ۇلتشىلدىق – ۇلتتىڭ يدەولوگياسى

...بىزگە قانداي ۇلتشىلدىقتىڭ قاجەت ەكەندىگى تۋرالى اڭگىمە قوزعاماس بۇرىن ۇلتشىلدىق تۋرالى ءوزىمنىڭ كوقاراسىمدى بىلدىرە كەتكىم كەلەدى. ۇلتشىلدىقتىڭ سان ءتۇرلى انىقتاماسى بار. ءوز باسىم، التى ءتۇرلى انىقتامانى بىلەمىن. سونىڭ ىشىندەگى ماعان ۇنايتىنى – ورىس ۇلتشىلى، جازۋشى ۆالەنتين ءراسپۋتيننىڭ بەرگەن انىقتاماسى. «مەنىڭ انام بار،-دەيدى ۆالەنتين راسپۋتين، - مەن ونى جانىمداي جاقسى كورەمىن. مەن ءۇشىن ودان اسقان سۇلۋ، ودان اسقان مەيىربان، ودان اسقان اقىلدى ادام جوق. مەنىڭ انامدى جاقسى كورۋىم، باسقا انالاردى جەك كورەدى دەۋدى بىلدىرمەيدى. مەن بارلىق انالاردى قۇرمەتتەيمىن، سىيلايمىن، بىراق ءوزىمنىڭ انام ءۇشىن قولىمنان كەلگەن جاقسىلىقتىڭ ءبارىن جاسايمىن. مىنە، وسىنى ۇلتشىلدىق دەيدى». ۇلتتى بىرىكتىرەتىن ماسەلەلەر تۋرالى دا ءتۇرلى كوزقاراس بار. ء بىر زەرتتەۋشىلەر ۇلتتىڭ بىرلىگى – تەرريتوريادا دەسە، ەندى ءبىرى - ءدىن بىرلىگىن ءبىرىنشى ورىنعا قويادى. ەندى تاعى ءبىرى – ۇلتتى ۇيىستىراتىن - مادەنيەت پەن ەكونوميكا بىرلىگى دەپ كورسەتەدى. زەرتتەۋشىلەردىڭ ءبارى دەرلىك ۇلت نەگىزىنىڭ ءبىرىنشى شارتى ەسەبىندە - ءتىل بىرلىگىنەن قويادى. بۇلاردىڭ بارلىعىن دا جوققا شىعارمايمىن، بىراق مەنىڭ ويىمشا، ۇلت بىرلىگىنىڭ نەگىزى  - قان بىرلىگىندە دەپ ويلايمىن. ۇلت – تۋىسقاندىق جۇيەسى. سوندىقتان دا بىزدەر كەي ۋاقىتتا ءوز ۇلتىمىزعا قانشا رەنجىسەك تە، الشاق كەتە المايمىز، باسقا ۇلتقا اۋىستىرا المايمىز، جاماندىققا قيمايمىز، قىيىنشىلىق جاعدايدا ءبىر تۋدىڭ استىندا جينالىپ، مامىراجاي زاماندا تۋىستىعىمىزدى ۇمىتىپ تا كەتەمىز.

كەيدە ۇلتشىلدىق پەن ءپاتريوتيزمدى قاتار قويعىسى كەلەتىندەر دە بار. مەنىڭشە، بۇل ەكى ۇعىمنىڭ ماعىنالارى ەكى ءتۇرلى. پاتريوتيزم – جەكە ادامنىڭ ءوزى ازامات بولىپ تۇرعان ەلىنە دەگەن قاتىناسى، بايلانىسى جاعىنان باعالاناتىن مەملەكەتتىك يدەولوگيا بولسا، ۇلتشىلدىق – سول ۇلتتىڭ مەملەكەتى بولماسا دا ءومىر سۇرە بەرەدى.

بارلىق زەرتتەۋشىلەر ۇلتشىلدىقتىڭ ەكى ءتۇرىن كورسەتەدى. ءبىرىنشىسى – باسقالارعا ۇستەمدىك جۇرگىزۋشى ۇلتتىڭ ۇلتشىلدىعى، ەكىنشىسى – باسقا ەلدىڭ قولاستىنداعى ۇلتتىڭ ەركىندىك ءۇشىن كۇرەسۋدەگى ۇلتشىلىدىعى. قازاق ۇلتشىلدىعى ءومىر بويى ءوزىن قورعاۋ، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىن ساقتاپ قالۋ باعىتىنداعى ۇلتشىلدىق بولىپ كەلدى. قازىرگى قازاق ۇلتشىلدىعى دا قارسىلاستارىنىڭ جاپقان جالاسى مەن ويدان شىعارعان وسەكتەرىنە قاراماستان وسى باعىتتا قالدىق. بۇل – قازاق ۇلتشىلدىعىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى. باسقا ۇلتتارعا ۇلگى بولارلىق ەرەكشەلىگى.

