قازاق  حالقى  ءوز بوستاندىعىنان ايىرىلىپ، بوداندىق قامىتىن  كيگەلى بەرى وتارشىلداردىڭ كوزگە شىققان سۇيەلدەي كورىپ، قىر سوڭىنان قالماي، ىزىنە شىراق الىپ ءتۇسىپ قۋدالايتىندارى ونىڭ ۇلتتىق زيالىلارى بولدى. سولاردىڭ ىشىندە ەڭ باس بۇزار، قاۋىپتىسى دە تاريحشىلار دەپ ءبىلدى. سەبەبى، ءوز ۋىسىنداعى حالىقتى ءوزىنىڭ ۇلتتىق بولمىسىنان ايىرىپ، ءيىس الماس توبىرعا اينالدىرۋدىڭ ەڭ اككى، قاتىگەز ءتاسىلى سول ۇلتتىڭ تاريحي ساناسىن كۇلتالقان ەتىپ، مۇلدە ءوشىرىپ جىبەرۋ ەكەندىگىن يمپەريانىڭ زىميان بيلەۋشىلەرى قاپىسىز تانىپ ءبىلدى. سوندىقتان دا، ناعىز تاريحشى بولۋعا بەل بايلاۋ ءوز كەزەگىندە اباقتىعا نەمەسە «بارسا كەلمەس» جاققا جولداما الۋمەن بىردەي بولاتىن. تاريحقا كوز جىبەرسەك قازاق تاريحىن العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ قاعازعا تۇسىرگەن مۇقامەتجان تىنىشباەۆ اتىلىپ كەتتى. ۇلت ازاتتىق شەجىرەسىن زەرتتەگەن عالىم ەرمۇقان بەكماحانوۆ ۇزاق جىلدارعا سوتتالدى. ءتىپتى بەرىدە، كەڭەس يمپەرياسى  زاۋالعا بەت العان كەزەڭنىڭ وزىندە  ورازاق سماعۇلوۆ اعامىزدىڭ  باسپادان شىعىپ جۇرتقا تاراعان كىتاپتارىنىڭ ءوزىن ارادا ءتورت اي وتپەي جاتىپ قايتا جيناپ الىنىپ، ورتەپ جىبەردى. ال، ءوز باسى ساياسي سەنىمسىز ادامعا اينالىپ، ون جىلدان اسا كگب باقىلاۋىندا ازاپتى تىرلىك كەشتى. كىناسى قازاقتار ءتورت مىڭ جىلدان اسا ۋاقىتتان بەرى وسى توپىراقتا جاساپ كەلە جاتقان ءبىرتۇتاس بولۋگە كەلمەيتىن انتروپوگيالىق، بيولوگيالىق، گەنەتيكالىق ۇلتتىق بىرلىكتە بولعاندىعىن دالەلدەپ، الەم عالىمدارىن مويىنداتقاندىعى بولاتىن. سوعان قاراماستان، يمپەريانىڭ قىلىشىنان قان سورعالاپ تۇرعان زاماننىڭ وزىندە اتالعان ماماندىقتى تاڭداعاندار از بولعان جوق.

بۇگىن دە وتاندىق تاريحتىڭ بىرەگەي بىلگىرى، ايگىلى عالىمعا اينالىپ، الپىستىڭ اسقارىنا اياق باسقان پروفەسسور ءنابيجان مۇقامەتحانۇلى سوناۋ 1973 جىلدىڭ وزىندە قىتايدىڭ گۋانچجوۋ قالاسىنداعى سۋن ياتسەن اتىنداعى مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتتىڭ تاريح فاۋلتەتىنە ءتۇسىپ، اتالعان وقۋ ورنىن 1977 جىلى تاريح ماماندىعى بويىنشا ۇزدىك ناتيجەمەن تامامداعان بىردەن ءبىر قازاق بالاسى بولاتىن. 

