ماعريپا كۇيەۋىن مايدانعا اتتاندىرعان جىلى نە بارى جيىرماعا تولىپ ەدى.

قايعى-قاسىرەت پەن تاقسىرەت قۇرىعىنىڭ نە ەكەنىن ءبىلىپ، كۇننىڭ كوزىندەي قۇبىلمالى دۇنيەنىڭ كۇيدىرىپ تە، توڭدىرىپ تا جىبەرەتىن قۇدىرەتى بارىن تۇڭعىش رەت مويىنداپ، اعىل-تەگىل جىلاعان  شىن جىلاعان جىلى دا وسى. ول جيىرماعا تولعانىن بىلمەگەن دە، ەل باسىنا كۇن تۋعان زاۋال جىلدىڭ تاندايدا قالار تاتتىسىنەن گورى عۇمىر بويى كۇتىلمايتىن زار ارقالاتىپ بەرگەنى عانا ەسىندە. ەگەر بۇل عالامدا پەندەنىڭ: از جاساسىن، كوپ جاساسىن، ايتەۋىر، ءبىر ەڭ قىمباتتى قيماس شاعى بولاتىنى راس بولسا، كەرىسىنشە ماڭگى باقا ۇمىتا المايتىن قان جۇتقان قاسىرەتتى مەزەتى دە بولادى ەكەن. ماعريپا وسىنىڭ ەكەۋىنىڭ دە ءدامىن تاتتى. جەڭسىگى بولماسا دا تاعدىر اتتى تارانتاس مىنگىزىپ اكەتتى ۇستىنە. تاعدىر ارباسى كىمگە جايلى، كىمگە جايسىز.  

ال ماعريپا ءۇشىن...

ماعريپا كۇيەۋىن مايدانعا اتتاندىرعان جىلى جيىرمادا ەدى. قازىر قىرىق سەگىزگە تولعالى وتىر. بىراق سول ءبىر سور ماڭداي جىلدىڭ ماعريپا ءۇشىن قانشالىق جەڭىل-اۋىرى بۇگىنگى مامىراجاي كۇندە عانا انىقتالىپ، بار سالماعىن ەندى سالعان سەكىلدى. ماعريپانىڭ ەسىندە سول جىلدىڭ كۇزى تىم-تىم سۇرقاي جاڭبىرلى بولىپ، قىستىڭ ەرتە تۇسكەنى عانا قالعانداي. جىلاۋىق كۇزدىڭ ىزعارىنان گورى قايعى-قاسىرەت قاڭتاردىڭ ايازىنان بەتەر جان-جاراسىن جۇلقىلاپ مۇزداتقان، ءتىپتى قارا قوشقىل اسپان دا، قارا جامىلىپ كۇرسىنگەن كۇرەڭ دالا دا،
قارقاراداي قاسقايىپ تۇراتىن تاكاپپار تاۋ دا قايعىدان ەزىلىپ، قول-اياعىن باۋىرىنا
الىپ ءبۇرىسىپ، قالجىراپ جاتقانداي ەدى عوي. ماعريپا كۇيەۋىن سوعىسقا اتتاندىرىپ تۇرىپ،
العاش رەت كۇز لەبىن سەزىنگەن ءارى وسى سالقىن دا سالداقى لەپتە ساندالعان جۇرتتىڭ كۇڭىرەنىسى، وزىندەي سانداعان جەسىردىڭ قازىرگى نەمەسە بۇدان سانسىز جىلدار سوڭعى ساعىنىش ەسپەسى بارىن كوكىرەگىنە تۇيگەن. ول سوندا عانا شىن جىلاستىڭ نە ەكەنىن ءبىلىپ، شىن  قايعىرۋدىڭ، شىن سارعايا ساعىنۋدىڭ ءدامىن تاتقان، تۇڭعىش رەت ءوز-ءوزىنىڭ وكسىگەن
ومىردەگى ورنىنىڭ قانداي جانە قاي دارەجەدە ەكەنىن، ءوزى عانا ەمەس، بارشا
ايەلدەردىڭ كايعىعا مۇنشاما قارا نارداي بەرىك قۇدىرەتىن تانىعان; تۇڭعىش رەت
ەركەك قاۋىمىنىڭ بىروڭكەي كۇيەۋى سەكىلدى، ارى تازا ازامات قانا ەمەس، اش
قاسقىرداي ارانى كەڭ، ارسىز ەكەنىن دە باعامداعان. ول وتكەن ەمىرىن استە دە ەسىنە
الىپ ەسىركەپ، الدەكىمگە اڭگىمەلەپ كورگەن جوق. شەرلى جىلداردىڭ شەشۋى ايەلدىڭ ءارى
نازىك، ءارى بەرىك جۇدىرىقتاي جۇرەگىندە شەمەندەۋلى. اسىل قازىنا بولماسا دا
الاساپىران جىلداردىڭ سىر ساندىعى كىلتسىز، يەسىز.

جۇرەك سىرىنىڭ كىلتىن ول جوعالتىپ العان جوق، جاستىعىن دا، ماحابباتىن دا، ءومىرىنىڭ بار بازارى مەن ارمانىن دا مايدانعا الا كەتكەن جارىنا سىر ساندىعىنىڭ كىلتىنە قوسا بەرىپ جىبەرگەن ەكەن.
سول ماعريپانىڭ جارتى عاسىرلىق عۇمىرىن، بۇگىن كەز كەلگەن جەسىردىڭ تاعدىرىنا
بالاپ، ونىڭ باز كەشكەن جىلدارىن جازۋدى باسقالارعا، باتىلدارعا قالدىرىپ، قازىرگى
حالىنەن حاباردار ەتەيىك.

...قارا سيىر ورىستەن ءالى قايتقان جوق. باعانا تاۋدان مال قۇلاپ، اۋىلدىڭ ءىشى ازان-قازان بولعاندا، انە، كەلەدى، مىنە، كەلەدىمەن وتىرىپ قالعان ەدى ماعريپا. تالاسىپ بايىپ باتىپ بارا جاتقان كۇن استىنداعى قوڭىر توبە كۇيىپ جاتقانداي جالقىن تۇسكە شومىلىپ، جاز
ديدارىنىڭ بار اجارىن ءوز بويىنا جيناقتاپ، باۋىرىنا باسىپ الىپتى. قوڭىرتوبەنىڭ
قىر ارقاسى التىن شۇعىلانى قيىپ، كۇنباتىس كوكجيەكتەن انتالاعان قاياتتى نۇردى ارعى
قاپتالىنا پانالاتىپ، بەرگى بەتىنە قوڭىر سالقىن ىمىرت كەشىن ۇيالاتا باستادى.
ماعريپا وسى توبەگە كۇن سالىپ قاراپ كوپ تۇردى. مالدىڭ ءبارى ويعا قۇلاپ سارقىلىپ
بىتكەن بە، قىبىر ەتكەن زات بولجانبادى. باعاناعىداي ەمەس، اۋىل ءىشى تىنىشتالىپ،
نامازشام الدىنداعى قاربالاسكا كوشكەن. ءار ءۇيدىڭ الدىنداعى ءبىر-ءبىر سيىرىنىڭ
بوربايىنا جارماسىپ، ءبىر-ءبىر اقجاۋلىقتى ايەل وتىر. ماسادان قورعانىپ سالعان ءتۇتىن
سىزدىقتاي كوتەرىلىپ بارىپ، كوك كۇمبەزىنە موينىن سوزا-سوزا ءىرىپ-ءىرىپ جوعالادى.
اۋادا وتقا سالعان جاس ەرمەننىڭ بىقسىعان قوڭىسى، سيىردىڭ ءيىسى بار. تاۋ
قويناۋىنىڭ كەربەز كەشى بارا-بارا ىڭىرگە اينالىپ، وزەن جاقتان مايدا عانا سالقىن
لەپ ءۇپ ەتىپ قالادى... ماعريپا قوڭىرتوبەگە بەتتەدى.