مەنىڭشە، ۇلتشىلدىق – تۋا ءبىتتى قاسيەت. ول ءار ادامنىڭ جۇرەگىندە، قانىندا، مي قىرتىسىندا جاتادى. الايدا، ۇلتشىلدىق ۇرانى ۇلتتىڭ باسىنا اۋىر  جاعداي تۇسكەندە عانا كوتەرىلەدى، سول ارقىلى حالىقتىڭ باسى بىرىگىپ، وزدەرىن ساقتاپ قالۋ مۇمكىندىگىنە يە بولادى. قازاق حالقى ءوزىنىڭ از عانا عاسىرلىق تاريحىندا ۇلتشىلدىقتىڭ ءۇش كەزەڭىنەن ءوتتى دەپ ويلايمىن. ونىڭ ءبىرىنشىسى – قازاقتاردىڭ حالىق بولىپ قالىپتاسۋ كەزەڭى. مەن تاريحشى ەمەسپىن، بىراق بۇل كەزەڭنىڭ جىلناماسى - «باتىرلار جىرى» دەپ بىلەمىن. ۇلتشىلدىقتىڭ ەكىنشى كەزەڭى – جوڭعار شاپقىنشىلىعىنان باستالىپ، كەشەگى تاۋەلسىزدىككە دەيىنگى كەزەڭدى قامتيدى. بۇل – باسقا ەلدىڭ بوداندىعىنا قارسى كۇرەس جىلدارى مەن بوداندىقتان ازات بولۋ جولىنداعى ۇلت-ازاتتىق كۇرەسى. ۇلت رەتىندە ساقتالىپ قالۋ كۇرەسى ەكى عاسىرعا سوزىلدى. ال 20-عاسىردىڭ باسىنان باستالىپ، «الاشتىڭ» ساياسي كۇرەسىنە ۇلاسقان ءۇشىنشى كەزەڭ – قازاق ۇلتىنىڭ جەكە مەملەكەتىن قۇرۋ جولىنداعى كۇرەس كەزەڭى بولدى. بۇل كەزەڭ 1991 جىلعا دەيىن سوزىلدى. بۇلاردىڭ بارلىعى باسقا ۇلتتاردىڭ دا تاريحىندا بولعان كەزەڭدەر. الايدا قازاقستاندا وسىلاردان باسقا تاعى ءبىر كەزەڭ – كوپ ەلدەردە جوق، ەرەكشە ۇلتشىلدىق - بار سياقتى. ول – تاۋەلسىزدىك العان حالىقتىڭ ءوزىنىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى قايتارۋ، ۇلتتىق مەملەكەتىن قۇرۋ  كەزەڭى.

ەندى قازاقتىڭ قازىرگى ۇلتشىلدىعىنا كەلەيىك.