ومىردە باق ءجۇلدىزى وڭىنان تۋىپ، ماڭدايى جارقىراپ تۇراتىن باقىتتى جاندار بولادى. مەن ءنابيجان مۇقامەتحانۇلىنىڭ ەرەكشە باقىتتى تاريحشىلاردىڭ ءبىرى بولعاندىعىن ماقتانىش سەزىممەن ايتىپ جۇرەمىن. سەبەبى، ناكەڭ جوعارى وقۋ ورنىنىڭ تابالدىرىعىن سول ءبىر ناۋبەتتى، زۇلمات جىلداردا  اتتاعانىمەن، تاريحشى ماماندىعىنىڭ ديپلومىن قولىنا الۋى قىتايداعى ۇلى ءبىر ءداۋىردىڭ باستاماسى دەن سياوپين داۋىرىمەن تۇسپا-تۇس كەلدى. بولاشاق عالىم العاشىندا جولدامامەن ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ۇگىت-ءناسيحات بولىمىنە قىزمەتكە بولىنەدى. ۇگىت-ءناسيحات ءبولىمى ايتارعا اكىمشىلىك مەكەمە بولعانىمەن، سول كەزدە وبلىس اۋماعىندا كىتاپ جانە مۇراعات قۇجاتتارعا ەڭ باي مەكەمە بولاتىن. وقيمىن، ۇيرەنەمىن دەگەن جانعا تاپتىرماس ورىن. ءمانساپ باسپالداعى ءۇشىن دە ايرىقشا قولايلى. بىراق، كاسىبي تاريحشى بولۋدى ارمانداعان تالاپتى جاس 1980 جىلى كونكۋرس ارقىلى شىڭجاڭ قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسىنىڭ ورتالىق ازيا زەرتتەۋ ينستيتۋتىنا عىلىمي قىزمەتكەر بولىپ قابىلدانادى. مىنە سودان بەرى عالىم 34 جىل بويى تۋعان حالقىنىڭ تاريحىن زەرتتەۋمەن تىنباي اينالىسىپ كەلەدى. جالتاقتاماي، ۇرەيلەنبەي! ەشكىمنىڭ قاباعىنا قاراماستان، سوتتالىپ، اتىلىپ كەتەمىن-اۋ دەپ ۋايىم جەمەستەن، قازاق دەگەن حالىقتىڭ ءتۇپ-تامىرىنان تارتىپ بۇگىنىنە دەيىنگى تاريحىنىڭ تەرەڭ شۇڭەتتەرىنە ارمانسىز سۇڭگىپ، ەركىن قۇلاش سەرمەۋمەن كەلەدى!  كاسىبي تاريحشى، عالىم ءۇشىن بۇدان ارتىق قانداي باقىت كەرەك؟! مىنە بۇل تاۋەلسىز ەلدىڭ تاۋمەنسىز عالىمىنا بۇيىرعان باقىت!       

مەن ءنابيجان اعامەن العاش 1985 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا بەيجىڭدە جۇزدەستىم. اتىنا بۇرىننان قانىق بولاتىنمىن. سول جىلى جازعى دەمالىستان قايتىپ ورالعانىمىزدا بەيجىڭدەگى ورتالىق ۇلتتار ينستيتۋتىندا بىرگە وقيتىن كۋرستاس دوسىم ءومارالى ادىلبەك ورتالىق ۇلتتار باسپاسىندا ىستەيتىن بەلگىلى اۋدارماشى، باسپاگەر اعامىز اكىمباي جاپارۇلىنىڭ تانىستىرۋىمەن ءنابيجان مۇقامەتحانۇلىمەن ۇرىمجىدە جۇزدەسكەندىگىن، ۇيىندە قوناقتا بولىپ ۇزاق اڭگىمە دۇكەن قۇرعاندىعىن، ول كىسىنىڭ جاقىن ارادا بەيجىڭ ۋنۆەرسيتەتى تاريح فاكۋلتەتىنىڭ پروفەسسورى، ايگىلى تاريحشى عالىم چجان گۋاندانىڭ جەتەكشىلىگىندە تاجىريبەدەن ءوتۋ ءۇشىن ەكى جىل مەرزىمگە بەيجىڭگە كەلەتىندىگىن ايتتى. جانە جاڭا تانىسقان جاس عالىم تۋرالى ءوزىنىڭ ايرىقشا جاقسى اسەردە قايتقاندىعىن تەبىرەنە  اڭگىمەلەدى. ءومارالى ەكەۋمىز وسىدان ءبىر قانشا جىل بۇرىن دا ءنابيجان مۇقامەتحانۇلى تۋرالى تالاي تالقىلاعانبىز. اسىرەسە، عالىمنىڭ قازاقستاننىڭ رەسەيگە ءوز ەركىمەن قوسىلۋىنىڭ 250 جىلدىعىن قازاقستاندا تويلاۋعا بايلانىستى ەرەكشە كۇيىنىشپەن جازعان، 1982 جىلى  قىتاي تىلىندە جاريالانعان «پاتشالىق رەسەيدىڭ قازاقستاندى وتارلاۋى جانە قازاق حالقىنىڭ قارسىلىق كۇرەسى» اتتى زەرتتەۋ ەڭبەگى قىتاي جانە قازاق زيالىلارى اراسىندا ۇلكەن سىلكىنىس تۋدىرعان بولاتىن.

