قازاق وت پەن سۋدى ءتىلسىز جاۋ دەيدى. ءبىزدىڭ ەلدە كوكتەم تۋسا وزەن بويىنداعى ەلدى مەكەندەردى سۋ باساتىنى ادەتكە اينالىپ بارادى. 2010 جىلى ناۋرىز تۋا الماتى وبلىسىنداعى قىزىلاعاش اۋىلىن تۇگەلدەي سۋ شايىپ كەتتى. سۋ بوگەنى جارىلىپ، قويمادان اققان سۋ تاسقىنى سالدارىنان 150 ادام ءىزىم قايىم جوعالدى دەگەنىمەن،  رەسمي اقپارات 37 ادام تاسقىن قۇربانى بولدى دەپ مالىمدەدى. 146 ءۇي قيراپ، اۋىلدىڭ مال باسى تۇگەلگە جۋىق تاسقىننان قىرىلدى. بيلىك اپات سالدارىن جويۋعا 1 ميلليارد  تەڭگە ءبولدى. بۇل توتەنشە جاعدايلار مينيسترلىگىنە ۇلكەن ساباق بولۋى ءتيىس ەدى. سول جىلى شىعىس قازاقستان وڭىرىندە دە قىزىل سۋ ءجۇردى. جالپى ەسەپپەن 11 مىڭنان استام مال باسى شىعىن بولدى. ادام شىعىنى بولماعانىمەن كوپتەگەن ۇيلەر تۇرۋعا جارامسىز بولىپ قالدى. تاسقىن سالدارىن جويۋعا قاجەتتى قارجى 10,2 ميلليارد تەڭگە دەپ ەسەپتەلگەن.  كەلەسى جىلىندا باتىس قازاقستان وبلىسىندا سۋ تاسىدى. تاسقىننان كەلگەن شىعىن 10 ميللياردتان اسادى دەپ ەسەپتەلدى.  2012 جىلى وڭتۇستىك قازاقستاندا بولعان سۋ تاسقىنى سالدارىنان 500گە جۋىق تۇرعىن ءۇي ءبۇلىندى. سۋ ارنالارىن تاسقىنمەن جاعالاسىپ ءجۇرىپ بەكىتتىك تاعى. حالىق سول جىلعى سۋ تاسقىنىن ەلۋ جىلدا بولماعان اپات دەدى. سانامالاپ كەلەر بولساڭىز وڭتۇستىكتەگى سىر داريا، شاردارا سياقتى وزەندەردىڭ جىل سايىنعى تاسقىنىنان وزەن بويىنداعى ەلدى مەكەندەر زارداپ شەگىپ جاتادى. بىلتىر ايماقتاردا ايتارلىقتاي تاسقىن بولا قويماعاندىقتان با، بيىل تجم تىم سىلبىر قيمىلدادى. كوكپەكتىنى تاسقىن الدى 30 ناۋرىزدا. قاراعاندى وبلىسى، بۇقار جىراۋ اۋدانى، كوكپەكتى اۋىلىندا قىزىلاعاشتاعى جاعداي قايتالاندى. ارناسىنان اسىپ جاتقان وزەنگە جىرىلعان بوگەن سۋى قوسىلىپ 300-گە جۋىق ءۇيدى سۋ قيراتىپ كەتتى. بەس ادام قازا بولدى.  مال – مۇلىكتىڭ  شىعىنى الدىن الا ەسەپ بويىنشا 1 ميللياردتان اسادى دەلىندى. ءساۋىر تۋعالى بەرى ورتالىق وڭىرلەردە، استانا قالاسى ماڭىنداعى اۋىلداردا، اقمولا وبلىسىنىڭ كوپتەگەن ەلدى مەكەندەرىندە سۋ اپاتى تىركەلىپ جاتىر. مينيستر ۆلاديمير بوجكو اپات بولعان اۋىلدارعا ىلعيدا كەشىگىپ جەتىپ، قايىقپەن «سەرۋەن» قۇرۋدان ارىگە بارا المادى.  وسىنشاما وقيعالاردىڭ ءبارى دە تجم-نىڭ قاۋقارسىزدىعىنا، قانداي دا ءبىر وقىس وقيعانىڭ الدىن الۋعا دايىن ەمەس ەكەنىنە جەتكىلىكتى دالەل.

ءساۋىردىڭ 18-ىندە قاراعاندى پروكۋراتۋراسى كوكپەكتى ىسىنە قىلمىستىق ءىس قوزعادى. اتالعان وقيعاعا بايلانىستى  كەشە كوكپەكتى سەلوسىنىڭ اكىمى سمايلوۆ پەن اۋداندىق تجب باسشىسى تۋليكوۆقا قىلمىستىق ايىپ تاقتى. سونداي – اق بوگەننىڭ قازىرگى يەسى بولىپ وتىرعان «شاڭىراق» جشس-ىمەن،   جالعا الىپ پايدالانعان «تابيعات21» فيرماسى وكىلدەرى دە جاۋاپكەرشىلىك جازا ارقالايتىن بولادى دەدى. ءبىر اياعىن ءوز اقىلىمەن باسسا، ەكىنشى اياعىن جوعارىنىڭ بۇيرىعىمەن باساتىن اۋدان – اۋىل اكىمدەرىندە نە قاۋقار بار، جۇمساق كرەسلودا وتىرعاندار ودان ساباق الا قويمايدى. اپات ورىن العان العاشقى كۇندەردە  مينيستر بوجكو سۋ قويماسىنىڭ يەسى كىمگە تيەسىلى ەكەنىن «ايتا الماي» قارا تەرگە تۇسكەن. ءاۋ باستا بوگەن يەسى  پارلامەنت ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى راۋان شاەكين دەگەن سىبىس شىققان. ويتكەنى ونىڭ اكەسى ميحايل كوكپەكتى سەلوسى سۆەردلوۆ بولىپ تۇرعان كەزدە كەڭشار ديرەكتورى بولعان. دەگەنمەن ءدال وسى اپاتقا بايلانىستى شاەكيندەر «قاتىسىمىز جوق» دەپ انت-سۋ ءىشىپ وتىر.  

قالاي دەسەك تە سۋ قويماسىندا وسىرىلگەن بالىقتىڭ قىزىعىن نە اۋىل اكىمى كورمەگەن، نە اۋداندىق تجب باستىعى كورمەگەن. اۋىل ادامدارى دا بوگەن يەسى ءبىر «دوكەي» ەكەنىن ايتقانىمەن اتىن اتاۋدان قورقادى.

نۇرعالي نۇرتاي

Abai.kz