«ەل اراسىندا جۇرگەن سىپسىڭ ءسوزدىڭ ءبارىن مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر تاراتادى. جاعىمسىز وسەكتى دە ايتاتىن سولار. مەن مۇنى جاقسى بىلەمىن! مەملەكەت اقىسىن تولەگەن كومپيۋتەردەن عالامتورعا كىرىپ الىپ، ويىنا كەلگەندەرىن وتتايدى! وسىنداي وسەكشىلەردى ۇستاپ، جازالاپ، جۇمىستان قۋ كەرەك!». بۇل – ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ وتكەن جىلدىڭ جازىندا اقوردادا وتكەن القالى جيىندا مينيسترلەر مەن اكىمدەرگە «باتىرىپ» ايتقان ءسوزى. سودان بەرى ارادا 5 اي ۋاقىت ءوتتى. ەشتەن كەش جاقسى. ۇكىمەت كەش بولسا دا پرەزيدەنتتىڭ سىنىنان قورىتىندى شىعارۋعا ارەكەتتەنۋدە.

بۇل ەتيكا قاي ەتيكا؟

«بىزدەردە مىناداي-مىناداي بار»... بۇدان بىلاي مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەرگە عالامتوردا بيلىكتى سىناپ-مىنەۋگە، بىرەۋگە بوقتىق ءسوز ايتۋعا تىيىم سالىنادى. ۇكىمەت مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ الەۋمەتتىك جەلىلەردە ءوزىن-ءوزى ۇستاۋ ەتيكاسىن جاساپتى. ايتپاقشى، قۇپيا قۇجاتتىڭ كوشىرمەسى Forbes.kz سايتىنداعى ارىپتەستەرىمىزدىڭ قولىنا تيگەن. اتالعان سايتتىڭ جازۋىنشا، «مەملەكەتتىك ورگاندار مەن مەكەمەلەردە قىزمەت ەتەتىن تۇلعالاردىڭ عالامتوردا، سونىڭ ىشىندە الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن بلوگ-تۇعىرنامالاردا جۇمىس ىستەۋى تۋرالى جادىنامانى» 2014 جىلدىڭ 17 قازانىندا ينۆەستيتسيالار جانە دامۋ ءمينيسترىنىڭ مىندەتىن اتقارعان جەڭىس قاسىمبەك ءوز قولىمەن بەكىتىپتى.

دەمەك، سۋ جاڭا ەرەجەنى ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىنىڭ ءجۇرىپ جاتقانىنا 3 ايعا جۋىقتادى. ەستۋىمىزشە، مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر، مەملەكەتتىك مەكەمەلەر مەن كومپانيالاردىڭ جۇمىسشىلارى جادىناما ءماتىنىن وقىعانى جونىندە قولحات بەرىپ جاتقان كورىنەدى. ولاردىڭ اراسىندا شىكىرەيگەن شەنەۋنىك تە، قاراپايىم قىزمەتكەر دە، تەحنيكانىڭ «قۇلاعىندا وينايتىن» مامان دا بار. ەندى الگى جادىنامانىڭ ماتىنىنە كوز جۇگىرتەيىك. مىنە، قىزىق! وندا كەز كەلگەن قازاقستان ازاماتى سياقتى مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ زاڭنامامىزدى بۇزۋىنا تىيىم سالىناتىنى جازىلعان (سوندا زاڭنامانى تەك مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەر كوپ بۇزا ما دەگەن وي كەلەدى). جاڭا ەرەجە كونستيتۋتسيالىق قۇرىلىمدى كۇشتەپ وزگەرتۋگە، لاڭكەستىك، ەكسترەميزم جانە ەسىرتكىنى ناسيحاتتاۋعا، پرەزيدەنتتى قارالاپ، ونىڭ سۋرەتىن قورلاۋعا، پورنوگرافيانى تاراتۋعا، ۇلتارالىق جانە الەۋمەتتىك ارازدىقتى قوزدىرۋ سياقتى جايتتاردى بولدىرماۋعا شاقىرادى. قوش دەلىك.  

