ەلباسىنىڭ وقۋشىلار جانە جاستار سارايىن سالۋ جونىندەگى تاپسىرماسىنا سايكەس، اتىراۋ وبلىسىنىڭ اكىمى باقتىقوجا  ىزمۇحامبەتوۆ  «شەۆرون»  كورپوراتسياسىنىڭ باسقارۋشى ديرەكتورى سكوتت دەۆيستى قابىلداپ، كەلىسسوز بارىسىندا اتىراۋدان جاستار سارايىن سالۋ جونىندە كەلىسىمگە كەلگەن بولاتىن.  بۇگىنگى كۇنى ساراي قۇرىلىسىنىڭ جوبالاۋ-سمەتالىق قۇجاتتاماسى اياقتالىپ قالدى. ورتالىقتىڭ ىشكى مازمۇنىن جاساقتاۋ ءۇشىن «شەۆروننىڭ» شاقىرۋىمەن 23-26 ساۋىردە امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ استاناسى ۆاشينگتونعا بارىپ كەلدىم. ۇزاق جولدى كورگەن-بىلگەنىمدى كۇندەلىككە ءتۇسىرۋ ارقىلى قىسقارتىپ، جولجازبامدى وقىرمانمەن بولىسكەندى ءجون كورىپ وتىرمىن.

23 ءساۋىر، 2014 جىل

سارسەنبىنىڭ ساتىندە تاڭعى 06.10-دا اتىراۋدان ۇشىپ شىققان ۇشاق بەس ساعاتتان سوڭ تابانىن امستەردام اۋەجايىنا تىرەدى.   5-6 ساعاتتىق ايالدامادان كەيىن الىپ ۇشاق قاناتىن اۋاعا تىرەپ، اتلانتيكادان اسۋعا بەت الدى. امستەردامنىڭ وزىنەن تەك ۆاشينگتونعا كۇنىنە 18 ۇشاق ۇشادى ەكەن. كارى قۇرلىق پەن امەريكا اراسىنداعى اۋەقاتىناسىنىڭ جيىلىگى سونشاما، ۇشاقتار قانات تىرەسىپ، اسپاندا ءبىرىنىڭ ۇستىنە ءبىرى مىنگەسىپ كەلەتىندەي. ۆاشينگتونعا ساعات كۇندىزگى ۇشكە تاياۋ قوندىق. ساعات ايىرماشىلىعى  – باقانداي 12 ساعات، قازىر ەلدە ءتۇن ورتاسى. اتىراۋدان شىققالى 20 ساعات ءوتتى، تاڭدا شىققاننان كۇندى قۋالاپ كەلەمىز، ءتۇن دە قۋا-قۋا كۇدەرىن ۇزە بەرگەندە ب نۇكتەسىنە جەتتىك-اۋ، ايتەۋىر.

اق ۇيگە تاياۋ تۇستاعى قوناقۇيلەردىڭ بىرىنە ورنالاستىق. اق ءۇيدىڭ جانىندا ۋكراينانىڭ جالاۋىن ۇستاعان جاستار ءجۇردى. قىرعىز دەلەگاتسياسى سۋرەتكە ءتۇسىپ تۇردى. شاعىن الاڭقاي وقۋشىلارعا تولدى. مەكتەپتەر كوكتەمگى كانيكۋلعا شىققان ەكەن. تاريحپەن تانىستىرۋ ءۇشىن وقۋشىلاردى امەريكانىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن ۆاشينگتونعا ساياحاتتاتۋ جولعا قويىلعان كورىنەدى.

ۆاشينگتون، وزدەرىنىڭ ولشەمىمەن، شاعىن قالا، 600 مىڭ عانا تۇرعىنى بار. كەپتەلگەن كولىك پەن اسىققان ادامدى كوز شالمادى. استانالىق ىرعاقتان ايماقتىق بەي-قامدىق كوبىرەك بايقالادى.

