىر بالا قولىنداعى تەمەكى قوراپشاسىن ءبىر بۇيىرىنە قۇلاپ وتقا ورانىپ جاتقان ءاۆتوموبيلدىڭ باۋىرىنا قاراي لاقتىرىپ جىبەردى دە: «ءا، پپم عوي»، - دەپ تەرىس بۇرىلدى... اياعى اسپاننان كەلگەن، ءورت قۇشاعىنا بەرىلگەن «كوشپەلى ميليتسيا بەكەتى»... ورىمدەي جاس قىز مەنىڭ قايران قالعان اڭقاۋ ساۋالىما ىزالى سارىنمەن قاتقىل جاۋاپ قاتىپ، الگىندە مىنا سولداتتاردىڭ الاڭ تولى قىز-جىگىتتى شوقپارمەن ۇرىپ جايراتىپ سالعانىن، سوققىعا جىعىلعان جەتپىس-سەكسەن ادامدى الدەقايدان شاپشاڭ پايدا بولا قالعان «جەدەل جاردەم» كولىكتەرى سالىپ-سالىپ اكەتكەنىن ايتتى...
سول تۇنگى ساعات ەكىدە بيىك دارەجەلى پارتاكتيۆ ءماسليحات قۇردى. شاماسى، ماڭىزدى جيىن نۇسقاۋىن ورىنداۋدى جەدەل قولعا العانى شىعار، جوعارعى كەڭەس تورالقاسى اپپاراتى پارتيا ۇيىمىنىڭ حاتشىسى 18 جەلتوقسانعا قاراعان تاڭ قاراڭعىسىنان تەلەفوندى بەزىلدەتىپ، كوممۋنيستەردىڭ بىرقاتارىن كەڭسەگە جيىپ الدى. توپ-توپقا ءبولىپ، قالا اۋداندارىنا جىبەردى.
مەن تاپ كەلگەن وكتيابر اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بۇنداي جاعدايدىڭ باسقا رەسپۋبليكا ەمەس، تاپ قازاقستاندا بولۋى ىقتيمال-اۋ دەپ ەشقاشان ويلاماعانىن ايتىپ باسىن شايقاپ وتىردى... ءبىر كەزدە وعان الدەكىم راتسيامەن اينابۇلاقتان ورتالىققا قاراي ءبىر ۇلكەن توپ - كوپ ادامدار لەگى شىققانىن حابارلادى. توپ الدىندا قولىن سىلكىلەي سويلەپ، جەكە-دارا ءبىر بەلسەندى كەتىپ بارا جاتقان كورىنەدى. حاتشى كولوننانى الاڭعا دەيىن ميليتسيامەن سەبەسىندەپ امان-ەسەن اپارۋدى تاپسىردى.... الاڭعا حالىق جاساقشىلارىن باستاپ تاڭەرتەڭ كەتكەن اۋاتكوم توراعاسى تۇستەن كەيىن ورالدى. «قۇرىپ قالدى عوي قازاق جىگىتتەرى، - دەپ قۇپيالاي سىبىرلادى ول ماعان، - ءوتىپ بارا جاتقاندارىندا شوقپارمەن ءبىر سوعىپ قيرالاڭ ەتكىزەدى دە، كوشە جيەگىنە قاراي سۇيرەتىپ اكەتە بەرەدى...»
كەشكە قاراي ءبىزدى اۋداننان ءوز جۇمىس ورنىمىزعا شاقىرتتى. جوعارعى كەڭەس تورالقاسى توراعاسىنىڭ اۋزىمەن ايتىلماق ورتالىق كوميتەتتە ازىرلەنگەن ءسوز ءماتىنىن قازاقشالاۋمەن شۇعىلداندىق. ۇزاماي ونىڭ سالقىنقاندى جۇزبەن جاريا ەتكەن «ءبىرلى-جارىم بۇزاقىلىق قادام وزگەرتە الماعان تىپ-تىنىش احۋال تۋرالى» كوپە-كورنەۋ بۇرمالانعان، ەشكىم سەنبەيتىن حابارىن تەلەديدار شارتاراپقا تاراتتى...
