(اڭگىمە)

- يدۋت، يدۋت،- دەپ ۇلكەن قاقپانى اشىپ،  ون ءۇش – ون ءتورت جاس  شاماسىنداعى ۇل بالا ايقاي سالدى. شىلىم شەگىپ سىبىرلاسا سويلەسىپ تۇرعان التى-جەتى ەركەك تەمەكىلەرىن لەزدە تاستاپ، «اعاتايىم-اي،اكەم-اي، كوكەم-اي»،- دەپ قول ورامالمەن بەتتەرىن بۇركەي باستادى. قازاعا كوڭىل ايتۋشىلار اۋلاعا «باۋىرىم، ارىسىم»،- دەپ كىرگەندە، ايەلدەر جاعى دا داۋىس شىعارىپ، كوز جاستارىنا ەرىك بەردى. قازان-وشاق ماڭىندا وتىن جارىپ، اس-سۋ ازىرلەپ جۇرگەندەر ءۇنسىز ءوز شارۋالارىن اتقارىپ جاتتى.  مارقۇمنىڭ جەسىرى كۇلتاي جوقتاۋىن وزگەلەردەن بۇرىن باستاپ، ەڭ سوڭىنان اياقتادى. جەرلەۋگە كەلگەندەردىڭ بارلىعى  اقىلداسىپ كەلگەندەي، سوزدەرى ءبىر جەردەن شىعىپ جاتىر.

- جاقسى ۋاقىتتا كەتتى. كۇزدىڭ جىلى ايى – قىركۇيەك. جەمىس – جيدەك پىسكەن، مال دا قوڭدى.

- بار جوعى ءوزى ءبىر-اق كۇن اۋىرىپتى دەيدى عوي. جاقسى ادام عوي، اۋىرتپالىعىن سالمادى.  

بۇگىن جارىقتىق كاكەندى جەر قوينىنا تاپسىرادى. قارا جامىلعان اۋليەتتىڭ ەركەكتەرى ءوز-وزدەرىنە كەلگەنىمەن، ايەلدەر جاعى ءالى دە كوز جاستارىن تيا الار ەمەس...