24 ءساۋىر، 2014 جىل

بيولوگيالىق ساعاتتىڭ باسى قاتتى. تۇستەن كەيىن ماۋجىراپ، تۇندە سەرگەكسىڭ. تولىق بەيىمدەلۋ ءۇشىن ءار ساعات ايىرماسىنا ءبىر كۇننەن، ياعني 12 كۇن ۋاقىت كەرەك ەكەن. بىزدە ونداي مۇمكىندىك جوق. از ۋاقىتتى ساز ەتە پايدالانۋ كەرەك.

تۇسكە دەيىن ءتورت كەزدەسۋدە بولدىم. «شەۆروننىڭ» الەم ۇكىمەتتەرىمەن بايلانىس مەنەدجەرى دايانا سيدنەي 60 مىڭنان استام قىزمەتكەرى بار الىپ كومپانيانىڭ تىرشىلىگىمەن تانىستىردى. 2013 جىلى مەكەمە بەس كونتينەنتتە كۇنىنە 2.6 ملن. باررەل مۇناي مەن گاز وندىرگەن ەكەن. وسىنىڭ وننان ءبىرى قازاقستاندا وندىرىلگەن. دايانا حانىم كورپوراتسيانىڭ الەۋمەتتىك جوبالارىمەن تانىستىردى. ماسەلەن، نيگەريادا سپيد-ءتىڭ انادان بالاعا ءوتۋىن تەجەيتىن جوبانى، كولۋمبيادا شاعىن فەرمالار اشۋ ارقىلى جاستار جۇمىسسىزدىعىن جويۋدى، بانگلادەشتە ءبىلىم باعدارلاماسىن قولداۋدا. 

اتىراۋدا انا ءولىمىنىڭ جوعارى ەكەنىن، جاستارىمىزدىڭ 52% اۋىلدا تۇراتىنىن ەسكەرىپ، حالىقارالىق تاجىريبەنى ويعا تۇيدىك.

قازاقستاننىڭ اقش-تاعى ەلشىلىگى ۆاشينگتوننىڭ قاق ورتاسىندا، اق ۇيگە ادىم قادام جەردە ورنالاسقان. ەسكى عيمارات. كەزىندە امەريكانىڭ العاشقى ۆيتسە-پرەزيدەنتى ءومىر سۇرگەن دەيدى. سىرتىندا مەملەكەتتىك رامىزدەرىمىز بەن تاۋەلسىزدىكتىڭ سيمۆولى – قاناتتى بارىسقا مىنگەن التىن ادامنىڭ ءمۇسىنى قارسى الادى. ەلشى قايرات وماروۆپەن ءجون سۇراسىپ، اتىراۋ وبلىسى ءار سالادا جيناقتالعان تاجىريبەنى زەردەلەۋگە، يندۋستريالىق جوبالارعا ينۆەستيتسيا تارتۋعا مۇددەلى ەكەنىن جەتكىزدىم. امەريكادا قازاقستاننىڭ التى مىڭنان استام ستۋدەنتى وقيدى ەكەن، ونىڭ ىشىندە «بولاشاق» باعدارلاماسى بويىنشا ءبىلىم قۋعان 2 مىڭعا جۋىق ستۋدەنت بار. اقش الىس بولعانىمەن، قارىم-قاتىناس جاقىن. ەلشىلىكتىڭ جۇمىسى قايناپ جاتىر.