اندا-ساندا "اۋ-حاۋ" دەپ تاۋدى جاڭعىرىقتىرا ايعايلاعانى ەستىلىپ، بىرتىندەپ ۇزاپ، قىر اسىپ بارا جاتقانىن سەزدىرگەندەي ۇزىك-سوزىق تالىپ شالىنادى قۇلاققا... ماعريپا باتىسقا
بەتتەدى. جىلدار بويى كوز مايىن تاۋىسىپ، سارعايعان سانامەن ءۇمىت وتىن ىزدەگەن
باتىسقا قارا سيىردى ىزدەپ ەندى ءوزى شىقتى. قارا سيىردىڭ ورىستەن قايتپاي قالاتىن ادەتى
جوق ەدى. كۇن ەڭكەيسە بولدى، تابىنداعى سيىردىڭ الدى بولىپ، اڭىراپ جەتەتىن:
"بۇگىن نە قارا باستى، الدە سيداعا ءتۇسىپ قالدى ما ەكەن... قۇداي ونىڭ بەتىن ارى قىلسىن. اقسىز قالدىرسا، بيىلعى قىس ءبىر قىرعا ءبىزدى دە تاياتىپ تاستار".

ماعريپا جول توسىپ سوعىسقا اتتانعان كۇيەۋىن اڭساسا، وسى قوڭىرتوبەگە تەلمىرەتىن. كەيدە وعان دۇنيەدەگى بار پالە-جالا وسى قاباقتىڭ ارعى بەتىندە بولىپ جاتقانداي سەزىلەتىن. قۇربى قاتىندار سان رەەت ماساق تەرىپ قايتايىق دەپ سۇيرەگەندە: "كورمەگەنىم قوڭىرتەبە بولسىن", - دەپ، اتتاپ باسپايتىن. وسى ءىشى كەپكەن سيىرداي تەڭكيىپ جاتقان ۇلكەن توبەنى سوناۋ شاتقالاڭ شاقتا بوزتايلاقتىڭ دا اسىپ كەتىپ، كۇنى بۇگىنگە دەيىن قايتپاي قالۋى،
ءتىپتى بۇرناعى جىلى قىستا اينالدىرعان ءۇش ەشكىسىنىڭ ءبىرى اسىپ كەتىپ، قاسقىر جەپ كەتكەنى
ويىنا الدەنەندەي سەزىك ۇيالاتىپ، سەكەم الدىرعان. سودان با، الدە بايجۇما
مولدانىڭ: "بۇل شاڭىراققا كەلەتىن زاۋال - قوڭىرتوبەنىڭ ار جاعىندا", - دەگەن كورىپكەل ءسوزى قامشى بولا ما، كۇنباتىسقا ۇزاقتى جىلدار بويى قۇردان-قۇر كوز ساتا قاراعانى بولماسا، اتتاپ باسقان ەمەس.

ءبىر ءۇيدىڭ ءبىر سيىرى جوعالىپ كەتسە، تالشىق ەتەرىنەن ايىرىپىپ، وت پەن سۋعا قاراپ قالعانى عوي. باعانا قارا سيىر ۇشتى-كۇيدى جوعالىپ كەتكەن سوڭ، بار پالە-نالا وسى توبەنىڭ ارعى بەتىندە جاتسا دا، بوزتايلاقتان جانىم اياۋلى ما، نە كورمەگەن قۋ باس، كورىپ الدىم
اۋسەلەسىن دەپ، بەلىن بۋىپ، بەكەم شىققان.

شىلبىرداي شۇباتىلعان جالعىز اياقجول قاباقتان اسىپ، ارعى كۇنگەي بەتىنە قۇلاعاندا، ماعريپا، شىنىندا دا، جۇرەكسىنەيىن دەدى. عاجاپ-اۋ، وسى جاڭا ۇلگى اۋىلىنىڭ بەس جاستاعى بالاسىنا دەيىن جاسىرىنباق ويناپ، جيدەك تەرىپ قاڭعىلەستەپ كەتەتىن. قوڭىرتوبە قويناۋى زىڭگىتتەي ايەلدىڭ زارەسىن العانى نەسى. كورەر كوز، ەستىگەن قۇلاققا ۇيات. قايراتى تاس قايناتاتىن ايەل مىناۋ جالپاق جاراتىلىستا تەك وسى قوڭىرتوبەنىڭ ارعى بەتىنەن عانا قورقادى. بۇل قاجىمۇقاننىڭ تىشقاننان قورىققانىنداي ەمەس، مۇلدەم باسقا... باسقا... ونى ماعريپانىڭ وزىنەن ەمەس، سوعىستان ىزدەۋ كەرەك سياقتى. ەگەر قوڭىرتوبە كۇنباتىستا
- بوزتايلاق سوڭعى رەت قاراڭ ەتىپ كورىنىپ، قاراسى وشكەن تۇستا بولماسا، مۇنشاما
جانعا جات، تانگە سالقىن ۇرەيلى بولىپ سەزىلمەس پە ەدى.

ماعريپانىڭ دەنەسى تىتىركەنىپ، توڭازي باستادى. ىمىرت جابىلىپ، كوز بايلانىپ قالعان. باعاناعىداي ەمەس، قارايعان-قۇرايعان مولايىپ، ءار بۇتا-قاراعان ايۋداي ايبار كورسەتە باستادى. بىرتىندەپ جۇلدىزدار شىعىپ، بەيۋاقتىڭ تىمىرساق دەل-سال كۇيى جايلادى ءوڭىردى. قارا سيىر جوق.

"...قاسقىر جەگىر-اي، قايدا عانا قاڭعىپ كەتتىڭ ەكەنسىڭ؟ الدىڭنان شىعىپ ايداپ كەلەر بالا-شاعام تۇر ما؟ قۋارعان قۋ باس... تىرشىلىك-اي، ءومىر بويى ات ءىزىن سالماعان قويناۋعا جەتەلەپ كەلدىڭ-اۋ. سيىر تۇگىل، بوزتايلاق ءجۇر دەسە دە، باتىلىم بارىپ، اتتاپ باسپاپ ەدىم، كەلتىردىڭ بە، دەگەنىڭە كوندىردىڭ بە، قۋ ءومىر... اۋ-حاۋ، اۋ-حاۋ... قاسقىر جەگىر-اي..."