قيسىنعا سالساق، قازاق حالقى رەسەيگە بودان بولۋدى ءوز ەركىمەن تاڭدادى دەۋ جانە وسىنداي سوراقى قيسىن سىماقتى قازاقتىڭ زيالىسى دەلىنىپ جۇرگەندەردىڭ اۋزىمەن دارىپتەتۋ – جۇمسارتىپ ايتقاندا ءوز تۋعان حالقىمىزدى اشىق قورلاۋ جانە قورلاتۋمەن بىردەي بولاتىن. ال، ونى تويلاۋ – قۇلدىق سانانىڭ ۇلتىمىزدى ءبىر جولاتا قۇردىمعا سۇيرەپ بارا جاتقاندىعىنىڭ ايقىن كورنىسى ەدى. وسى كەزدە ءنابيجان مۇقامەتحانۇلى  رەسەي يمپەرياسىنىڭ باسقىنشىلىق ساياساتىن تالاسسىز تاريحي ايعاقتارمەن دالەلدەپ، ء«وز ەركىمەن قوسىلدى» دەگەن اپساناعا ءبىرىنشى بولىپ قارسى شىققان قازاق عالىمى بولدى. ارينە، سول كەزدىڭ وزىندە قازاقستاندا دا «قازاقتار ءوز ەركىمەن بوداندىق جولدى تاڭدادى» دەيتىن وتىرىك - جالامەن ءۇزىلدى – كەسىلدى كەلىسپەيتىندەر جەتىپ ارتىلاتىن. بىراق، سول ءبىر تاريحي جاعدايدا ەشكىمنىڭ دە ءوز پىكىرىن اشىق ايتۋعا مۇمكىندىگى بولعان جوق.

ءنابيجان اعامىز بەيجىڭگە كەلگەن سوڭ بىزگە ول كىسىمەن كۇن ارا كەزدەسىپ پىكىرلەسىپ تۇرۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. سەبەبى، ول كىسى ءبىزدىڭ ينستيتۋتقا پەي جيالين، ۋاڭ فۋحان قاتارلى عۇلاما عالىمداردىڭ الەم ادەبيەتى جانە قىتايدىڭ كلاسسيكالىق ادەبيەتى تۋرالى لەكتسيالارىن تىڭداۋعا ۇزبەي كەلىپ تۇراتىن. ول كىسى كەلگەندە ءبىز مىندەتتى تۇردە بىرگە تاماقتاناتىنبىز. جانە ۇزاق وتىرىپ ءماندى دە قىزىقتى اڭگىمە دۇكەن قۇرۋشى ەدىك. اڭگىمەمىز كوبىندە ادەبيەت، تاريح جانە ۇلتىمىزدىڭ بولاشاق تاعدىرى حاقىندا ءوربيتىن. قازاقستاننان تارايتىن قازاق باسىلىمدارى ۇزدىكسىز بارىپ تۇراتىندىقتان، قازاقستاننىڭ ادەبيەت پەن ونەردەگى جەتىستىكتەرى ءبىزدىڭ ەڭ تارتىمدى تاقىرىپتارىمىزدىڭ بىرىنەن سانالاتىن. ناكەڭمەن تانىستىعىمىزدىڭ ارقاسىندا  ءبىز ءۇشىن جاڭا ءبىر ءورىس  اشىلىپ، كوپتەگەن اتاقتى عالىم، جازۋشىلارمەن جۇزدەسىپ، ەركىن سۇحباتتاسۋعا دا مۇمكىندىك تۋىپ ەدى.سەبەبى، بەيجىڭگە ءىس ساپارمەن كەلەتىن ەلگە سىيلى ادامداردىڭ كوبى ءنابيجان اعامىزعا وزدەرى حابارلاساتىن. امان-سالەمنىڭ سوڭى داستارحانعا، ەرەكشە كوڭىلدى اڭگىمەگە ۇلاساتىن. بۇگىندە كوپشىلىگى ومىردەن ءوتىپ كەتكەن سول ءبىر تۇلعالارمەن كەزدەسۋلەردىڭ ەرەكشە قىمبات، قايتالانباس ساتتەر بولعاندىعىن كۇنى بۇگىنگە دەيىن ساعىنىشپەن ەسكە الىپ وتىرامىز.