قارۋسىز قىز-جىگىتتەردىڭ قالىڭ قاتارىنا الدەنەشە مارتە شابۋىل جاساعان سولداتتار قارلى الاڭدا جۇزدەگەن جاندى جۋساتىپ تاستادى، ولاردىڭ ورىندارىنان تۇرماي قالعاندارى قانشاما. جۇزدەگەن كىسى ءتۇرلى جاراقاتپەن اۋرۋحاناعا ءتۇستى. اسكەريلەر ۇرىپ-سوعىپ جۇرىپ ۇستاپ العاندارىن جۇك ماشينالارىنا جانسىز زات ءتارىزدى بەي-بەرەكەت لاقتىرا تيەپ، قوقىس شىعارعانداي، قالا سىرتىنا تاسي جونەلدى، ايدالاعا اپارىپ، ساموسۆال قورابىنان بەينە-ءبىر كەرەكسىز قوقىسشا توكتى. ونداعان جىگىتتى الاڭنان وكشەلەي اتقىلاپ، تاۋعا قۋدى. ەسەپسىز كوپ قىز-جىگىتتى ميليتسيا بولىمشەلەرىنە قاماپ، ناشاقور ەتىپ كورسەتۋ ارەكەتتەرىن جۇزەگە اسىرۋعا تىرىستى. اسىرەسە قىزدارعا ايرىقشا قورلىق كورسەتكەن مىسالدار توبە شاشىڭدى تۇرعىزا دۇڭك-دۇڭك ەستىلىپ جاتتى. كوشەدە كەشتى قويىپ، تاپا-تال تۇستە ۇلتتىق نەگىزدە ۇستاپ الۋ، ياكي سوققىعا جىعۋ قالانىڭ ءار جەرىندە ورىن الدى. الاڭ شەتىنە ءجاي كورەرمەن رەتىندە تاقالعانداردىڭ ءوزى كىنالىگە اينالدى، ولاردى قۇپيا ورگان اگەنتتەرى تۇسىرگەن سۋرەتتەرى ارقىلى ىزدەپ تاۋىپ، ارقايسىسىنا پارتيالىق، كومسومولدىق، قىلمىستىق جازا ۇلەستىرۋگە كىرىستى...
25 جەلتوقسان كۇنى تاڭەرتەڭ جوعارعى كەڭەس تورالقاسى اپپاراتىنىڭ پارتيا جينالىسى بولاتىنى جايىندا حابارلاندى. جۇمىستان سوڭ، كەشكە، 17-18 جەلتوقسان وقيعالارى ارنايى تالقىلانباق. مەن جان-دۇنيەمدى كۇيزەلتكەن سايكەسسىزدىك جايىندا ۇندەمەي قالا المايتىنىمدى ۇقتىم. ايتپاق ءسوزىمدى كەشكە دەيىن قاعازعا ءتۇسىرىپ الدىم. قىزمەت كۇيبەڭدەرىنەن قول قالت ەتكەندە عانا شۇعىلدانعانىممەن، نەگىزگى ويلارىمدى جۇيەلەپ ۇلگەردىم، ولار قالام ۇشىنا وزدەرى سۇرانىپ تۇرعان، ويتكەنى ءبارى ۇزاق جىلدار بويى قالىپتاسقان بەرىك يلانىمنان تۋىنداعان ەدى.
سونداعى ءسوزىمنىڭ الدىن-الا ازىرلەنگەن ءماتىنى مىناۋ:
«كونەچنو، نيكاك نەلزيا وپراۆدات ەتۋ دەمونستراتسيۋ وبمانۋتوي پودسترەكاتەليامي ي ناتسيوناليستيچەسكيمي ەلەمەنتامي مولودەجي، نو ي نەلزيا ەە سلەپو وسۋجدات - نادو پونيمات، پورازمىشليات ۆسلۋح، اناليزيروۆات سيتۋاتسيۋ، فيلوسوفسكي وسمىسليت پرويشەدشەە ي دەلات پراۆيلنىە ۆىۆودى. سلەدۋەت پريزناتسيا ۆ توم، چتو ۆ ەتوم دۆيجەني گلاۆنىم وبرازوم ۆينوۆاتى مى، ۆزروسلوە پوكولەنيە، پوكولەنيە وبرازوۆاننوە، مى، پارتينو-سوۆەتسكيە رابوتنيكي.
