بۇگىندەرى مەكتەپ وقۋلىقتارىنان «بەسەۋدىڭ حاتى» دەگەندى جاقسى بىلەمىز. بىراق «التاۋدىڭ حاتى» تۋرالى وندا دەرەك كەزدەسپەيدى. شىنتۋايتىندا، ع.ىسقاقوۆ، ءى.قابىلوۆ، ج.ارىستانوۆ، ع.توعجانوۆ، ب.ايباسوۆ، و.جاندوسوۆ سياقتى الاش ازاماتتارى جازعان سوڭعى حاتتىڭ مالىمەتتەردىڭ بۇگىنگى تاريحتاعى ماڭىزى زور. ويتكەنى وندا ادام باسىنان باستاپ مال شىعىنىنا دەيىن ناقتى ستاتيستيكالىق دەرەكتەر كەلتىرىلگەن. ونداعى دەرەكتەر «اسىرا سىلتەۋ بولماسىن، اشا تۇياق قالماسىن» دەگەن گولوششەكيننىڭ ساياساتى بويىنشا قولدان جاسالعان اشارشىلىقتان، قازىر ايتىلىپ جۇرگەندەي ءبىر جارىم ەمەس، ەكى جارىم ميلليون قازاق قىرىلعانىن ايعاقتايدى. 

سول سەكىلدى تاريحي وقۋلىقتاردان الاش قوزعالىسى تۋرالى بىلە الامىز، الايدا وندا الاش لەگيونەرلەرى جونىندە مالىمەت جوق. 

سوعىس كەزەڭىندە دە تالاي ەرلىگىمەن كورىنىپ، تانىلعان جەرلەستەرىمىزگە ءوز كەزەڭىندە اتاق بەرىلمەدى. رەيحستاگقا تۋ تىككەن قوشقارباەۆتىڭ ءوزى تاۋەلسىزدىكتەن كەيىن مويىندالدى. ال تاريح قالتارىسىندا كورىنبەي قالعان، مويىندالماعان  باتىر دا قايسار اتا-بابامىز ءالى قانشاما؟

جالپى، تاۋەلسىزدىك العالى بەرى كەشەگى وتكەنىمىزگە دۇرىس باعا بەرە الماۋىمىزدىڭ سەبەبى نەدە؟ نەگە بۇلاي بولدى؟ ماسەلەن، رف پرەزيدەنتى ۆ.پۋتين رەفەرەندۋم قورتىندىسىن الەم مويىنداماعانىنا قاراماي كەشە ءوز تاريحشىلارىنا «وسى جىلدىڭ 15 تامىزىنا دەيىن قىرىمنىڭ بۇگىنى تۋرالى رەسەي تاريحىنا ەنگىزىڭدەر، كارتادان ورنىن بەلگىلەڭدەر» دەپ تاپسىرما بەردى. 

ال ءبىز بۇكىل الەممەن قاتەلىگى مەن زيانى ابدەن اشكەرلەنگەن كەشەگى جۇيەدەگى تاريحىمىزدى زەرتتەپ، ونى وقۋلىقتارىمىزعا ەنگىزۋدە نەگە جاسقانشاقتايمىز؟

 

وقۋلىقتا جوق شىن تاريح كوركەم جانە دەرەكتى زەرتتەۋلەردە بار

 

