قۇرمەتتى دوستار!

كوپتەن بەرى قازاق جۇرتشىلىعىن الاڭداتىپ، مازالاپ جۇرگەن ماسەلەنىڭ ءبىرى - "قازاق ۇلتى" ماسەلەسى. شىنىمەن دە، قازاق ۇلتى مەن مەملەكەتىنىڭ بولاشاعى نە بولماق؟ قازاق ءتىلى مەن مادەنيەتى ءوز جەرىندە نەگە دۇرىس دامىماي وتىر؟ قازاق ۇلتى نەگە "ويانباي" كەلەدى؟ قازاقستاندا دەموكراتيا نەگە ورناي الماي وتىر؟ ۇلتشىلدىق پەن دەموكراتيانىڭ اراسى الشاق پا؟ ءبىرتۇتاس قازاق پارتياسى نەگە قۇرىلماي كەلەدى؟ قازاق ۇلتشىلدارىنىڭ باسى نەگە قوسىلمايدى؟ وپپوزيتسيا مەن ۇلتشىلداردىڭ ارا-قاتىناسى قانداي؟ وسىعان ۇقساس قازاق قاۋىمىن الاڭداتىپ وتىرعان سۇراقتاردىڭ سانى كوبەيمەسە، ازايار ەمەس.

وسىنداي سۇراقتارعا بىرلەسە جاۋاپ ىزدەۋ ءۇشىن "اباي.قز" اقپاراتتىق پورتالى تانىمال قوعام قايراتكەرى، ساياساتكەر، "ۇلت تاعدىرى" قوزعالىسىنىڭ جەتەكشىسى، بيلىك ۇسىنعان ءدۇدامال دوكتريناعا بالاما قۇجاتتى دايىنداۋشى توپتىڭ مۇشەسى دوس كوشىم مىرزامەن ينتەرنەت-كونفەرەنتسيا وتكىزۋدى ءجون ساناپ وتىر. سۇراقتارىڭىزدى وسى ماقالانىڭ استىنا پىكىر رەتىندە قويۋلارىڭىزدى سۇرايمىز. سودان كەيىن دوس مىرزانىڭ جاۋاپتارى پورتالدا جاريالانا باستايدى.

ىسكە ءسات!

ومىردەرەك

دوسماحامبەت (دوس) قالماحانۇلى كوشىم

1955 جىلى 21 قازاندا وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، ارىس قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ماماندىعى - فيلولوگ، 1981 جىلى س.م.كيروۆ اتىنداعى قازاقتىڭ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتىن بىتىرگەن.

قۇرمەتتى دوستار!

كوپتەن بەرى قازاق جۇرتشىلىعىن الاڭداتىپ، مازالاپ جۇرگەن ماسەلەنىڭ ءبىرى - "قازاق ۇلتى" ماسەلەسى. شىنىمەن دە، قازاق ۇلتى مەن مەملەكەتىنىڭ بولاشاعى نە بولماق؟ قازاق ءتىلى مەن مادەنيەتى ءوز جەرىندە نەگە دۇرىس دامىماي وتىر؟ قازاق ۇلتى نەگە "ويانباي" كەلەدى؟ قازاقستاندا دەموكراتيا نەگە ورناي الماي وتىر؟ ۇلتشىلدىق پەن دەموكراتيانىڭ اراسى الشاق پا؟ ءبىرتۇتاس قازاق پارتياسى نەگە قۇرىلماي كەلەدى؟ قازاق ۇلتشىلدارىنىڭ باسى نەگە قوسىلمايدى؟ وپپوزيتسيا مەن ۇلتشىلداردىڭ ارا-قاتىناسى قانداي؟ وسىعان ۇقساس قازاق قاۋىمىن الاڭداتىپ وتىرعان سۇراقتاردىڭ سانى كوبەيمەسە، ازايار ەمەس.

وسىنداي سۇراقتارعا بىرلەسە جاۋاپ ىزدەۋ ءۇشىن "اباي.قز" اقپاراتتىق پورتالى تانىمال قوعام قايراتكەرى، ساياساتكەر، "ۇلت تاعدىرى" قوزعالىسىنىڭ جەتەكشىسى، بيلىك ۇسىنعان ءدۇدامال دوكتريناعا بالاما قۇجاتتى دايىنداۋشى توپتىڭ مۇشەسى دوس كوشىم مىرزامەن ينتەرنەت-كونفەرەنتسيا وتكىزۋدى ءجون ساناپ وتىر. سۇراقتارىڭىزدى وسى ماقالانىڭ استىنا پىكىر رەتىندە قويۋلارىڭىزدى سۇرايمىز. سودان كەيىن دوس مىرزانىڭ جاۋاپتارى پورتالدا جاريالانا باستايدى.