اتموسفەرا، تساريۆشايا ۆ سترانە دو كرۋتوگو پەرەلوما ۆ جيزني پارتي - ا يمەننو - ناستروەنيە سامودوۆولستۆا، ۆسەدوزۆولەننوستي، سترەملەنيە پريۋكراسيت دەيستۆيتەلنوگو پولوجەنيا دەل، وترىۆ يدەولوگيچەسكوي، پروپاگانديستسكوي رابوتى وت جيزني پوستەپەننو «پودگوتاۆليۆالو» المااتينسكيح سوبىتي 17-18 دەكابريا ت.گ. تە دولگيە گودى «بلاگودۋشيا» پريتۋپيلي ۆ ناس چۋۆستۆو رەالنوگو، ي مى نە سموگلي تۆورچەسكي ۆوسپرينيات ستراتەگيۋ كرۋتوگو پەرەلوما، رەۆوليۋتسيوننوي پەرەسترويكي وبششەستۆەننوي جيزني ۆ چاستي ينتەرناتسيونالنوگو ۆوسپيتانيا. ۆرودە ۆسە مى ۆوورۋجيليس كرىلاتىمي فرازامي پارتي، نو نە سوۆسەم ۆنيكلي ۆ يح سۋت. مى گوردو گوۆوريلي و ۆاجنوستي چەلوۆەچەسكوگو فاكتورا، اپەلليرۋيا ەكونوميچەسكيمي تسيفرامي، پري ەتوم نە زادۋمىۆاليس و سوستاۆليايۋششيح ەتوگو پوكازاتەليا دۆيجۋششەي سيلى چلەنا وبششەستۆا، نە زادۋماليس و سوستوياني ەگو ينتەرناتسيوناليستسكيح كاچەستۆ ي پۋتياح وتتاچيۆانيا ينتەرناتسيوناليزما كاجدوگو ينديۆيدا.
فورماليزم، زاەۆشي ناشۋ يدەولوگيچەسكو-پروپاگانديستسكۋيۋ ماشينۋ، پو سۋتي وستانوۆيۆشي ەگو كولەسيكو، يمەنۋەموە ينتەرناتسيونالنىم ۆوسپيتانيەم، دال زنات و سەبە ۆ ەتي دني. ۆسە چيتالي پرويزۆەدەني لەنينا پو ناتسيونالنومۋ ۆوپروسۋ ۆ رازليچنىح ۋچەبنىح زاۆەدەنياح، نو منوگيە، پوسلە سداچي زاچەتوۆ ي ەكزامەنوۆ، يح زابىلي. ەسلي كتو ۆزگليانۋل تۋدا ۆ ەتي دني، تو ناشەل بى منوگو كوە-چەگو ۆ پولزۋ ۆىشەدشيح نا ۋليتسى مولودەجي. ۆەد نە سلۋچاينو وني نوسيلي پورترەت لەنينا ي ترانسپارانتى س ۆىدەرجكامي يز ەگو ترۋدوۆ. نو زارجاۆەۆشايا ناشا پروپاگانديستسكايا ماشينا تاك ي نە دوگادالاس وبياسنيت ەتوي سكانديرۋيۋششەي وبمانۋتوي مولودەجي تو، چتو وتدەلنىە ۆىسكازىۆانيا ۆوجديا وتنوسياتسيا ك كونكرەتنىم سيتۋاتسيام تەح ۆرەمەن ي چتو نا ۋچەنيە لەنينا نادو سموترەت ۆ رازۆيتي. ۆمەستو توگو، چتوبى پودنيات ناشيح لۋچشيح پروپاگانديستوۆ، اگيتاتوروۆ، لەكتوروۆ، ۋستانوۆيت نا پلوششادي ي ۋليتساح، پريلەگايۋششيح ك نەي، گرومكوگوۆوريتەلي، ي رازياسنيات ماسسە ناتسيونالنىي ۆوپروس نا سوۆرەمەننوم ەتاپە، مى تەريالي ۆرەميا نا ستياگيۆانيە ك پلوششادي ميليتسي ي ۆوەننوي سيلى ي تەم سامىم، كاك ني گوركو ۆ ەتوم سوزناتسيا، سپروۆوتسيروۆالي