قازىرگى قازاق ۇلتشىلىعى دا حالىقتىڭ جۇزدەگەن جىلدار بويى قالىپتاسقان ەلشىلدىگىنىڭ، حالىقشىلدىعىنىڭ زاڭدى جالعاسى. ەگەر قازاق ۇلتشىلدىعىن كەزەڭدەرگە بولەر بولساق، قازىرگى ۇلتشىلدىقتى 1986 جىلعى كوتەرىلىس ومىرگە اكەلدى دەپ ەسەپتەيمىن. ولاردىڭ اشىق قارسىلىعى سول ۋاقىتتاعى مەملەكەت تاراپىنان جۇرگىزىلگەن، ادام ايتقىسىز ادىلەتسىز جازاعا  ۇشىراسا دا، 1989 جىلعى جاڭاوزەندەگى «جۇنتوستەردى قۋىپ شىعۋ» دەپ اتالاتىن ءىس ارەكەتكە جالعاستى. ال بۇل كۇرەستەردىڭ قازاق قوعامىنداعى ورنى مەن ىقپالى سۋىماي جاتقاندا، كەڭەس وكىمەتىنىڭ ىرگەسى شايقالىپ، ءاربىر ۇلت ءوزىنىڭ مەملەكەتىن قۇرۋ كەزەڭى كەلدى. بارشا قازاققا تۇسىنىكتى تاۋەلسىزدىك ۇرانى استىندا ۇلتشىلدىقتىڭ جاڭا ءتۇرى بوي كوتەردى. بۇل ۇلتشىلدىق ءىس-ارەكەتتىڭ باستى ەرەكشەلىگى مىنادى سياقتى. كەڭەس وكىمەتىندەگى بارلىق ۇلتتار (رەسپۋبليكالار) ۋاقىتى جونىندە دە، ماقساتى جانىندە دە، قولدانىلعان تاسىلدەرى جونىندە دە بىردەي ... سوندىقتان دا بۇل ۇلتشىلدىقتى، ءوز باسىم، «تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەس باعىتىنداعى ۇلتشىلدىق» دەر ەدىم. ايتا كەتۋ كەرەك، وسى كەزەڭدە مەملەكەتتىڭ بولاشاعى، دەموكراتيا ماسەلەسى دە باستى ۇرانداردىڭ ءبىرى بولدى، بىراق بۇرىنعى وتار ەلدەردەگى دەموكراتيالىق كۇرەس ۇلت-ازاتتىق كۇرەسپەن استاسىپ جاتتى. بىزدەر ەگەمەندى ەل بولعامىز كەلدى جانە سول ەلدىڭ ۇلتتىق-دەموكارتيالىق ەل بولۋىن قالادىق. «ۇلتشىل-دەموكراتتارمەن»،  قاتار وسى كەزەڭدەگى ۇلتشىلداردىڭ «ۇلتشىل-ەكولوگ»، «ۇلتشىل پانيسلاميست»، «ايقايشىل ۇلتشىل» دەگەن توپتارى دا پايدا بولدى. ولاردىڭ كەيبىرەۋلەرى ءالى كۇنگە دەيىن بار.

    قازاقستانداعى ۇلتشىلدىق ساياسي قوعامدىق كۇش ەسەبىندە قالىپتاسپاعان دا سياقتى، ەڭ باستىسى، قالىپتاسپايتىن دا سياقتى. بۇل پارودوكستىڭ نەگىزىندە – قازاق حالقىنىڭ ۇلتشىلدىعى جاتىر دەپ بىلەمىن. بارلىق قازاقتىڭ ويىندا جۇرگەندى ايتىپ، مۇددەسىن قولداعاننان ەشقانداي ەرەكشەلىك تاپپايسىڭ...ونى بارلىعى دا ءبىلىپ تە، كورىپ ءجۇر ەمەس پە؟ قىسقاسى، بارلىق قازاق ۇلتشىل بولعاندىقتان، ونىڭ ىشىندە جەكە ساياسي كۇش، جەكە توپ بولىپ قالىپتاسۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. ارينە، جەكە ادامدار مەن ۇلتتىق باعىتتا جۇمىس ىستەيتىن ءتۇرلى قوعامدىق توپتار ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى جۇيەلەپ، تالداپ، كەيبىر ساياسي وقيعالاردىڭ، وزگەرىستەردىڭ ۇلتقا تيگىزەتىن جاعىمدى نە جاعىمسىز اسەرىن كورسەتىپ، ونىڭ الدىن-الۋ جولدارىن ويلاستىرىپ، كەيبىر كەزەڭدەردە ۇلتتىق باعىتتا ءىس-اركەتتەر ۇيىمداستىرىپ ءجۇرىپ، «ۇلتشىل»، «ۇلت-پاتريوتى» دەگەن اتاق دا الدى.