ماعريپا قارا سيىردى تابا المادى سول ءتۇنى. ەرتەڭىنە باقتاشى شال قوڭىرتوبەنىڭ قويناۋىندا ۋ جاپىراق جەپ، ءىشى كەۋىپ ءولىپ جاتقانىن حابارلادى. وسى حاباردى ەستىگەندە، ماعريپا سازارىپ ءمىز باقپادى. كوزىنە جاس تا العان جوق. بار ايتقانى: "قايتەيىن، قوڭىرتوبە بوزتايلاعىمدى دا الىپ قالعان. "باسقا تۇسسە باسپاقشىل"... بىراق... بىراق توقسانعا كەلگەن كارى شەشەمە قيىن بولدى-اۋ. اق بالاسىنان باسقا اۋزىنا ءنار الماۋشى ەدى..."

- ءتايت ءارى! - دەدى قانيپا، - ولسە ولە بەرسىن. مەن دە ولەم.

- قۇدايىم-اي، تاڭ نەتكەن ۇزاق ەدىڭ. بوزتايلاق اتتانعان ءتۇنى دە ءدال وسىلاي كىرپىگىم-كىرپىگىمە ايقاسپاي، باقىرايىپ جاتىپ العان ەدىم. مال اشۋى - جان اشۋى دەگەن، تەگى، راس پا ەدىڭ... ۋھ!

كەمپىر اعاش تەسەكتى سىقىر-سىقىر ەتكىزىپ بەرى اۋناپ ءتۇستى.

- ءاي، ماعاش، ۇيقتا، قالقام. قايتەسىڭ جوقتان وزگەگە باسىڭدى اۋىرتىپ.

- وي، اپا-اي، ۇيقى قۇرعىرىڭ قاشىپ العالى قاشان... قىرىق بىردەن بەرى... جيىرما سەگىز جىل.

وندىق شام ولىمسىرەي جانىپ تۇر. الاشا توسەلگەن الاسا عانا اعاش ءۇيدىڭ ءىشى قارا كولەڭكە. ىرگەدەگى ەكى تەسەكتە بۇك ءتۇسىپ جاتقان قوس ايەلدىڭ كورپەدەن دۋدىراي شىعىپ جاتقان شاشى دا اپپاق، ءبىر-بىرىنەن ايىرعىسىز. ءبىرىنىڭ شاشى قارتتىقتان اعاردى، ءبىرىنىڭ شاشى قايعىدان اعاردى...

ءۇي ءىشى الاكوبەڭ تارتىپ تۇر ەدى. شاعىن بولمەنىڭ ءار بۇرىشىندا ورنالاسقان جۇپىنى عانا ول-پۇلدار جارقىلداپ كوز شاعىلىستىرماي، قوڭىرقاي سەميانىڭ قوڭىر تىرلىگىنەن حابار
بەرگەندەي ەدى.

- اپا، - دەدى ماعريپا جۋاس ۇنمەن، - تورپاق ساتىپ الامىز با؟

- تورپاعىڭ ءوسىپ، اۋزىندى اققا تيگىزگەنشە... ءوزىڭ ءبىل.
تيىن-سيىنىڭ جەتسە... كەمپىر وسى ءسوزدىڭ ءوزىن اۋىرلاعانداي سىرىلداپ ۇزاق جوتەلىپ
بارىپ، دەمىگىپ جاتتى. سوسىن ۇزىلگەن اڭگىمەسىن جالعاپ: - ءوزىڭ ءبىل، ماعاش. ماعان
ءتورت-بەس كەز اقيرەت بۇيىرسا دا جارار. ەل بار، جۇرت بار، ارۋاعىمدى قور ەتپەي ارۋلاپ قويار. الگى... ۋھ، اللاي، الگى... ساندىقتاعى سارى مايداي ساقتاعانىڭدى جۇمسا، مەنىڭ ءولىمىمدى توسىپ قايتەسىڭ، - دەدى اسا شارشاسپەن.

ماعريپا ۇندەگەن جوق. ەكى قولىن كوكىرەگىنە ايقاستىرا سالىپ، اۋىر دەم الىپ
جاتقان كەمپىر ءسال ۇنسىزدىكتەن كەيىن:

- قىزىم، ۇيقتاپ قالدىڭ با؟ - دەدى.

- جوق، اپا.

- ۇيقتاساڭشى ەندى، ۇيقتا، جانىم.

- ءوزىڭ دە كوز شىرىمىن الساڭشى، اپا.

- ۇيقتايتىن كۇن دە جاقىن قالدى عوي.
قارا شالدىڭ قاسىنا بارىپ...

- قويشى، اپا، قورقىتا بەرمەشى!

وندىق شام ولىمسىرەي جانىپ تۇر.
جانىپ تاۋسىلۋعا دا تاياۋ سەكىلدى. مىناۋ كارىلىك مەڭدەگەن كەمپىردىڭ قازىرگى حالىندەي، ول دا بىرتە-بىرتە ماڭگى تىنىشتىق كۇيگە بوي ۇسىنىپ، ءوشىپ بارا جاتقان. كۇن وتكەن سايىن، ەرتەڭگى سۋ ىشكىلىگىنەن گورى ەندىگى اتتانار ساپارىنىڭ قامىن كوبىرەك ويلاپ، سول ءبىر جۇمىر باستى پەندەنىڭ قاي-قايسىسى دا قۇتىلىپ كەتە المايتىن ءمانزىلدى كوكسەپ، ايتەۋىر،
الاتىن جانىڭدى تەزىرەك ال دەپ، قۇدايعا قۇلشىلىق ەتە كوكسەپ جاتقان. ماعريپا ۇيقتاپ قالعان سەكىلدى، ءبىر قالىپتى تىنىشتى كۇيدە تىنىستاپ جاتىر. كەمپىر اعاش تەسەكتى جىلاتا سىقىرلاتىپ، ءۇش-ءتورت قوزعالىپ بارىپ ىرگەگە اۋناپ ءتۇستى. تاعى دا سىرىلداپ، تىق-تىق جوتەلىپ، الدەنەنى كۇبىرلەپ، الدەنەندەي وكىنىشتى سالقىن كۇيدە جاتتى.

ء"اي، ماعاش-اي، سوندا قايساعا تي دەدىم - كونبەدىڭ. ولمەكتىڭ ارتىنان ولمەك بار ما. ەندى، مىنە، قاڭىراعان ۇيدە قارا باسىڭ قالماق. باسقا قاتىندار ءۇش-ءتورت بايعا ءتيىپ جاتقاندا، بوزتايلاقتىڭ سۋرەتىن قۇشاقتاپ شاشىڭ اعاردى". وندىق شام باعاناعىدان ارى باسىلىپ، بولار-بولماس ساۋلە شاشىلىپ تۇر. قابىرعادا ءىلۋلى تۇرعان بوزتايلاقتىڭ سۋرەتى دە شام سونۋگە اينالعان سايىن، قارا بارقىندانىپ، قۇر نوبايى بولجانادى.