وقۋ ينستيتۋتىنىڭ ءتورايىمى دجەن موريسون الەمدە كەڭ تارالعان STEM (Science, Technوlogy, Engineering and Math - عىلىم، تەحنولوگيا، ينجينيرينگ جانە ماتەماتيكا) باعدارلاماسى بويىنشا وقۋشىلاردى ناقتى عىلىمعا باۋلۋمەن اينالىسادى. ەكونوميكالىق دامۋدا تەحنولوگيالىق دامۋدىڭ الار ورنى ەرەكشە ەكەنىن ايتادى. اقش-تاعى 20% جۇمىس ورنى، ياعني 26 ملن. قىزمەت ءتۇرى STEM, دەمەك، جوعارىدا اتالعان سالالار ءبىلىمىن قاجەت ەتەتىن كورىنەدى. امەريكانىڭ جوعارى وقۋ ورنىنا تۇسكەن  ستۋدەنتتەردىڭ 75%-نىڭ ماتەماتيكادان ساۋاتى شامالى بولعان. «جاستاردىڭ ناقتى عىلىمعا بەيىلى جوق. بىراق ونسىز كوگەرمەيمىز، بولاشاعىمىز بولمايدى. ولاردى وسى سالاعا باۋلۋىمىز كەرەك»، - دەيدى. 2018 جىلعا دەيىن STEM ءبىلىمىن قاجەت ەتەتىن جۇمىس ورىندارى 17% ارتاتىن كورىنەدى. STEM جۇيەسى «شەۆرونعا» قاجەت ماماندار دايىندايتىن بولعان سوڭ بۇل باعدارلامانىڭ نەگىزگى دەمەۋشىسى دە - اتالعان كومپانيا. جىلدا STEM ءبىلىم باعدارلاماسى باسشىلارىنىڭ ۇلتتىق كونفەرەنتسياسىن جانە اقش عىلىمىنىڭ فەستيۆالىن وتكىزەدى. الداعى ەكى كۇندە وسى شارالارعا قاتىسۋ جوسپارلانعان. بۇل شارالارعا وسى ۋاقىتقا دەيىن 100 مىڭ ادام قاتىسىپتى.

فاب قورىنىڭ ديرەكتورى شەرري لاسسيتەر جاستاردى ناقتى عىلىمعا زەرتحاناسىز قىزىقتىرۋ قيىن ەكەنىن ايتادى. ماماندانعان سالاداعى №1 ايگىلى ماسساچۋسەتس تەحنولوگيا ينستيتۋتى ويلاپ تاپقان fab lab (لابوراتوريالار فابريكاسى) امەريكانىڭ ءبىلىم جۇيەسىنەن ويىپ تۇرىپ ورىن العان. قازىر بۇل جۇيە 40 ەلگە تاراپ ۇلگەرىپتى. fab lab-تىڭ 300 زەرتحاناسى بار ەكەن. «زەرتحانادا الار ءبىلىمنىڭ ماڭىزى كىتاپتان وقىعاننان ءبىر مىسقال كەم ەمەس. سەبەبى، ۇيرەنگەن ءبىلىمىڭدى زەرتحانادا ىسكە اسىرماساڭ، ۇمىتىلادى. بۇل - ءبىر. ەكىنشىدەن، كىتاپ وقىپ تەحنولوگيا ويلاپ تابۋ قيىن. زەرتحانالاردا قۇرالدارمەن جۇمىس ىستەگەن ستۋدەنتتەردىڭ شىعارماشىلىق الەۋەتىن جۇزەگە اسىرۋعا تولىق مۇمكىندىگى بار. ۇلگەرىمى تومەن تالاي وقۋشى-ستۋدەنت fab lab زەرتحانالارىندا كەرەمەت دۇنيەلەر ويلاپ تاۋىپ، تالاي بايقاۋلاردا الدىنا جان سالماي، ۇزدىك مەكەمەلەر مەن وقۋ ورىندارىندا قىزمەت ەتىپ جاتىر»، - دەدى شەرري. ۋاقىتىن ساباققا ەمەس، كومپيۋتەرلىك باعدارلاما ويلاپ تابامىن دەپ وقۋدان قۋىلعان دۇنيەنىڭ اسقان اۋقاتتىسى بيلل گەيتس ەسكە ەرىكسىز ءتۇستى. قازىر STEM جۇيەسى نازارباەۆ زياتكەرلىك مەكتەپتەرىنە ەنگىزىلدى. اتىراۋدا سالىناتىن بولاشاق وقۋشىلار جانە جاستار سارايىندا سپورت جانە ونەر ۇيىرمەلەرىمەن قوسا، STEM جۇيەسىن، ەلەكترونيكا، باعدارلامالاۋ، روبوتتەحنيكا، قۇراستىرۋ، فيزيكا، حيميا، بيولوگيا سالالارىنىڭ ۇزدىك زەرتحانالارى مەن وقۋ ادىستەمەسى ەنگىزىلەتىن بولادى. سونداي-اق، ءبىلىم بەرۋ–جاستاردىڭ بولاشاقتان ءوز ورنىن تابۋعا ارنالعان ءبىر عانا باعىت. ەكىنشى باعىت - جاستاردى الەۋمەتتەندىرۋ، كوشباسشىلىققا باۋلۋ، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ومىرگە ۇيرەتۋ - جاستارمەن جۇمىستىڭ ەكىنشى ۇشى. تۇستەن كەيىن ۆاشينگتوننان ءبىر ساعاتتىق جەر – بالتيموردا وتكەن كەزدەسۋلەردە وسى ماسەلە اڭگىمە بولدى. بالتيمورلىقتار اقش ءانۇرانىنىڭ بالتيموردا جازىلعانىن ماقتان تۇتادى. ءانۇراننىڭ ءسوزى 1812 جىلى بريتاندىقتار بالتيموردى اتقىلاعاندا 35 جاستاعى ادۆوكات جازعان پوەمادان الىنعان ەكەن. ونداي بولسا، اتىراۋ مەن بالتيموردا رۋحاني تۋىستىق بار ەكەن.