مەملەكەتتىك قىزمەتشىنى الەۋمەتتىك جەلىدە ادەپتىلىككە تاربيەلەيتىن نورمالار تىزبەكتەلگەن. مىسالى، «مەملەكەتتىك ءتىل مەن وزگە تىلدەرگە، سونداي-اق، قازاقستان حالىقتارىنىڭ ءداستۇرى مەن سالتىنا قۇرمەتپەن قاراۋ»، «لاڭكەستىك جانە پورنوگرافيالىق سيپاتتاعى، ەكسترەميستىك باعىتتاعى اقپاراتتارعا، فوتو، بەينە جانە اۋديوماتەريالدارعا «ۇناتۋ» بەلگىسىن باسپاۋى قاجەت»، «عالامتوردا اڭگىمەلەسكەندە داۋىس كوتەرمەۋ»، «مەملەكەتتىك قۇپيا سانالاتىن، زاڭدى تۇردە قورعالاتىن اقپاراتتاردى جاريالاماۋ» دەگەن نورمالاردى قۇپتاۋعا بولادى. الايدا، ونىڭ ىشىندە شيكىلەرى دە جوق ەمەس. ەندىگى جەردە مەملەكەتتىك قىزمەتشىنىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى جەكە پاراقشاسىندا بيلىكتى سىنايتىن جازبالاردى جاريالاۋىنا، كوشىرىپ باسۋىنا جول جوق. ول از دەسەڭىز، بىرەۋدىڭ جازباسىنا «ۇناتۋ» بەلگىسىن (عالامتور تىلىندە مۇنى «لايك» دەپ ءجۇرمىز) باسا المايدى. عالامتوردا ۇكىمەتتى سىنايتىن ادامدارمەن «ۆيرتۋالدى» دوس بولا المايدى. قىسقاسى، وعان ءوز باسشىسىن، ارىپتەستەرىن، باسقا ءبىر مەملەكەتتىك ورگاندى سىناۋعا، كەمشىلىگىن بەتىنە باسۋعا، ەركىن ازاماتتىق وي-پىكىرىن بىلدىرۋگە شەكتەۋ قويىلادى.

شەكتەۋگە بولمايدى

ال حالىق قالاۋلىلارى ەرەكشە ەرەجەنىڭ نورمالارىمەن كەلىسپەيدى. ماجىلىستەگى «اق جول» پارتياسىنىڭ جەتەكشىسى ازات پەرۋاشەۆ الەۋمەتتىك جەلىدە ءوزىنىڭ جەكە پاراقشاسى بولماسا دا، مەملەكەتتىك قىزمەتشىگە عالامتوردا ازاماتتىق پىكىر بىلدىرۋىنە تىيىم سالۋدى قۇپتامايدى. ونىڭ پىكىرىنشە، مەملەكەتتىك قىزمەتشى جۇمىستان كەيىنگى ۋاقىتتا ءوزىنىڭ جەكە ومىرىنە قۇقى بار تۇلعا. سوندىقتان بۇل جەردە ەشكىمدى «مىنانى ىستە، مىنانى ىستەمە» دەپ شەكتەۋگە بولمايدى.

ءماجىلىس دەپۋتاتى نۇرتاي سابيليانوۆ بۇل ەرەجەلەر اتا زاڭىمىزعا قايشى كەلەتىنىن ايتادى. ونىڭ ايتۋىنشا، ءبىز قاۋلى، ەرەجە قابىلدايتىن كەزدە كونستيتۋتسيادا جازىلعان نورمالاردى باسشىلىققا الۋعا ءتيىسپىز. «قر-نىڭ كونستيتۋتسياسىندا ادامنىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىنا كەپىلدىك بەرىلگەن. ياعني، ونى شەكتەۋگە ەشكىمنىڭ قاقىسى جوق. مىنە قاراڭىزشى، ادامنىڭ جەكە ومىرىنە قول سۇعىلماۋىنا، ءوزىنىڭ جانە وتباسىنىڭ قۇپياسى بولۋىنا، ار-نامىسى مەن اتىنىڭ قورعالۋىنا قۇقىق بەرىلگەنى تايعا تاڭبا باسقانداي ەتىپ جازىلعان. اركىمنىڭ جەكە سالىمدارى، جيناعان قاراجاتىنىڭ، جازىسقان حاتتارىنىڭ، تەلەفون ارقىلى سويلەسكەن سوزدەرىنىڭ، پوشتا جانە تەلەگراف ارقىلى جانە ت.ب. جولدارمەن الىسقان حابارلارىنىڭ قۇپيالىعى ساقتالۋىنا قۇقىعى بار. مەنىمشە، ءار ازامات الەۋمەتتىك جەلىدە دە ءوزىنىڭ كوزقاراسىن اشىق ءبىلدىرىپ، باسقا بىرەۋمەن حات الىسۋعا قۇقىلى»،- دەيدى ول. دەپۋتاتتىڭ پايىمداۋىنشا، مۇنداي شەكتەۋ كەرىسىنشە، مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردى پىكىر ءبىلدىرۋدىڭ باسقا جولدارىن ىزدەۋگە يتەرمەلەيدى. مىسالى، ولار الەۋمەتتىك جەلىلەرگە باسقا بىرەۋدىڭ اتىمەن دە شىعا بەرەدى. «مەملەكەتتىك ورگان قىزمەتكەرىنىڭ ءوز باسشىسىنا قارسى سىن ايتۋى دەگەن قالىپتى نارسە. ويتكەنى، ءار باسشىنىڭ جۇمىسىندا جەتىستىك تە، كەمشىلىك تە بولادى. سونداي كەمشىلىكتى كورگەن قىزمەتشىسى ايتپاسا، ەرتەڭ ودان سۇرالادى. كەرىسىنشە، باسشىسىنىڭ ىسىنە سىن ايتۋ، ال باستىعىنىڭ ودان قورىتىندى شىعارۋى قۇبا-قۇپ. سول كەزدە مەملەكەتتىك ورگاننىڭ جۇمىسى العا باسادى. ايتپەسە، ءبارى كەرىسىنشە بولادى» دەيدى ن. سابيليانوۆ.