كەمپىر: ء"اي، ماعاش-اي، قايساعا بەكەر-اق تيمەدىڭ" دەپ بارىپ، تىق-تىق جوتەلىپ قالدى. ماعريپا ءبىر قالىپتى تىنىس الىپ جاتىر. تىنىشتىق. مازاڭ دۇنيەنىڭ ءبارى-ءبارى دە تالىقسىپ، مىزعىپ بارا جاتىر. زار جاق يتتەر عانا وقتا-تەكتە ءشاۋ ەتىپ قالادى.

"قايساعا تي دەدىم".

كەمپىر سىرىلداپ جاتىر.

* * *

ماعريپا شەشەسىنىڭ ولىمىنە جۇمسايمىن دەپ تىرنەكتەپ جيعاڭ اقاشاسىنا تورپاق ساتىپ الدى. تامىز باستالىپ، جۇرت بىرەر مالىنا ءشوپ دايىنداۋعا كىرىسكەندە، بۇل دا شالعىسىن سايلاپ، بۇگىن-ەرتەڭ بۇل دۇنيەدەن كوشەم دەپ جاتقان شەشەسىن سۇيەپ وتىرىپ شىنداتىپ العان. بيىل مامىر، شىلدە ايلارى قۇرعاقشىلىق بولدى دا، ويداعى شابىندىقتىڭ كوبى
ساپ-سارى بوپ كۇيىپ قالعان. بۇتا-قاراعاننىڭ ءتۇبىن شاۋىپ الايىق دەگەن مۇشەگە سوۆحوز رۇقسات بەرمەي وتىر.
نەگىزگى شابىندىقتى تامامداعان سوڭ، قول تارتپامەن سوۆحوز مالىنا شاۋىپ ۇيەمىز،
سەندەر تاۋدان تۇرعىزىڭدار ءبىر-ءبىر شومەلەنى دەسكەن. استارىندا اتى بار ازاماتتار شالعىسىن تاقىمدارىنا قىسىپ، الدەقاشان-اق اتتانىسىپ كەتىپ ەدى. اياق ارتارى بولماعان سوڭ، ماعريپا سەكىلدى ءبىر ۇيدەگى ءبىر جەسىر ايەلدەر عانا لاجسىز ومالىپ وتىر.

قانيپا كەمپىر: "مىنا ءوزىمىزدىڭ شىلىكتە تورپاقتىڭ قىستايعى ازىعى بولارلىق قىرىقبۋىن ارالاس قياق بار. دەنىڭ ساۋ كەزىڭدە، وسى اۋىلدىڭ وتىمەن كىرىپ، كۇلىمەن شىقتىڭ ەمەس پە. ەرتەلى-كەش بارىپ، قىبىرلاي بەر", - دەگەن سوڭ، تارتپاسىن ارقالاپ جانەلە بەرىپ ەدى، قورىقشى قايدار جولدان قايتارىپ اكەلدى. ەرتەڭىندە باسقارۋشىعا باردى ماعريپا. ءوتىنىشىن قابىلدامادى.
"بولمايدى، اپاي، بولمايدى. سوۆحوز مالىنا شاشىمىزدى جۇلىپ بەرە المايمىز
قىستا", - دەپ، ماعريپانىڭ كوزىنەن اققان اعىل-تەگىل جاستى شىبىن قۇرلى كورمەي شىعارىپ سالعان.

ماعريپا وسى كۇنى تۇندە شالعىسىنىڭ وراعىن بەلىنە قىستىرىپ، سابىن تاياق ەتىپ جولعا شىقتى. باعىتى - شىلىك.

اي ءالى تۋعان جوق. ءتۇن جامىلىپ ۇرلانىپ شىققان جالعىز جاياۋدىڭ جاۋلىعى اعاراڭداپ، قوڭىرتوبەنى اسىپ بارا جاتتى. ول بۇل جولى قوڭىرتوبەدەن سەسكەنگەن جوق. ءىشىن ءورت بوپ جالاعان وكىنىش، اشۋ-ىزا، امالدىڭ جوقتىعىنا استاسىپ، ءوز بولمىسىندا بولماعان بوتەن قيمىلعا يتەرمەلەگەن. ول قارا سيىر ءىشى كەۋىپ ولەتىن شىلىككە كەلىپ، بەل شەشتى. اۋىل ەندى قوڭىرتوبەنىڭ كۇنشىعىس بەتىندە قالعان. ماعريپانى مازالايتىن قورقىنىش سول توبەنىڭ
ار جاعىندا، قورىقشى كەلىپ قالا ما دەپ ەلەڭدەپ ءارى-بەرى وتىردى دا، شالعىسىن ساپتاپ، پىشەن شابۋعا كىرىستى.

تۇنگى شىققا ءجىپسىپ جاتقان قىرىقبۋىن ارالاس قياق شالعىنىڭ ءجۇزى تيەر-تيمەستەن، سىرىلداپ بارىپ مۇرتتاي ۇشادى. ماعريپا، اي تۋعانشا، ەداۋىر جەردى ەڭسەرىپ تاستادى. قارا سۇمەك بوپ تەرلەپ، ەكى جاۋرىنىنىڭ ورتاسى ۋداي اشىپ كەتكەن سوڭ، بەل جازىپ ءبىراز وتىردى. انانداي جەردە قوڭىرتوبە انەۋگۇنگى قارا سيىرداي تەڭكيىپ جاتىر. ار جاعىنان تارباعاتاي تاۋى قاراۋىتادى. اي تۋىپ كەلەدى. قوڭىرتوبەنىڭ ار جاعى اعارا باستادى. قۇلاققا اتتىڭ ءدۇبىرى شالىنعانداي بولىپ ەدى، ماعريپا زاۋدە ءبىر شوشىنىسپەن سەلك ەتىپ
قالىپ، ورنىنان اتىپ تۇردى. تاۋدان قايتقان جىگىتتەر بولۋى كەرەك، شىلىكتى وراعىتا
شاۋىپ وتە شىقتى. انە، توبەدەن اسىپ بارادى. "قۇداي-اي، - دەدى ماعريپا جۇرەك توقتاتىپ، - قۇداي-اي، قوڭىرتوبەنىڭ ار جاق، بەر جاعى زارەمدى الىپ ءبىتتى-اۋ".