تۇيمەباي اۋىلى ۇلكەن قالانىڭ ىرگەسىندە تۇرعانىمەن مۇندا ورتا مەكتەپتەن باسقا جۇمىس ورنى جوق. سول ءبىلىم مەكەمەسىن مارقۇم جيىرما جىلدان اسا باسقاردى.  مىڭنان اسا ءتۇتىنى بار ەلدى مەكەننىڭ اكىمى ۆلاديمير پوروتنيكوۆ دەگەن ورىس. سودان بولار قازاعى باسىم بۇل اۋىل ءۇشىن باسشى كاكەن ەدى. كاكەن تۋمىسىنان شارۋاعا پىسىقتۇعىن. كەڭەس ۇكىمەتى قۇردىمعا كەتپەي تۇرىپ، وسى تۇيمەباي سوۆحوز بولعاندا باسشىلىق قىزمەتتەردە بولدى. اقىرى ديرەكتور بولدىم دەگەندە وداق  تارادى ەمەس پە؟ ول اكىمدىكتەن ۇمىتكەر بولدى. اۋدان باسشىلىعىنىڭ كوڭىلىن تابۋعا تىرىسىپ باقتى. «ۇلكەن» كىسىلەرگە دە كىسى سالىپ كوردى. ونىسىنان تۇك تە شىقپادى. كەشەگى سەلسەبەت بۇگىنگى اكىمنىڭ كرەسلوسىنا قاراماعىندا بريگادير بولعان پوروتنيكوۆ قونجيا ءتۇستى. سول كۇنى: «وسى ورىستار ءبىزدى ترايباليست» دەۋشى ەدى. بۇلار بىزدەن وزباسا، قالاتىن ەمەس ەكەن-اۋ. ۆولوديانىڭ وبلىستا ءبىر دوكەي قۇداسى بار... دەگەندى ەستىگەن ەدىم دەپ، ءسوزىن اياعىنا دەيىن جەتكىزبەي ايەلىنە مۇڭ شاققانداي بولىپ ەدى. ايتسە دە، كاكەننىڭ  ۇنجىرعاسى تۇسە قويمادى. ءوز الدىنا جەكە شارۋا قوجالىق اشتى. باستاعان ءىسىن سوڭىنا دەيىن جەتكىزبەي قويمايتىن ول  ەكى-ءۇش جىلدىڭ ىشىندە تۇيمەبايدىڭ جۋانىنا اينالدى. ەندى جۇرت ونى ديرەكتور ەمەس، بيزنەسمەن كاكەن دەپ اتاپ كەتتى. اۋىل شارۋاشىلىق ينستيتۋتىن اياقتاعان كاكەڭنىڭ ماماندىعى مال دارىگەرى ەدى. ۆەتتەحنيكتىڭ دە، زووتەحنيكتىڭ دە كەرەك بولسا،  قولىنا تاياق ۇستاپ، مالشى دا بولدى. داۋلەتى ارتا باستاعان سوڭ تانىماي كەتكەن، اۋدانداعى شەندىلەر  وزدەرى ءبىرىنشى بولىپ ۇزىلگەن ارا-قاتىناستى جالعان-دى. سودان كوپ كەشىكپەي شارۋا قوجالىعىنا باس كوز بولۋدى ءىنىسى سارسەنگە تاپسىرىپ، ءوزى مەكتەپ ديرەكتورى بولىپ شىعا كەلدى. اپتالاپ مالدى اۋىلعا شابىلۋدى قويدى. شارۋاعا تاس مىعىم، ءىنىسى دە ايتقانىن ەكى ەتپەيدى. ۇيدە زەرىگىپ ءبىتتىم دەپ قويماعاسىن ايەلىن قاراماعىنا الدى. كۇلتايى باستاۋىش سىنىپتارعا ساباق بەردى. كەلىننىڭ ماماندىعى زاڭگەر. اۋىلدا وعان جۇمىس قايدان بولسىن. ول دا مەكتەپتە كوپ پاندەردىڭ بىرىنەن بالا وقىتا باستادى.  قىزى راۋشان وزىنە تارتىپ تۋعان. قولىنان ءىس كەلەدى. قالاداعى جوعارعى وقۋ ورىندارىنىڭ بىرىندە ءدارىس وقيدى. عىلىمي اتاق تا الىپ ۇلگەرگەن. ال، ۇلىنا كەلگەندە جەر شۇقىپ قالاتىنى بار-تىن. ءبىر ەمەس ەكى وقۋ ءبىتىردى. اسكەرىنە دە باردى. بىراق، نەمەن اينالىسسا دا ايتەۋىر ءبىر جولى بولار ەمەس. اراققا جاقىندىعى تاعى بار. ونىمەن قويماي  ءوزى توبەلەس قۇمار. قانداي  بولسا دا سول جالعىز ۇلدان ەكى بىردەي نەمەرە دە سۇيگەن ەدى. سولاردىڭ قىزىعىن كورمەي كەتتى-اۋ. قان قىسىمى كوتەرىلىپ، كەنەتتەن كوز جۇمدى.