الەۋمەتتىك جەلىلەردەگى بەلسەندى دەپۋتاتتىڭ ءبىرى – مۇحتار تىنىكەەۆ بۇل جادىنامانى جاقتاسا دا، قولدانىسقا ەنگىزۋگە قارسى. ء«وزىم فەيسبۋكتاعى سونداي ماتەريالداردى دەر كەزىندە جويىپ وتىرامىن. وسى ماسەلەگە قاتىستى بۇرىن تۆيتتەردە ءوز پىكىرىمدى ايتقانمىن. تاعى قايتالايىن. بيلىكتى، ءوزىنىڭ باسشىسىن سىناعىشتار مينيسترلىكتەر مەن ۆەدومستۆولاردىڭ ىشىندە تولىپ وتىر. ولار ءمينيسترى نە باسشىسى جۇمىسىنان ۇيىنە كەتكەنشە كۇتىپ وتىرادى. ەرىككەننەن عالامتوردى ەرمەك قىلادى. ءجاي وتىرماي، ۇكىمەتتى، دەپۋتاتتاردى سىناپ-مىنەيدى. ويتەتىن بولسا، وپپوزيتسياعا نەگە كەتپەيدى سول سابازدار؟!. كەتسىن دە بيلىكتى اياماي سىناسىن! مينيسترلىكتەن جالاقى الىپ وتىرىپ، بيلىكتى سىناۋ ادامگەرشىلىككە سىيا ما؟!.»،- دەپ كۇيىنەدى مۇحتار باكىرۇلى.

اۋرۋ قالسا دا ادەت قالمايدى

بالكىم، مۇنداي ەتيكالىق نورمالار دا كەرەك شىعار. بىراق قازاقتا «اۋرۋ قالسا دا ادەت قالمايدى» دەگەن قاناتتى ءسوز بار. پرەزيدەنت بيلىكتىڭ ءمىنىن ايتۋداي-اق ايتىپ ءجۇر. قۇيما قۇلاقتار قۇيىپ السا قۇبا-قۇپ. ءاي، قايدام؟ مىسالى، وسەك تاراتۋ. ءماجىلىس دەپۋتاتى گۇلجان قاراقۇسوۆانىڭ پىكىرىنشە، وسەكشىلىك - جۇقپالى دەرت. سوندىقتان ونى ءتۇپ-تامىرىمەن جويا المايمىز. «وسەك بارلىق جەردە بار. سانىن ازايتۋعا بولاتىن شىعار، بىراق تولىق قۇرتا المايمىز. سەبەبى، ول – ادامنىڭ بولمىسى. مىسالى، ءبىر مەكەمەدەگى قىز جيىننان سوڭ ءوز قۇربىسىنا الەۋمەتتىك جەلىمەن حات جازىپ، ءبىر وسەك جىبەرەدى. ونى العان ادام باسقا قۇربىسىنا جولدايدى. وسەك وسىلاي تارالادى. بۇعان پرەزيدەنت: مەملەكەتتىك قىزمەتكە كەلگەن ەكەنسىڭ، اۋزىڭدى جاپ، جاپپاساڭ – كەتەسىڭ! – دەدى. سونى ىستەۋ كەرەك. بىراق ءوزىم بىرەۋدى وسەك ايتقانى ءۇشىن جۇمىسىنان قۋىپتى دەگەندى ەستىمەدىم»،- دەپ ءسوزدىڭ شىندىعىن ايتتى ول جۋرناليستەرگە بەرگەن سۇحباتىندا.

ونىڭ ارىپتەسى نۇرتاي سابيليانوۆ مۇنىمەن كەلىسپەيدى. سەبەبى ول ەلباسىنىڭ سىنىنان قورىتىندى شىعارۋعا تولىق مۇمكىندىك بار دەپ سانايدى. ء«اي، ءبىزدىڭ قوعامدا وسەك دەگەن بار. ونىڭ جولىنا ەشقاشان توسقاۋىل قويا المايمىز دەپ نەمقۇرايدىلىققا سالىنساق، ەرتەڭگى كۇنى ول ۋشىعا بەرەدى. بىرىنشىدەن، ءار مەملەكەتتىك مەكەمە قاتاڭ ءتارتىپ بولۋى ءۇشىن، «مەملەكەتتىك قىزمەت تۋرالى» زاڭ مەن مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ ار-نامىس كودەكسىن باسشىلىققا الۋى ءتيىس. ەكىنشىدەن، ءار ادام ءوز مىندەتىن تياناقتى، ساپالى اتقاراتىن بولسا، بىرەۋمەن حات جازىسۋعا نە پىش-پىش اڭگىمەسىن تىڭداۋعا ۋاقىتى دا بولمايدى»،- دەيدى نۇرتاي ساليحۇلى.

تولەن تىلەۋباي،

استانا.

اباي.kz