ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جوعارى وقۋ ورنىنا دەيىنگى ءبىلىم بەرۋ فاكۋلتەتى قازاق دياسپوراسى وكىلدەرىمەن بىرگە، 2010 جىلدان بەرى اۋعانستان يسلام رەسپۋبليكاسىنان (اير) كەلگەن جاستارعا دا ءبىلىم بەرۋدە. ەكى ەل اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق كەلىسىمشارت نەگىزىندە اۋعانستانعا ىسساپارعا بارعاندا، سوندا تۇرىپ جاتقان قازاق دياسپوراسىنىڭ ەڭ بەدەلدى وكىلى - ابدۋل جاليل سالاماتزادامەن كەزدەسىپ اڭگىمەگە تارتقان ەدىم.

قانداسىمىز ابدۋل جاليل - قۇندىز پروۆينتسياسىندا مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىساتىن، اۋقاتتى جان. قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ شاقىرتۋىمەن قازاقستان مەن اۋعانستان اراسىنداعى ديپلوماتيالىق قاتىناس ورناعاندىعىنىڭ 20 جىلدىعىنا ارنالعان، اير سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىندە 2012 جىلدىڭ اقپانىندا وتكەن دوڭگەلەك ۇستەلگە قاتىسقان. ونىڭ سويلەگەن ءسوزىن شەتەلدىك جانە اۋعاندىق ديپلوماتتاردىڭ كوپشىلىگى جىلى قابىلدادى. ول ودان بۇرىن بىرنەشە رەت قازاقتاردىڭ دۇنيەجۇزىلىك قۇرىلتايىنا دەلەگات بولىپ قاتىسقان. ابدۋل جاليل جەرگىلىكتى ازاماتتار اراسىندا جاقسى قارىم-قاتىناسقا، بەدەلگە يە، بۇرىنىراق اير پارلامەنتى تومەنگى پالاتاسى جيرگا بولىسى دەپۋتاتتىعىنا كانديدات­تىعىنا ءوزىن ۇسىنۋعا ءۇمىتى بولدى. 2013 جىلدىڭ جازىندا قازاقستان ازامات­تىعىن الدى، بىراق ازىرشە اۋعانستاندا تۇرىپ جاتىر. ابدۋل جاليل اۋعانستاندا قازىرگى كەزدە تۇرىپ جاتقان قانداس­تا­رىمىز جايلى اڭگىمەسىندە: «اۋعانستاندا تۇراتىن قازاقتار بىرتە-بىرتە قازاقستانعا قونىستانساق دەگەن ۇمىتتە، ايتسە دە، قازىر وعان قارجىلىق مۇمكىندىكتەرى جوق. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دە ولارعا مەملەكەت كومەك كورسەتپەيدى (ورالمانداردى قولداۋ باعدارلاماسى 2012 جىلدىڭ مامىرىندا اياقتالعان). ولاردىڭ كوپشىلىگى قازاقستانعا كوشىپ كەلۋ ءۇشىن قانداي دا قاراجات تابۋ ماقساتىندا ءوز جەر ۋچاسكەلەرىن ساتۋ ماسەلەسىمەن اينالىسۋدا» ­ - دەپ­ اعىنان جارىلدى.

اۋعانستانداعى قازاقستاننىڭ كونسۋلدىعىنان العان مالىمەتتەرگە سۇيەنسەك، اۋعانستانعا قازاق دياسپوراسى وكىلدەرىنىڭ نەگىزگى بولىگى شامامەن وتكەن عاسىردىڭ 30-جىلدارىندا قونىستانعان (بۇعان دەيىن دە قازاقتار كوشىپ كەلگەن، بىراق ولاردىڭ ۇرپاقتارى ەتنيكالىق-تۋىستىق قاتىناستارىن جانە مادەني بايلانىستارىن جوعالتقان). قازىرگى ۋاقىتتا اۋعانستان يسلام رەسپۋبليكاسىنداعى ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ جالپى سانى 25 وتباسىعا جۋىق (140 ادامداي) ولار، نەگىزىنەن، ەلدىڭ سولتۇستىك ايماقتارىن مەكەندەيدى. اۋعانستانداعى ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ كوپ مەكەندەگەن جەرى - قۇندىز پروۆينتسياسى، قالعاندارى: بالحتا - 7 وتباسى، باعلاندا - 7 وتباسى، تاحاردا - 1 وتباسى، فارابتا 1 وتباسى قونىستانعان. ولاردىڭ اراسىندا ارالاس نەكەنىڭ ۇلەسى جوعارى (ايەلدەرى - وزبەكتەر مەن تاجىكتەر), وسىعان بايلانىس­تى جاستار قازاق ءتىلىن بىلمەيدى. قازاقتار قىزدارىن باسقا ۇلتتارعا ۇزاتپاۋعا تىرىسادى.

وزبەك جانە تاجىك ۇلتتارىنىڭ كوپشىلىگى دە اۋعانستاننىڭ سولتۇستىگىن مەكەندەيدى. ولاردىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگى وزدەرىن قازاق رەتىندە كورسەتكىسى كەلەتىنىن وسى ورايدا اتاپ وتكەن ورىندى. بۇعان ولاردىڭ قازاقستانعا رەپارتريانت ء(وز ەلىنە قايتۋشى) ەسەبىندە ءوتىپ، جەڭىلدەتىلگەن تارتىپپەن قازاقستان ازاماتتىعىن الۋعا تىرىسۋشىلىعى سەبەپ بولۋى مۇمكىن. قازاق دياسپوراسى وكىلدەرىنىڭ قارجىلىق جانە الەۋمەتتىك جاعدايلارى تومەن. جەرى، مالى جانە حالىق تۇتىناتىن تاۋارلى ۇساق دۇكەندەرى بار 2-3 داۋلەتتى وتباسىن ەسەپكە الماعاندا، كوپشىلىگى ديقانشىلىقپەن، جۇك تاسىمالداۋمەن جانە ءارتۇرلى جۇمىسپەن اينالىسادى.