         ****

جانازا نامازى اياقتالىسىمەن ەركەكتەر جاعى مارقۇمدى جەر قوينىنا تاپسىرۋعا كەتتى. قازان-وشاق ماڭىنداعى  ءبىر-ەكى ەر ادامنىڭ جۇرگەنى بولماسا. ايەلدەر جاعى داستارحان دايىنداپ زىر جۇگىرىپ ءجۇر. ەندى بىرەۋلەرى مارقۇمنىڭ جاقسى ادام بولعاندىعىن ايتىپ جاتىر. ءبىرىن-ءبىرى كوپ كورمەگەن ابىسىن-اجىندار شۇيىركەلەسىپ اڭگىمە دۇكەن  قۇرۋدا.  ءۇش كۇن، ءۇش ءتۇن توقتاماي جىلاعان كۇلتاي باسىن ارەڭ كوتەرىپ، ماڭايىنا كوز تاستادى. قارا قۇرىم ادامدار. قايعىسىنا ورتاقتاسىپ كەلگەن وسىنشا كوپ جاندارعا مەيىرلەنە قارادى. ءبىر كەزدە قالىڭ ءنوپىر ىشىنەن الدە بىرەۋلەردى ىزدەي باستادى. كوزىنىڭ استىمەن جان-جاعىن ءبىر ءسۇزىپ شىقتى. كىمدى تاپپاي وتىرعانىن ءوزى دە بىلەر ەمەس. اقىرى تاپتى. «ايگۇل كامالوۆنا قاي جەردە وتىر ەكەن» دەدى ىشىنەن. ەشبىر جەردەن كورىنبەيدى. بالكىم ۇيدە وتىرعان بولار. بىراق، دالا سۋىق ەمەس، ول ۇيدە نە ىستەيدى؟ ە، ولگەسىن كاكەڭدى ەندى ول قاتىن كەرەك ەتە مە دەپ وي ءتۇيدى كۇلتاي. بالكىم شۇعىل شارۋاسى شىعىپ قالدى ما ەكەن؟ قانشا دەگەنمەن اۋداندىق ءبىلىم ءبولىمىنىڭ باستىعى ەمەس پە؟ جۇمىسى شاش ەتەكتەن. الدا جەتىسى، قىرقى بار. كەلىپ قالار، كەلىپ قالار.  وسىلايشا ءوز-وزىمەن وتىرعاندا  كۇلتاي ماقسۇتوۆنا، كۇلتاي ماقسۇتوۆنا دەگەن داۋىس ونى ۇيقىسىنان وياتىپ جىبەرگەندەي بولدى. قاراسا قاسىندا وتىرعان ارىپتەسى ايناگۇل ەكەن.  

-      مەن جۇرە بەرەيىن.

-      تاماققا قالمادىڭ با؟

-      اۋدانعا بارىپ، وتچەت تاپسىرۋىم كەرەك. ءوزىڭىز بىلەسىز عوي. كوللەكتيۆتىڭ بارلىعى وسىندا. مىناۋ جيناپ الىپ كەلگەنىمىز، - دەپ كۇلتايدىڭ قولىنا كونۆەرت ۇستاتىپ، ايناگۇل ورنىنان باياۋ تۇرىپ، اقىرىن  ءجۇرىپ كەتتى.

 قولىنداعى كونۆەرتتى قايدا قويارىن بىلمەي ابدىراپ قالعان ول لەزدە ماڭايىنا كوز تاستاپ ۇلگەردى. قاسىندا تەك ىرىستى وتىر ەكەن. باعانالى بەرى ءۇنسىز وتىرعان ىرىستى كۇلتاي وعان قاراعاندا  سويلەي جونەلدى.

- وسى قاراقالپاقستاننان كەلگەندەر پىسىق بولادى، - دەپ قاقپاعا جەتىپ قالعان ايناگۇل جاققا ءبىر قاراپ قويىپ، - ءوزىڭىز بىلەسىز عوي، ءبىزدىڭ مەكتەپكە ورنالاسقانى دا، زاۆۋچ بولعانى دا كەشە عانا. بۇكىل كوللەكتيۆتىڭ اتىنان سويلەيدى. وتچەت دەيدى مە ءوزى ەششە. وسى قاراقالپاق ديرەكتور بولادى دەگەن ءسوز بار. بەكەر ءسوز ەمەس-اۋ. وسى ايتقانىمدى ۇمىتپاڭىز، جەڭەشە، - دەپ بارىپ ىرىستى توقتادى. كۇلتاي ءبىر نارسە ايتقىسى كەلدى. الايدا، جاۋاپ قاتپادى. بۇرىندارى ايناگۇل جەڭەشە دەۋشى ەدى، جاڭا ماعان كۇلتاي ماقسۇتوۆنا دەدى. ونىسى نەسى ەكەن دەپ ىشىنەن ويلادى دا قويدى. ءبىر كەزدە ەسىنە ۇلى ءتۇستى. كەشە «پاپوچكا» دەپ جىلاپ ءجۇر ەدى عوي، ءىشىپ الىپ. بۇگىن ءوزى ساۋ ما ەكەن؟ جىلاي-جىلاي ەكى كوزى ءىسىپ، ونسىز دا مەڭ-زەڭ بولىپ تۇرعان باسىن اۋىرتقىسى كەلمەگەن كۇلتاي  ۇلىن ويىنان شىعارعىسى كەلىپ: «قايسىڭ بار؟ سۋ الىپ كەلىڭدەرشى»، - دەپ ايعاي سالدى. كەلىندەردەن بۇرىن ءبىر ءشومىش سۋمەن كورشىسى بالقىز جەتىپ كەلدى. 