ىسكە ءسات!

ومىردەرەك

دوسماحامبەت (دوس) قالماحانۇلى كوشىم

1955 جىلى 21 قازاندا وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى، ارىس قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ماماندىعى - فيلولوگ، 1981 جىلى س.م.كيروۆ اتىنداعى قازاقتىڭ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتىن بىتىرگەن.

رەسپۋبليكادا العاش رەت (1988) «انا ءتىلى» قوعامىن قۇرۋشىنىڭ ءبىرى. 1990 جىلى قازاق ەلىندەگى ەڭ العاشقى ساياسي پارتيا - قازاق سوتسيال-دەموكراتيالىق پارتياسىن ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى جانە سول پارتيانىڭ العاشقىدا تەڭ توراعاسى، كەيىن توراعاسى قىزمەتىن اتقاردى (1990-1994). 1991 جىلى ازاماتتىق «ازات» قوزعالىسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، كەڭەس وداعىنىڭ دەموكراتيالىق كونگرەسىنىڭ تەڭ توراعالارىنىڭ ءبىرى بولىپ سايلانادى. 1996 جىلى «دەموكراتيانى قازاق تىلىندە وقىتىپ ۇيرەتۋ جانە تاراتۋ» ورتالىعىن قۇرادى. 1998 جىلى رەسپۋبليكالىق «ءادىل سايلاۋ جولىندا» قوزعالىسىن ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى رەتىندە جاۋاپقا تارتىلادى. 1999-2005 جىلداردىڭ ارالىعىندا «تاۋەلسىز باقىلاۋشىلاردىڭ رەسپۋبليكالىق جۇيەسى» قوعامدىق بىرلەستىگىن قۇرۋشى جانە سول ۇيىمنىڭ پرەزيدەنتى قىزمەتىن اتقارادى. 2005 جىلى ۇلتشىلداردىڭ رەسپۋبليكالىق «ۇلت تاعدىرى» قوزعالىسىن ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى جانە بۇگىنگە دەيىن سول بىرلەستىكتىڭ توراعاسى.

1994 جىلى دەموكراتياعا سىڭىرگەن ەڭبەگى ءۇشىن اقش-تىڭ «تەحاس شتاتىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى» اتاعى بەرىلەدى، 2006 جىلى «قازاقستانعا ەڭبەگى سىڭگەن قايراتكەرى» اتاعىمەن، ال 2008 جىلى ءتىل كوميتەتىنىڭ «قازاق ءتىلىنىڭ جاناشىرى» توسبەلگىسىمەن ماراپاتتالعان

كەڭەس وداعىنداعى، الماتى قالاسىنداعى جيىندار مەن شەرۋلەردى ۇيىمداستىرۋعا ارالاسقان. 1992 جىلى الماتىداعى اشارشىلىقتى ەسكە ءتۇسىرۋ جيىنىن، 1992 جىلى «ازات» قوزعالىسى ۇيىمداستىرعان 6 كۇندىك پيكەتتى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى. 2002 جىلى وزبەكستانعا قازاق جەرىن بەرمەۋ ءۇشىن ۇيىمداستىرىلعان «باعىس» ميتينگىسىنە قاتىسۋشى. «شاڭىراققا تىرەك» قوعامدىق كوميتەتتىڭ توراعاسى، شاڭىراق وقيعاسىنا قاتىسۋشى 25 ازاماتتى قورعاۋشىلاردىڭ ءبىرى، ت.ب. دەموكراتيالىق، ۇلتتىق باعىتتا اقش، گەرمانيا، تۇركيا، فيليپپين، پولشا، يزرايل، ت.ب. ەلدەردەگى جيىندار مەن كونفەرەنتسيالاردا قازاق ەلىنىڭ ساياسي-قوعامدىق جاعدايى تۋرالى باياندامالار جاسايدى.