اۋعانستاندا از ۇلتتارعا كومەك كورسەتۋ مەن دامىتۋدىڭ الەۋمەتتىك باعدارلامالارى قاراستىرىلماعان. سوندىقتان دا اۋعان ۇكىمەتى قازاق دياسپوراسى وكىلدەرىنە ەشقانداي كومەك كورسەتپەيدى. جەرگىلىكتى قازاقتاردىڭ 80-85 پايىزى ساۋاتسىز. مەملەكەتتىك جانە اسكەري قىزمەتتە قازاقتاردىڭ ەشقايسىسى قانداي دا بولماسىن لاۋازىم يەلەنبەگەن.

عالىم، شىعىستانۋشى يسلام جەمەنەي اۋعان قازاقتارى جايلى جازعان ەڭبەگىندە: «1980 جىلدارى كابۋل ۋنيۆەرسيتەتىندە بار-جوعى ەكى قازاق جوعارى ءبىلىم الىپ ءجۇردى. ولاردىڭ ءبىرى - نۇرمۇحاممەد مولدا سەرىكبايۇلى. ەكىنشىسى - مۇحاممەد رافيھ بۇۇ-نىڭ بوسقىندار بولىمشەسىنىڭ تىزىمىنە ءىلىنىپ، ءوزىنىڭ العان جاعرافيا ماماندىعى بويىنشا دانيا ەلىندە تۇراقتادى. قازاقستانمەن دە بايلانىسىپ تۇرادى. اتالعان ەكى وقىمىستىدان كەيىن اۋعانستاندا جوعارى وقۋ بىتىرگەن ابدوللا اسكەري. ابدوللا 1981 جىلى بالح وبلىسى، مازار ءشارىپ قالاسىندا دۇنيەگە كەلدى. 2003-2006 جىلدار ارالىعىندا كابۋل ۋنيۆەرسيتەتىن وقىپ ديپلوم الدى. 2007-2010 جىلدارى تاۋەلسىزدىكتىڭ جەمىسى رەتىندە الماتى قالاسىنداعى حالىقارالىق سۇلەيمەن ­دەميرەل ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ەكونوميكا فاكۋلتەتىن «بيزنەس مەنەدجمەنتى» ماماندىعى بويىنشا ماگيستراتۋراسىن اياقتادى. سونىمەن قاتار جۋرناليستيكا سالاسىندا تاجىريبەلىك ءبىلىمىن جەتىلدىردى. قازىرگى ۋاقىتتا اتالعان ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ كىتاپحاناسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولىپ قىزمەت اتقارادى. ەلىنە ادال قىزمەت ەتىپ، عالىم بولۋ نيەتى بار» - دەپ جازعان.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى مەن اۋعانستان يسلام رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇكىمەتى اراسىنداعى ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى ىنتىماقتاستىق اياسىندا گۋمانيتارلىق كومەك كورسەتىلىپ جاتقانى بارشاعا ايان. بۇگىنگى تاڭدا كەلىسىمشارت نەگىزىندە اۋعان جاستارى قازاقستاننىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىندا ءبىلىم الۋدا. وتكەن جىلى اۋعانستانعا ىسساپارمەن بارعاندا قازاقستانعا كەلىپ وقىعىسى كەلەتىن قازاق دياسپوراسى وكىلدەرى اۋعانستانداعى قازاقستان ەلشىلىگىنە كەلىپ، ءوتىنىش بىلدىرگەنىنەن حاباردار ەدىم. ءساتى ءتۇسىپ 2013 جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا ەكى ەل اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق كەلىسىم اياسىندا وتكىزىلگەن ەمتيحانعا 4 قازاق دياسپوراسى وكىلى دە قاتىسىپ، ناتي­جەسىندە قازاقستاندا وقۋعا جولداما العان ­بولاتىن. دەن­ساۋلىعىنا بايلانىستى بىرەۋى كەلە المادى. قازىرگى تاڭدا كەلگەن 3 قانداسىمىز: ­ابدۋل راحيب سالاماتزادا، ­نازاري ­فارحاند، اكباري موحامماد كاسىم ءال فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى جوعارى وقۋ ورنىنا دەيىنگى ءبىلىم بەرۋ فاكۋلتەتىندە قازاق تىلىندە ءبىلىم الۋدا. تىلدىك كۋرستان وتكەن سوڭ، قازاقستاننىڭ جوعارى وقۋ ورنىندا ءبىلىمىن جالعاستىرۋعا مۇمكىندىك الادى. قانداي دا ءبىر مۇمكىندىك تۋىپ جاتسا، قانداستارىمىزعا قولداۋ كورسەتۋ ءبىزدىڭ ادامگەرشىلىك تۇرعىدان كورسەتىلەتىن پارىزىمىز دەپ سانايمىن.

گۇلشارا تاستەمىروۆا، قازۇۋ-ءدىڭ دوتسەنتى

ماقالا «جاس قازاق» گازەتىنەن الىندى