بىردە ناكەڭ ەكەۋمىز بەيجىڭدەگى شىڭجاڭ ءىس باسقارماسىنىڭ قوناق ۇيىنە تۇسكەن عۇلاما عالىم نىعىمەت مىڭجانيگە سالەمدەسە باردىق. عالىم بولمەسىندە ءبىزدى كۇتىپ، جالعىز وتىر ەكەن. ەسىكتى ءوزى اشىپ، ءبىزدى كەزەكپەن قۇشاقتاپ سالەمدەستى. نار تۇلعالى ەت-جەڭدى كىسى ەكەن. ەڭسەگەي بويلى، ءىرى دەنەلى ءنابيجان اعانىڭ ءوزى ول كىسىنىڭ قاسىندا تالدىرماش، نازىك ادام سياقتى بولىپ كورىندى ماعان. امان-ساۋلىقتان سوڭ، ول كىسى: «تاماققا بىرگە بارايىق دەپ سەندەردى كۇتىپ وتىرعانمىن، اڭگىمەنى ءشاي ۇستىندە جالعاستىرايىق» دەپ ءبىزدى ەرتىپ سىرتقا بەتتەدى. ناكەڭ:  ء«بىز دە ءسىزدى تاماققا شاقىرا كەلىپ ەدىك» دەپ مەزىرەت جاساپ ەدى، نىقاڭ بىردەن: «جوق، بولمايدى! بۇگىن ماعان قوناق بولاسىڭدار! ايلىعى كوپ شالدىڭ اقشاسىن جۇمساپ قالماساڭدار، كەيىن وكىنىپ جۇرەسىڭدەر!»-دەپ قالجىڭداپ، بىزگە مول داستارحان جايىپ، قوناق جاسادى. ءبىر باسىنا عۇلامالىق مول ءبىلىم جيناعان  عالىمنىڭ اڭگىمەسى ءماندى دە قىزىقتى ەكەن. قوڭىر داۋىسى سازدى، ەرەكشە اسەرلى ەستىلەدى. كۇلگەندە مول دەنەسى سولقىلداپ، ەرەكشە راحاتتانا كۇلەدى. اڭگىمەدە ءوزىنىڭ «قازاقتىڭ قىسقاشا تاريحى» كىتابىن اياقتاپ قالعاندىعىن، بۇيىرتسا كىتابىنىڭ الداعى جىلداردا كوپشىلىك قاۋىممەن جۇزدەسەتىندىگىن ايتتى. جانە تاريحشىلاردىڭ جولى جىڭىشكە بولعاندىقتان، كوپ جاعدايدى كوسىلتە جازۋعا مۇمكىندىك بولماعاندىعىن دا استارلاپ جەتكىزدى. قوشتاساردا مەن: «سىزگە جول باستاۋشى كەرەك بولسا، دەمالىس كۇندەرى بازار ارالاتايىن»- دەدىم شىن كوڭىلدەن. نىقاڭ ەرەكشە سىرلى جىميدى دا: «ە ! مەن بىلمەيتىن بەيجىڭنىڭ قاي پۇشپاعى بار دەيسىڭ، بالام!؟ مەن وسى قالانىڭ ەسكى تۇرعىنىمىن. 50-جىلداردا  وسى «ۇلتتار باسپاسىن» قۇرۋعا اتسالىسقان ادامداردىڭ ءبىرىمىن. جۇڭنانحايدا دا قوناق بولىپ، اباقتىسىنىڭ دا ءدامىن تاتقامىن»-دەپ راحاتتانا كۇلىپ، بىزبەن كوڭىلدى قوشتاسىپ ەدى. ول كەزدە شەجىرە قارتپەن العاش جانە سوڭعى رەت اۋاشا داستارحانداس بولعانىمدى بىلگەن جوق ەدىم.