اعارتۋ باعىتىندا رەسپۋبليكالىق، وبلىستىق باق-تاردا تۇراقتى تۇردە ماقالالار جازادى، تەلەديدار مەن راديودا ۇلتتىق باعىتتاعى ناسيحات جۇمىستارىن جۇرگىزەدى. دەموكراتيانىڭ پرينتسيپتەرىن ءتۇسىندىرۋ باعىتىندا قازاق تىلىندە التى كىتاپ، كىتاپشا جازىپ شىعارعان. («دەموكراتيا نەگىزدەرىنە كىرىسپە»، «90-جىلداردىڭ قارا سوزدەرى»، «قازاقستانداعى دەموكراتيا مەن ساياسات تۋرالى 100 سۇراققا 100 جاۋاپ»، «جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ - ازاماتتىق قوعامنىڭ العاشقى باسپالداعى»، «ازماتتاردىڭ ماقساتقا جەتۋ جولىندا قولداناتىن ادىستەرى مەن تاسىلدەرى»، «قازاقتاردى قالاي كوتەرۋگە بولادى؟»)

جۇبايى - ءاسيما عالىمجانقىزى كوشىم - گەوگراف، قازاقتىڭ ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوتسەنتى. قىزدارى - گاۋھار كوشىم - اعىلشىن-قازاق ءتىلىنىڭ اۋدارماشىسى، اينا دوسماحامبەت تاڭباەۆا - كومپيۋتەر مامانى، بوتا كوشىم - مەكتەپ وقۋشىسى

ۇلگى تۇتاتىن تۇلعالارى: اباي، دجەففەرسون جانە چە گەۆارا

دوسماحامبەت (دوس) قالماحانۇلى كوشىم

-          قازاق ءۇشىن ناقتى ەشتەڭە بەرمەيدى. بىراق، كەز كەلگەن مەملەكەت ءۇشىن بۇل ۇيىمدارمەن جۇمىس ىستەۋ ارقىلى حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ءىس-شارالارعا ارالاسادى، بەدەلگە يە بولادى.  مەملەكەتەر دە ادامدار سياقتى، ءبىر بىرىمەن ارالاسىپ، وزدەرىنە پايدالى ماسەلەلەردى بىرىگە شەشىپ، ساياسي، اسكەري، نەمەسە، ەكونوميكالىق بايلانىس ورناتادى. ال قازاق ەلىنىڭ ەقىۇ-عا توراعالىق ەتۋى - بەدەلدەن كورى جاۋاپتىلىقتى كوبىرەك جۇكتەيدى دەپ ويلايمىن.

-          ەندى ەكىنشى سۇراعىڭىزعا كەلەيىك. ءدىندى ناسيحاتتايتىن ارنايى تەلەكانالدار مەن گازەت-جۋرنالدار بار. ونداي باسىلىمدار بىزدە دە جەتەرلىك. «اسىل ارنا» دەپ اتالاتىن ارنايى ءدىني كانال دا بار. سوندىقتان «مەملەكەت ءدىندى ناسيحاتتاۋعا جاسىرىن تيىم سالادى» دەگەن پىكىر ارتىقتاۋ شىعار. ال مەملەكەتتىڭ ءدىندى باقىلاۋى، ءوزىنىڭ باعىتىندا جۇرگىزۋگە تىرىسۋى - شىندىق. ەلىمىزدە مۇسىلمان ءدىنىنىڭ كەڭ قانات جايماۋىنىڭ ءبىر سەبەبى دە وسىندا شىعار. ولار، مەنىڭشە، مۇسىلمان ءدىنىنىڭ ساياساتتىڭ قۇرالىنا اينالىپ كەتۋىنەن قورقادى دەپ ويلايمىن.