    ۇلتشىلدىقتىڭ ناقتى ساياسي باعىت ەسەبىندە قالىپتاسپاۋىنىڭ ەكىنشى ءبىر سەبەبى – مەملەكەتتىڭ ۇلت ماسەلسەسى جونىندەگى ۇستانىمىنىڭ تۇراقسىزدىعى دەر ەدىم. 90-جىلداردىڭ باسىنداعى مەملەكەتتىك ۇستانىم جىل وتكەن سايىن بۋالدىرلانا باستادى. ءسوزىمىز دالەلدى بولۋ ءۇشىن 1990 جىلى جاريالانعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ەگەمەندىگى تۋرالى دەكلاراتسيانى» (1990 جىل، 25 قازان) الايىق. بۇل ماڭىزدى قۇجاتتا «...ۇلتتاردىڭ ءوزىن ءوزى بيلەۋ پراۆوسىن تاني وتىرىپ»، «...قازاق ۇلتىنىڭ تاعدىرى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتى ۇعىنا وتىرىپ، وسى دەكلاراتسيانى قابىلدايدى» «قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق مەملەكەتتىگىن ساقتاۋ، قورعاۋ جانە نىعايتۋ جونىندە شارالار قولدانادى» دەگەن سوزدەر بار بولاتىن. ال ءبىر جىلدان سوڭ قابىلدانعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگى تۋرالى» كونستيتۋتسيالىق زاڭنىڭ (1991 جىل، 16 جەلتوقسان) كىرىسپە بولىمىندە «قازاق ۇلتىنىڭ ءوزىن ءوزى بيلەۋ حۇقىن راستاي وتىرىپ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك تاۋەلسىزدىگىن سالتاناتتى تۇردە جاريالايدى» دەگەن جولدار بار. وسى ماڭىزدى قۇجاتتارداعى ۇلتتىق باعىتتاعى جولداردان سوڭ، زوبالاڭ زاماندا سىرت ەلدەرگە كەتكەن قازاقتاردىڭ كوشى-قون پروتسەسى باستالعاننان كەيىن، قازاق تىلىنە مەملەكەتتىك ستاتۋس ءبىر ەمەس، ەكى رەت (1989, 1997 جىلدار) بەرىلگەننەن كەيىن، لاتىن الىپپەسىنە كوشۋ تۋرالى اڭگىمە باستالعانان سوڭ، ت.ب.  80-جىلداردىڭ سوڭى مەن 90-جىلداردىڭ باسىندا قالىپتاسقان ۇلتتىق باعىتتاعى ۇيىمدار مەن ازاماتتىق توپتار ۇلتتىق ماسەلەنى شەشۋدى بيلىكتىڭ قولىنا بەرىپ، وزدەرىنىڭ ۇلتتىق باعىتتاعى جۇيەلى تۇردە جۇرگىزىپ كەلە جاتقان قوعامدىق ساياسي جۇمىستارىن كۇرت السىرەتىپ الدى.

ۇلتتىق ماسەلە كوتەرەتىن كۇشتەردىڭ ء«ۇيدى-ۇيىنە قايتىپ بارا جاتقانىن» بايقاعان، تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەس كەزەڭىندە ساۋساقتارىنىڭ ۇشىن قيمىلداتپاعان (بۇل سوزدەرىم ءۇشىن بۇگىنگى بيلىك يەلەرى ماعان رەنجىمەيتىن بولار دەپ ويلايمىن. شىندىق), كوپشىلىگى ورىس تىلىندە تاريەلەنىپ، ورىس مادەنيەتىمەن سۋسىنداعان بيلىك يەلەرى دابىراسىز-اق ۇلتتىق ماسەلەنى تۇمشالاپ، كەيىنگە – بەلگىسىز ءبىر بولاشاققا ىسىرىپ تاستاۋعا  كۇش سالدى.. ونىڭ اياعى مەملەكەت تاراپىنان «قازاقستاندىق ۇلت» جاساقتاۋ يدەياسىنا الىپ كەلدى دە، «دوكترينا داۋىنىڭ» ارقاسىندا عانا بۇل جاساندى يدەياعا توقتاۋ قويىلدى (ايتا كەتۋ كەرەك، كەڭەس وكىمەتى كەزىندە دە «سوۆەتتتىك ۇلت» جاساۋ تۋرالى ماسەلە كوتەرىلگەن بولاتىن. ونىڭ جۇزەگە اسپايتىنى، ناقتىراق ايتقاندا، ۇلتتىق رەسپۋبليكالار تاراپىنان قولداۋ بولماعاننان كەيىن، كەڭەستىك يدەولوگيا بۇل باعىتتاعى ناسيحات جۇمىسىن توقتاتۋعا ءماجبۇر بولعان). مەنىڭشە، قازىرگى – ۇلتشىلدىقتىڭ ەكىنشى كەزەڭى -  وسى ۋاقىتتا ومىرگە كەلدى.