تو، چتو سلۋچيلوس پوسلە 7چ. ۆەچەرا 17 دەكابريا. رازۋم گۋمانيستا نيكاك نە موجەت وپراۆدات پوستۋپكي وتدەلنىح سلۋجاك، كوتورىە پۋستيلي ۆ حود دۋبينكي، ساپەرنىە لوپاتى، ۆودومەتى، دىموۆىە شاشكي ي داجە رازيارەننىح سوباك نا يۋنوشەي ي دەۆۋشەك، نا 17-20-لەتنيح ناشيح دەتەي. ۆسە، كومۋ نە چۋجد گۋمانيزم، نيكاك نە سوگلاسياتسيا س پوستۋپكامي وتدەلنىح رۋكوۆوديتەلەي پرەدپرياتي، پودگوتوۆيۆشيح سپەتسيالنو ي سنابديۆشيح ليۋدەي، پريۆلەچەننىح ۆ ريادى درۋجيننيكوۆ، دۋبوۆىمي پالكامي، لومامي يز ارماتۋر، كۋسكامي دوروگوستوياششيح كابەلەي. نادو سموترەت پراۆدە ۆ گلازا - ك سوجالەنيۋ، منوگيە بليۋستيتەلي پوريادكا ۆ ەتي دني ۆ ودين ميگ وكازاليس ۆ رولي ۋسميريتەلەي ي كاراتەلەي.
نە لۋچشيم وبرازوم پوكازالي سەبيا وتدەلنىە يدەولوگيچەسكيە رابوتنيكي، بىۆاۆشيە ۆ ەتي دني ۆ كوللەكتيۆاح. چەم موجنو يزمەريت توت ۆرەد، كوتوروگو نانوسيت سەكرەتار رايكوما پارتي، گوۆورياششي پۋبليكە تاكيە سلوۆا: چتو ۆاجنو دليا ۆاس، چتوبى پەرۆىي سەكرەتار تسك بىل كازاحوم، يلي ۆ ماگازيناح بىل حلەب؟ ستول پريميتيۆنو-ۆۋلگارنوە رازياسنەنيە پارتينوگو رابوتنيكا وپاسنەي ي كوۆارنەي داجە سامىح جەستوكيح راسپراۆ، ەتو وچەۆيدنو ي نە ترەبۋەت دوكازاتەلستۆ.
نيكوگدا، نيكتو نە سموجەت رازرۋشيت درۋجبۋ كازاحسكوگو ي رۋسسكوگو نارودوۆ، ۆەرۋ ي ليۋبوۆ كازاحسكوگو نارودا ۆ لەنينسكۋيۋ پارتيۋ. چەرەز بولي ي سترادانيا ناتسي پريشلي ليۋدي ك ەتومۋ، ۆەكامي كوۆالي سۆياششەننىە ۋزى درۋجبى. نە سكاجۋ وب وبششەيزۆەستنىح پريمەراح ينتەرناتسيوناليستسكوگو اكتا كازاحسكوگو نارودا، پروياۆلەننىە ۆ رازنىە يستوريچەسكيە پەريودى ناشەي سترانى. ناپومنيۋ ليش و مالويزۆەستنوم شيروكومۋ كرۋگۋ ليۋدەي فاكتە - كازاحسكي نارود داجە توگدا، كوگدا ۆ رەزۋلتاتە ستراشنوگو پەرەگيبا پارتينو-سوۆەتسكيح رابوتنيكوۆ، دوپۋششەننوگو ۆ پروۆەدەني كوللەكتيۆيزاتسي ۆ كازاحستانە، پوتەريال وكولو دۆۋح ميلليونوۆ سۆوەي چيسلەننوستي، - نە پوتەريال ۆەرۋ ۆ پارتيۋ، ۆ رۋسسكي نارود. سلەدوۆاتەلنو، مى وبيازانى سۆياتو حرانيت، بەرەچ ەتۋ ۆەرۋ ي ليۋبوۆ. دەلات ۆسە، دليا توگو چتوبى ناشە پودراستايۋششەە پوكولەنيە ۆىروسلو ۆەرنىمي رەۆوليۋتسيوننىم تراديتسيام وتتسوۆ ي پودليننىمي ينتەرناتسيوناليستامي - ناش دولگ.