• قازاق - ەڭ يماندى، ادامگەرشىلىگى مول، شىنشىل دا، قايسار، ادىلەتتى سۇيگىش حالىق. وسى قاسيتەتتەرى بار حالىقتى يمانسىزدارى كوبىرەك بيلىكتىڭ باسقارۋى وتە قىيىن. بىراق حالىق ادىلەتتىلىكتى تالاپ ەتەتىندەي دەڭگەيدە ويانعان جوق. بيلىك قازاقتىڭ ادىلەتتى تالاپ ەتۋىنەن قاشادى دەپ ويلايمىن.
• مەنىڭشە، «سوۆەتتىك-كومسومولدىق بيۋروكراتيا» قازىر حالىقتان قورعانىپ وتىر. ال توسقاۋىل قويۋدىڭ جالعىز جولى - قازاقتىڭ بىرلىگى.
• قازاقتا وزىندىك تاماشا دەموكراتيا بولعان. دەموكراتيانىڭ بارلىق قۇرىلىمدارى قازاق دالاسىندا كورىنىس بەرگەن. ءاربىر اۋىلدىڭ ەستيار اقساقالى - جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋدىڭ باسشىسى. داۋعا تۇسكەن ءاربىر شەشەن - ءپليۋراليزمنىڭ، پىكىردىڭ ارالۋاندىلىعىنىڭ بەلگىسى. «باس كەسپەك بولسا دا، ءتىل كەسپەك جوق» دەگەن ماقال - ءسوز بوستاندىعىنىڭ ناقتى كورسەتكىشى. كۇلتوبەمىز - پارلامەنتتىڭ ءبىر نۇسقاسى. ايتا بەرسەڭ، تاۋسىلمايدى. ال باسشىلاردىڭ «حالىق دەموكراتياعا دايىن ەمەس» دەپ ايتاتىنىن تۇسىنۋگە بولادى. «ەشتەمەگە دايىن ەمەس كورسوقىر حالىققا قامقورشى باسشىلار كەرەك...
• جاڭا بۋىننىڭ رۋحىن سوزبەن ەمەس - ىسپەن كوتەرۋ كەرەك. مەنى تاڭ قالدىرىپ جۇرگەن ءبىر ماسەلە بار. جەلتوقساننىڭ 17 كۇنىندە جاستاردى الاڭنان وتە از كورەمىز. بىرەۋلەر «ولاردى ينستيتۋتتاردىڭ اكىمشىلىگى، وقىتۋشىلارى شىعارماي قويادى، الاڭعا جىبەرمەيدى» دەيدى. ەگەر پرەزيدەنتتىڭ ءوزى «جەلتوقساندىقتاردىڭ ارۋاعىنا باسىمدى يەمىن» دەسە، دەكاندار مەن رەكتورلار ستۋدەنتتەردى ەرتىپ، الاڭعا كەلىپ، قۇران وقىپ، گۇل شوقتارىن قويمايدى. وقىتۋشىلارى جىبەرمەگەن ستۋدەنتتەر «بۇل بوزداقتار بىزدەر ءۇشىن قازا بولعان، ولاردى ەسكە الۋعا بىزدەر نەلىكتەن بارماۋىمىز كەرەك» دەپ نەلىكتەن بالكوننان سەكىرىپ، الاڭعا كەلمەيدى.
• سوڭعى جىلدارى قازاق ءباسپاسوزى ۇلتتىق ماسەلەنى بىزدەن دە اششى ايتا باستادى. بۇل - قۋانارلىق جاعداي. ولار حالىقتىڭ نامىسىن وياتىپ، رۋحىن كوتەرۋگە ەڭبەك ىستەپ كەلەدى. بىراق پارتيانى ساياساتكەرلەر قۇرادى، ال حالىق قولدايدى. بىزدە وسىنىڭ ءبىرىنشىسىنىڭ - مۇمكىنىدىگى جەتكىلىكسىز، ال ەكىنشىسى - ءالى دە قالىڭ ۇيقىدا سياقتى. ال ۇلتتىق پارتيانىڭ ۋاقىتى كەلدى. مەن سىزبەن تولىق كەلىسەمىن.

-          ۋادە بەرىپ، ونى ورىنداماعان ادامدارمەن جىگىتتەردىڭ نە ىستەيتىنىن بىلەسىز عوي. ...ءيا، سوندا عانا ولار جامان ادەتتەن ارىلادى.

