«تەك قانا ولاردىڭ بالالارى بالالارىمىزعا وسى ەلدە تۇرۋعا رۇقسات ەتتىك دەمەسە بولدى»
قازاق وپپوزيتسياسىنىڭ كوسەمى التىنبەك سارسەنبايۇلىنىڭ جەسىرى سالتانات اتۋشەۆا. الماتى، 2009 جىل.
وسىدان ءتورت جىل بۇرىن قاستاندىقپەن ولتىرىلگەن قازاق وپپوزيتسياسىنىڭ جەتەكشىسى التىنبەك سارسەنبايۇلىنىڭ جەسىرى ازاتتىق راديوسىنا ەكسكليۋزيۆتى سۇقبات بەردى. سالتانات اتۋشەۆا بۇل تراگەديانىڭ ارتىندا نە تۇرعانىن ايتادى.
قازاق وپپوزيتسياسىنىڭ كوسەمى التىنبەك سارسەنبايۇلىنىڭ جەسىرى سالتانات اتۋشەۆا. الماتى، 2009 جىل.
وسىدان ءتورت جىل بۇرىن قاستاندىقپەن ولتىرىلگەن قازاق وپپوزيتسياسىنىڭ جەتەكشىسى التىنبەك سارسەنبايۇلىنىڭ جەسىرى ازاتتىق راديوسىنا ەكسكليۋزيۆتى سۇقبات بەردى. سالتانات اتۋشەۆا بۇل تراگەديانىڭ ارتىندا نە تۇرعانىن ايتادى.
- سالتانات، الدىمەن التىنبەكپەن قالاي تانىسقانىڭىزدى ايتىڭىزشى. التىنبەك سارسەنبايۇلى - وتە بەلگىلى تۇلعا، الايدا ونىڭ وتباسى جايىندا حالىق ەشنارسە بىلمەيدى. بۇنىڭ ءوزى ساياسي ءومىردىڭ پوستسوۆەتتىك مودەلىنىڭ ءبىر كورىنىسىندەي، ياعني، ايەلى مەن بالالارى ادەتتە ساياسي تۇلعانىڭ تاساسىندا بولادى.
ءسىز ءوزىڭىز دە وتە سيرەك سۇقبات بەرەسىز. بىراق، 2006 جىلعى 11 اقپاندا بولعان تراگەديادان سوڭ ەكى-ءۇش مارتە بۇقارانىڭ الدىندا ايتقان سوزىڭىزدەن-اق، ءسىزدىڭ التىنبەكتىڭ وزىنە لايىق جۇبايى، ونىڭ بالالارىنا لايىقتى اناسى بولعاندىعىڭىزدى اڭعارتتى.
سىزدەردىڭ ەكەۋىڭىز دە 1980 جىلدارى ماسكەۋ ۋنيۆەرسيتەتىندە وقىپ، سول كەزدەرى ماسكەۋدە تانىسقاندارىڭىز ماعان بەلگىلى. سونىمەن، رومانتيكا مەن جاسامپازدىق قۋانىش قۇشاعىنداعى سوۆەتتىك ستۋدەنتتەردىڭ ءومىرى، قازاق ستۋدەنتتەرىنىڭ شاعىن عانا جەرلەستىگى وتكىزگەن ءبىر كەشتە ءسىزدى التىنبەكپەن تانىستىردى. ءسىز ونى نە ءۇشىن ءسۇيدىڭىز؟
- ماسكەۋ ۋنيۆەرسيتەتىندە جانە ماسكەۋدىڭ وزگە دە جوعارى وقۋ ورىندارىندا وقيتىن ستۋدەنتتەر ءجيى-ءجيى باس قوسىپ، تانىسىپ، ارالاسىپ تۇراتىن، بۇل ءوزى قىزىقتى كەزەڭ ەدى.
التەكەڭ ەكەۋىمىز سياقتى، كوپتەگەن ستۋدەنتتەر ماسكەۋدە وقىپ ءجۇرىپ تانىستى. ءبىزدىڭ ورتاق دوستارىمىز بولاتىن، ولار مەنى سول ءبىر ستۋدەنتتىك كەشكە شاقىردى. مۇمكىن، ءوزىمنىڭ رەسەيدىڭ قازاعى بولعاندىعىمنان با، مەن قازاقستاندىقتارمەن سونشالىقتى كوپ ارالاسا قويعان جوقپىن.
- مەنىڭشە، ساراتوۆتانسىز-اۋ دەيمىن؟
- ءيا، ساراتوۆتانمىن. ءسويتىپ، سول كۇنگى كەشتە التەكەڭدى كەزدەستىردىم. ءبىر كورگەننەن عاشىق بولا قالدىم دەپ ايتا المايمىن. مەنەن: «ونى نە ءۇشىن ءسۇيدىڭىز؟» دەپ سۇراپ وتىرسىز عوي. بىراق ونداي سەزىم نەداۋىر ۋاقىت وتكەن سوڭ بارىپ تۋدى. بۇل ءۇشىن التەكەڭدى ءبىلۋ كەرەك، مۇمكىن، مەنى دە ءبىلۋ كەرەك شىعار - ونىڭ ءبارى بىرتىندەپ كەلدى.