نادو رەشيتەلنو وتكازاتسيا وت ۋپروششەننوگو پونيمانيا سۋتي ي سمىسلا ينتەرناتسيوناليزما ي، سووتۆەتستۆەننو، وت سحەماتيچنوگو ۆەدەنيا رابوتى پو ينتەرناتسيونالنومۋ ۆوسپيتانيۋ. بيۋرو تسك پراۆيلنو وريەنتيرۋەت ناس ەتومۋ ۆوپروسۋ. دولگ پراكتيچەسكيح رابوتنيكوۆ - تۆورچەسكي وتنوسيتسيا ك ەتومۋ دەلۋ، وتبروسيت شابلونى، پەرەسترويتسيا ۆ مىشلەني. نەوبحوديمو پوستوياننو پومنيت لەنينسكوە ترەبوۆانيە و توم، چتوبى مى نيكوگدا نە وتنوسيليس فورمالنو ك ناتسيونالنومۋ ۆوپروسۋ. ۆەد سوبليۋدەنيە تاكتا ۆ ناتسيونالنىح ۆزايمووتنوشەنياح - ەتو پرينتسيپ ينتەرناتسيوناليزما. لەنين ۋچيل، چتو ۆ پروشلوم ۋگنەتەننىە نارودى يمەيۋت پوۆىشەننۋيۋ چۋۆستۆيتەلنوست ك ۆوپروسام، كاسايۋششيمسيا ناتسيونالنوگو دوستوينستۆا ي گوردوستي، ۆوت دوسلوۆنو: "ني ك چەمۋ نە چۋتكي "وبيجەننىە" ناتسيونالى، كاك ك چۋۆستۆۋ راۆەنستۆا، حوتيا بى داجە پو نەبرەجنوستي، حوتيا بى داجە ۆ شۋتكۋ، ك نارۋشەنيام ەتوگو راۆەنستۆا سۆويمي توۆاريششامي پرولەتاريامي. ۆوت پوچەمۋ ۆ داننوم سلۋچاە لۋچشە پەرەسوليت ۆ ستورونۋ ۋستۋپچيۆوستي ي مياگكوستي ك ناتسيونالنىم مەنشينستۆام، چەم نەدوسوليت".
حوتيم مى توگو، يلي نە حوتيم، نو ۆسياكوە نارۋشەنيە تاكتا پرينيماەتسيا زا ۋنيجەنيە ناتسيونالنوگو دوستوينستۆا. نەچەگو سكرىۆات، ۆ ەتي دني، دا ي رانشە، ۆ وبششەستۆەننوم ترانسپورتە، نا ۋليتسە منوگيە يز ناس بىلي سۆيدەتەليامي ميمولەتنىح نەگاتيۆنىح پەرەپالوك، كوگدا، بەزۋسلوۆنو نەزرەلىە ليۋدي، كونەچنو، دنو وبششەستۆا، پروياۆليالي نەۋۆاجەنيە، پرەزريتەلنو وتزىۆاليس و كورەننوي ناتسيونالنوستي، ۆسپومينايا دورەۆوليۋتسيوننىە پروزۆيششا. يمەننو تاكيە پوليتيچەسكي نەگراموتنىە ليۋدي ۆوسپرينيالي نەودوبرەنيە مولودەجيۋ رەشەنيا پلەنۋما كاك پروتيۆوستويانيە رۋسسكومۋ نارودۋ. ك سوجالەنيۋ، ي ۆ ەتوم دومە پريحوديلوس سلىشات نەكوە ساديستسكو-ۋدوۆلەتۆورەننوە ۆىراجەنيە كوە-كوگو، گوۆورياششەگو، چتو نادو بىلو نە تولكو بيت، نو ي پوبولشە ۋبيۆات، چتوبى يم نە بىلو پوۆادنو.