-          «جاستار قاناتى» دەگەن ءسوزدى تۇسىنبەيمىن. باياعى پيونەر، كومسومول سياقتى  اسەر قالدىرادى. 20-25 ادامدار «مەن - جاسپىن، ماعان ورىندى بوساتىپ بەرسەڭىزدەر ەكەن» دەپ قاراپ تۇرسا، ولاردان ەشقاشان، ەشتەڭە شىقپايدى. ەگەر اتقا مىنەتىن ءبىر جاس بولسا، مەن ونىڭ قولىنا سۋ قۇيىپ، اتىن جەمدەپ جۇرۋگە دايىنمىن. (بۇل ءسوزدى وسىدان بىرنەشە جىلدار بۇرىن دا ايتقانمىن). جاڭا بۋىننىڭ بىزدەن باسىپ وزۋى كەرەك تە،  بىزدەر شاڭ قاۋىپ قالۋىمىز كەرەك. ارينە، جاستاردىڭ بەلسەندىلىگىنىڭ تومەندىگى بىزدەردى دە قاتتى الاڭداتادى.

- ءبىزدىڭ قازىرگى ماجىلىسكە اۋىلدىڭ فەرما باستىعىن تاعايىنداۋدى دا بەرگىم كەلمەيدى. اڭگىمە ولاردىڭ ونداي جۇمىستى جاساي المايتىندىعىندا ەمەس، اينالىپ كەلگەندە ءبىر ادامنىڭ اۋزىنا قارايتىندىعىندا. ءبىر-ەكى جىلدىڭ ىشىندە تازا قازاق تىلىندە ءۇش كانال تاۋلىك بويى جۇمىس ىستەيدى دەگەنگە سەنۋ قىيىن، بىراق 10-15 جىلدان كەيىن 10 كانالدىڭ قازاق تىلىندە عانا جۇمىس ىستەيتىندىگىنە سەنەمىن.

-          كوزىمدى شاتىناتىپ، اسا ىزالى تۇرمەن قارايمىن! بىراق مەنىڭ كوزقاراسىمنان قورقاتىن بيلىكتى كورمەي تۇرمىن.

-          ءبىر سۇراقتىڭ ىشىندە بەس سۇراق بار ەكەن. قىسقاشا جاۋاپ بەرۋگە تۋرا كەلەدى. قازاق ۇلتى ويانىپ كەلەدى دەپ ويلايمىن. ارينە، بىزدەردىڭ كۇتكەنىمىزدەي - ساياساتتى جاقسى تۇسىنەتىن، ازاماتتىق كوزقاراسى قالىپتاسقان جاندار ءالى دە ازشىلىق. بىزدەر جۇزدەگەن جىلعى وتارشىلدىق پەن توتاليتارلىق جۇيەنىڭ ەزگىسى سالدارىنان ءالى دە قۇتىلا الماي كەلەمىز.  جاسقانشاقتىق قانىمزعا ءسىڭىپ كەتكەن. ەندى جاعىمپازدىق پەن جەكە ادامعا تابىنۋشىلىق اۋرۋىنا دا ۇشىرىپ وتىرمىز. مەنىڭشە، قۇلدىق پسيحولوگيادان ارىلۋ ءۇشىن دە بەلگىلى ءبىر ۋاقىت كەرەك. قازاقستاندا دەموكراتيانىڭ تولىق ورناماۋى، اۆتوريتارلىق جۇيەنىڭ بەلەڭ الىپ كەتۋى - جوعارىداعى ازاماتتىق كوزقاراستىڭ قالىپتاسىپ ۇلگىرمەۋى دەپ ويلايمىن. تاۋەلسىزدىك ورناعان ساتتەن باستاپ بۇرىنعى نومەكلاتۋرا بيلىكتى قولىنا الىپ قالدى. ەندى ولار ءادىل جارىسقا تۇسۋدەن باس تارتىپ وتىر.  ال قىرعىزدارعا كەلەتىن بولساق، اقاەۆتىڭ ورنىن باكيەۆ باستى، نە وزگەردى؟ بۇل قىرعىزداردىڭ ويانعاندىعىنان كورى بيلىك ءۇشىن تالاستىڭ كەز كەلگەن تاسىلمەن جۇزەگە اسىتىنىن عانا كورسەتتى.

-          تولىق قولدايمىن. مەنىڭشە، قازىر قازاق ۇلتىن ءبىر سوزبەن كوتەرەتىن ۇلتتىق تۇلعا، كوسەمنىڭ قاجەت. قازاقتى بىرىكتىرۋ ماسەلەسى دە سول تۇلعانىڭ توڭىرەگىندە جۇزەگە اسادى. بىراق بۇدان ونداي تۇلعا بولماسا، بارلىعى توقتاپ قالادى ەكەن دەگەن وي تۋماۋى شارت. ساياساتتا، كەيدە، ونداي تۇلعالاردى «تۋعىزۋ» ءتاسىلى دە بولادى.