سول ءبىر جىلدارداعى وسىنداي ءتۇرلى كەزدەسۋلەردە ءنابيجان مۇقامەتحانۇلىنىڭ  تالعامپاز دارا كوزقاراسى، بىلىمگە دەگەن شەكسىز قۇشتارلىعى، ارا قاشىقتىعى ونداعان شاقىرىم كەلەتىن بەيجىڭ ۋنيۆەرسيتەتى مەن ورتالىق ۇلتتار ينستيتۋتىنىڭ اراسىندا ەلگەزەك ستۋدەنتكە ۇقساپ كونە توز ۆەلوسيپەتپەن قۇستاي ۇشىپ جۇرەتىن قاجىرلى ەڭبەكقورلىعىنا قاراپ، جاس عالىمنىڭ الداعى بولاشاقتا تالاي-تالاي بيىك بەلەستەردى باعىندىراتىندىعىنا ءشۇباسىز سەنۋشى ەدىك.

ەل سەنىمى الداعان جوق! ءنابيجان مۇقامەتحانۇلى شىڭجاڭ قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسىندا ەڭبەك ەتكەن جىلدارى ورتالىق ازيا مەن قىتاي قارىم-قاتىناستار تاريحىن زەرتتەۋمەن شىنداپ اينالىستى. اسىرەسە، ءحVىىى-حح عاسىرلارداعى قازاقستان مەن قىتاي بايلانىستارىن ەرەكشە دەن قويا زەرتتەدى. عالىمنىڭ «پاتشالىق رەسەيدىڭ قازاقستاندى وتارلاۋى جانە قازاق حالقىنىڭ قارسىلىق كۇرەسى» (1982 ج.),  «ابىلاي حان تۋرالى زەرتتەۋ» (1984 ج.), «قازاقتار چيڭ (تسين) پاتشالىعى قاتىناستارى» (1987), «حV – ءحVىىى عاسىرلارداعى قازاق-جوڭعار قارىم-قاتىناستارى» (1988 ج.) سياقتى  وزەكتى تاقىرىپتار بويىنشا ىرگەلى زەرتتەۋلەرى قىتاي تىلىندەگى بەدەلدى باسىلىمداردا جاريالانىپ، مامانداردىڭ جاقسى باعاسىنا يە بولدى. سول بارىستا ول كىشى عىلىمي قىزمەتكەردەن ساتىلاپ كوتەرىلىپ، جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەر دارەجەسىنە، ودان 1989 جىلى شىڭجاڭ قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسىنىڭ ۇلتتاردى زەرتتەۋ ينستيتۋتى ديرەكتورىنىڭ عىلىمعا جاۋاپتى ورىنباسارى مىندەتىنە تاعايىندالادى. بۇل مىندەتتى ول 1993 جىلى ساۋىرگە دەيىن، ياعني تاريحي وتانىنا ورالعانعا دەيىن ابىرويمەن اتقاردى. ناكەڭ جانە «شىڭجاڭ قوعامدىق عىلىمى» جۋرنالىنىڭ ەڭ العاشقى جاۋاپتى رەداكتورى مىندەتىن دە ءوز مىندەتىنە الىپ ەدى.