قازىرگى قازاق ۇلتشىلدىعىنىڭ، شارتتى تۇردە، ءۇش باعىتى بار سياقتى. ءبىرىنشىسى – ۇلتسىزداندىرۋعا قارسى جۇمىستار. (شارتتى تۇردەگى ۇرانى – «قازاق ەكەندىگىمىزدى ۇمىتپايىق!») بۇل باعىتتى - اعارتۋشىلىق ۇلتشىلدىق دەپ تە اتاۋعا بولادى. اعارتۋشىلىق ۇلتشىلدىق ءبىزدىڭ ۇلتتىق مادەنيەتىمىزدى ازدىرۋعا باعىتتالعان باتىس مادەنيەتىنە (باتىس مۋزىكاسى، ءبيى، كينوسى، ارت-يسسكۋستۆاسى، ت.ب.), انا ءتىلىمىز بەن سالت-ءداستۇرىمىزدى جوعالتۋعا باعىتتالعان ورىس مادەنيەتىنە (اتا-تەگىمىزگە «-وۆ»، «-ەۆتەردىڭ» جالعانۋى، جاڭا جىلدى تويلاۋ، اراق ءىشۋ ءداستۇرى، ت.ب.), سوڭعى ۋاقىتتا  ۇلتتىق مەملەكەتىمىزدى حالىقارالىق ترانسكورپوراتسيالاردىڭ قولبالاسىنا اينالدىرۋعا باعىتتالعان جاھاندانۋعا قارسى باعىتتالعان ءىس-ارەكەتتەر. ۇلتشىلدىقتىڭ بۇل باعىتىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ەشقانداي ۇيىمدار مەن قوزعالىستاردىڭ قاجەتى جوق، سەبەبى باستى جۇمىستاردى قازاق ءتىلدى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى مەن زيالى قاۋىمنىڭ وكىلدەرى اتقارۋدا. قاراپايىم حالىققا ۇلتشىلدىق بۇل ءتۇرى تانىس تا، تۇسىنىكتى، سوندىقتان «اعارتۋشى ۇلتشىلدىقتىڭ»  كوتەرگەن ماسەلەلەرىن قازاقتىڭ دەنى قولدايدى جانە  قوسىلادى. بۇل باعىتقا قارسىلارعا – كوسموپوليتتىك كوزقاراس ۇستانعان جاندار مەن ورىستانۋ اۋرۋى ءوتىپ كەتكەن ادامدار جاتادى. كەيدە ۇلتسىزداندىرۋعا قارسى ۇراندار پارلامەنت قابىرعاسىنان دا كورىنىس تابادى (بۇاقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا جالاڭاش دەنە مەن جىنىستىق قاتىناستى كورسەتۋگە تىيىم سالۋ، قازاقستاندىق جەتىم بالالاردى شەتەلدىك ازاماتتارعا بەرمەۋ، كوپ ايەل الۋعا رۇقسات بەرۋ، ت.ب.)

