قازاقستاندا 5 ميلليونعا جۋىق بالا بولسا، سونىڭ 46 مىڭنان استامى جەتىم جانە اتا-اناسىنىڭ قامقورلىعىنسىز قالعان بالالار ەكەن. بۇل – جەتىمدەر جونىندەگى رەسمي دەرەكتەر. ال قازاقستاندىق ماماندار كەلتىرگەن بەيرەسمي دەرەكتەر بويىنشا جىل سايىن ەلىمىزدە 100 مىڭنان استام بالا اتا-اناسى بولا تۇرا، ولاردىڭ قاراۋىنسىز قالۋى سالدارىنان كەزبە-قاڭعىباستىققا سالىنادى ەكەن. ايتا كەتەرلىگى، ەلىمىزدە اتا-انالارىنىڭ قاراۋىنسىز قالعان بالالاردىڭ رەسمي ستاتيستيكاسى جۇرگىزىلمەيدى. الايدا اتا-انالاردىڭ بالالارىن ۇرىپ-سوعىپ، جابىرلەپ، وزدەرىنىڭ ىشىمدىككە سالىنىپ، ناشاقورلىققا دۋشار بولۋى، قوعامداعى ءتىرى جەتىمدەردىڭ سانىن كۇننەن-كۇنگە ارتتىرىپ وتىر.
ماماندار «وسىناۋ الەۋمەتتىك پروبلەمانى شەشۋدىڭ ءتيىمدى جۇيەسىنىڭ بولماۋى قاراۋسىز قالعان بالالاردىڭ كوبەيۋىنە اپارىپ سوعۋدا» دەيدى. قازىرگى تاڭدا بالالار ۇيىندەگى بالالاردىڭ 14 پايىزى اتا-اناسى بولا تۇرا، اكە-شەشەسىنىڭ سوتتالىپ نەمەسە اتا-انالىق قۇقىعىنان ايىرىلۋى سالدارىنان ءتىرى جەتىم اتانىپ، بالالار ۇيىندە تاربيەلەنۋدە.

قازاقستاندا 5 ميلليونعا جۋىق بالا بولسا، سونىڭ 46 مىڭنان استامى جەتىم جانە اتا-اناسىنىڭ قامقورلىعىنسىز قالعان بالالار ەكەن. بۇل – جەتىمدەر جونىندەگى رەسمي دەرەكتەر. ال قازاقستاندىق ماماندار كەلتىرگەن بەيرەسمي دەرەكتەر بويىنشا جىل سايىن ەلىمىزدە 100 مىڭنان استام بالا اتا-اناسى بولا تۇرا، ولاردىڭ قاراۋىنسىز قالۋى سالدارىنان كەزبە-قاڭعىباستىققا سالىنادى ەكەن. ايتا كەتەرلىگى، ەلىمىزدە اتا-انالارىنىڭ قاراۋىنسىز قالعان بالالاردىڭ رەسمي ستاتيستيكاسى جۇرگىزىلمەيدى. الايدا اتا-انالاردىڭ بالالارىن ۇرىپ-سوعىپ، جابىرلەپ، وزدەرىنىڭ ىشىمدىككە سالىنىپ، ناشاقورلىققا دۋشار بولۋى، قوعامداعى ءتىرى جەتىمدەردىڭ سانىن كۇننەن-كۇنگە ارتتىرىپ وتىر.
ماماندار «وسىناۋ الەۋمەتتىك پروبلەمانى شەشۋدىڭ ءتيىمدى جۇيەسىنىڭ بولماۋى قاراۋسىز قالعان بالالاردىڭ كوبەيۋىنە اپارىپ سوعۋدا» دەيدى. قازىرگى تاڭدا بالالار ۇيىندەگى بالالاردىڭ 14 پايىزى اتا-اناسى بولا تۇرا، اكە-شەشەسىنىڭ سوتتالىپ نەمەسە اتا-انالىق قۇقىعىنان ايىرىلۋى سالدارىنان ءتىرى جەتىم اتانىپ، بالالار ۇيىندە تاربيەلەنۋدە.