ارينە، ول جاقتا دا ەڭبەگى جانعان جاس عالىم ماقتاۋ مەن ماراپاتتان  كەندە بولعان جوق. ول بۇكىل قىتايلىق جاستار اسسوتسياتسياسىنىڭ سۇرىپتاۋىمەن «جەڭىسكە جەتكەندەر - قازىرگى زامانعى جاس تالانتتار شوعىرى» اتتى جيناقتا «مەن قازاقپىن» دەگەن تاقىرىپپەن تانىستىرىلادى (پەكين. 1987, 86-87 ب.) جانە «قىتايدىڭ قازىرگى زامانعى تاريحشى عالىمدارى سوزدىگىنە» ەنگىزىلەدى (سي-ان. 1993. 396 ب.).

ەلىمىز تاۋەلسىزدىك الىسىمەن قايتسەك ەلگە جەتەمىز دەپ الاسۇرعان، مازاسىز كەزەڭدى باستان وتكەرىپ جاتقانبىز. بىردە سىرلاس، مۇراتتاس دوستارمەن باس قوسۋدا مەن: «قازاقستانعا كەتۋدىڭ جولىن ەڭ الدىمەن ءنابيجان اعام تابادى» - دەگەن بولاتىنمىن. ايتقانىمداي 1993 جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا ناكەڭدى اتتاندىرىپ، ىزىمەن تامىز ايىندا ءوزىم دە جەتتىم اڭساعان قازاقستانىما!

ءنابيجان مۇقامەتحانۇلى  ەلگە ورالىسىمەن قر ۇعا ش.ءۋاليحانوۆ ات. تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتىنا دوكتورانتۋراعا قابىلدانىپ، اكادەميك ماناش قوزىباەۆتىڭ جەتەكشىلىگىندە زەرتتەۋ جۇمىسىن ودان ارى جالعاستىردى. ول عالىم رەتىندە ەلىمىزگە ۇلكەن عىلىمي دايىندىقپەن كەلگەندىگىن عىلمي تاجيربەدە قاپىسىز دالەلدەپ كورسەتتى. 1995 جىلى ساۋىردە «قازاق-قىتاي قارىم-قاتىناستارىنىڭ دامۋ تاريحى ء/حۇىىى-حح عاسىرلار اراسىندا/» اتتى تاقىرىپتا تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى عىلىمي دارەجەسىن، 2001 جىلى جەلتوقساندا «قىتايداعى قازاقتاردىڭ قوعامدىق تاريحى /1860-1920 جج./» تاقىرىبىندا تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى عىلىمي دارەجەسىن ۇلكەن دايىندىقپەن قورعاپ شىقتى. ونىڭ دوكتورىق ديسسەرتاتسياسى جاك تاراپىنان سول جىلعى ەڭ ۇزدىك ديسسەرتاتسيا بولىپ باعالان بولتىن.

عالىمنىڭ زەرتتەۋ اياسى ايرىقشا اۋقىمدى بولدى. ول ەسكى قىتاي جازبالارى نەگىزىندە قازاق حالقى مەن قازاق مەملەكەتتىلىگىنىڭ قاينار كوزىن تەرەڭ زەردەلەپ، قازاق حالقى كوپتەگەن ەتنوقايناردان باستاۋ العان، سان عاسىرلار بويى دامىپ بىرتىندەپ ءبىرتۇتاستانۋ ۇدەرىسىمەن حV عاسىردا دەربەس ۇلت بولىپ قالىپتاستى دەپ قارايدى، ياعني قازاقتىڭ ەڭ ارعى ەتنوگەنەزى  ب.ز.د. ءبىر مىڭجىلدىقتا تاريح ساحاناسىنا كوتەرىلگەن ساق (شىعىس بولىگى), عۇن، ءۇيسىن، قاڭلى جانە الانلاردان (يانتساي) باستاۋ العان دەپ تۇيىندەيدى. سونداي-اق قازاق حاندىعى دا اتالعان ەتنيكالىق توپتار  قۇرعان العاشقى مەملەكەتتىك قۇرىلىمداردان باستاۋ العان دەپ سانايدى. ول جانە قىتاي چيڭ (تسين) يمپەرياسىنىڭ وردا كۇندەلىكتەرى مەن جازبا قۇجاتتارىن جۇيەلى تۇردە سارالاي وتىرىپ، قازاق-قىتاي اراسىنداعى ساياي-ديپلوماتيالىق، ساۋدا-ەكونميكالىق جانە مادەني بايلانىستارىنا جاڭاشا سيپاتتاما بەردى.عالىم  قازاق حاندىعى ورداسىنىڭ نەمەسە ابىلاي حاننىڭ چيڭ پاتشالىعىنا ويرات توتىن جازۋىندا حات جولداعىنىن، سونداي-اق قازاق حاندىعىندا قۇجات جازۋ مادەنيەتىنىڭ بولعاندىعىن دالەلدەگەن عىلىمي ماقالاسىن العاش رەت قىتايدا جاريالادى («شىڭجاڭ قوعامدىق عىلىمى» جۋرنالى. 1991 ج. № 1, 70-91 ب.). ول وسى سالاداعى زەرتتەۋلەرىن ەلگە كەلگەننەن كەيىن دە جالعاستىرىپ، قۇندى عىلىمي ەڭبەكتەر جازدى جانە ابىلايتانۋ عىلىمىنىڭ قالىپتاسۋى مەن دامۋىنا ايتارلىقتاي ۇلەس قوسىپ كەلەدى.