-          وزىڭە ۇنامايتىن جاندى ادىلەتسىز سوت سوتتاپ جاتسا، «شوق»، «شوق» دەپ قول سوعۋ - ناعىز جاماننىڭ ءىسى. وسى سۇراقتى بەرگەن زامانداسىم جوۆتيس سۋعا كەتىپ بارا جاتسا، تەرىس قاراپ، كورمەگەن بولىپ تۇرا بەرەدى، ال فوكينانىڭ كوشەدە جۇرەك تالماسى ۇستاپ قالسا، شىن كوڭىلمەن ماشينانىڭ استىنا يتەرىپ جىبەرەدى دەپ ويلامايمىن. بىزدەر شاڭىراقتاعى وقيعادان سوڭ 170-دەي ادام ۇستالىپ، تەكسەرىلە باستاعاندا «شاڭىراققا تىرەك» دەگەن كوميتەت قۇردىق. ونىڭ باسشىسى مەن بولعانمەن نەگىزگى دەم بەرۋشىسى جانە باستاما كوتەرۋشى اسىلبەك قوجاحمەتوۆ بولدى. كوميتەت مۇشەلەرىنىڭ كەيبىرەۋلەرىن اتاپ وتۋگە تۋرا كەلەدى: ولار - سەرگەي دۋۆانوۆ، ەۆگەني جوۆتيس، ۆيتالي ۆورونوۆ، بولاتحان تايجان... سوتقا دەيىن بىزدەر التى اي بىرگە جۇمىس ىستەدىك.  بۇل ءجوۆتيستىڭ ءبىر عانا جۇمىسىنان مىسال. ارينە، ۇلتتىق ماسەلەدە بىزدەردىڭ پىكىرلەرىمىز قايشى دا بولعان كەزدەرى بولدى. بىراق، مەن ءۇشىن، ونىڭ تۇرمەدە وتىرعانىنان كورى دوڭگەلەك ۇستەلدىڭ باسىندا اشىق ايقاسقان دۇرىس سياقتى. «دوسىڭا دوستىق قارىز ءىس، دۇشپانىڭا ءادىل بول» دەيتىن قازاقپىز عوي. مۇمكىن، بۇل كەمشىلىك تە بولار، بىراق مەن 90-جىلدارى، كەڭەس وكىمەتىنىڭ قىلىشىننان قان تامىپ تۇرعاندا ساياسي پارتيا قۇرىپ، توتاليتارلىق جۇيەگە اشىق قارسى كۇرەسكە شىققان جولداستارىما قۇرمەتپەن قارايمىن.

-          باكە، 91 جىلدىڭ وزىندە الماتى قالاسىندا 27 جيىن بولدى. ال «سارىارقانى»، ۇمىتپاسام، جيىن وتكىزەتىن جەر رەتىندە 1998 جىلدارى عانا بەلگىلەدى. وسى ارالىقتا ەشقانداي ساياسي ءىس-شارالار بولمادى دەپ ايتۋ ارتىق بولار. ارينە، ءسىزدىڭ شەرۋلەردى دە، مەنى دە كورمەۋىڭىز مۇمكىن. قۇداي اقى، وعان مەن كىنالى ەمەسپىن. «وپپوزيتسيانىڭ قاي تۇرىنە جاتاسىڭ» دەگەن سۇراعىڭا، شىن  مانىندە توسىلىپ وتىرمىن. مەن ساياساتتانۋشى نە الەۋمەتتى زەرتتەۋشى ەمەسپىن، سوندىقتان ءوزىمدى قانداي كلاسقا، ونىڭ ىشىندە قانداي تۇرگە جاتاتىنىمدى بىلمەيدى ەكەنمىن. «قورقۋ» جونىندە ايتقانىڭ وتە دۇرىس. ءبارىمىز دە ساياساتقا قورىققانىمىزدان كەلدىك دەپ ويلايمىن. ءوز باسىم، قازاق حالقى جەكە مەملەكەت قۇرا الماي قالادى ما دەپ قورىقتىم، قازىر ادىلەتسىز قوعامدا وسىلايشا ءومىر سۇرە بەرەمىز بە دەپ قورقىپ ءجۇرمىن. كۇرەسكە كەيدە قورقىنىش الىپ كەلەدى

-          ءبىزدىڭ كەڭسەنىڭ تەلەفونى - 392-25-07. حابارلاسىپ، كەلىپ، وزىڭە قاجەتتى كىتاپتى الىپ كەتۋىڭىزگە بولادى.