ءومىر وزگەرمەلى، ءارى سىناپتاي تولقىمالى. ماعريپا شيرەك عاسىردان استام بار پالە، قايعى-قاسىرەت، مۇڭ-مۇقتاج تەك وسى قوڭىرتوبەنىڭ كۇنباتىسىندا دەپ ويلاپ كەلگەن. باسىنداعى باقىت تاراعىن وسىلاي قاراي الا قاشقان تاعدىر سولاي ويلاتقان دا. ءويتىپ ويلاماس ەدى. بوزتايلاق قوڭىرتوبەدەن اسىپ كەتىپ، قايتپاي قالدى، قىلاياعى قارا سيىر دا قورقاۋ توبەنىڭ ار جاعىندا ءولىپ قالدى ەمەس پە.
ماعريپانىڭ قارا كوزىن سۋالتقان دا وسى كۇن باتار جوق. بوزتايلاق مايدانعا اتتانار كۇنى، جىكجاپار بولىپ ءجۇرىپ، اعاش تامنىڭ ەسىگىن كۇنباتىسقا شىعارىپ العان. "بۇنىڭ
نە" دەگەن ەلگە: "بوزتايلاق قوڭىرتوبەدەن قۇلداپ كەلە جاتسا، كورمەي قالۋىم مۇمكىن", - دەيتىن. ءبارى دە الدامشى، بۇرالاڭى كوپ، بۇرالقى ۇمىتتەر، كۇندەردىڭ كۇنى سارسىپ كەتەتىن ساعىنىشتار ەكەن. ءبارى دە ءبىر-بىرىنە سەلبەسكەن جاماۋ-جاماۋ شالاجانسار تىرشىلىك، قالجاۋلانعان حالدەر ەكەن. بوزتايلاق اتتاناردا ايتىپ ەدى. "ەگەر مەنەن تۇياق قالسا، جەتىم-جەتيەگىر دەپ قارعاپ-سىلەمە، بوز بيەنىڭ سۇتىنە شومىلدىرىپ وسىرمەسەڭ دە، بالا-شاعادان قاقپاي كورسەتپەي تاربيەلە.
ال... ول بولماسا - ەركىڭ ءبىلسىن، ءولىمىمدى ازا تۇتپاي-اق، باقىتىندى باسقادان ىزدە". بوزتايلاقتان بالا قالعان جوق. ماعريپا باقىتىن باسقادان دا ىزدەمەدى.

اي تۋىپ، شىلىكتىڭ ءىشى جاپ-جارىق بولىپ كەتتى. اي ساۋلەسىنە شاعىلىسقان شالعىنىڭ ءجۇزى
ناركەسكەندەي جارقىراپ جاتىر. ماعريپانىڭ ەكى كوزى قوڭىرتوبەنىڭ كۇنگەي جاعىندا.
ەندىگى قورقىنىشى دا، كەلەتىن زاۋال دا بەرگى بەتتەن اۋىسىپ، ارعى بەتكە كەشكەن.
تەرەڭ دە تۇنىق اعىستاي سايابىر ومىرىندە ەش الاماننان قورقۋ، ۇركۋ دەگەندى بىلمەيتىن، قايتا سول ادامدارسىز عۇمىر كەشۋ، الدەقايدا باقىتسىز ەكەنىن زەردەلەگەن. بىراق جالعىزدىقتان جاپا شەگىپ، الدەكىمدەردەن ءبىرلى-جارىم قاعاجۋ كورگەن سايىن، ادامدارعا دەگەن ءوز سەنىمىنەن قورقاتىن.

"ەگەر مەن كەيبىرەۋلەر سەكىلدى ۇستامسىز نەمەسە تاس جۇرەك بولسام، بۇدان الدەقايدا باقىتتى بولار ما ەدىم", -دەگەن ىسپەتتى تۇڭىلىسكە يتەرمەلەيتىن دە باز ءبىر قاتىنداردىڭ: "ەگەر مەن ماعريپانىڭ ورنىندا بولسام، ماعريپاداي كەلبەتىم بولسا، الدەقاشان قاراعايداي باي تاۋىپ الار ەدىم", - دەپ كوپىرەتىن سوزدەرى. ءيا، ولار ماعريپانىڭ بار باقىتى جار دەپ قوسىلعان بوزتايلاعىنىڭ رۋحىن ەڭكۋ-ەڭكۋ جىلداردا بوي تۇمارداي ارداقتاپ، ءومىرىنىڭ بار بازارىنداي ءمىناجات تۇتىپ ءوتۋ ەكەنىن سەزگەن ەمەس. "وزەكتى جانعا ءبىر ءولىم، مۇمكىن، بوزتايلاق مىناۋ تۋعان جەر، تەربەگەن بەسىگىنە اجال بۇركىپ تۇرعان جاۋدى جاستانىپ ولگەن شىعار" دەۋى سودان.

ول قوڭىرتوبەگە كادالىپ، اي استىندا اۋىر تىنىستاپ ماڭقيىپ جاتقان دالادان وزىنە تونەر قاتەردى كۇتىپ كوپ وتىردى. اي قارعالاپ، تاڭ قىلاڭ بەرىپ كەلە جاتقاندا، اۋىلىنا قايتتى. ماعريپانىڭ ءبۇل تۇنگى ۇرلىعىن ەشكىم كورگەن جوق. ءتۇس الەتىندە عانا باسقارۋشى كەڭسەگە شاقىرتىپ اكەتكەن.

- ءسىز - جەسىر ادامسىز، - دەپ باستادى ءسوزىن باسقارۋشى، -جانە جالعىز ءسىز عانا ەمەس، سۇم سوعىس مىڭداعان ايەلدى جەسىر قالدىردى. سول جەسىردىڭ بارلىعى مەنىڭ كۇيەۋىم جوق دەپ، مەملەكەت مۇلكىن تالاپ-تالاپ اكەتسە، نە بولار ەدى... ءوزىڭىز وي جۇگىرتىپ كورىڭىزشى، نە بولار ەدى؟

_ ؟

- انە، ۇندەي المايسىز، ۇندەۋگە قاقىڭىز جوق. دەمەك، ماسقارا بولار ەدى دەگەن ءسوز. رۇقساتسىز سوۆحوز جەرىنەن شاپقان ءشوپتى جيىپ الامىز. شاپقان جەرىڭىزدىڭ
كولەمىن ولشەپ، اقشاسىن وزىڭىزگە تولەيمىز.

- قۇداي-اۋ، مال اقشا جەمەيدى عوي.
ماعان پىشەن كەرەك.

- كۇز تۇسكەنشە، ەپتەپ جيىپ الارسىز بىرەر شانا ءشوپتى. - ماعريپا تۇتىگىپ كەتتى. الدىندا ءمىز باقپاي سازارىپ وتىرعان باستىققا بۋىرشىنداي شابىنىپ تاپ بەرەردەي، وقتالىپ بارىپ:

- قوڭىرسىعان دۇنيە-اي، كوپ كورگەنىڭ جالعىز بۇزاۋ بولسا، ونىڭ باسىن شابارمىن. بۇل اۋىلعا سەنەن گورى مەنىڭ تەرىم كوبىرەك توگىلىپ ەدى، "تۇرىمتاي - تۇسىندا، بالاپان - باسىندا" دەگەن وسى شىعار. ال، بار مۇلىك مالىم سەنىكى، وتكىزدىم سوۆحوزعا، ال، جارقىنىم، ال ون جىل بويى ولمەلى ەكى قاتىننىڭ تالشىق ەتكەنى - ون ساۋساعىم ەدى - ونى دا كەسىپ بەرەيىن، ال، جارقىنىم، ال، ءما، اقىرعى ون سوم – مۇنى دا ال، تەك ءتۇنى بويى شاپقان ءشوبىمدى
قايتار وزىمە. – ماعريپا جاۋلىعىنىڭ شەتىنە تۇيگەن ون سومدىقتى باسقارۋشىنىڭ الدىنا تاستاي بەردى دە، زار ەڭىرەپ شىعا جونەلدى.