سونىمەن، تۇستەن كەيىن بالتيموردا حالىقارالىق جاستار قورىنىڭ قىزمەتكەرلەرىمەن 5 ساعاتقا جۋىق اڭگىمەلەستىك. مۇندا نەشە ادام ءوز جۇمىسىن تانىستىرعانىن شاتاستىرىپ الدىم. كەيىنىرەك ەسەپتەسەم، ماعان بەرىلگەن ۆيزيت-كارتالار 10 داناعا جەتىپتى. بۇل قوردىڭ جاستارمەن جۇمىس ادىستەمەسى الەمنىڭ 73 ەلىندە ىسكە اسىرىلۋدا. 24 جىلدان بەرى جۇمىس جاساپ كەلە جاتقان ورتالىق جاستارمەن جۇمىستىڭ حالىق-ارالىق تاجىريبەسىن جيناقتاپ، الەمگە  تاراتۋدا.

جاستار ورتالىعىنىڭ جۇمىسى ءۇش باعىتقا بولىنەدى: وقىتۋ، جۇمىسقا ورنالاستىرۋ جانە كوشباسشىلىققا باۋلۋ.

«العاشقىسى مەن سوڭعىسى – وقۋ-توقۋى تۇسىنىكتى. ال جۇمىسقا ورنالاسۋعا قالاي كومەكتەسەسىڭدەر؟ مەنى وسى ماسەلە قاتتى قىزىقتىرادى. جۇمىس ورنى ەكونوميكاعا بايلانىستى ەمەس پە؟» – دەپ سۇرادىم.

ء«بىز جاستاردى قاتارىنىڭ الدى بولۋعا ۇيرەتەمىز. سوسىن جاستار ەكونوميكانى ءوز قولدارىمەن جاسايدى»، - دەپ جاۋاپ بەردى ورتالىقتاعىلار.

جۇمىسقا تۇرۋعا كومەك باعىتى بويىنشا «ساتتىلىك پاسپورتى» اتتى باعدارلاما 80 ساباقتان تۇرادى.

«اشۋدى باسقارۋ»، «ۋاقىتتى ءتيىمدى پايدالانۋ»، «جاقسى اسەر الۋعا ۇيرەنۋ»، «سىندى قابىلداۋ»، «جاۋاپكەرشىلىك»، «جەكە قۇندىلىقتار»، «ماسەلە شەشۋ» جانە تاعى باسقالارى... بۇل ساباقتار ء«ومىر داعدىسىن» (life skills – جيزنەننىە ناۆىكي) قالىپتاستىرماق.

- وقۋ ورىندارى جاستاردى ءبىلىم-عىلىمعا ۇيرەتەدى. جۇمىس تابۋ ءۇشىن جالعىز ءبىلىم-عىلىم ازدىق ەتەدى. ءبىز ۇيرەتەتىن داعدىلار كەز كەلگەن ادامنىڭ ومىرىنە قاجەت، - دەيدى ولار.