-          ءبىزدىڭ قازىرگى ۇلت ءسوزىن سويلەپ ءجۇرمىن دەيتىندەر كەشەگى كومسومولدار مەن پارتيانىڭ مۇشەلىگىنە ءوتۋ ءۇشىن جانتالاسقان پەندەلەر ەمەس پە ەدى. ەندى قاي سوزىڭە سەنەيىن "زيالى-اۋ"? سوندىقتان، ۇلت ءسوزىن ايتۋشىلار جانە سول جولدا ىسكە بارۋشىلار تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن قالىپتاسقان ءاليحان، احمەتتەردىڭ جولىن ۇستانعان، الاش يدەياسىن قايتا جاڭعىرتۋشىلار بولۋى ءتيىس. ونداي ازاماتتار ارامىزدا بار.

- ءجوۆتيستى قورعاۋعا قاتىسۋىم تۋرالى وسى سۇراق-جاۋاپتا دا، ەكى-ءۇش گازەتتە دە  ايتىپ ءوتتىم. قايتالاپ جاتۋ ارتىق بولار.

- قازاقستانداعى دەموكراتيانىڭ اتى بار دا زاتى جوق. قولىما بيلىك ەشقاشان تيمەيدى، سەبەبى مەن بيلىكتە ەشقاشان بولعان دا جوقپىن، بارمايتىن دا جانمىن. لاتىن الىپپيىنە كوشۋدى قولدايمىن. بىراق ءدال بۇگىن كوشۋدى ۇلكەن قاتەلىك دەپ سانايمىن.

-          وعان كەلەشەك ءوزىنىڭ باعاسىن بەرەدى دەپ ويلايمىن. ال بۇگىن نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ ۇلتتىق باعىتتاعى «ەڭبەكتەرىنە» كوزى اشىق قازاقتاردىڭ كوپشىلىگىنىڭ  كوڭىلى تولمايدى دەپ بىلەمىن.

-          ونداي ءبىر ءولىمشى ءۇمىتتىڭ بار ەكەندىگىن جوققا شىعارمايمىن.

-          مەنىڭشە، ءسىزدىڭ اقپاراتىڭىزدا قاتەلىك بار سياقتى. بىزدەر قازاق قۇرىلتايىن شاقىرىپ، ۇلتتىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن تالداپ، بۇدان شىعاتىن جولدى بىرىگە انىقتاۋ تۋرالى عانا ماسەلە كوتەردىك. ساياسي پارتيا قۇرۋ تۋرالى ەشقانداي ءسوز بولعان جوق. شىنىن ايتۋ كەرەك، ونداي وي ءوز باسىمدا بولعان دا ەمەس.

-          مەن 1999 جىلى تاۋەلسىز باقىلاۋشىلار جۇيەسىن قۇرىپ، سايلاۋدى ازاماتتاردىڭ باقىلاۋىن جۇزەگە اسىرۋعا ات سالىستىم. سايلاۋ تۋرالى زاڭداعى «باقىلاۋشىلارعا ارنالاعان» ءاربىر باپتى  قايتا قاراپ،  باقىلاۋشىلاردىڭ قۇقىعىن كەڭەيتەتىن 15 باپتى ەنگىزگەنىمە ماقتانامىن. رسنن -ءدى ەۆروپانىڭ باقىلاۋشىلار جۇيەسىنە ەنگىزگەنىمە دە ريزامىن. ال 2005 «ۇلت تاعدىرىن» قۇرىپ جاتقاندا، ارنايى پرەسس-كونفەرەنتسيا جاساپ، تاۋەلسىز باقىلاۋشىلار جۇيەسىنىڭ پرەزيدەنتتىگى قىزمەتىنەن ءوز ەركىممەن كەتەتىنىمدى مالىمدەپ، جاڭا پرەزيدەنتتى تانىستىردىم. وعان جۋرناليستەر كۋا. بىراق وسى كۇنگە دەيىن بۇل ۇيىمنىڭ قۇرىلتايشىسى  بولىپ تابىلامىن. مەنىڭشە، بۇل سۇراقتى قويۋشى الەكەڭ ءبىزدىڭ تاۋەلسىز باقىلاۋشىلارداعى سوڭعى جاڭالىقتان حاباردار سياقتى. ونى دا ايتا كەتەيىن. سوڭعى جالپى جينالىستا جارعىلىق ماسەلەمەن ورتاق شەشىمگە كەلە الماي 2009 جىلدىڭ 28 تامىزىندا رسنن ءوز جۇمىسىن توقتاتتى دا، ءبىر توبى وسىنداي اتپەن قوعامدىق قور قۇردى. ەكىنشى توپ تا قوعامدىق بىرلەستىك قۇرۋ ۇستىندە. مەنىڭشە، ەشقانداي ايقاي-شۋسىز، وسىلاي بولىنگەن دۇرىس تا سياقتى.