العاشىندا ءبىز جاي عانا دوس ەدىك، جاقسى دوستار بولدىق. ءبىزدىڭ ورتاق دوستارىمىز بار بولاتىن. ءبىزدىڭ بايلانىسىمىز ءۇزىلىپ تە قالعان كەزدەر بولدى. ول تۇستا ءبىر-ءبىرىمىزدىڭ ومىرىمىزدە نە بولىپ جاتقانىن ورتاق دوستارىمىز ارقىلى عانا ءبىلىپ وتىراتىنبىز. سودان سوڭ، كەيىنىرەك، ءبىزدىڭ قاتىناسىمىز وزگە دەڭگەيگە كوتەرىلدى.
ول قۇرداستارىنىڭ، ستۋدەنتتەردىڭ ورتاسىندا ۇنەمى دارالانىپ تۇراتىن جان ەدى. ول ۇلكەندەۋ، بايىپتىلاۋ كورىنەتىن. ونىڭ بولمىسى وزگەشە تۇعىن. بۇنى وزگەلەر دە بايقادى دەپ ويلايمىن.
- التىنبەك ماسكەۋ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىندە وقىدى. ال ءسىز سول كەزدە قاي جەردە وقىدىڭىز؟
- مەن تاريح فاكۋلتەتىندە وقىدىم.
- سول ماسكەۋ ۋنيۆەرسيتەتىندە مە؟
- ءيا، ماسكەۋ ۋنيۆەرسيتەتىندە.
- التىنبەك سىزگە قاي ۋاقىتتان باستاپ قازاقشا ۇيرەتە باستادى؟ ويتكەنى، ءسىز تۇرمىسقا شىعا سالىپ ونىڭ ۇلكەن وتباسىنا قوسىلدىڭىز، التىنبەك سىزگە قازاقشا سويلەۋدى ۇيرەتتى. مۇمكىن، ءسىز قازاقشا بىلگەن بولارسىز؟ ويتكەنى، كەيبىر قازاقتار ساراتوۆتى قازاقتىڭ بايىرعى جەرى - سارىتاۋ دەپ ايتقاندى ۇناتادى. ياعني، ءسىز قازاقي رۋحاني ورتادا ءوستىڭىز.
- ءيا-ءيا، مەنىڭ اتا-انام مەنىمەن تەك قازاق تىلىندە سويلەسەتىن. سول سەبەپتى مەن قازاقشا جاقسى تۇسىنەتىنمىن، بىراق ءوزىم سونشالىقتى جاقسى سويلەي الماۋشى ەدىم. سوندىقتان، قالاي دەگەنمەن، قازاقشا سويلەۋدى مەن التەكەڭنەن ۇيرەنگەن شىعارمىن.
العاشىندا وتە قيىنداۋ بولدى. ويتكەنى، كەي كەزدەرى مەن تۋىستارىممەن، تاعى وزگە بىرەۋلەرمەن سويلەسكەندە ۇنەمى ورىسشا سويلەسكىم كەلىپ تۇراتىن. بۇل تۇرعىدا تۋىستارىم مەنى قولداپ وتىردى. ولار: «ەگەر ساعان قازاقشا سويلەۋ قيىنداۋ بولسا، ورىسشا ايتا بەر. ورىسشا ايتا بەر، ۇيالما بالام، ايتا بەر»، - دەيتىن.
التەكەڭ ماعان: «ولار ساعان ورىسشا سويلەي بەر دەسە دە سەن تەك قازاقشا سويلە»، - دەيتىن. ءبىز ەكەۋىمىز كوبىنەسە ورىسشا سويلەسەتىنبىز، ويتكەنى، ماعان تولىققاندى سويلەسىپ-ءتۇسىنىسۋ كەرەك بولدى، ال ول كەزدە مەن تەك ورىسشا عانا ەركىن سويلەي الاتىنمىن. التەكەڭ بۇنى ءتۇسىندى. كۇندەلىكتى تۇرمىستا جانە اتا-انامىزبەن، تۋىستارىمىزبەن قازاقشا سويلەستىم. ول ماعان گازەتتەر مەن جۋرنالدار الىپ كەلەتىن جانە قازاق تىلىندەگى الدەبىر قىزىقتى ماقالالاردى وقۋعا بەرەتىن. بۇل تىپتەن بولەك ءتىل بولاتىن. وسىلايشا، بىرتىندەپ قازاقشا سويلەۋدى ۇيرەندىم.
- بۇنىڭ بارلىعى قازاقستاندا بولدى ما؟
- ءيا، بۇنىڭ بارلىعى قازاقستاندا بولدى، ءبىز 1988 جىلى ۇيلەندىك. ول ۋنيۆەرسيتەتتى مەنەن بۇرىنىراق ءتامامدادى، ال مەن ودان كەيىن، 1988 جىلى ءبىتىرىپ شىقتىم. سول جىلى كوكتەمدە ءبىز شاڭىراق قۇردىق.