- اپاي، - دەدى باسقارۋشى قالبالاقتاپ، - شاپقان ءشوبىڭىزدى جيناتىپ، ۇيىڭىزگە جەتكىزىپ
بەرەيىن، تەك مىنا پالەدەن قۇتقارىڭىزشى... اقشاڭىز نە...

- ماعان ەندى قوڭىرتوبە قاۋىپتى ەمەس،- دەدى شەشەسىنە ماعريپا. - ءشوپتى جەتكىزىپ الدىم.

تەرىس قاراپ بۇك ءتۇسىپ جاتقان شۇيكەدەي كەمپىردىڭ كۇڭكىلى ەستىلدى:

- ەندىگى قاۋىپ مەن شىعارمىن. بىراق مەنى تاعى ءبىر جىل قىستاتاتىن ءتۇرىڭ بار. - تۇسىمە الگى بايىڭ كىرىپ ءجۇر، - دەدى سونسىن، - ۇستىندە ساپ-سارى الا بادانا ساۋىت-سايمانى بار ەكەن دەيمىن. ماعان قاراپ ىرجيادى. وي، قۇرىپ قالعىر، نەمەنەگە جەتىسەسىڭ، قارا سيىردىڭ ءىشى كەۋىپ ءولىپ قالعان، نە عىپ ساندالىپ، كىمنىڭ بوداۋىمەن ءجۇرسىڭ، قايت ءارى قاڭعىرماي، - دەيمىن. قۇدايدىڭ قۇدىرەتى ىرجيا بەرەدى. "جاۋدى جەڭگەن سوڭ، قايتام عوي، اپا", - دەيدى. قايداعى جاۋ، جيىرما سەگىز جىل بويى قۇرىماي جۇرگەن. وزگەنىڭ جەرىن قورعاپ جىرتىسىن
جىرتقانشا، ءوز وشاعىڭنىڭ وتىن سوندىرمەسەڭشى، جەتەسىز نەمە! - دەپ ۇرسىپ تاستاپ ەدىم، وكپەلەپ قالدى ما، قۇلىنىم، ساۋىت-سايمانىن اسىنىپ، قوڭىرتوبەنى اسىپ كەتكەنى.

- ارتىنا قارادى ما؟ - دەدى ماعريپا جۇرەگى لۇپىلدەپ. شەشەسىنىڭ سوڭعى كەزدە ساندىراقتاپ، ەسىنەن اۋىق-اۋىق اۋىپ قالاتىنىن ەسكەرمەي.

- قاراعان جوق. بىراق وسى جولى، - دەدى كەمپىر سىرىلداپ، - وسى جولى كۇنباتىسقا ەمەس، شىعار كۇندى بەتكە الىپ كەتتى عوي... كەلەتىن شىعار... كەلەدى عوي ءتىرى جۇرسە... ءالى-اق ماڭدايى جارقىراپ، قوڭىرتوبەدەن ءتۇسىپ كەلە جاتادى قۇلىنىم.

- ءاي، اپا-اي، الجيىن دەگەن وسى-اۋ! -
ماعريپا اۋىر كۇرسىندى.

- كەت، سالداقى! - دەدى كەمپىر شاڭق ەتىپ. ءۇنى وتە اششى شىقتى. -
مەنەن سەن بۇرىن الجيسىڭ. جاتىرى كەپكەن جالماۋىز. سوندا قايساعا تي دەگەندە،
ءتىلىمدى الماپ ەدىڭ، اتتى قارعىسىم. ويناستان بولسا دا باقىر باستى بالا تاپساڭ،
ءبۇيتىپ تالاق قالماس ەدىڭ. ەرتەڭ كەلەر جاۋىڭا قارسى شابار ەركەگىڭ جوق، قوڭىر بۇزاۋىڭا
ءمىنىپ ءوزىڭ اتتان، كۋ قاتىن.

ماعريپا ءۇن-ءتۇنسىز جىلاپ، شىعىپ كەتتى.

- و نەسى-اي، قايساعا تي دەدىم... - دەگەن كەمپىردىڭ كۇبىرى كوپكە دەيىن باسىلعان جوق.

"...قايساعا تي دەدىم... تيمەدى. بايىنىڭ سوعىستا ولگەنى وتىرىك. قاڭعىلەستەپ ءبىر جەردە جۇرگەن دە. قۇداي بىلەدى، نەمىستەن قاتىن الىپ تۇرىپ قالدى، سول قانسىز نەمە.

جاس قاتىنىن پانالاپ، قورعاپ ءجۇر دە سونى... توس، ءىز-ءتۇزسىز كەتكەن ىنجىق
نەمەندى توس... مەن دە قۇدايدان توسايىن .

كەمپىر ءالى كۇبىرلەپ جاتىر.

كۇن الا بۇلتتى ەدى. تامىزدىڭ ءولىاراسى بولىپ قالعان. بۇل وڭىرگە قىس ەرتە تۇسەتىن. كۇزدىڭ ىزعارى الدەن بىلىنەدى. ءتورت تۇلىك ورىسكە بۇرىنعىداي ماڭعىستاپ شىقپاي، كەرەناۋ وتتايدى. تويىمدىق بار. داليعاڭ دالا توبىلعى تۇسكە بويالا باستاعان. تىرنالار بالاپاندارىن ۇشۋعا باۋلىپ، ۇزاق ءبىر ساپارعا دايىندىق جاساۋدا. وزەننىڭ بۇرىنعىداي
تەنتەكتىگى جوق، مەزگىل ىرقىنا كونىپ، وكپەلەي اعىپ جاتىر. وقتا-تەكتە بۇلت
اراسىنان جاسقانا سىعالاعان كۇن نۇرى ماڭدايدى سالقىن عانا سيپالاپ وتەدى.
قوڭىرتوبە ءالى سول ورنىندا، بيىكتەگەن دە، الاسارعان دا جوق. كەمپىر دە سول اعاش
توسەگىن زار ەڭىرەتە اۋناپ، سارجامباس بوپ ءالى جاتىر. ولگەن جوق. ول سوڭعى كەزدە تەك ءبىر-اق ءسوزدى قايتالاي
بەرەتىن:

"...قايساعا تي دەدىم - تيمەدىڭ. بايىڭ نەمىس قاتىنىن اسىراپ ءالى ءجۇر..."

| - اپا! - ۇيگە ەنتىگە كىرىپ كەلگەن ماعريپا ءوڭى ءورت سوندىرگەندەي. - قوڭىر بۇزاۋ قورادا جوق قوي.

- جوعالعان دا.

- قاقباس، ءوزىڭ جوعال! - ماعريپا شەشەسىن تۇڭعىش رەت تىلدەدى.

- استىنا سارىپ جاتقان مەن شەشىپ جىبەردى دەپ تۇرمىسىڭ؟ قايتەدى-اي، اپشىسىن قۋىرىپ. ۇرلاپ كەتكەن دە.

"...قايساعا تي دەگەندە..."