-          ءبىز الدىمىزعا قازاق ەلىنىڭ بارلىق مەكتەپتەرى تەك قانا قازاق تىلىندە ءدارىس وتكىزەتىن كۇندى مىندەت ەتىپ قويۋىمىز كەرەك.

- بىرەۋمىزدى اق، بىرەۋمىزدى قارا قىلۋدى قوياتىن ۋاقىت جەتكەن سياقتى. بەرىك تە، مۇحاڭ دا ۇلتشىل ازاماتتار. ماقسات بىرەۋ بولعانمەن، وعان باراتىن جولدار، سول جولداردا جاسايتىن ايلا-تاسىلدەر ءار ءتۇرلى. مەن «قازاقستاندىق ۇلتتى» قولدامايمىن، بىراق بەرىكتىڭ ماقساتىن قولدايمىن.

-          بىرىنشىدەن، ساياسي مادەنيەتىمىز جەتىسپەيدى. ءبىرىمىزدىڭ ءسوزىمىزدى ءبىرىمىز تىڭدامايمىز. ەكىنشىدەن، ءار ادام ءوزى ءۇشىن ۇلى. بۇل - پەندەشىلىك شىعار. دۇرىس ايتاسىڭ، بۇنى بيلىكتىڭ ويىنىمەن ءتۇسىندىرۋ مۇمكىن ەمەس. اسا قىيىن شارۋا بولسا دا، وسىلاردىڭ باسىن قوسۋعا تىرىسۋدان جالىقپايمىن دەگىم كەلەدى.

-          پارتياعا سول توپتاعى ادامنىڭ اتى، بەدەلى ءۇشىن كەلىپ، كىرمەيدى، ونىڭ باعدارلاماسىن،  ماقساتىن قولداپ كەلەدى. گۇلجان ەرتەڭ باسقا پارتياعا كىرسە، ونىڭ ارتىنان ەرىپ، ونى سىيلاۋشىلار دا سول پارتيانىڭ مۇشەسى بولمايتىن شىعار. بۇل پارتيانىڭ باسشىلارىمەن دە مەنىڭ سالەمىم ءتۇزۋ. (مەنىڭ ەڭ ۇلكەن كەمشىلىگىم - ەشقانداي دا جاۋىمنىڭ جوقتىعى ما دەپ ويلايمىن...) ايتا كەتۋ كەرەك، مەن 1990-1995 جىلدارى قازاق سوتسيال-دەموكراتيالىق پارتيانىڭ توراعاسى قىزمەتىن اتقاردىم. مەنىڭ ويىمشا، بۇگىنگى كۇننىڭ نەگىزگى ماسەلەسى - قازاق مەملەكەتىن قۇرۋ. ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ. ءوز جەرىمىزدىڭ، ءوز ەلىمىزدىڭ يەسى بولۋ. وسى ماقساتقا جەتكەننەن سوڭ پارتياعا ءبولىنىپ، بيلىك ءۇشىن كۇرەسىپ، ساياسي رەفورمالار جاساۋعا تولىق بولادى. ال قازىرگى ءدۇبارا كۇيىمىزدە، قانداي مەملەكەت قۇرىپ جاتقانىمىزدى دا ايىرا الماي وتىرعان جاعدايدا ساياسي توپتارعا ءبولىنۋ ەرتە سياقتى. ءار ماسەلەنىڭ ءوز كەزەگى بولادى.