ەكىنشى باعىت – ۇلتتىق مەملەكەتتى قۇرۋ باعىتىنداعى ۇلتشىلدىق. بۇل «مەملەكەتشىل ۇلتشىلدار» – ۇلتشىلدىقتىڭ ساياسي سيپاتتاعى باعىتىن جۇرگىزۋدە. ۇلتتىق مەملەكەتتى جاساقتاۋ، ورناتۋ ءۇشىن بۇل باعىتتى جۇزەگە اسىرۋدى ماقسات ەتىپ قويعان ساياسي كۇشتەر نە بيلىكتى الۋلارى كەرەك، نەمەسە قازىرگى بيلىكتى وزدەرىنىڭ مۇددەلەرىنە كوندىرۋدىڭ جولدارىن ىزدەۋلەرى كەرەك. ارينە، ۇلتتىق مەملەكەتتى ورناتۋ ءۇشىن جاڭا زاڭدار قابىلداۋ نەمەسە نەگىزگى زاڭدارعا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ دە قاجەت. قىسقاسى، بۇل باعىتتاعى جۇمىستىڭ تۇرلەرى وپپوزيتسيالىق پارتيالاردىڭ جۇمىس تۇرلەرىنە ۇقسايدى. سوندىقتان بولۋى كەرەك، ۇلتشىلدىقتىڭ وسى جولىن ۇستانعان ازاماتتار وپپوزيتسيالىق پارتيالاردا دا كەزدەسەدى. كەيدە بيلىكتىڭ ساياساتىنا قارسى وپپوزيتسيالىق پارتيالارمەن بىرگە دە شىعادى. سوڭعى ۋاقىتتا وپپوزيتسيالىق كۇشتەردىڭ جەتەكشىلەرى مەملەكەتشىل ۇلتشىلداردى وزدەرىنىڭ جاعىنا تارتۋ ساياساتىن دا جۇرگىزدى. مەملەكەتشىل ۇلتشىلدار ساياسي كۇش رەتىندە قالىپتاسپاعانمەن جىل سايىن قولداۋشىلارى كوبەيىپ كەلە جاتقانى انىق. ولاردىڭ بيلىك باسىندا وتىرعاندارعا قوياتىن تالاپتارى دا ساياسي سيپاتتا بولىپ كەلەدى. بيلىكتىڭ ۇستالاتىن جەرى دە وسى «قازاق مەملەكەتى» جونىندەگى ماسەلە دەپ ويلايمىن. بىزدەر ءالى كۇنگە دەيىن ءدۇبارا كۇيدە كۇن كەشۋدەمىز: اتا-بابامىز اڭساعان قازاق مەملەكەتىن قۇردىق پا (وندا رەسپۋبليكانىڭ اتى نەلىكتەن «قازاق مەملەكەتى" ەمەس؟), الدە بۇرىنعى كەڭەس جۇيەسىنەن ءبولىنىپ شىعىپ، قازاقستاندىقتاردىڭ رەسپۋبليكاسىن جاساقتادىق پا؟  ايتا كەتۋ كەرەك، قازاق حالقىنىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن جەكە مەملەكەتتىڭ قۇرىلۋى جولىنداعى ءۇشىن كۇرەسكە تەك قانا قازاقتار قاتىستى...بۇل ماسەلە جونىندە پرەزيدەنت سوڭعى جولداۋىندا عانا العاش رەت ءبىر اۋىز ءسوز ايتقانى كوپشىلىكتى ۇمىتتەندىرىپ تاستادى دەپ بىلەمىن.

ءۇشىنشى باعىت – مازاسىز (ەموتسيونالدى) ۇلتشىلدىق (مەنىڭ شارتتى تۇردە بەرگەن «تەرمينىمە» قاراپ، بۇل باعىتتىڭ جاعىمسىز سيپاتى بار دەپ ويلاپ قالماۋلارىڭىزدى سۇرايمىن. د.ك.). ۇلتشىلدىقتىڭ بۇل باعىتى ەڭ كوپ تارالعان جانە بيلىك تاراپىنان دا، ورىس ءتىلدى ۇيىمداردىڭ تارپىنان دا كوپ سىنالعان. بۇل باعىتتاعى ۇلتشىلدار ۇلتتىق ماسەلەنىڭ شاماسى كەلگەنشە بارلىق سالاسىنا ارالاسقىسى كەلەدى. بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا ۇزدىكسىز «اشىق حاتتار» جاريالاپ، «قازاقتى بىرەۋلەر ساباپ كەتىپتى» دەگەن حابار شىقسا، سول جەردەن تابىلىپ، جيىندار ۇيىمداستىرىپ، بيلىكتىڭ قازاق ۇلتىنا قاتىستى جاڭساق باسقان قادامىنا دەر كەزىندە سىن ايتىپ، قاجەت بولسا «اتتان» سالىپ وتىراتىن دا وسىلار. بۇلاردىڭ ءىس-ارەكەتتەرى حالىققا تۇسىنىكتى جانە اشىق قولداۋعا يە دەپ ويلايمىن. تەك قانا كەيبىر اسىعىس جاساعان ءىس-قيمىلدارى سىنعا ۇشىراعانى بولماسا، ۇلتتىق ماسەلە جونىندە قازاق مەنتاليتەتىنە ساي  قوعامدىق كوزقاراس قالىپتاستىراتىن ۇلكەن كۇش دەپ ايتۋعا تولىق بولادى.