سالتانات اتۋشەۆا مەن التىنبەك سارسەنبايۇلى قىزدارى شولپانمەن. الماتى، قىركۇيەك، 1989 جىل.
- جانە التىنبەك ءسىزدى جۋرناليستىك كارەراسىن باستاعان الماتىعا الىپ كەتتى؟
- ءيا، ول «اراي - زاريا» جۋرنالىندا جۋرناليست بولاتىن.
- ءيا، ول «اراي - زاريا» جۋرنالىنىڭ جاۋاپتى حاتشىسى بولدى. سودان سوڭ ونى «وركەن - گوريزونت» گازەتىنە اۋىستىردى. ال سىزدەردىڭ وتباسىلىق تۇرمىستارىڭىز قالاي باستالدى؟ كوپتەگەن سوۆەتتىك وتباسىلارىنىڭ جاعدايىنا ۇقساس بولعان شىعار؟
- ارينە. ءبىز اتا-انامىزبەن بىرگە تۇردىق. التەكەڭنىڭ ەكى ءىنىسى دە بىزبەن بىرگە تۇردى. ەڭ كىشى ءىنىسى ول ۋاقىتتا ۇيلەنگەن، ولاردىڭ كىشكەنتاي بوپەسى بولدى. مىنە، ءبىز ءۇش بولمەلى پاتەردە ءۇش وتباسى جانە سول كەزدەرى ءالى ۇيلەنبەگەن ءىنىسى بار - ءبارىمىز بىرگە تۇردىق.
بۇل تۇرمىستىق جاعدايعا قاتىستى مەن ەشقاشان قينالعان ەمەسپىن. ءبىز قايتا جولىمىز بولعان ادامدارمىز، تۇراتىن جەرىمىز بار دەپ ويلايتىنبىز. پاتەر جالداۋ، ت.ب. جاعدايلاردان مۇقتاجدىق بولعان جوق - اتا-انامىز بىزگە ۇلكەن قولداۋ كورسەتتى.
وتباسىنىڭ رۋحاني ءومىرى
- التىنبەكتىڭ اتا-اناسى جايىندا ايتىپ بەرىڭىزشى. ونىڭ اكەسى سارسەنباي اقساقالدىڭ ەل باسقارعان قادىرلى ادام بولعاندىعى بەلگىلى. ول كىسى كولحوز باسقارعان ەكەن. التىنبەكتىڭ اناسى جايىندا دا بىلگىمىز كەلەدى. ويتكەنى، التىنبەكتىڭ ءولىمى ونىڭ اتا-اناسىنا ۇلكەن سوققى بولدى. سول 2006 جىلدىڭ قازان ايىندا التىنبەكتىڭ اناسى كۇليحان اپا قايتىس بولدى. التىنبەكتىڭ اپكەسى دە دۇنيە سالدى.
- الدىمەن اپكەسى، سودان سوڭ اناسى.
- اپكەسىنىڭ اتى كىم ەدى؟
- ونىڭ اتى باقىتكۇل بولاتىن.
- ال 2008 جىلى دۇنيەدەن سارسەنباي اقساقال دا ءوتتى. ولار قانداي ادامدار ەدى؟ سارسەنباەۆتاردىڭ ۇلكەن اۋلەتىندەگى رۋحاني بايلىقتىڭ كوزى نەدە ەدى؟
- التەكەڭنىڭ اكەسى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا قاتىسقان ادام، ول كىسى نارىنقول اۋدانىندا ۇزاق جىلدار كولحوز توراعاسى بولىپ قىزمەت ىستەگەن. لەنين وردەنىمەن ماراپاتتالعان.
التىنبەك سارسەنبايۇلىنىڭ اكەسى مەن اناسى مارقۇمنىڭ بەيىتىنىڭ باسىنا قۇلپىتاس ورناتىلعان كەزدە. الماتى، 12 قىركۇيەك 2006 جىل.
ءبىز جاڭادان ۇيلەنىپ، جازدا نارىنقولعا بارعانىمىزدا، ەگدە كىسىلەردىڭ، اقساقالداردىڭ اتامىز جايىندا ۇنەمى ۇلكەن قۇرمەتپەن ايتقان جىلى لەبىزدەرىن ەستيتىنبىز. كىمنىڭ بالاسىسىڭ دەپ سۇرايدى. سارسەنبايدىڭ ۇلى ەكەنىن بىلگەن سوڭ داستارحان باسىنا وتىرعىزىپ، اتامىزبەن بىرگە جۇمىس ىستەگەن كەزدەرىن ەسكە الاتىن. بۇل اڭگىمەلەردى ايتۋ بارىسىندا ءتۇرلى دەرەكتەر قوسىلىپ، اڭىز سياقتى اسەر قالدىراتىن.