- راقمەت، اينالايىن، -  دەپ سۋدان ءبىر-ەكى ۇرتتاپ ءشومىشتى جىلى شىرايمەن قايتارىپ بەرىپ: -اعاڭ ولگەلى وسىندا ءجۇرسىڭ،تىنىم تاپپاي. بالالارىڭ اش قالىپ قالعان جوق پا؟ وسى ۇيدەن جەيتىن بىردەمەلەردى اپارىپ بەر. اناۋ كلەتتە جىلقىنىڭ بۇيرەگى، جۇرەگى، باۋىرى بار سونى دا سالىپ ال. باۋىر مەن وكپەسىن يتكە بەرەرسىڭ. قالعانى تاماق قوي. بالجان ءتىل قاتپاي باسىن يزەدى دە قازان-وشاق جاقتى بەتكە الدى. كۇلتاي سوڭعى ءۇش كۇندە وسى ءبىر قىرىقتان اسقان كەلىنشەكتى جاقسى كورىپ كەتكەن. كەيبىر ابىسىندار مەن كەلىندەرگە قاراعان بۇل جاراپ تۇر. كۇن-ءتۇن دەمەي جۇگىرۋدە. كاكەن ولگەن كۇنى ەڭ ءبىرىنشى بولىپ، وسى بالجان جەتتى. قولىندا ون مىڭ تەڭگەسى بار. «تاتە، مىناۋ قوسقانىم ەمەس. اعا جۇمىسقا الدى ەمەس پە. مىناۋ سول راقمەتتىڭ  قالعان جارتىسى عوي. جىلىنا دەيىن قوسارمىز. قازىر ەندى قولىمىزدا...  ەندى ءوزىڭىز بىلەسىز عوي» -دەپ باسىن تومەن تۇسىرگەن بولاتىن. سول كەزدە كۇلتاي كورشىسىنىڭ ادالدىعىنا ريزا بولعان. «ەەە، جاقسى ادامدار بار ەكەن-اۋ»، - دەگەن. بالقىزدىڭ ورنىندا باسقا بىرەۋ بولسا ءوزى جوقتىڭ كوز جوق دەپ كەتەر ەدى. تىنىشتىقتى تاعى دا ىرىستى بۇزدى.

-      وسى قاتىن ەلدىڭ ءىشى-باۋىرىنا كىرىپ كەتەدى.

-      بالجان جاقسى كەلىنشەك. ون ساۋساعى - ون ادام.

-      يا، ونىڭىز راس، جەڭەشە. مەكتەپتىڭ ەدەنىن  جىلتىراتىپ تۇرىپ جۋادى ەمەس پە.