ءنابيجان مۇقامەتحانۇلى ەلىمىزدە قىتايتانۋ عىلىمىن قالىپتاستىرۋ جولىندا تىنباي ەڭبەكتەنىپ كەلە جاتقان ساناۋلى عالىمدارىمىزدىڭ ءبىرى. ونىڭ باستاماسىمەن 2012 ج. ءال-فارابي ات. قازۇۋ جانىنان «قازىرگى زامانعى قىتايدى زەرتتەۋ ورتالىعى» قۇرىلدى، وعان ءوزى جەتەكشىلىك ەتىپ، العاشقى عىلىمي ەڭبەكتەرىن «قىتايدى زەرتتەۋ» سەرياسى بويىنشا باسپادان شىعارا باستادى. اتاپ ايتقاندا، ونىڭ قىتايدا قر-دىڭ باس ەلشىسى بولعان جانىبەك كارىبجانوۆپەن بىرلەسىپ جازعان «قىتايدىڭ سىرتقى ساياساتى جانە قازاقستانمەن قاتىناسى (2000-2010 جىلدار» (2013), «قازىرگى زامانعى قىتاي جانە ونىڭ قازاقستانمەن قاتىناسى» رەسپۋبليكالىق عىلىمي-تاجىريبەلىك كونفەرەنتسيا ماتەريالدارىن» (2014)  ورتالىقتىڭ تىرناق الدى جەتىستىكتەرى دەپ باعالاۋعا بولادى.

ءنابيجان مۇقامەتحانۇلى 270-تەن اسا عىلىمي جانە تەوريالىق تانىمدىق ەڭبەكتەردىڭ، ونىڭ ىشىندە وننان اسا عىلىمي مونوگرافيالار مەن وقۋ قۇرالدارىنىڭ اۆتورى. بۇل ەڭبەكتەردەگى ەجەلگى ءۇيسىن، قاڭلى، الان مەملەكەتتەرىنىڭ تاريحى مەن مادەنيەتى، ەرتە زاماننان قازىرگە دەيىنگى ماڭىزدى تاريحي كەزەڭدەردەگى ورتالىق ازيا، قازاقستان مەن قىتاي اراسىنداعى قارىم-قاتىناستار، قىتاي جىلنامالارىنداعى قازاق تاريحىنا قاتىستى دەرەكتەر، قازاق دياسپوراسى مەن ورالماندار، ۇلتتىق بىرتۇتاستىق پەن ۇلت تاربيەسى جونىندەگى زەرتتەۋلەرى، وي-تۇيىندەرى، تۇجىرىمدارى وزىندىك سونىلىعىمەن وتاندىق گۋمانيتارلىق عىلىمنىڭ دامۋىنا ۇلكەن ۇلەس بولىپ قوسىلدى. ونىڭ ەڭبەكتەرى قازاق، قىتاي، ورىس، تۇرىك، موڭعول جانە ۇيعىر تىلدەرىندە جارىق كوردى.

 راقىم ايىپۇلى   

Abai.kz