قازاقتا «اۋزى كۇيگەن ءۇرىپ ىشەدى» دەگەن دانالىق بار ەمەس پە ەدى؟! اۋىزدىڭ كۇيەتىنىن ءبىلۋ ءۇشىن بارلىعىنىڭ دا قايناپ تۇرعان شايعا ۇرتىن توسۋى ءتىپتى دە مىندەت ەمەس. اقىلدى ءوزىنىڭ ەمەس، وزگەنىڭ قاتەلىگىنەن ساباق الماۋشى ما ەدى. جاستار ورتالىعى ادامزات تاجىريبەسى نەگىزىندە ەسسىز-ەسەپسىز تاۋەكەلگە بارماۋعا ۇيرەتەدى.

73 ەلدە تەك وسى ءبىر ورتالىقتىڭ ويلاپ تاپقان ادىستەمەسى مەن تاجىريبەسى نەگىزىندە جاستارمەن جۇمىس جۇرگىزىلۋدە. «اقپاراتى بار الەمدى بيلەيدى» دەمەكشى (توت، كتو ۆلادەەت ينفورماتسيەي – ۆلادەەت ميروم),  امەريكاشا ويلاۋ جۇيەسى، ماسەلە شەشۋ جولى، دۇنيەتانىمى رياسىز الەمگە تارالۋدا. ءبىلىپ وسكەن جات بولمايدى، جاتىرقامايدى. جاتىرقاتپاۋ، دەمەك جاۋسىندىرماۋ – ءار ەلدىڭ سىرتقى ساياساتتاعى ۇلكەن جەتىستىگى. بۇل ماقساتقا ءبىلىمنىڭ كۇشىمەن جەتىپ جاتسا، تاڭدانباسقا امال بار ما؟ امەريكادا العاش بولسام دا، ول ماعان دا جات كورىنگەن جوق. كۇندە كورىپ  جۇرگەن جەرىمدەي. سول باياعى اق ءۇي، جىميۋى مەن جيىلۋى جىلدام ادامدار، قارا بالالار، تاڭەرتەڭ جۇگىرىپ جۇرگەن سەرگەكتەر مەن زورعا جۇرەتىن ىركىلدەگەن سەمىزدەر. قاراما-قايشىلىققا تولى امەريكا. ونىڭ سىرى نەدە دەسەم، كورىپ جۇرگەن گولليۆۋدتىڭ كينولارىندا ەكەن.

كينو دەمەكشى، ءبىز بارعان كۇنى اقپارات قۇرالدارى جارىسا حابارلاسىپ جاتقان وقيعا: بەلگىلى اكتەر ريچارد گير كەزەكتى كينوسىنداعى كەيىپكەرى – ءۇيسىزدىڭ (بومج) وبرازىنا كىرۋ ءۇشىن قايىرشىداي كيىنىپ، قوقىس جاشىكتەرىنەن تاماق تاۋىپ، جەرگە جاستانا جەپ وتىرسا، جانىنان ءوتىپ بارا جاتقان ايەل كىسى اياپ كەتىپ، دۇكەننەن ساتىپ العان ازىق-تۇلىگىن ء«ۇيسىز» ريچاردقا ۇسىنىپتى. قاراپايىم امەريكا ايەلىنىڭ مەيىرىمىن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ەلگە ۇلگى ەتىپ، جالعانعا جار سالىپ جاتتى. امەريكالىق ءومىر سالتىنىڭ قالىپتاسۋىندا اقپارات قۇرالدارىنىڭ ءرولى جوعارى.

ءبىز بارعان مەيرامحانانىڭ بىرىندە شوتپەن ىلەسىپ كەلگەن تىلىمدەي قاعازدا اقش پەن الەمنىڭ ماڭىزدى ءبىر سويلەمگە سىيعىزعان جاڭالىقتارى بىرگە كەلدى.

اقپاراتتاندىرۋ سالاسىندا تاعى ءبىر بايقاعانىم–تەلەديداردان وزگە ەلدىڭ تەلەارناسىن بايقامادىم. بارلىعى دا اقش-تىڭ تەلەارنالارى.