ەل-جۇرتى اتامىزعا دەگەن قۇرمەتىن وسىنشاما جىل ساقتاپ كەلىپ، ەندى ونىڭ بالالارىنا دا جاساعانداي كورىنەتىن. التەكەڭ بۇنى ماقتان تۇتاتىن. ادامداردىڭ ارادا قانشاما جىل وتسە دە اتامىزدى نەگە ۇمىتپايتىنىن ءتۇسىندىم. مەن بۇل وتباسىنا كەلىن بولىپ تۇسكەنىمدە، اتامىز كولحوز توراعاسى ەمەس بولاتىن. ول كىسى جاسى كەلگەن قاراپايىم زەينەتكەر ەدى. بىراق، دانالىق، ادىلدىك، سەزىمتالدىق سياقتى كەرەمەت قاسيەتتەرى انادايدان مەن مۇندالاپ تۇراتىن.
اتامىزدىڭ قانداي جاعدايدا بولسا دا، قالاي بولعاندا دا ادىلدىكتەن تايمايتىن جانە ءاردايىم السىزدەرگە بولىساتىن قاسيەتى تۋىستارىنا جاقسى بەلگىلى. بۇل - اتامىزدىڭ بويىنا بىتكەن قاسيەتى بولاتىن جانە وسىنىڭ ءوزى مەنى ۇنەمى ءتانتى ەتەتىن.
مۇمكىن، اكەسىنىڭ كوپتەگەن قاسيەتتەرى التەكەڭە بەرىلىپ، ونىڭ تاعدىرىنا اسەر ەتكەن شىعار. نەلىكتەن ونىڭ تاعدىرى وسىلاي قالىپتاستى؟ ول اكەسىنىڭ ادىلەتتىلىكتى سۇيەتىن سەزىمتال قاسيەتىن بويىنا سىڭىرگەن ادام بولدى.
- ال اناسى، كۇليحان اپا شە؟
- انامىز وتە دانا ادام ەدى. ول كىسى تابيعاتىنان سەزىمتال، پسيحولوگ ادام بولدى دەپ ويلايمىن. ول كىسى بارلىعىمىزدى بىرىكتىرەتىن، مەيىرىمى بارلىعىمىزعا جەتەتىن، ونىڭ نازارىنا بارلىعىمىز ىلىگەتىنبىز. اپامىز بارلىق تۋىستارىمىزدىڭ، ءتىپتى ەڭ الىس تۋىستارىمىزدىڭ ەشقايسىسىن ۇمىتپاي جادىندا ساقتايتىن. ولاردىڭ وتباسىلارىندا بولعان جاعدايلاردى ۇمىتپايتىن، ول كىسى تۋىستارىمىزدىڭ بالالارى مەن نەمەرەلەرىنىڭ دە اتتارىن ۇمىتپايتىن. بۇل تاڭقالارلىق قاسيەت ەدى. اپامىز وسىدان كوپ جىلدار بۇرىن ءوتىپ كەتكەن وقيعالاردى كۇنى كەشە عانا بولعانداي، بارلىق ادامداردىڭ اتى-جونىنە دەيىن اتاپ ايتىپ وتىراتىن.
اتا-ەنەم مەنى وتە جىلى قابىلدادى. مەنىڭشە، ولاردىڭ ماعان دەگەن ەرەكشە ىقىلاسىنىڭ ارقاسىندا مەن وسى ءبىر ۇلكەن وتباسىنا تەز ءسىڭىسىپ كەتتىم.
التىنبەك سارسەنبايۇلىنىڭ جارى سالتانات اتۋشەۆا مارقۇم كۇيەۋىنىڭ بەيىتىنىڭ باسىنا قۇلپىتاس ورناتىلعان كۇنى. 12 قىركۇيەك 2006 جىل.
بالالارى اتا-اناسىن جەرلەسە، ول - تابيعي جاعداي. ارينە، وتە قايعىلى، وتە اۋىر، بىراق تابيعي دۇنيە. ال، ەندى اتا-اناسى بالاسىن جەرلەگەندە، بۇل - سۇمدىق، جان تۇرشىكتىرەرلىك جات دۇنيە. بۇلاي بولماۋى كەرەك.
التىنبەكتىڭ قىرقىندا كەڭسايداعى بەيىتىنىڭ باسىنا بارىپ قۇران وقىعانىمىز ەسىمدە. ءبىر ساتتە اتا-انامىزعا ءبىر قىرلارىنان كوزىم ءتۇستى. جانارلارىندا جاس تا جوق، جاستارى اعىپ تاۋسىلعان قارتتاردىڭ بەيىتتىڭ ۇستىنە ەڭكەيىپ: «قۇلىنىم، توپىراعىڭ تورقا بولسىن»، - دەپ كۇبىرلەگەنىن ەستىدىم. وسى ءبىر وتە قاسىرەتتى كورىنىس مەنىڭ جادىمدا ماڭگىلىك قالادى.