سوبىتيا ەتيح دنەي پوكازالو، چتو نە ۆسە ريادوۆىە ليۋدي رازليچايۋت تاكيە، كازالوس بى، ديامەترالنو پروتيۆوپولوجنىە پونياتيا، كاك ينتەرناتسيوناليزم ي شوۆينيزم، كاك پاتريوتيزم ي كوسموپوليتيزم، نە وتليچايۋت پونياتيا ناتسيونالنوگو وت ناتسيوناليزما. ۆ سوزناني منوگيح - مەجدۋ نيمي پروستو پوستاۆلەن زناك راۆەنستۆا.
نەت سەيچاس ۆوزموجنوستي ۆداۆاتسيا ۆ پودروبنىي اناليز دەيستۆيتەلنوستي، ۆسە جە پريۆەدۋ ودين فاكت دليا رازمىشلەنيا. ەتو كاساەتسيا نەدورابوتوك ورگانوۆ نارودنوگو وبرازوۆانيا. نيكومۋ نە سەكرەت، چتو ۆ شكولاح س رۋسسكيم يازىكوم وبۋچەنيا كازاحسكي يازىك پرەپوداەتسيا فورمالنو، فاكۋلتاتيۆنو، ۆ وسنوۆنوم تولكو دليا كازاحسكيح دەتەي. روديتەلي وستالنىح، دا ي ۋچيتەليا، سچيتايۋت، زاچەم زابيۆات گولوۆۋ رەبەنكۋ ياكوبى نەنۋجنىم يازىكوم. تەم سامىم، مى وتكازىۆاەمسيا ۆوسپيتىۆات ۋۆاجەنيە ۆ دەتياح ك يازىكۋ، كۋلتۋرە كورەننوگو ناسەلەنيا، ت.ە. پو سۋتي پروتيۆورەچيم ينتەرناتسيوناليستسكيم پولوجەنيام ۆ پوليتيكە پارتي.
بوربا س پروياۆلەنيامي ناتسيوناليزما نە بۋدەت ەففەكتيۆنوي، ەسلي زادەۆايۋتسيا لەگكورانيمىە ناتسيونالنىە چۋۆستۆا نارودا. ۆسپومنيتە يستوريۋ بوربى پارتي پروتيۆ ۆەليكودەرجاۆنوگو شوۆينيزما ي مەستنوگو ناتسيوناليزما، تراكتوۆكۋ پارتي و توم، چتو ناتسيوناليزما پوروجداەت شوۆينيزم. پەرەجيتكي ەتيح ۋكلونوۆ ك سوجالەنيۋ ي نىنە يمەيۋت مەستو. پوەتومۋ، ۆو-پەرۆىح، نادو پومنيت، چتو ۋچەت ي زايگرىۆانيە س ناتسيونالنىمي چۋۆستۆامي - سوۆەرشەننو رازنىە ۆەششي. ۆو-ۆتورىح، نادو پومنيت، چتو س كاجدىم ۋكلونوم، بۋد تو ناتسيوناليزم پرەدستاۆيتەلەي بولشوي ناتسي، يلي ەتو ناتسيوناليزم پرەدستاۆيتەلەي مالوي ناتسي، بوروليس پروتيۆ نيح كوممۋنيستى سووتۆەتستۆۋيۋششەي ناتسي، بوروليس تاك، كاك مۋدرو ۋچيلا پارتيا. ەتو نام نادو پومنيت. منە گلۋبوكو زاپالي ۆ دۋشۋ سلوۆا رۋسسكوگو كازاحستانسكوگو پيساتەليا، پرويزنەسەننىە يم نا پلەنۋمە سويۋزا پيساتەلەي ي وبراششەننىە پروتيۆ سحەماتيچنوگو پونيمانيا ينتەرناتسيوناليزما. نەمالو منوگوناتسيونالنىح دەرەۆەن ۆ رەسپۋبليكە، گوۆوريل ون، ي ۆ كاكوي بى يز نيح ني پوشەل، سرەدي ريادوم جيۆۋششيح - كازاح زناەت وبيازاتەلنو دۆا يازىكا، نەمەتس - تري، ا رۋسسكي - ودين. سامومنەنيە، سوزنانيە نەكوەي يسكليۋچيتەلنوستي، گوۆوريل ون، نە پوزۆوليلو نام ۆوسپرينيات سۆوەۆرەمەننو يزۆەستنۋيۋ كنيگۋ سۋلەيمەنوۆا. نە بۋدۋ دالشە ۆداۆاتسيا ۆ پودروبنوستي، نو كوگدا ەتي وتريتساتەلنىە كاچەستۆا، ساموكريتيچنو ۆسكرىتيە ەتيم مىسليتەلەم، وبنارۋجاتسيا ۆ وبىۆاتەلياح، ۆ ليۋدياح س مەلكوي دۋشوي، نەترۋدنو پرەدستاۆيت سەبە پوسلەدستۆي ۆ ناتسيونالنىح ۆزايمووتنوشەنياح.