ءتۇس-تۇرپاتى بولەك، تانىم-تۇيسىگى ارقيلى، تامىرى بەس قۇرلىقتان وربىگەن ءارتۇرلى حالىق تاريحىن باسقا جەردەن ىزدەمەيدى. كەشە كوشىپ كەلگەن كارىس تە، بۇرناعى كۇنى قونىس تەپكەن مەكسيكالىق تا، «كارىسپىن»، «مەكسيكالىقپىن» دەمەيدى، «امەريكالىقپىن» دەيدى. ۇلتىن ارعى اتاسىمەن بايلانىستىرساڭ، رەنجيدى.  قىرىق رۋلى ەلدىڭ ءبىر تىلدە سويلەپ، ءبىر باعىتتا ءجۇرىپ، تۇتاس ءبىر ۇلت بولىپ، ساناسىن ءبىر يدەياعا جەڭدىرۋ - حالىقارالىق ساياساتتاعى فەنومەن.

25 ءساۋىر، 2014 جىل 

بۇگىنگى كۇنگى گرافيك تىعىز بولدى. تۇسكە دەيىن  STEM ۇلتتىق كوشباسشىلىق كونفەرەنتسياسىنا، تۇستەن كەيىن دە بىرەر كەزدەسۋ وتكىزىپ، اقش-تىڭ عىلىم جانە ينجينيرينگ فەستيۆالىنە قاتىستىم.

كونفەرەنتسيانى اشقان «شەۆروننىڭ» ۆيتسە-پرەزيدەنتى ستيۆەن گرين امەريكانىڭ الەمدەگى كوشباسشىلىق ورنىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ءبىلىم مەن عىلىمعا كوپ كوڭىل ءبولۋ كەرەك ەكەنىن اتاپ ءوتتى.

- مەن جاس ينجەنەر بولىپ ەڭبەك جولىمدى وسىدان 34 جىل بۇرىن باستاعانىمدا بۇرعىنىڭ باسى ءبىر ەيفەل مۇناراسىنىڭ ۇزىندىعىنداي  جەرگە جەتەتىن. ال، قازىر مۇناي بۇرعىسى 12 ەيفەل مۇناراسىنداي ۇزىندىققا جەر قويناۋىنا بويلايدى. مۇناي-گاز سالاسىنداعى كەيبىر ينجەنەرلىك شە-شىمدەردىڭ كۇردەلىلىگى كوسموستا اتقارىلاتىن جۇمىستان قالىس تۇسپەيدى. ماسەلەن، قازاقستانداعى ءبىر مۇناي كەنىشىن يگەرۋدى جوبالاۋدىڭ وزىنە پاناما كانالىن سالۋعا كەتكەن ۋاقىت جۇمسالدى.

قازىر تەحنولوگيا بويىنشا الدىمىزعا ءبىراز ەلدەر شىعىپ كەتتى.  ايتالىق، امەريكا 65 ەلدىڭ ىشىندە ماتەماتيكادان 26-ورىندا، عىلىمنان  21-ورىندا. ۇلى ۇلت بولىپ قالۋىمىز ءۇشىن كاسىپورىندار ءبىلىم مەن عىلىمعا كومەكتەسۋ كەرەك. ءبىز، «شەۆرون» سوڭعى جىلدارى ءبىلىم سالاسىنا 37 ملن. دوللار دەمەۋشىلىك جاسادىق، الداعى ءۇش جىلدا STEM سالاسىنا تاعى 30 ملن. دوللار سالماقپىز, - دەدى ستيۆەن گرين.

ەكىنشى بولىپ ءسوز العان امەريكا مۇناي ينستيتۋتىنىڭ توراعاسى دجەك گەرارد تا اقش-تىڭ كۇش-قۋاتىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن جاستاردىڭ ناقتى عىلىمدارعا دەن قويعانى ءجون دەگەن وي ايتتى.

- اقش گاز ءوندىرىسى بويىنشا رەسەيدى باسىپ وزدى، قازىر №1 ورىندا. ەكى جىلدان سوڭ مۇناي ءوندىرىسى بويىنشا ساۋد ارابياسىن باسىپ وزىپ، 1-ورىنعا شىعادى.   امەريكانىڭ ەنەرگەتيكالىق كوشباسشىلىعىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن مۇناي-گاز سالاسىنا جاڭا كۇش كەرەك. 10 جىلدان كەيىن امەريكا مۇنايشىلارىنىڭ ۇشتەن ءبىرى زەينەتكە شىعادى, - دەدى دجەك گەرارد.