قازاقتا كارىلەر مەن بالالاردىڭ كوز جاسى جىبەرمەيدى دەگەن ءسوز بار. مەن بۇعان سەنەمىن. اتا-انامىزدىڭ كوز جاسى، بالالارىمنىڭ كوز جاسى وسى جاۋىزدىقتى جاساعان ادامداردى جىبەرمەيدى، بۇل ءۇشىن ولاردىڭ بالالارى دا جاۋاپ بەرەدى دەپ ويلايمىن.
- سارسەنباي اقساقال 2006 جىلعى 11 اقپانداعى تراگەديا تۋرالى نە دەدى؟ ول وتباسىندا نە ايتتى؟ ويتكەنى، اقساقالدار ءبىر اۋىز سوزبەن تالاي نارسەنى ايتادى عوي. ول كىسى نە دەدى؟
- ... ول قاتتى كۇيزەلدى. اتامىز ءوزىن-ءوزى ۇستاۋعا تىرىستى، مۇمكىندىگىنشە بارىمىزگە كۇش-قۋات بەرگىسى كەلدى دەپ ويلايمىن. تالاي-تالاي نارسە ايتىلدى. ول كىسىنىڭ تۇسىنە الماعانى - التەكەڭ سياقتى ماسشتابتاعى، التەكەڭ سياقتى كۇش-جىگەرى بار ادامدى قالاي عانا...
ول تالاي نارسەنى جاساي الاتىن ەدى، بىراق وعان جاساتقىزبادى. جانە ەڭ باستىسى، ول التەكەڭنىڭ قانداي پاتريوت ەكەنىن ءبىلدى. جاي عانا ءسوز جۇزىندەگى پاتريوت ەمەس، ءوزىنىڭ نە ىستەيتىنىن، قالاي ىستەيتىنىن بىلەتىن ادام بولاتىن. بۇنى ەشكىم باعالاعان جوق، بۇنىڭ ەشكىمگە كەرەگى بولمادى. بۇنداي جايتتان، ءبىزدىڭ ءبارىمىز سياقتى، ول دا قاتتى ءتۇڭىلدى دەپ ويلايمىن.
- التىنبەك ونىڭ ەڭ سۇيىكتى ۇلى بولعان دەسەدى. التىنبەك ءالى رەداكتور، ءباسپاسوز مەنەدجەرى بولىپ تۇرعان كەزىندە تالاي اڭگىمەلەر ايتىلاتىن. الماتىلىق جۋرناليستەردىڭ اراسىندا ول تۋرالى نەبىر اڭىزدار جۇرەتىن.
اكەسى بالا كەزىنەن ونى جيىن-تويلارعا، حالىق جينالعان جەرلەرگە وزىمەن بىرگە الىپ جۇرگەن دەسەدى. بالاسى رۋحاني ءومىردى، مادەنيەتتى جاستايىنان بويىنا ءسىڭىرسىن دەگەن ويمەن ونى ۇنەمى وزىمەن بىرگە الىپ ءجۇرىپ، جانىنا وتىرعىزىپ قوياتىن دەگەن اڭگىمەلەر ايتىلاتىن. ونىڭ بويىنا باسشىعا قاجەت قابىلەتتەردى دارىتقان دەيدى.
- باسشىلىق قابىلەت جايىندا بىلمەيمىن، مۇمكىن سولاي شىعار. اتا-ەنەممەن تانىسا كەلىپ مەن ولاردىڭ التەكەڭە دەگەن قارىم-قاتىناسىنا قايران قالدىم. ول كىسىلەر بارلىق بالالارىن بىردەي جاقسى كورەدى.
بىراق التەكەڭە دەگەن ىقىلاسى ەرەكشە بولاتىن. ولار بالاسىنىڭ پىكىرىنە قۇلاق اساتىن، ءتىپتى ستۋدەنت كەزىندە دە ونىڭ ايتقان شەشىمدەرىن قابىلداپ وتىردى. ول دا اتا-اناسىنا سونداي قۇرمەتپەن، سونداي ماحابباتپەن قارادى، سولاي بولا تۇرا شەكارادان اتتامايتىن. ءداستۇرلى قازاق وتباسىلارىندا اتا-انا مەن بالالار اراسىنداعى مۇنداي قارىم-قاتىناس مىقتى ساقتالادى.
سول سەبەپتى ول وپپوزيتسياعا كەتۋ تۋرالى شەشىم قابىلداعاندا، اتا-اناسى ەشنارسە دەي المادى، ياعني، ولار بولعان جايدى بولعان سول كۇيىندە قابىلدادى. ولار ۇلدارى شەشىم قابىلداعان سوڭ ونى وزگەرتە المايتىندارىن ءبىلدى.