سبليجەنيە ي سليانيە ناتسي - ەتو زاپيسانو ۆ پروگراممە پارتي. نو پارتيا نە وتريتساەت، چتو ەتو يستوريچەسكي دولگي پروتسەسس. ۆسە جە مى، پراكتيچەسكيە رابوتنيكي، تاك زاحۆاچەنى پەرسپەكتيۆوي سليانيا ناتسي، چتو پروياۆلياەم پورويۋ ۆ سۆويح دەيستۆياح نەوپراۆداننۋيۋ سپەشكۋ. توروپليۆوست ي پوسپەشنوست ۆ سبليجەني ي سلياني ناتسي موجەت ليش پوۆرەديت دەلۋ پولنوگو ي وكونچاتەلنوگو ۋتۆەرجدەنيا دوۆەريا مەجدۋ نارودامي. لەنين ۋكازىۆال، چتو پروچنوگو سويۋزا نارودوۆ نەلزيا وسۋششەستۆيت سرازۋ، دو نەگو نادو دورابوتاتسيا س ۆەليچايشەي تەرپەليۆوستيۋ ي وستوروجنوستيۋ، چتوبى نە يسپورتيت دەلو، چتوبى نە ۆىزۆات نەدوۆەريا.
تەم بولەە نە پوموگاەت ەتومۋ دەلۋ كنۋت.
ۆ ەتي دني، ۆسە كوممۋنيستى ي كومسومولتسى، پوپاۆشيەسيا ۆ رۋكي ورگانوۆ ۆ پەريودى وبلاۆ، بەسپرەكوسلوۆنو يسكليۋچايۋتسيا يز پارتي ي يز كومسومولا. ۋسترايۆايۋتسيا دوپروسى، توۆاريششەسكيە سۋدى، ا تەح، كتو نە ۆىپۋششەن ەششە نا ۆوليۋ، وچەۆيدنو، جدۋت ناستوياششيە سۋدى. پوسكولكۋ مى نە ريادوۆايا پارتينايا ورگانيزاتسيا، ا پارتينايا ورگانيزاتسيا اپپاراتا پرەزيديۋما ۆەرحوۆنوگو سوۆەتا رەسپۋبليكي، يا ۆنوشۋ تاكيە پرەدلوجەنيا: 1/ نادو وتبروسيت ۆسياكۋيۋ پرەدۆزياتوست پري راسسموترەني دەل ۋچاستنيكوۆ دەمونستراتسي، وتبروسيت ۆو يميا بۋدۋششەگو، وتليچات وبمانۋتىح وت پودسترەكاتەلەي. يح لۋچشە ي پراۆيلنو - نە ناكازىۆات، ا پروسۆەششات ي ۆوسپيتىۆات. 2/ نەوبحوديمو ستروگو ستپروسيت س تەح، كتو وسوبو ۋسەردستۆوۆال، ناحودياس ۆ رياداح بليۋستيتەلەي پوريادكا - سولدات، ميليتسيونەروۆ، درۋجيننيكوۆ، تاكجە س گورودسكيح وبىۆاتەلەي ي حۋليگانوۆ، ي تاكجە ۆەستي س نيمي ۆوسپيتاتەلنۋيۋ رابوتۋ ۆ ينتەرناتسيوناليستسكوم پلانە.