ناقتى عىلىمدارعا بالا كەزىنەن دەن قويىپ، جاستايىنان عىلىم الەمىن جارىپ شىققان جاستارعا ءسوز بەرىلدى. ولار بالا تاربيەسىندەگى اتا-انا ءرولىن العا تارتىپ، ءوز ومىرلەرىندە ورىن العان قىزىقتى وقيعالارمەن جالعاستىردى. ءبىرى بالا كەزىندە اس ۇيدە ەكسپەريمەنت جاسايمىن دەپ ءۇيىن جاعىپ الا جازداعانىن ايتسا، ەكىنشىسى عىلىمي جۇمىسىنا ۋراندى قالاي تاپقانىن اڭگىمەلەدى.

مەنىڭ سول جاعىمداعى ورتا بويلى قارا جىگىت ريتانكار داس 12 جاسىنان بەرى بالامالى قۋات كوزدەرىن زەرتتەۋمەن  شۇعىلدانىپ، بالا كەزىندە-اق ۇلتتىق عىلىم قورى مۇشەلىككە الىپتى. قازىرگە دەيىن 50 بايقاۋدىڭ جەڭىمپازى بولعان. وسى جارىستاردان 500 مىڭ دوللار جەڭىپ العان. ايگىلى  بەركلي ۋنيۆەرسيتەتىندە رەكورد جاساپ، 19 جاسىندا ەڭ جوعارى باعامەن ءبىتىرىپ شىققان. وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ بيوينجينيريا بويىنشا ماگيستراتۋراسىن تامامداعان. الەمنىڭ جۇزدەگەن عىلىمي جۋرنالىندا ەڭبەگى جارىق كورگەن. عىلىمي ورتا بولاشاق نوبەل سىيلىعىنىڭ يەگەرى دەپ جۇرگەن كورىنەدى.

ودان كەيىنگى كويلەكشەمەن ەكىنشى تۇرعان دجەك اندراكا – ورتا مەكتەپ وقۋشىسى، 15 جاسىندا بەس مينۋتتا وبىر (راك) اۋرۋىنىڭ بار-جوعىن انىقتايتىن سەنسورلى قاعاز-قۇرال ويلاپ تاپقان. 2012 جىلى دارىندى بالالار بايقاۋىن جەڭىپ شىعىپ، اقش پرەزيدەنتى باراك وبامانىڭ قوناعى بولىپتى. وباما ونى «وزگەرىستەر چەمپيونى» دەپ اتاپتى. تالاي-تالاي القالى جيىنداردا ءسوز سويلەگەن كورىنەدى. ولاردىڭ ىشىندە ايگىلى TED كونفەرەنتسياسىنىڭ سپيكەرى، كورولدىق مەديتسينا قوعامىنىڭ ەڭ جاس لەكتورى.

قالعاندارى دا قۇرالاقان ەمەس. بارلىعى دا – ۇلگى بولار جاستار. وسىلاردان ءبىزدىڭ جىگىتتەردىڭ قاي جەرى كەم؟ ادامنان ادام ارتىق ەمەس...

ۇلتتىڭ قۋاتى وسىنداي جاستاردىڭ جاسامپازدىعىمەن قالىپتاسپاق.

تۇستەن كەيىن وقۋشىلار مەن ستۋدەنتتەر ويلاپ تاپقان جاڭالىقتار كورمەسىن ارالادىم. وزىق ويلىلاردىڭ تۋىندىلارىنا تاڭدانباسقا امال جوق. سول جەردە كونراد قورىنىڭ ءتورايىمى نەنسي كونرادپەن تانىسىپ، تىلدەستىم. سۋرەتتە وڭ جاعىمدا تۇر. كۇيەۋى كوسموناۆت چارلەز كونراد اسپانداعى ايعا تابان تيگىزگەن ءۇشىنشى ادام ەكەن. جولداسى قايتىس بولعان سوڭ، قور قۇرىپ، جىل سايىن يننوۆاتسيالىق كونكۋرس وتكىزىپ تۇرادى. كوسمودرومى بار، ادام بالاسىنىڭ توبەسى كوككە العاش رەت كوتەرىلگەن قازاقستاننان كەلگەنىمدى ەستىپ، جاقىنىن كورگەندەي وبەك قاقتى. ال، سول جاعىمداعى ءتۇرى بىزگە كەلەتىن قىز 2012 جىلى وتكەن يننوۆاتسيا كونكۋرسىندا جەڭىپ شىعىپتى.  ول كەزدە وقۋشى ەكەن، قازىر ستۋدەنت. ويلاپ تاپقان دۇنيەسى قازىر نيگەريادا قولدانىسقا ەنگىزىلگەن.