- قۇداي-اي، كوپ كورگەنىڭ جالعىز تورپاق پا؟ ەندىگى بايىم دا، بالام دا - بار ۋايىمىم دا سول ەدى. اشتان ءولىپ، كوشتەن قالماسسىڭ، بار ەرمەگىم، ىنتىزار كوڭىلدىڭ مەدەت ەتەر ىقتاسىنى ەدى...

ماعريپا ۇيدەن جىلاپ شىعىپ كەتتى.

كەمپىر ءالى كۇبىرلەپ جاتىر. "...و نەسى... قايساعا تي دەسەم، تيمەي..."

ماعريپا قوڭىر بۇزاۋدى ەرتەدەن قارا كەشكە دەيىن ىزدەپ تابا المادى.
بارماعان جەرى، باسپاعان تاۋى جوق. اركىمدەردەن سۇراستىرىپ ەدى: "كورمەدىك، جۇرگەن شىعار", - دەپ، باستارىن شايقاستى. قورىقشى قايدار ەگىنگە تۇسكەن سوڭ مالدى كاماپ قويدى ما دەپ، ودان دا سۇراپ كورىپ ەدى: "كورسەم - كوزىم شىقسىن", - دەدى
شەكىرەيىپ. جەر جۇتقانداي جىم-جىلاس بوپ كەتكەن بۇزاۋدى تابانىن توزدىرىپ اداقتاماعان جەرى قالمادى.
ايتەۋىر، بار قىرسىق سەنىڭ ار جاعىڭنان باستالماۋشى ما ەدى دەگەندەي، قوڭىرتوبەگە بەتتەگەن.  قوڭىرتوبە بۇگىن ماعريپاعا الدەقايدا بيىكتەپ، زاڭعار تارتىپ كەتكەندەي بولدى. الدە ەكى قارا سانى تالىپ شالدىعىپ قالعاندىقتان با، الدە ساندالىپ سارساڭعا سالىنعاندا نە نارسەنىڭ بولسىن بۇلدىراپ ساعىمداي جورتىن كەتەتىندىگىنەن بە، توبەنىڭ قىر باسىنا ءۇش رەت دەمالىپ ارەڭ شىقتى. شىقتى دا كەۋدەسىن كەرە قاتتى ءبىر كۇرسىنىپ، جۇرەسىنەن وتىرا كەتتى. اۋىل جاققا قارادى. جاڭا ۇلگى ۇستىنەن قاراعاندا، قىزىق پوشىمعا ەنەدى ەكەن. جەتىم بالانىڭ بۇك ءتۇسىپ ۇيقتاپ جاتقانى سەكىلدى. ماعريپانىڭ باسىنان كۇن شىعىستى بەتكە الىپ، ءبىر توپ ۇيرەك ۇشىپ ءوتتى. قانات قاعىسىنىڭ سۋسىلداعان ۇنىنە دەيىن ەستىلىپ، تىم الاسا ۇشتى. "قۇس ەكەش قۇس تا باسىنىپ الدى عوي", - دەدى ماعريپا جاۋلىعىن قايتا تارتىپ. جاۋلىعىن كوزىنە تۇسىرە تارتسا دا، ساماي شاشى اپپاق بولىپ، بۇيرالانىپ شىعىپ تۇر. اينامكولدەي سۋالا باستاعان اينامكوزىن ەندى قوڭىرتوبەنىڭ تۇستىك ەتەگىنە جۇگىرتكەن. بۇل تۇستا قالىڭ ەگىن بولۋشى ەدى. ابدەن ءپىسۋى جەتىپ، سىڭسي ىرعالىپ تۇرعان ماساق اراسىندا ومىراۋلاي ءجۇزىپ جۇرگەن مالدىڭ قاراسى شالىندى. اۋەل باستا قوڭىر بۇزاۋ بولار دەپ، سولاي قاراي قۇستاي ۇشتى ماعريپا. جىعىلىپ-ءسۇرىنىپ جەتىپ كەلسە، قورىقشى قايداردىڭ قاسقا بۇزاۋى.

- قانداي عانا قازاقتىڭ تاسى ورگە دومالايدى ەكەن وسى، -دەپ، ىڭق ەتكىزىپ ىشىنەن ءبىر تەپتى دە، كەرى بۇرىلىپ كەتتى.
ماعريپا ۇيگە جەتكەنشە، بوتاسى ولگەن ارۋاناداي بوزدادى.

ول ەڭ سوڭعى ەرمەگىنەن ايرىلعان ەدى... تەرىس قاراپ يلەنىپ جاتقان كەمپىر:

- كەت، الباستى، كوزىڭنىڭ جاسىن كورسەتپە. قايساعا تيسەڭ، قوڭىر بۇزاۋ جوعالار ما ەدى... تۇسىمدە الگى قانى باسقا قاتىن الىپ، كايتپاي قالعان ىنجىق كۇيەۋىڭ كىرىپ ءجۇر... ىرجيادى، - دەدى كەۋدەسى سىرىلداپ. - مەنەن بۇرىن سەن ولەسىڭ...

وندىق شامنىڭ جاعار مايى بىتۋگە اينالعان-اۋ، ولىمسىرەپ بولار-بولماس ساۋلە شاشىپ تۇر.

قوڭىرتوبە بۇرىنعىدان ولدەقايدا الاسارىپ، شاۋ بولىپ شوگىپ كەتكەن سەكىلدى.
ماعريپانى كوپ شارشاتقان جوق.
بۇگىن ونىڭ ۇشار باسى ساعىمداي بۇلدىراپ الىستان قول بۇلعاعان دا، كوڭىلگە قاياۋ سالىپ، جانىڭدى جارالار قورقىنىشى دا بىلىنگەن جوق. بۇگىن وسىناۋ ال كۇرەڭ تارتا باستاعان توبە ماعريپانىڭ ەڭ ءبىر اتا قونىس ىستىق جەرىندەي، بوزتايلاقپەن بىرگە ءتۇتىن تۇتەتكەن وشاق وتىنداي قىمبات سەزىلدى. ول توبە باسىنا ەتپەتتەي قۇلادى دا، تاس ارالاس قارا توپىراعىن قارش-قارش شايناپ، ەرى سوعىسقا اتتانعان كۇننەن بەرى مۇز بوپ قاتقان كوڭىلى تۇڭعىش رەت ءجىبىپ، تۇڭعىش رەت ەركىن ءارى راقاتتانا كۇلدى. بوزتايلاقپەن عانا قاۋىشقان قاتىگەز ءھام كيەلى قۇشاعىمەن ەكىنشى رەت قوڭىرتوبەنى قۇشتى. اۋزى-باسى توپىراق-توپىراق، اق شاشى قارا جەرگە دۋدىراي شاشىلىپ جاتقان ايەلدىڭ ەس-ءتۇسسىز ەسەڭگىرەگەن كۇلكىسى ۇلكەن ءبىر كۇرسىنىسپەن ءبىتىپ، اسا قاتتى وكسىككە، ەڭىرەي جىلاعان بوزداۋعا ۇلاسقان. بىراق قوڭىرتوبە دە، ۇستىندە شاراداي توڭكەرىلىپ تۇرعان الا ءتوس اسپان دا ءمىز باعىپ، ايەل كۇيزەلىسىنە، ايەل كۇلكىسىنە، ايەل كوز جاسىنا ورتاقتاسا العان جوق.