تەك انامىز الدەنەنى جۇرەگىمەن سەزگەندەي بولدى. ول كىسى 30-جىلداردى كورگەن، ستاليندىك رەجيم كەزىندە ءومىر سۇرگەن ادام. بيلىككە قارسى شىعۋدىڭ قانشالىقتى قاۋىپتى ەكەندىگىن ول كىسى ءبىلدى. بىراق، بالاسىن رايىنان قايتارعىسى كەلگەن جوق، تەك قانا: «ۇلىم، اباي بول، اباي بول»، - دەدى.
بىراق، التەكەڭ ونى ازىلگە اينالدىرىپ: «اپا، قورىقپاڭىز، ەشنارسە بولمايدى، بارلىعى جاقسى بولادى، قوبالجىماڭىز»، - دەپ جاۋاپ بەردى.
كىشكەنتاي كەزىندە اكەسى ونى جانىنان تاستامايتىنىن التىنبەكتىڭ ءوزى ماعان ايتىپ بەرگەنىنەن بىلەمىن. توي جاعىن بىلمەدىم، ول جايىندا ماعان ايتقان ەمەس، ال ەندى كولحوزدىڭ جۇمىسىمەن، شوپانداردى ارالاعاندا اكەسى التەكەڭدى بىرگە الىپ جۇرگەن.
سوندىقتان دا اكەسى جايىندا التەكەڭ سونداي ءبىر سۇيسىنە، قۇرمەتپەن اڭگىمەلەيتىن. ەگەر ءوزىنىڭ قولىنان كەلەتىن ءىستى جاقسىلاپ، ىجداعاتپەن ىستەيتىن ادامدى كورسەڭ، وعان وزگەشە ءبىر قۇرمەتپەن قاراي باستايسىڭ عوي. وسى سەزىمدى التەكەڭنەن كورۋگە بولادى.
بۇل ونىڭ بولاشاعىنا اسەر ەتتى-اۋ دەپ ويلايمىن.
ساياسي ۇستانىمى
- سولاي بولا تۇرا، التىنبەك 2005 جىلى وپپوزيتسيا جاعىنا شىققان كەزىندە اتا-اناسىنا قولىنان كەلگەنىنشە باسۋ ايتتى. اتا-اناسى الدەنەنى سەزۋى مۇمكىن ەدى. ءسىز، اسىرەسە اناسى ەرەكشە سەزدى دەيسىز.
2005 جىلى رەسەيدەگى ەلشى بولىپ ءجۇرىپ قازاقستان باسشىلىعىنىڭ اتىنا سىني مالىمدەمە جاساعان سوڭ ول وتباسىن ماسكەۋدە قالدىرىپ كەتتى. الماتىلىق «ۆرەميا» گازەتىنە داۋلى سۇقبات بەردى، ءسويتىپ وتانىنا ورالدى. جانە ساياسي شەكارانىڭ قارسى بەتىنە ءوتتى.
- بۇل ماقالانى نە ءۇشىن داۋلى دەپ ايتاتىنىن مەن تۇسىنبەيمىن. ول ەشقانداي دا داۋلى ەمەس بولاتىن. ول لوگيكاعا ساي بولاتىن، ءوزىم وقىپ شاققان ول ماقالا مەن ءۇشىن ۇيلەسىمدى بولاتىن، ويتكەنى، ول بۇعان دەيىن ۇزاق كەزەڭدى وتكەردى. ول بۇل شەشىمگە اياق استىنان ءبىر كۇننىڭ ىشىندە كەلە سالعان جوق، ەرتەمەن ويانا سالىپ وپپوزيتسيونەر بولا قالعان جوق.
«ادىلەتتى قازاقستان ءۇشىن» قوزعالىسىنىڭ قۇرىلتايىنا جينالعان قازاق وپپوزيتسياسىنىڭ قايراتكەرلەرى. سولدان وڭعا قاراي: وراز جاندوسوۆ، زامانبەك نۇرقادىلوۆ، جارماحان تۇياقباي، التىنبەك سارسەنبايۇلى، بولات ءابىلوۆ، اسىلبەك قوجاحمەتوۆ جانە گۇلجان ەرعاليەۆا. الماتى، 2005 جىل.
التەكەڭنىڭ جاعدايى مۇلدەم بولەك بولدى. ول جايىندا (نەمەسە مىسالى، زاكە، عالىمجان، جارماحان نەمەسە وراز سەكىلدى ادامدار تۋرالى) بازبىرەۋلەر: ولار جۇمىس ىستەدى، ادال قىزمەت ەتتى، سودان سوڭ ساتىپ كەتىپ، وپپوزيتسيونەر بولدى دەيتىن.
مەنى بۇل ءسوز تاڭ قالدىرادى: ولار وتانىنا، مەملەكەتكە، حالىققا قىزمەت ەتتى، ولار نازارباەۆقا قىزمەت ەتكەن جوق. سوندىقتان، الگى ماقالا مەن ءۇشىن ەشقانداي داۋلى بولعان جوق. ونى وتە جاقسى بىلەتىندەر ءۇشىن بۇل ونىڭ ءومىرىنىڭ لوگيكالىق كەلەسى ءبىر كەزەڭى بولاتىن.