ادەتتە اتا-اناسىنىڭ قاراۋىنان تىس قالعان بالالار كوشە كەزىپ كەتەدى ەكەن. ولاردىڭ كوپ شوعىرلاناتىن جەرى ۆوكزال مەن بازار ماڭى، كوپقاباتتى ۇيلەردىڭ جەرتولەلەرى مەن شاتىرلارىنىڭ استى بولىپ كەلەدى. اتالمىش جەرلەردەن پوليتسيانىڭ نازارىنا ىلىنگەن جەتكىنشەكتەر الدىمەن كامەلەتكە تولماعانداردى ۋاقىتشا وقشاۋلاۋ جانە قايتا بەيىمدەۋ ورتالىعىنا جەتكىزىلەدى. جىل سايىن مۇنداي جەرلەرگە شامامەن 200 مىڭداي ءبۇلدىرشىن جىبەرىلەتىن كورىنەدى. ولاردىڭ اراسىندا ءوزىمىزدىڭ جەتكىنشەكتەرگە قوسا، كورشىلەس قىرعىزستان، وزبەكستان جانە تاجىكستاننان نان تابۋ ماقساتىندا كەلەتىندەر دە بارشىلىق ەكەن. سەبەبى قاراۋسىز قالعان بالالاردىڭ كوپشىلىگى نان تابۋ ماقساتىندا ۇلكەن قالالاردى جاعالايتىن كورىنەدى.
مۇندا اكە-شەشەسىنە سۇراۋ سالىنىپ، بالاسىنىڭ ۇيدەن بەزىپ كەتۋىنە اتا-اناسىنىڭ «ۇلەسى» بولعان جاعدايدا بىرنەشە رەت ەسكەرتۋ رەتىندە اتا-اناعا ايىپپۇل سالىنىپ، اكىمشىلىك جازاعا تارتىلادى. ال ايىپپۇلمەن تارتىپكە كونە قويماعاندار اتا-انالىق قۇقىعىنان ايىرىلىپ، بالالارى بالالار ۇيىنە تاپسىرىلادى. ال اتا-انانىڭ بالانى ۇرىپ-سوققانى دالەلدەنگەن جاعدايدا قىلمىستىق كودەكستىڭ 137-بابىمەن جاۋاپقا تارتىلادى. ول بويىنشا اتا-اناعا ايىپپۇل سالۋ كوزدەلسە، وسى باپتىڭ ەكىنشى تارماعى بويىنشا اتا-انانى باس بوستاندىعىنان ايىرۋ كوزدەلگەن. ال ەگەر بالانى ۇرىپ-سوقپاي، تەك اتا-اناسىنىنىڭ بالا تاربيەسىمەن اينالىسپاعانى بەلگىلى بولعان جاعدايدا، 111-باپپەن اتا-انالىق قۇقىقتان ايىرىپ، اكىمشىلىك جازا رەتىندە ايىپپۇل تولەۋى قاراستىرىلعان. ايىپپۇل كولەمى ءبىرىنشى كەزەكتە بەس ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىشپەن (6 365) ولشەنەدى. ەگەر اتا-اناسى ءبىر جىلدا ەكى رەت وسى جازاعا تارتىلسا، 6-10 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىشپەن (7 638 - 12 730) جازالانادى. ال بالانى اياۋسىز ۇرىپ-سوعىپ، جىنىستىق قاتىناسقا ماجبۇرلەپ، جابىرلەگەنى انىقتالسا، 50-100 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش كولەمىندە (127 300-63 650) ايىپپۇل تولەۋگە ماجبۇرلەنەدى. قوسىمشا ەكى جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىنان ايىرۋ جازاسى دا قاراستىرىلعان.
ايتا كەتەرلىگى، وتكەن 2008 جىل مەن بيىلعى جىلدىڭ ءتورت ايى ىشىندە بىردە-ءبىر اتا-اناعا اتا-انالىق قۇقىق قايتارىلماپتى. تەك 2007 جىلى عانا ەكى-اق اتا-انا اتا-انالىق قۇقىق قايتارۋ تۋرالى ءوتىنىش جازىپ، ناتيجەسىندە سوت ارقىلى اتا-انالىق قۇقىعى قايتارىلعان. بىراق وكىنىشكە وراي، قۇداي بەرگەن اتا-انالىق قۇقىعىن قايتارۋعا كوپتەگەن اتا-انا اسىقپايتىن كورىنەدى.