-      ول كەلگەلى مەكتەبىمىز مۇنتازداي تاپ-تازا،  مۋزەيگە اينالدى، - دەپ كەكەتە ەزۋ تارتىپ ءسوزىن قايتا جالعاپ كەتتى، - اسىرەسە، كاكەن اعانىڭ كابينەتىن كۇشتىلەپ تۇرىپ جۋىپ بەرەتىن. ايتەۋىر سيپالاقتاپ ءجۇرىپ الاتىن، - دەپ بارىپ، ءتىلىن تەجەدى. ارتىق ءسوز ايتىپ قويعاندىعىن  كەش تۇسىنگەن ىرىستى  ارى قاراي نە دەرىن بىلمەي: «قوي، انا قاتىندارعا بولىسايىن»، - دەپ سىلتاۋراتىپ  ورنىنان اسىعىسى تۇرىپ، ءجۇرىپ كەتتى. كاكەننىڭ جەسىرى  بالجان باستىقتىڭ بولمەسىن ۇزاق جۋادى. سوعان قاراعاندا ءوزىن دە جۋىندىرادى-اۋ دەگەن سىپسىڭ ءسوزدى مۇعالىمدەردەن تالاي ەستىگەن ەدى. باسىندا ءمان بەرمەگەن-ءدى. الايدا، كۇننەن-كۇنگە جۇرتتىڭ بۇل ءسوزى ونى ۇيقىسىنان ايىرعاسىن  مىنەزى اۋىر كۇيەۋىنىڭ شامىنا تيمەيىن دەپ ەستىگەنىن مايدالاپ جەتكىزگەندە. كاكەڭ كۇلىپ جاۋاپ قاتقان بولاتىن. «بۇل مەكتەپتە مەنەن باسقا ەركەك جوق ەمەس پە؟ دەنە شىنىقتىرۋدان دا ايەل بەرەدى. قاتىندار جۇرگەن جەر وسەك. مەن ولارمەن شاپىلدەسپەيمىن عوي. قايسىنىڭ اۋىزىنا قاقپاق قويام. بالجان بىزگە جاڭادان ورنالاسقاسىن «سۆەجي» وسەكتىڭ قۇربانى بولىپ وتىر.  ايتىپ-ايتىپ قويار. وسىنىڭ بارلىعىن شىعارىپ جۇرگەن سەنىڭ اناۋ ىرىستى قايىنسىڭلىڭ. وسى ءبىر بەيادەپ قىلىعىن قويماسا جۇمىستان شىعارىپ جىبەرەمىن-اۋ. وتكەندە  پەدسوۆەتتە:  «مەنىڭ اعام مىقتى. ءوزى ۆەتۆراچ بولسا دا مەن دەگەن تاريحشىلاردىڭ الدىن وراپ كەتەدى. تاريحتان ساباق بەرىپ قور بولىپ ءجۇر. وقۋلىق جازۋ كەرەك  دەپ وزىنشە كەكەتتى ەمەس پە؟» -دەپ قاباعىن شىتقان ەدى.  نەگە كاكەن ىرىستىنى جۇمىستان شىعارىپ جىبەرمەدى ەكەن دەپ ويلادى كۇلتاي. الدە، ىرىستى بالجانمەن كاكەن اراسىنداعى بايلانىستى ءبىلدى مە؟ قۇرىسىن  مەن ءوزى نە شاتىپ-بۇتىپ وتىرمىن.

– تيمۋر! - دەپ ايعا سالدى كۇلتاي. 

-دا، بابۋشكا، - دەپ ون ءۇش – ون ءتورت جاس شاماسىنداعى ەر بالا جۇگىرىپ كەلدى. اپاسى:

- اناۋ كلەتتە اتاڭا سويىلعان جىلقىنىڭ جۇرەگى، بۇيرەگى، باۋىر-وكپەسى بار. سونى ءيتتىڭ الدىنا اپارىپ تاستا، - دەپ قاتاڭ بۇيىردى دا ورنىنان تۇردى. بۇل كەزدە جەرلەۋگە كەتكەن ەركەكتەردىڭ باسى دا قارالى ۇيگە كەلىپ جەتكەن ەدى.

                            **** 

         ۇزىنان – ۇزاق توسەلگەن بەرەكەلى داستارحان باسىنا كوپشىلىك ءبىر اتانىڭ بالاسىنداي ىڭ-شىڭسىز جايعاستى. باسىندا اق سالدەسى، ۇستىنە التىنمەن جالاتىلعانداي ويۋى بار اق شاپان جامىلعان اۋدان ورتالىعىنان كەلگەن يمام وزىنە جاراسىمدى ادەمى ءبىر ماقامعا سالىپ قۇران وقىدى. اندەتىلە وقىلعان قۇداي ءسوزى ادەتتەگىدەن ۇزاق وقىلعانداي بولدى.  يمام سوڭعى ءسوزىن كۇبىرلەي ايتىپ، بەتىن سيپاعاندا بارىپ، كوپشىلىك  الداعى استان الا باستادى. توپىراق سالىپ كەلگەن جۇرتتىڭ تابەتى بولمادى ما، ايتەۋىر شۇقىپ-شۇقىپ بىردەڭە جەگەندەي بولدى. ادەتتە شاي قۇمار كەلەتىن ايەلدەر جاعى دا الدارىنا توسەلگەن استان از عانا اۋىز ءتيدى. كوپ كەشىكپەي ءسوز تىزگىنىن يمام الدى. ءاربىر ادامنىڭ و، دۇنيەگە بارعاندا جاۋاپقا الىناتىن ايتىپ، مۇسىلماننىڭ بەس پارىزىن تۇگەندەپ شىقتى. مۇحامەد پايعامباردىڭ حاديستەرىن دە اڭگىمەلەپ بەردى. ۋاعىزىن ۇزاق ايتقان ءدىن قىزمەتكەرى ءسوز سوڭىندا كوپشىلىكتەن سىپايى عانا عافۋ ءوتىندى.