تاعى دا قايتالاپ ايتقىم كەلەدى، ولار بۇنداي شەشىمگە وتە ۇلكەن كەزەڭنەن ءوتىپ كەلدى. ءبىراز ۋاقىت ولار نازارباەۆقا قارسى ەمەس، نازارباەۆ ءۇشىن كۇرەستى. ولار وسى جۇيەنىڭ ىشىندە ءجۇرىپ ەلىنە كوبىرەك قىزمەت ەتەتىندەرىنە سەندى.
نازارباەۆ تاۋەلسىز قازاقستان مەملەكەتىنىڭ ءبىرىنشى پرەزيدەنتى بولعاندىقتان، ونىڭ ەرەكشە ميسسياسى، دەمەك، ەرەكشە جاۋاپكەرشىلىگى بار دەگەن ءسوزدى التەكەڭ ءجيى ايتاتىن.
ال 2001 جىل بۇل ءۇمىتتىڭ كۇل-تالقانىن شىعارىپ، قاتتى ءتۇڭىلدىردى. ايتكەنمەن التەكەڭ وقيعانىڭ بۇلايشا وربيتىندىگىنە دايار بولدى دەپ ويلايمىن.
ول نە نارسەنى بولسا دا اۋقىمدى، الىستان بايقايتىن دەپ ۇنەمى ايتامىن. شاماسى، بۇل ونىڭ تالداۋشىلىق دارىنى بولسا كەرەك. كەيبىر كەزدەرى ول تىم شىدامسىزدانىپ كەتەتىن. ويتكەنى، ول ماسەلەنىڭ ءتۇيىنى نەدە ەكەندىگىن كورىپ تۇراتىن. ال ادامدار بۇنى ءالى بايقامايتىن، ولاردىڭ كوزقاراسى بارىنشا كىشىلەۋ، تارلاۋ بولاتىن. وسىنىڭ ءوزى ونىڭ زىعىردانىن قايناتاتىن. ول اشۋلانا باستايتىن. «كورىنىپ تۇرعان دۇنيە عوي، وسىنى دا بىلمەيدى مە؟» دەپ تۇسىنبەيتىن.
- ول قالاي كوردى، ول نەنى كوردى، ونىڭ كوزقاراسى قالاي ەدى؟ قازاقستان باسشىلىعىندا قالىپتاسقان قۇندىلىقتاردى، يدەيالاردى قايتادان وي ەلەگىنەن وتكىزۋگە نە سەبەپ بولدى؟ بۇنىڭ سەبەبى نەدە ەدى؟
- ول جەردە بىرنەشە سەبەپ بولدى دەپ ويلايمىن. ولاردىڭ ءبىرى - الگى جاتتاندى «تۇراقتىلىق» ءۇشىن دەگەن ۇرانمەن بيلىك كۇشەيتىلىپ جاتتى. بيلىكتىڭ ءبىر ادامنىڭ قولىنا شوعىرلانۋى وتە قاۋىپتى ەكەندىگى كورىنىپ تۇردى. جانە ول بۇنى ءتۇسىندى.
مىناداي ءبىر جاعدايدىڭ بولعانى ەسىمدە. ەكەۋىمىز اڭگىمەلەسىپ وتىرعانبىز. سودان سوڭ ول باسشى اقپاراتتى بىرنەشە بۇلاقتان الۋى كەرەك دەدى. جانە دە بىرىنە ءبىرى قاراما-قارسى ءار توپتان، ءارتۇرلى ىقپال ەتۋ توپتارىنان الۋى كەرەك. ادام بۇل اقپاراتتى الادى، سودان سوڭ ونى وي ەلەگىنەن وتكىزىپ، تالداي وتىرىپ، نە بولىپ جاتقانىن ايقىن تۇسىنەدى.
ادام بيلىكتە ۇزاق وتىرعان كەزدە شارشايدى، ونىڭ جايسىز اقپارات ەستىگىسى كەلمەيدى، ول بۇنى قالامايدى.
ناتيجەسىندە، جايسىز جاڭالىقتار الىپ كەلگەن ادام بىرتىندەپ وقشاۋلانا، الىستاي بەرەدى. ونى جاۋ، ساتقىن سانايدى. وعان: «اينالايىن، سەن نەگە ريزا ەمەسسىڭ؟ بارلىعى جاقسى. سەن نەگە ماعان ۇنەمى الدەبىر بىلىق-شىلىقتى ايتاسىڭ، نەگە سەن مەنىڭ كوڭىل-كۇيىمدى بۇزا بەرەسىڭ؟» - دەيدى.
اقىرىندا بيلىكتە وتىرعان ادام شىنايى ومىردەن الىستاي بەرەدى. ول ءوزى مەن اينالاسىندا جۇرگەندەر ويدان شىعارىپ العان ۆيرتۋالدى الەمدە ءومىر سۇرەدى.