نەگە كۇلگەنىن، نەگە جىلاعانىن مىناۋ ماقاۋ دۇنيەنى قويىپ، ماعريپانىڭ ءوزى دە سەزبەگەن. ايتەۋىر، ءبىر دۇلەي تىلسىم كۇش قولىنان جەتەلەپ، قوڭىرتوبەنىڭ باسىنا دىرىلداتىپ شىقتى دا، بار سەزىم-تۇيسىگىن ءراسۋالاپ، قىتىقتاپ قيناپ ويناعان. ول مىناۋ الىپ توبەنى
بوزتايلاقتىڭ قابىرى دەپ ءبىر ويلاسا، ءىشى كەۋىپ تەڭكيىپ جاتقان قارا سيىر دەپ جانە سەزىنگەن. بىراق بۇل بوزتايلاق تا، قارا سيىر دا ەمەس، ءوزى ءۇشىن قايعى توبەسى – قوڭىرتوبە ەكەنىن بىلگەن جوق. بىلەتىن اكىل دا جوق ەدى.

ماعريپانىڭ كوز جاسىنا توپىراق جابىسىپ، بەت-اۋزى قارا الا-تورى الا. جەلكەسىنە سۋسىپ ءتۇسىپ كەتكەن قاپ-قارا جاۋلىعىن شەشىپ الدى دا، باتىسقا قاراپ...

"بوزتايلاق-اۋ، بەرى كەل، جانىم، بەرى ك...ە...ەل", - دەپ، قولىن بۇلعاپ ايعاي سالدى. وسى ءسوزدى الدەنەشە رەت قايتالاپ، قىپ-قىزىل بوپ ۇياسىنا كىرىپ بارا جاتقان كۇن شاپاعىن قاپ-قارا ورامالىمەن وندى-سولدى كەسكىلەي كوپ شاقىردى بوزتايلاقتى.
"كەلمەسەڭ عوي، - دەدى ەرنىن قىز كەزىندەگىدەي بۇرتيتىپ، - كەلمەسەڭ عوي".

تۇستىكتەن سامال ەسىپ ەدى. ماعريپانىڭ اپپاق شاشىن جەلپىپ ويناي باستادى.
ماعريپا كويلەگىنىڭ ەتەگىن دار ەتكىزىپ ءبىر ايىرىپ الدى دا، سوپاقتاۋ كەلگەن تاستى جاس بالاشا وراپ، الدىنا وڭگەرىپ ۋاتا باستادى. ءوز باسىندا بۇرىن-سوڭدى بولماعان انالىق سەزىم، انالىق مەكىرەنىسپەن: ; ءالدي-ءالدي ابايىم، اتقا توقىم جابايىن، سەنىڭ اكەڭ قىدىرماش قايدان ىزدەپ تابايىن، - دەپ، انگە سالىپ، مۇڭدىق كۇيدە كۇيزەلىپ وتىر. جاس نارەستەنىڭ نە ەكەنىن ءبىلىپ، جورگەك ءيىسىن يىسكەمەگەن ايەل قانشاما قاتتى بولعانىمەن، كۇندەردىڭ كۇنىندە انالىق ارداق سەزىمدى، اق تىلەۋ، اق بەسىكتى اڭساپ، اعىل-تەگىل جىلايتىنى راس. قارا تاستى ءيىتىپ، ىنگەندى يسىندىرگەن كۇيشىنىڭ كۇيى، دومبىرانىڭ سازى ەمەس، انالىق اق جۇرەكتىڭ زاپىراندى اڭسارى مەن سازدى ساعىنىشتارى ەكەن-اۋ. ماعريپا بۇل جولى بوزتايلاقتى دا، قارا سيىر مەن قوڭىر بۇزاۋدى دا جوقتاعان جوق. قارا تاستى سۇپ-سۋىق قىپ اققۋ توسىنە باسىپ، جالاڭاش ومىراۋىنا ۇيكەلەپ وتىر. قىرىقتان اسقان ايەلدىڭ ەشكىم ۇستاپ، ەمىپ تە كورمەگەن قوس انارى، بار دەمى، ىنتىزار كوڭىلىمەن قوپارىلا، قارا تاستى بالا عىپ الديلەگەن زار-زاپىرانىنا شىداي المادى بىلەم، ءيىپ-اق كەتتى. ەكى ەمشەگىنەن الدىنداعى مۇپ-ءمۇزداي تاسقا انالىق اق ءسۇتى تىرس-تىرس تامىپ تۇرعانىن سەزگەن جوق ول. "كوكەڭ ەرتەڭ كەلەدى، قۇلىنىم، جىلاما".

"كوكەڭ سەكىلدى سەن دە سوعىسقا بارار ما ەكەنسىڭ..."

"كوكەڭ باتىسقا كەتكەن... سەنى ەندى ول جاققا جىبەرمەيمىن. مۇمكىن، شىعىسقا بارارمىسىڭ..."

"كوكەڭ سەنى ۇرىپ-سوقپاي ەركەلەتىپ ءوسىر، - دەپ ەدى. -جىلاما جانىم، جىلاما، ەرتەڭ كەلەدى".

"سەن سوعىسقا قوڭىر بۇزاۋعا ءمىنىپ باراسىڭ، كوكەڭ قارا سيىرعا ءمىنىپ كەتكەن... اپاڭ ەكەۋىمىز وسى قوڭىرتوبەنىڭ ۇستىندە كوكەڭ ەكەۋىڭدى توسىپ الامىز. سوندا سەن قوڭىرتوبەنىڭ كۇنشىعىس جاعىنان كەلە جاتاسىڭ، ال بوزتايلاق كۇنباتىس جاعىنان كەلە جاتادى. تۇندە اپاڭ ءتۇس كورىپتى: كوكەڭ ەكەۋىڭنىڭ استىڭدا دا ەسىك پەن توردەي اق بوز ات ەكەن:
امان-ەسەن ەلىنە ورالار، - دەيدى". "اپاڭ ەكەۋمىز سەڭدەرگە اق قوزىنىڭ جۇنىنەن كيىز باسىپ، ءۇي تىگىپ قارسى الامىز. اق وتاۋدىڭ تۇندىگى قارادان بولادى. ودان قىپ-قىزىل ءتۇتىن شىعادى. ءبىز سەندەرگە قاپ-قارا تەگەنەگە قىپ-قىزىل قىمىز قۇيىپ بەرەمىز..."

كەمپىر ىرگەگە اۋناپ ءتۇستى. كەۋدەسى سىرىلداپ، تىق-تىق جوتەلىپ الدى دا: ء"اي، ماعريپا-اي، قايساعا تي دەدىم - ايتقان ءتىلىمدى المايسىڭ. مۇنداي كۇيگە دۋشار بولماس ەدىڭ. مەنەن بۇرىن الجاسىپ كەتەرمىسىڭ", - دەدى.

بارىنە دە سەن كىنالى - سور سوعىس.