-ۋا، اعايىن، كوپ سويلەپ كەتتى دەپ ايىپ ەتپەڭىزدەر. بىلگەنىمىزدى ايتۋ ءبىزدىڭ پارىزىمىز. اللا تاعالا بارلىعىمىزعا ءومىر بەردى. وسى جارىق دۇنيەنى اق جولدا ءجۇرىپ ءوتۋدى جاراتقان ءناسىپ ەتسىن. كۇلتاي جەڭەشە، قازا ارتى تويعا اينالسىن. اعامىز ەلگە ەڭبەگى سىڭگەن جاقسى ازامات ەدى. اكە جولىن ۇلى مەن قىزىنا بەرسىن دەيمىز. ورايى كەلگەندە تانىستىرىپ قويايىن، اعايىن، مىناۋ مەنىڭ قاسىمداعى جىگىت وسى كوكتەمدە تۇركيادا ءبىلىم الىپ كەلگەن جاس مامان. اتى ماحمۇت. مىنە، وسى ءبىر-ەكى كۇندە جۇمىسىنا كىرىسەدى. جەڭەشە، جەتى شەلپەگىڭىزىدى ءپىسىرىپ، قويساڭىز بولدى ماحمۇتجان ءار جۇما ايتقىزباي-اق، قىرقىنا دەيىن كەلىپ قۇرانىن وقىپ كەتىپ تۇرادى، - دەپ ءسوزىن اياقتادى. كوزىن تومەن سالعان جاس يمام باسىن يزەۋمەن بولدى.  كۇلتاي دا باسىن يزەپ راحمەت دەگەندەي يشارا ءبىلدىردى. سودان كەيىن الىستان كەلگەن اعايىنى بار، قۇدالار بار ءبىر-ءبىر اۋىز سوزدەرىن ايتتى. مارقۇمنىڭ جاقسى ادام بولعاندىعىن دا تىلگە تيەك ەتۋدى ۇمىتپادى. ەڭ سوڭىنان اۋىلعا كەلگەن جاڭا جاس يمام قۇران وقىدى. كوپشىلىك تۇرۋعا ىڭعايلانا بەرگەندە، شەتكەرەكتە وتىرعان ءبىر جىگىت داۋسىن زورايتا شىعارىپ قۇران وقي باستادى. جۇرت  ورنىنان تۇرىپ ۇلگەرمەگەن ەدى.   تاعى سۇرەلەرگە قۇلاق ءتۇرىپ، ءولى تىنىشتىق ورناتتى. كۇلتاي بۇل كىم ەكەن دەپ الگى جىگىتكە كوز قادادى. بۇل اۋىلدا ناماز وقيتىن ساناۋلى-اق شال بار سولاردىڭ ءبىرىنىڭ بالاسى شىعار دەپ ويلادى. جۇزىنە زەر سالا قاراپ ەدى ويىنداعى شالداردىڭ بىرىنە دە ءتۇرى ۇقسامايدى. داۋسى اق شاپان كيگەن كوسە قوس يمامدىكىندەي اۋەزدى بولماسا دا سەنىمدى شىعادى. كەۋدەسىنە دەيىن تۇسكەن ساقالىن سيپاپ قويىپ كوزىن تارس جۇمىپ تۇرىپ بەرىلە قۇران وقيدى ەكەن. سونىمەن بۇل كىمنىڭ بالاسى بولدى ەكەن دەپ كۇلتاي تاعى دا ويلادى. قۇرانىن الدىنداعى ەكەۋدەي ۇزاق وقىماعان جاڭاعى جىگىت اۋمين دەپ ايتقانىمەن بەتىن سيپاعان جوق. تاماعىن كەرە سوزىپ ۋاعىزىن ايتا جونەلدى. «اللاھ تاعالا بىزگە بۇل ءومىردى سىناق رەتىندە بەرىپ وتىر. شىن ءومىر، ماڭگىلىك ءومىر و دۇنيەدە. سوندىقتان حارام دۇنيەگە جولاماي تەك اللاھقا سيىنۋىمىز كەرەك. قازاق تاس تۇسكەن جەرىنە اۋىر دەيدى. ايتسە دە، سابىرعا كەلىڭىزدەر. مۇسىلماننىڭ قارۋى سابىر. اللاھ سابىرلى قۇلدارىن جاقسى كورەدى. جىلاي بەرمەڭىزدەر. مارقۇمنىڭ دا زيراتىنا بارا بەرۋگە بولمايدى. بارلىعىمىزدىڭ باراتىن جەرىمىز سول جاق. ءبىز دە ولەمىز عوي دەپ، ولەتىنىمىزدى ەسكە الۋ ءۇشىن عانا زيرات باسىنا بارۋعا بولادى.سوسىن جەتى شەلپەككە قۇران وقىپ، ارۋاققا تيە بەرسىن دەپ مايعا پىسكەن ناندى جەۋدى  قازاقتار قويۋ كەرەك. ولدا يسلامدا جوق » دەگەندە داۋسى تىپتەن زورايا ءتۇستى. جينالعان جۇرت مىناۋ نە ايتىپ كەتتى دەگەندەي  يمامدار جاققا قارادى. جاس يمام بىردەڭە ايتقىسى كەلىپ ەدى. باس يمام اقىرىن عانا اياعىن باسىپ، اۋىزىن اشتىرمادى. سويلەگەن سايىن بەيتانىس جىگىت قىزا ءتۇستى. بىرەۋ قۋىپ بارا جاتقانداي اسىعا سويلەپ، ۋاعىزىن اياقتاۋعا اسىعاتىن دا ەمەس. «ادەتتە ءبىز تويعا بارعاندا نە ايتامىز؟ ۇيلەنۋ توي بولسا ەكى جاسقا باقىت تىلەيمىز. جاس بالانىڭ سۇندەت، ءتىلاشار تويى بولسا ازامات، بولسىن، اكىم بولسىن تاعىسىن تاعى  جۇرەك جاردى تىلەكتەرىمىزدى ايتامىز. ال كىسى ولگەندە يماندى بولسىن دەيمىز. ياعني ولگەن ادامعا تەك قانا قۇران تيەدى. قازىر كوپ ادامدار ءزاۋلىم ۇيدەي عىپ زيراتتار سوعا باستاعان. مارقۇمنىڭ باسىنا التتىنان بەلگى قويساڭ دا وعان تيەر پايدا جوق. ودان اللاھ مارقۇمدى جۇماققا قابىلداي قويار دەپ ويلايسىزدار ما؟ » دەپ ءبىر توقتاپ، الدىنداعى كەسەدەگى شايىن ءبىر جۇتىپ، تاماعىن جىبىتكەندەي بولدى. باسىندا جۇرتپەن بىرگە اياق استى پايدا بولعان مولدا جىگىتكە تىجىرىنا قاراعان كۇلتايعا سوڭعى سوزدەر ۇناي باستادى. وتىرعاندار ىشىنەن ۇلىن ىزدەدى. سول كوكسوققان تىڭداسا ەتتى. ول ەسىرىك اكەسىنە كۇمبەز تۇرعىزۋدان تايىنباس  دەپ ويلادى. وي قۇشاعىنان بوساپ، وتىرعاندارعا قاراسا سويلەۋشى ءبىراز جۇرتتى وزىنە ۇيىتىپ الىپتى.

