«ەۋرازيالىق يدەيا تەوريا رەتىندە XIX عاسىردا پايدا بولدى. بىراق، بۇگىن ونىڭ ولشەمى مۇلدەم بولەك. ەۋرازيالانۋ – بۇل XXI عاسىردىڭ يدەياسى. بۇل بولاشاقتىڭ يدەياسى. بۇل بۇگىنگى تاڭدا جاھاندانۋدىڭ ءوزى تالاپ ەتىپ وتىرعان ينتەگراتسيالىق ۇدەرىستەردىڭ تاجىندەگى الماس. وسى يدەيانى سىناۋشىلار دا بار. الايدا، مەنىمشە، بۇل يدەيا ىسكە اسىرىلىپ جاتىر. قازىر جۇمىس ىستەپ تۇرعان ءۇش قۇرىلىم – ەۋرازەق، اوسشك جانە شىۇ – بۇل ەۋرازيالانۋدىڭ بولاشاعىن قالايتىن ءۇش ىرگەتاس»،- دەدى مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ 2006 جىلدىڭ 26-شى مامىرىندا ل. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۇۋ-ءدىڭ ستۋدەنتتەرىنىڭ الدىندا سويلەگەن سوزىندە.

ال، ەلباسى ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلدىعىنا ارنالعان سالتاناتتى كەشتە بىلاي دەدى: «ورتاق ەكونوميكالىق كەڭىستىكتىڭ ناتيجەسىندە قازاقستان ءوزىنىڭ گەوەكونوميكالىق جاعدايىن جاقسارتىپ، ورتالىق ازيا ەلدەرىنىڭ اراسىنان ءبىرىنشى بولىپ قۇرلىقتىق تۇيىقتىقتان شىعادى». بۇعان بۇگىن دالەلىمىز بار ما؟ كەدەن وداعى جۇمىسىن باستاعان ۋاقىتتان بەرى وسى وداققا مۇشە-مەملەكەتتەردىڭ ءوزارا ساۋدانىڭ ءوسىمى ايتارلىقتاي ۇلعايدى. ماسەلەن، 2010 جىلدان 2013 جىلدىڭ قىركۇيەگىنە دەيىنگى كەزەڭدە كەدەن وداعىنداعى ءوزارا ساۋدانىڭ ورتاشا جىلدىق ءوسۋ قارقىنى 15,8 پايىزدى قۇرادى. قازاقستاننىڭ ەكسپورتىنىڭ قۇرىلىمىندا جىل سايىن قايتا وڭدەلگەن ونىمدەردىڭ ۇلەسى ارتا تۇسۋدە. مىسالى، كەدەن وداعى ەلدەرىنە ەكسپورتتالعان قايتا وڭدەلگەن ونىمدەردىڭ كولەمى 2009 جىلمەن سالىستىرعاندا 2012 جىلى 2,5 ەسەگە ۇلعايىپ، 4 ملرد. اقش دوللارىن قۇرادى. سونىڭ ناتيجەسىندە، ونىمدەر ەكسپورتىنداعى قايتا وڭدەلگەن تاۋارلار ۇلەسى 44,9 پايىزدان 58,9 پايىزعا كوبەيدى.

وڭدەلگەن دايىن تاۋارلاردىڭ ەكسپورتىنا مىنالار جاتادى: قۇبىرلار، شاعىن قۇبىرلار مەن پروفيلدەر، جۇك اۆتوكولىكتەرى، مويىنتىرەكتەر، قۇبىر جەلىسىنە ارنالعان ارماتۋرالار، فوسفيناتتار، اككۋمۋلياتورلار، مىستان جاسالعان سىمدار، كونديتەرلىك ونىمدەر جانە شوكولاد، ماقتا تالشىعى، ۇن. اتاپ ايتارلىعى، وتاندىق كونديتەرلىك كومپانيالار كەدەن وداعى ەلدەرىنە شىعاراتىن ەكسپورتىنىڭ كولەمىن ءۇش ەسەگە دەيىن ارتتىردى. «كەدەن وداعىنداعى ارىپتەستەرىمىزدەن ساۋدا-ساتتىق باسەكەسىندە ءبىز ۇتىلىپ جاتىرمىز دەگەن سوزدەرگە يلانباعان ابزال. قاراپايىم عانا ءبىر مىسال. ءبىزدىڭ كومپانيالارىمىز رەسەي مەن بەلارۋسقا شىعاراتىن كونديتەرلىك ونىمدەرى مەن شوكولاد ەكسپورتىن 3 ەسەگە، جۇك اۆتوكولىكتەرىن جەتكىزۋدى 17 ەسەگە ارتتىردى. تسەمەنتتىڭ ەكسپورتى دا 16 ەسەگە ۇلعايدى»،- دەدى پرەمەر-ءمينيستردىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى باقىتجان ساعىنتاەۆ ورتالىق كوممۋنيكاتسيالار قىزمەتىندەگى بريفينگتە.