سودان سوڭ ول تەك وعان قاۋىپسىز بولىپ كورىنگەن، ونى ساتىپ كەتپەيدى دەپ ويلايتىن ادامدارمەن جۇمىس ىستەي باستايدى. ال بۇلار بولسا كوبىنەسە ءالسىز، ءوز ۇستانىمى جوق ادامدار. اقىرىندا قازىرگى بيلىكتە بولىپ جاتقان جاعدايلارعا تاپ كەلەمىز.
- ءسىز اۆتوريتارلىق رەجيمنىڭ تابيعاتى - اۆتوريتارلىق جەتەكشى ءوزىنىڭ اينالاسىنا قامال جاساپ الىپ، توڭىرەگىن وزىنە قولايلى ادامدارمەن قورشاپ، حالىقتان الىستاي تۇسەدى دەدىڭىز.
التىنبەك پرەزيدەنتكە ىقپال ەتكىسى كەلگەن شىعار؟ ول پرەزيدەنتكە جاقىن بولدى، سوندىقتان نازارباەۆتىڭ بەتىن رەفورماتورلىق باعىتقا بۇرعىسى كەلگەن بولار؟ التىنبەكتىڭ ونى تۇڭعىش پرەزيدەنت رەتىندە تاريحي تۇلعا دەپ باعالاعانى تۋرالى ايتتىڭىز. ول پرەزيدەنتكە قالاي ىقپال ەتپەك بولدى؟
- ول ۇيگە كەلە سالىپ: «مىنە، مەن بۇگىن ىقپال ەتىپ ەدىم، نازارباەۆ مەن دۇرىس دەپ ەسەپتەگەن شەشىمدى قابىلدادى» دەپ ايتپادى عوي، ارينە. مۇلدەم ولاي ەمەس.
مىناداي ءبىر ۋاقىتتاردىڭ بولعان كەزى مەنىڭ ەسىمدە. ولار پرەزيدەنتكە كىرىپ، ويىنداعىلارىن ايتقان كەزدە پرەزيدەنت ولاردى تىڭداپ، قولداپ جانە ءوزىنىڭ دە يدەيالارىن قوسىپ وتىرعان. ولار وسىنداي تارتىپپەن جۇمىس ىستەگەن كەز، وزگەشە ۋاقىت بولاتىن. كەيىن ونداي جاعدايلار بىرتىندەپ ازايا باستاعان شاق كەلدى، بۇل ونىڭ ءومىرىنىڭ باسقا كەزەڭى بولاتىن. مەن ونى دا كورىپ، سەزدىم.
بۇعان قوسا ونىڭ باسقارىپ وتىرعان مەكەمەسى قيىنداۋ، كۇردەلىلەۋ بولاتىن. بۇنىڭ قانشالىقتى كۇردەلى ەكەندىگىن ول ءتۇسىندى. مىنە، وسى كەزدە ونىڭ قىزى (پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ - ازاتتىق راديوسى), سوڭىنان كۇيەۋ بالاسى تەلەۆيدەنيەگە كەلەدى. بۇل دەگەن ناعىز باسسىزدىق بولاتىن جانە بۇل ونى قاتتى جابىرقاتتى. ەگەر ول داريعامەن، راحاتپەن دوس بولىپ، ولاردىڭ ايتقاندارىن ورىنداپ، كۇلىمسىرەپ، ءيىلىپ، بۇگىلىپ تۇرسا، ءالى كۇنگە دەيىن الدەبىر جەردە كەڭەسشى بولىپ جۇرەر ەدى دەپ ويلايمىن.
ساپىرا، ساپىرا توزىعى جەتكەن كارتا سياقتى، قازىرگى توپتىڭ اراسىندا ءبىر قىزمەتتەن ەكىنشىسىنە اۋىسىپ جۇرەر ەدى. ءتۇسىنىپ ۇلگەرە المايسىڭ. كەشە عانا كەڭەسشى بولعان كىسى ەندى بۇگىن - كومەكشى، ەرتەڭ تاعى دا - كومەكشى، ال كەلەسى كۇنى - اكىم. بۇگىن سۇيكىمدى اتالسا، ەرتەڭ - قۋعىندا بولادى. بىراق مەن ونىڭ بارىسىن قاداعالامايمىن. مەن ءۇشىن قىزىقتى ەمەس.
التەكەڭ باسقاشا قارايتىن، ول وزگەشە تۇسىنەتىن، مەملەكەتشىل بولاتىن، قالاي ىستەۋ كەرەكتىگىن بىلەتىن. جىبەرىلگەن قاتەلىكتەردى كورىپ تۇراتىن. بۇل قاتەلىكتى قالاي تۇزەۋ كەرەكتىگىن دە بىلەتىن، بۇل مەملەكەتتى قالاي جۇمىس ىستەتۋگە بولاتىنىن، بولاشاققا جۇمىس ىستەيتىن جۇيەنى قالاي قۇرۋ كەرەكتىگىن بىلەتىن.