- مىنا بالانىڭ سوزىندە جان بار. قىرۋار اقشانى مارقۇمنىڭ زيراتىنا شاشقانشا، ۇرپاعىنا، تۋعان-تۋىسىنا جۇمساۋ كەرەك دەگەنى ءجون-اق  ەكەن، - دەپ قاراما –قارسىسىندا وتىرعان ءبىر ەگدە كەمپىر  ساقالدى بالانىڭ اۋىزىنا تۇسكەلى وتىر ەكەن. كوپ وتىرۋعا بەلدەرى جاراماعان قارتتار جاعى ءوز باتامىز وزىمىزگە دەپ تۇرا باستاعاندا بارىپ ۋاعىز دا اياقتالدى. جۇرت تارقاي باستادى. اۋدان ورتالىعىنان كەلگەن يمام جاس ارىپتەسىن جەكە شىعارىپ الىپ، ءبىراز سويلەستى دە مارقۇمنىڭ جەسىرىمەن قوشتاسىپ، كولىگىنە وتىرىپ ءجۇرىپ كەتتى. كۇلتايدىڭ قاسىندا تەك قانا الىستان كەلگەن اعايىن مەن ەڭ جاقىن دەگەن  تۋعان-تۋىستارى قالدى. جۇرت اياعى ابدەن باسىلعاسىن كۇلتاي ءوزىنىڭ قاتتى شارشاعانىن سەزدى. ۇيقىسى كەلدى.