26 ءساۋىر، 2014 جىل

تۇسكە دەيىن بىرقاتار سميتسون مۋزەيلەرىنە سوعىپ، تۇستەن كەيىن ۇشىپ كەتتىم.

P.S.  بازاردا جۇرگەن ەلدەر كوبىرەك سوندا قالعىسى كەلەدى، بازارعا بەت العان ەلدەر جىلدامىراق بارعىسى كەلەدى. ارماننىڭ ايعاققا اينالۋىنىڭ قىرداعى دا، ويداعى دا قۇپياسى ءبىر – جاستار تاربيە-سىنە ۋاقىتتى، ءبىلىم-عىلىمعا قارجىنى اياماۋ. بۇل – مەملەكەتتىڭ عانا مىندەتى ەمەس، جەكە سەكتوردىڭ دا ايانىپ قالماۋى ءتيىس ماسەلەسى. تۇستەن كەيىن سوققان سميتسون مۋزەيلەرى  سميتسون ينستيتۋتىنا قارايدى. 19 عاسىردىڭ ورتاسىندا 500 ملن. دوللارعا تەڭ بار بايلىعىن دجەيمس سميتسون اقش ۇكىمەتىنە قالدىرىپ، الەمگە ءبىلىم تاراتاتىن ورتالىق اشسىن دەپ وسيەت ەتىپتى.  

الەمدەگى العاشقى ميللياردەر دجون روكفەللەر دە دۇنيەسىنىڭ جارتىسىن امەريكانىڭ دامۋىنا جاراتقان. ارتىندا بىرنەشە ۋنيۆەرسيتەت، عىلىمي ورتالىقتار، ايگىلى ەمپايەر-ستەيت-بيلدينگ جانە جۇزدەگەن شىركەۋ سالدىردى.

بيلل گەيتس تە بالالارىنىڭ ارقايسىسىنا 10 ملن. دوللاردان ارتىق اقشا قالدىرماپتى، بار بايلىعىمەن اقش-تىڭ دامۋىنا دەمەۋشىلىك جاساۋدا.

ءبىزدىڭ كاسىپكەرلەردىڭ دە الىستاعى ارىپتەستەرىنەن ۇلگى الار جەرى جوق ەمەس.

ال، جاستار سارايىنىڭ مازمۇنىن قالىپتاستىرۋ جازدا جۇرگىزىلىپ، قۇرىلىسى كۇز ايلارىندا باستالادى دەپ جوسپارلانىپ وتىر. قازىرگى زامانعى وزىق ويدان تۋعان حالىقارالىق تاجىريبەگە تۇنعان تەڭدەسسىز ورتالىق بولارىنا، اتىراۋ جاستارىنىڭ دامىلداپ دامۋىنا جاعداي جاسايتىن جاستار سارايىنا اينالاتىنىنا سەنىمىم مول.

ءبىر سالانىڭ ءبىر عانا جوباسىنىڭ توڭىرەگىندە ءجۇرىپ جاتقان جۇمىستاردىڭ ءتورت-اق كۇنى. ەلباسىنىڭ ساياساتى نەگىزىندە قانشاما وبلىستا قانشا سالا بويىنشا وسىعان ۇقساس قانشا جۇمىس جاسالۋدا.

P.P.S. «شەۆروننىڭ» ماعان جولسەرىك بولعان قىزمەتكەرلەرى ەشلي مورتەز بەن لەيلا ايتمۇحانوۆاعا العىس ايتامىن.

Abai.kz