مامانداردىڭ پىكىرىنە سۇيەنسەك، اتا-انالىق قۇقىقتان ايىرىلعانداردىڭ بالالارى قىلمىسقا بەيىم بولىپ كەلەدى ەكەن. سونداي-اق بالالاردىڭ كوبىسى بالالار ۇيىنە تاپسىرىلعان سوڭ، اتا-اناسى قانشا جەردەن اراققۇمار بولسا دا تۋعان ءۇيىن اڭساپ، قاشىپ كەتىپ جاتادى ەكەن. بۇل بالا ءۇشىن اتا-اناسىنىڭ ورنى بولەكتىگىنىڭ ايعاعى بولسا كەرەك.
«انانىڭ كوڭىلى بالادا» دەگەن ناقىل ءسوزدىڭ جەلگە ۇشقانى ما دەگەن كوڭىلىمىزدەگى كۇدىكپەن ناركولوگيالىق ديسپانسەردە ەمدەلىپ جاتقان اتا-انالاردى جاعالادىق. ءوزىن ايمان دەپ تانىستىرعان انا: «وتكەننىڭ بارىنە وكىنەم. اراق مەنى ار-ۇيات، دۇنيە-مۇلكىمنەن عانا ەمەس، بالالارىمنان دا ايىردى. مەن ونى ءىشتىم بە دەپ جۇرسەم، ول مەنى تۇبىمە دەيىن ءىشىپتى. ايەل ادامعا اراق مۇلدەم كەرەك ەمەس نارسە. سونى ءتۇسىندىم. وسى جەردەن ەم الىپ شىققان سوڭ، بالاپاندارىمدى قايتارعىم كەلەدى… » — دەدى، كوزىنە جاس الىپ. ءۇمىت وتى جىلت ەتتى. ءبىر بالانىڭ بولسا دا «ارقاشان بولسىن انام، بولايىن مەن دە امان» دەگەن تىلەگىنىڭ ورىندالاتىنىنا قۋاندىق.
ايگۇل شوپشەكباەۆا، الماتى قالالىق ىشكى ىستەر دەپارتامەنتىنىڭ قوعامدىق قاۋىپسىزدىك باسقارماسىنىڭ باستىعى، پوليتسيا پولكوۆنيگى:
«وتكەن جىل بويىنشا الماتى قالاسىندا 37 اتا-انا اتا-انالىق قۇقىعىنان ايىرىلىپ، 47 بالا بالالار ۇيىنە تاپسىرىلعان. ال بيىلعى جىلدىڭ ءتورت ايى ىشىندە جەتى اتا-انا اتا-انالىق قۇقىعىنان ايىرىلىپ، 12 بالا «ءتىرى جەتىم» اتانىپ، بالالار ۇيىنە جونەلتىلدى. ەڭ وكىنىشتىسى، بۇلاردىڭ 50 پايىزى ءوزىمىزدىڭ قاراكوزدەر. قالعانى باسقا ۇلت وكىلدەرى. مۇنداي اتا-انالار الماتى قالاسىنىڭ تۇركسىب، اۋەزوۆ اۋداندارىندا كوپتەپ كەزدەسەدى. 2009 جىل بويىنشا الماتى قالاسىندا 1080 تۇرمىستىق جاعدايى ناشار وتباسى ءبىزدىڭ ەسەبىمىزدە تۇرادى. وسىنىڭ ىشىندە ءبىز جەتى اتا-انانى عانا اتا-انالىق قۇقىقتان ايىردىق. قالعانىن مۇمكىندىگى كەلگەنشە بالاسىنان ايىرماي تاربيەلەپ، قاتارعا قوسۋدىڭ امالىن جاساپ جاتىرمىز. بيىلعى جىل بويىنشا اتا-انالىق قۇقىعىنان ايىرىلعان جەتى اتا-انا وسى ۋاقىتقا دەيىن بىرنەشە رەت ايىپپۇل تولەپ، تاربيە جۇمىستارىنا كونبەگەندىكتەن، اتا-انالىق قۇقىقتان ايرىلىپ وتىر. ناشاقورلىق پەن اراققۇمارلىققا شالدىققان اتا-انالاردى 6 ايدان 1 جىلعا دەيىنگى ارالىقتا تەگىن ەمدەۋ-ساۋىقتىرۋ شارالارىن دا ۇيىمداستىرامىز. الايدا كوبىسى قايتادان ءباز باياعى قالپىنا تۇسۋگە بەيىم تۇرادى».

قۋانىش ابىلداقىزى
“الاش ايناسى” گازەتى 26 مامىر 2009 جىل