- ۇيقى ارسىز دەگەن راس ەكەن-اۋ، - دەدى دە، جاتاتىن بولمەسىنە باردى. ارتىنان ءسىڭلىسى ۇرقيا كەلدى.

-      جاتىپ قالدىڭىز با؟ قانشا كۇن بولدى دۇرىستاپ تاماقتانبادىڭىز. جاڭادان ستول جاساپ قويدىق ءجۇرىڭىز.

-      راقمەت، ۇرقيا. وزدەرىڭ ىشە بەرىڭدەر. زاۋقىم جوق. امبە ۇيقىمدا كەلىپ تۇر. ءبىر مىزعىپ الايىنشى  –دەدى  كۇلتاي.  اپكەمنىڭ مازاسىن المايىن دەگەن ۇرقيا بولمەدەن تەز شىعىپ كەتتى.

كۇلتايدىڭ كوزى ەندى ىلىنە باستاعاندا قايىنسىڭلىسى رابيعا وياتىپ جىبەردى.

-  جەڭەشە، وتچەتتى ءوز قولىڭىزبەن قابىلداپ الىڭىزشى. كىمنىڭ قانشا الىپ كەلگەنىن جازدىم. مىنە! - دەپ قولىنداعى داپتەردى ۇسىندى. - مىنانداي كوپ اقشانى كىم ۇستاپ كورگەن، جوعالتىپ الماي تۇرعاندا وزىڭىزگە بەرەيىن دەگەنىم عوي،-دەپ گازەتكە ورالعان اقشانى جانە بەردى. العاشقىدا كۇلتاي «كەيىنىرەك بەرسەڭ بولماسپا ەدى» دەپ ايتقىسى كەلدى. سوسىن ءۇنسىز رابيعانىڭ بەرگەنىن الىپ جاستىعىنىن استىنا سالدى. «قىسقاسى، جەڭەشە، اعامنىڭ پەيىلى اق ەكەن. ءوز شىعىنىن ءوزى كوتەردى»، - دەپ رابيعا وزىنە جۇكتەلگەن جۇمىستى ادال اتقارعانىن دا ءسوز اراسىندا ايتىپ، تىسقا شىعىپ كەتتى. مىنا زارجاق قايدان-اق كەلدى ءوزى دەپ ەسىنەي كوزىن اشتى. كوزى قابىرعاداعى كۇيەۋى ەكەۋىنىڭ  سۋرەتىنە  ءتۇستى. العاش ۇيلەنگەن جىلدار عوي بۇل. ەح، بەس كۇندىك ءومىر دەگەن وسى ەكەن عوي. كۇلتايدىڭ كوزىنە جاس كەلدى. جىلاۋعا شاماسى كەلمەدى.  توسەگىنە قايتا جانتايدى. باسى جاستىققا تيگەندە رابيعانىڭ اقشا اكەپ بەرگەنى ەسىنە ءتۇستى. ۇيىقتاماق بولىپ، كوزىن جۇمدى. «قانشا اقشا جينالدى ەكەن؟» -  دەدى ىشتەي. قولىن جاستىقتىڭ استىنا سالدى. تاعى دا: «قانشا اقشا جينالدى ەكەن؟» - دەدى.  وسى كۇيى كۇلتاي ۇيىقتاي العان جوق. قولىن قايتا-قايتا جاستىقتىڭ استىنا سالۋمەن بولدى.

Abai.kz