رەزيۋمە تاكوە: سام فاكت وبراششەنيا تسك پارتي، سوۆمينا، پرەزيديۋما ۆەرحوۆنوگو سوۆەتا رەسپۋبليكي پراۆيلنىي. مۋدرو پوستۋپيلا پارتيا، چەتكو راسكلادىۆايا ەتو ياۆلەنيە پو پولوچكام ۆ سووبششەني تاسس. ناشا زاداچا - ۆسەمەرنو سپوسوبستۆوۆات دالنەيشەمۋ ۋكرەپلەنيۋ درۋجبى نارودوۆ، پوموچ ەششە بولەە تەسنومۋ سپلوچەنيۋ ۆسەح سلوەۆ ناسەلەنيا ۆوكرۋگ پارتي ۆو يميا كوممۋنيزما».
ادەتتەگىدەي باس شۇلعۋ راسىمىمەن وتۋگە ءتيىس پارتيا جينالىسىندا بۇل ءسوزدىڭ ايتىلۋى پارلامەنت تورالقاسى اپپاراتى كوممۋنيستەرىنە توبەدەن جاي تۇسكەندەي اسەر ەتتى. كوپشىلىگى ىشتەن تىنىپ، ءالىپتىڭ ارتىن باقتى، ال سولاقاي شولاق بەلسەندىلەر احۋالعا سەرگەك بەيىمدەلىپ، مەنىڭ "قيعاش" پىكىرلەرىمدى نىساناعا الۋ ارقىلى كوزگە ءتۇسىپ قالۋعا تىرىسىپ جاتتى.
قاتارداعى شۋلگا دەگەن جاۋاپتى قىزمەتكەر «ساياسي تۇرعىدا وسىنشا قاۋىپتى قويشىباەۆپەن بۇدان بىلاي قايتىپ قاتار قىزمەت اتقاراتىنىن» بىلمەي «قينالدى». ءبولىم مەڭگەرۋشىسى دۋناەۆ قاراماعىنداعى قىزمەتكەرىنىڭ ەسىمى مەن اكەسىنىڭ اتىن اسا ءبىر جىلى ىلتيپاتپەن اتاپ، ونىڭ «بەيساياسي ءسوزدى ەلەۋسىز قالدىرماي، شەشىمدى تۇردە تويتارىس بەرگەن بەلسەندىلىگىنە» ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى، پارتيا كوميتەتتەرى الدىندا سولقىلداقتىق كورسەتپەي، مەنىڭ وسىناۋ كۇماندى سوزىمە ساياسي باعا بەرۋ كەرەكتىگىن ءسوزىنىڭ سوڭىندا شەگەلەي كەتتى. قاتارداعى جاۋاپتى قىزمەتكەر زۋبچەنكو كوممۋنيستەردى مەنىڭ سوزىمنەن «باتىل تۇردە ىرگەنى اۋلاق سالۋعا» شاقىردى. ءبولىم مەڭگەرۋشىسى جاباعينا دا ءوزىنىڭ سول كۇندەرى الدەبىر وبلىس ورتالىعىندا قايداعى-ءبىر ءشىپ-شيكى بالالاردىڭ كوشەگە شىعىپ كوتەرىلگەنىنە تويتارىس بەرۋگە قاتىسقانىن ايان ەتىپ، الگى بەلسەندى ارىپتەستەرى نوبايلاعان توڭىرەكتە ۇرانداتتى.
وبالى نەشىك، جينالىس سوڭىندا بايانداماشى، جوعارعى كەڭەس تورالقا توراعاسىنىڭ ورىنباسارى چەرنىشەۆ مەنىڭ سوزىمە توقتالىپ، ءبىراز كەمشىلىكتى ورىندى اشقانىمدى مويىندادى. باسشىمىزدىڭ ونداي ساليقالى تالداماسى، الايدا، ساياسي بەلسەندىلىكتەرى ويدا جوقتا كەرەمەت سەرگي ورلەپ كەتكەن قىزمەتتەستەرىمە اسا اسەر ەتپەدى. ولار مەنىڭ قولىمنان ءسوزىمنىڭ جازباشا ءماتىنىن «قىراعىلىقپەن» قاعىپ الدى دا، ماشينكاعا باستىرىپ كوبەيتىپ، ءتيىستى ورىندارعا جونەلتىپ جاتتى...
جالعاسى بار...