بايقاپ قاراساڭىز، العاشقى، اعارتۋشىلىق ۇلتشىلدىق، زيالى قاۋىمنىڭ ەنشىسىنە ءتيىپتى دە، «مەملەكەتشىل ۇلتشىلدىق» - ساياسي ساۋاتى بار، حالىقتىڭ اراسىندا دا، بيلىكتىڭ اراسىندا دا بەلگىلى ءبىر بەدەلگە يە بولعان، تاجىريبەلى ساياستكەرلەردىڭ جۇمىسى بولسا، «ايقايشىل ۇلتشىلدىق» - قاراپايىم حالىقتىڭ اراسىنان شىققان، ۇلت ماسەلەسى جونىندە باستارىنان ءسوز اسىرعىسى كەلمەيتىن، شىدامسىز دا، اقجۇرەك ازاماتتارعا بۇيىرىپتى. ارينە، مەن ساياساتتانۋشى ەمەسپىن، سوندىقتان، تاعى دا قايتالايمىن،  بۇلاردىڭ ءبارى - شارتتى ءبولىنىس.

قازىرگى كەزەڭدە ءبىز ءۇشىن ەڭ باستى باعىت – مەملەكەتشىل ۇلتشىلدىق. ارينە، ءۇش باعىتتا تا ساليقالى، بايسالدى، ساياساتكەرلەر قاجەت. دەگەنمەن، اعارتۋشى ۇلتشىلدار دا، مازاسىز ازاماتتاردىڭ  دا  باستى مىندەتى – ۇلتتىق نەگىزدەگى مەملەكەتتى جاساقتاۋ، «قازاق مەملەكەتى» دەگەن تاريحي اتاۋدى قايتا الىپ كەلۋ دەپ ويلايمىن. 

بىزگە ساليقالى ۇلتشىلدىق كەرەك. ساليقالى ۇلتشىلدىقتى ساليقالى ادامدار عانا جاساي الادى. مارقۇم بولاتحان تايجان اعامىزدىڭ 2005 جىلى ۇلتشىلداردىڭ قاتارىنا قوسىلۋىنىڭ ءوزى قازاق قوعامىنا جاڭا ءبىر لەپ، جاڭا ءۇمىت الىپ كەلدى. ۇلتشىل ازاماتتاردىڭ بەينەلەرىنىڭ، بەدەلدەرىنىڭ جوعارى دەڭگەيگە كوتەرىلۋى – ۇلتشىلدىقتى دا سونداي دەڭگەيگە كوتەرەتىنى ءسوزسىز. بىزدەر ۇلتشىلدىق تۋرالى قالىپتاسقان قاتە كوزقاراستى (باسقا ۇلتتاردىڭ جاۋى ەسەبىندەگى) ساليقالى، مادەنيەتتى ءىس-ارەكەتتەر ارقىلى وزگەرتۋىمىز قاجەت. ايتا كەتۋىمىز كەرەك، ۇلتشىلداردىڭ جاعىمسىز بەينەسىن قالىپتاستىرۋ جۇمىسى  توقتاۋسىز ءجۇرىپ جاتىر. بىرەۋلەر ولاردى رەتروگراد، كەرتارتپاشىل، باياعى فەوداللدىق زاماندى اڭساۋشىلار رەتىندە كورسەتۋگە كۇش سالسا، ەندى بىرەۋلەر - «راديكالشىل»، ء«دىنشىل»، كەرەك دەسەڭىز «راسيست» بەينەلەرىن بەرۋدە (قازاق ۇلتشىلدىعى ەشقاشان باسقا ۇلتتارعا قارسى باعىتتالعان ەمەس. كەرەك دەسەڭىز 90-جىلداردا ورىستاردى كەڭەس وداعىنىڭ بارلىق دەرلىك جەرلەرىندە «كولونيزاتورلار»، «اگرەسسورلار» دەپ اتاپ جاتقاندا، ءبىزدىڭ ۇلتتىق ۇيىمدار بۇنداي سوزدەردى قولدانعان جوق).

مەنىڭ ويىمشا، ۇلت جويىلمايىنشا، ۇلتشىلدىق تا قوعامدىق ومىردەن، ساياسات ساحناسىنان كەتپەيدى. ءار كەزەڭگە ساي ولاردىڭ نەگىزگى ماقساتتارى، سوعان وراي سول ماقساتقا جەتۋ تاسىلدەرى وزگەرىپ وتىرادى. ۇلتشىلدىقتىڭ قازىرگى ماقساتى انىق، ول – بوداندىق كەزىنەگى جوعالعان ۇلتتىق  قۇندىلىقتاردى جاڭعىرتۋ جانە ۇلتتىق مەملەكەت قۇرۋ.

دوس كوشىم، "ۇلت تاعدىرى" قوزعالىسىنىڭ جەتەكشىسى

Abai.kz