بيزنەس جۇرگىزۋگە قولايلى جاعداي تۋعىزۋ جانە كەدەن وداعى اياسىندا ءوزارا ساۋدانى ىرىقتاندىرۋ ءبىزدىڭ كاسىپكەرلەرگە داعدارىس كەزەڭىندە وزدەرىنىڭ دايىن تاۋارلارىن ساقتاپ قانا قويماي، ولاردىڭ جەتكىزۋ كولەمىن وسىرۋگە مۇمكىندىك بەردى. قازىرگى كەزدە كوپتەگەن وتاندىق دايىن ونىمدەر ءۇشىن كەدەن وداعى ۇلكەن تۇتىنۋ نارىعى بولىپ وتىر. ءونىم وندىرۋشىلەر اتاپ ايتقانداي، كەدەندىك ءراسىمنىڭ جوقتىعى، تەحنيكالىق ءتارتىپ پەن سەرتيفيكاتتاردى ۇيلەستىرۋدىڭ ارقاسىندا وتاندىق شاعىن جانە ورتا بيزنەس وكىلدەرى ەكسپورتتى ۇلعايتىپ، ءوندىرىسىن جەتىلدىرىپ جانە باسەكەگە قابىلەتتىلىگىن ارتتىرا تۇسۋدە. قالاي دەسەك تە، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق قۇرۋدىڭ نەگىزى بولىپ تابىلاتىن كەدەن وداعى ءوزىنىڭ تيىمدىلىگىن كورسەتتى. 2009 جىلدان بەرى ەلىمىزدىڭ كەدەن وداعى مەملەكەتتەرىمەن اراداعى جىلدىق تاۋار اينالىمى 88,3 پايىزعا ءوستى. ال باسقا ەلدەرمەن سالىستىرعاندا بۇل كورسەتكىش 47,9 پايىزعا دەيىن كوبەيگەن. ياعني، قازاقستاننىڭ باستاماسىمەن قۇرىلعان ينتەگراتسيالىق بىرلەستىك ءوزارا ساۋدا-ساتتىقتىڭ قوزعاۋشىسىنا اينالىپ وتىر.

بۇل يدەيا ەۋرازەق-تىڭ پوستكەڭەستىك كەڭىستىكتەگى ەڭ ءساتتى جوبالاردىڭ ءبىرى ەكەنىن كورسەتەدى. قازىرگى تاڭدا كەدەندىك «ۇشتىكتەگى» ارىپتەس-ەلدەردىڭ باسشىلارى دا، حالىقارالىق ساراپشىلار دا مۇنى راستاپ كەلەدى. ماسەلەن، بەلارۋس رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى الەكساندر لۋكاشەنكو نۇرسۇلتان نازارباەۆتى «ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق قاۋىمداستىقتىڭ نەگىزگى قوزعاۋشى كۇشى» دەپ اتادى. سونداي-اق، رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين ەلباسىمىزدىڭ ەۋرازيالىق ينتەگراتسياعا قوسقان ۇلەسىنە قاتىستى مىناداي باعا بەردى: «نۇرسۇلتان نازارباەۆ ارقاشان ينتەگراتسيالىق ۇدەرىستەردىڭ نەگىزگى جاقتاۋشىسى بولىپ كەلەدى. كەدەن وداعىن قۇرۋداعى، جالپى العاندا، تمد كەڭىستىگى مەن ەۋرازەق-تا ءوزارا قارىم-قاتىناستارىمىزدى نىعايتۋداعى ونىڭ ءرولىن باسقاشا باعالاۋ مۇمكىن ەمەس. ول شىۇ، ەقىۇ جانە باسقا دا حالىقارالىق ۇيىمداردا ۇلكەن بەدەلگە يە».

ال، 2012 جىلى استانادا وتكەن ءبىرىنشى نازارباەۆ وقۋلارىنا كەلىپ، بيىك مىنبەردەن ءسوز سويلەگەن يتالياداعى «Vox Populi» عىلىمي-زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ پرەزيدەنتى ەرماننو ۆيزينتاينەر ەۋرازەق-تى «جاھاندىق ماسشتابتاعى ترانسۇلتتىق جوبا» دەپ اتادى. «قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆقا جارناما جاساۋدىڭ قاجەتى جوق. سەبەبى، ونىڭ ۇسىنعان ەۋرازەق سياقتى يدەياسى از عانا ۋاقىتتا جۇزەگە اسىرىلىپ، جاھاندىق ماسشتابتاعى ترانسۇلتتىق جوباعا اينالدى. بۇگىنگى استانا جاڭا ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ نەگىزگى ەكى تىرەگىنىڭ ءبىرى دەۋگە بولادى»،- دەدى ول حالىقارالىق فورۋمدا سويلەگەن سوزىندە.

ءامىرلان ءالىمجان

abai.kz