– سۇيەگى قۋراپ قالعان جوڭعارلاردى دۇشپان دەپ ايتا بەرەمىز، ودان جالىقپايمىز، كينو دا تۇسىرەمىز. قۇدى قازاقتىڭ جوڭعاردان باسقا دۇشپانى بولماعانداي. شىندىعىندا ءبىز كەشە جوڭعاردان ەمەس ورىستىڭ بودانىنان قۇتىلىپ، تاۋەلسىزدىك الدىق. سوندىقتان وسى كەزەڭ ءجىتى زەرتتەلۋى ءتيىس. الايدا بۇل ارادا تىزگىن تارتقىزىپ تۇرعان جايتتار بار. ەتنوتسيد، ياعني ءبىر ۇلتتى قولدان جويۋ ءىسى ەكى رەت جۇرگىزىلدى. سول اشارشىلىق كەزەڭدەرىنىڭ ءوزى بىزدە شالا-پۇلا زەرتتەلگەن. وعان تاريحشىلار كىنالى ەمەس. بايقاپ وتىرساڭىز، كسرو قۇرامىنداعى كەزەڭىمىز ءالى دۇرىس اشىلعان جوق. ەلىمىزدە تاريحپەن شۇعىلداناتىن ماماندار جوق ەمەس، بارشىلىق. بۇگىندەرى تاۋەلسىز تاريحشىلاردىڭ ارقاسىندا وتكەنىمىزدىڭ تالاي اقتاڭداق بەتتەرى اشىلىپ، بەتكە ۇستارلىقتاي زەرتتەۋلەر دۇنيەگە كەلىپ جاتىر. بىراق ولار مەكتەپ وقۋلىقتارىنا ەنگىزىلمەگەن. ونى تاريحشىلار شەشپەيدى. ال مەكتەپ جاسىنان وقىپ-ءتۇيىپ وسپەگەن سوڭ جاس ۇرپاق تاريحتى كەيىننەن ءتۇسىنىپ الادى دەۋ قاتە. ەگەر تاريحي سانامىزدى، ساياسي كوزقاراسىمىزدى دامىتقىمىز كەلسە، زەرتتەلگەن، گازەت بەتتەرىنە جاريالانعان تاريحي فاكتىلەردى وقۋلىقتارعا ەنگىزۋ قاجەت. ال وعان دەيىن بىزگە تاۋەلسىز ساراپشىلاردىڭ، جازۋشىلاردىڭ ەڭبەكتەرىنە سۇيەنگەن ءجون، ودان باسقا امال جوق. 

 بيلىك كوپەتنوس تۇراقتىلىعى ءۇشىن الاڭداپ، وتكەننەن قاشقاقتايدى

ء نابيجان مۇحامەتقاليۇلى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى:

– XX عاسىردا كوپ ساياسي قاتەلىكتەر كەتتى. قازاق حالقى ءۇشىن زاردابى دا زوبالاڭى دا مول بولدى. وعان بەلگىلى ءبىر ۇلت كىنالى ەمەس، بۇگىن كوزى جويىلعان ساياسي جۇيە ايىپتى. سوندىقتان وسى جۇيە قاتەلىكتەرىن بۇگىنگە ساباق، تاجىريبە بولۋى ءۇشىن اشىپ كورسەتۋ ماڭىزدى. بىراق، مەنىڭشە، كوپەتنوستار تۇراقتىلىعى كەڭىستىگىنە اينالىپ وتىرعان قازاقستان بيلىگىندە وسى كەزەڭدەگى زەرتتەۋلەر ەتنوستاردىڭ اراسىنا سىزات تۇسىرەدى دەپ قورقاقتايتىن سىندى. سوندىقتان يدەولوگياعا جەتەكشىلىك ەتەتىن مەكەمەلەر كسرو كەزەڭىندەگى قازاقستان جايلى كوپ ايتقاندى، اسىرەسە جامان قىرىن كورسەتۋدەن تارتىنشاقتايدى. ارينە، بۇل دۇرىس ەمەس. بۇكىل الەم باعاسىن بەرگەن سوتسياليستىك جۇيەگە ءوز تاراپىمىزدان باعا بەرۋدە تۇرعان دانەمە جوق. كەرىسىنشە، سول زاماندى بۇگىنگى زامانمەن سالىستىرۋدا تاۋباعا كەلەر ەدىك. وسى جاعىنان العاندا، سوتسياليستىك جۇيەنى ءجىتى زەرتتەۋ، ونىڭ قاتەلىكتەرىن وقۋلىقتارعا ەنگىزۋ قازىرگى قوعام مەن بيلىك ءۇشىن دامۋىمىزدىڭ وتە ءتيىمدى تەتىگى بولار ەدى. ءتىپتى، قىتاي ماونىڭ ساياساتىن سىنعا الا وتىرىپ، ساياسي جۇيەگە جاڭا رەڭك ەنگىزىپ، باسقاشا دامۋعا مۇمكىندىك الىپ وتىر. دەمەك، تاريحي شىندىق جاريا بولمايىنشا، دامۋدىڭ دۇرىس جولىن تابا دا المايمىز. وسىنى بىزدەگىلەر دۇرىس ءتۇسىنۋى شارت.