نيكولاي ۋرۋسوۆ — امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ ازاماتى. اقش-تىڭ سولتۇستىك-شىعىسىنداعى نيۋ-حەمپشير شتاتىندا تۇرادى. قازىر زەينەتكەر. بىراق جەتپىستىڭ تورتەۋىنە كەلسە دە ەڭبەكتەن قول ۇزبەي كەلەدى. قازىر اقتوبەدەگى قازاق-ورىس حالىقارالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پرەزيدەنتى، پسيحولوگيا دوكتورى، پروفەسسور تەمىرحان بەردىمۇراتوۆتىڭ شاقىرۋىمەن ستۋدەنتتەرگە ءدارىس بەرۋدە. شۆەيتساريانىڭ ەۋروپالىق ۋنيۆەرسيتەتتەرىمەن جانە ماسكەۋدىڭ «سينەرگيا» قارجى-ونەركاسىپتىك ۋنيۆەرسيتەتىمەن حالىقارالىق ىنتىماقتاستىق دەپارتامەنتىنىڭ ديرەكتورى، كۋلتورولوگيا كانديداتى مارزيا جاقسىعارينانىڭ كومەگىمەن مۇحيتتىڭ ارعى جاعىنان كەلگەن ۇستازبەن سۇقباتتاسۋدىڭ رەتى كەلدى.

— نيكولاي لەونيدوۆيچ، قازاقستانعا، ونىڭ ىشىندە اقتوبەگە قالاي كەلدىڭىز؟
— بىزدە، امەريكادا اكەسىنىڭ اتىمەن اتاۋ قالىپ-تاسپاعان، سون-دىقتان جاي عانا نيك دەي بەرسەڭىز بولادى. مەن قازىر زەينەت-كەرمىن. بىراق قاراپ جاتا المايمىن.سوسىن ءتۇرلى قوعامدىق ۇيىمدار ارقىلى شەت ەلدەرگە شىعىپ، سول ەلدىڭ جاستارىنا ءوز كومەگىمدى بەرۋدى ءجون سانادىم. «فۋل برايت» حالىقارالىق ۇيىمى ارقىلى بىرنەشە ەلدە بولدىم، ستۋدەنتتەر الدىندا لەكتسيالار وقىدىم. دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى ارقىلى جەنەۆادا 4 جىل جۇمىس ىستەدىم. بۇۇ ارقىلى افريكانىڭ سەنەگال، بوتسۆانا، سۋدان مەملەكەتتەرىندە بولدىم. يراننان، يراكتان قاشىپ كەلگەندەرمەن جۇمىس ىستەگەن كەزدەرىم دە بولدى. ولارعا اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەتتىم.
سونداي ءبىر ءسات رەسەيگە جول اشتى. رەسەيدىڭ كارەليا رەسپۋبليكاسىنىڭ استاناسى پەتروزاۆودسك قالاسىندا جوعارى وقۋ ورىنىندا 2005-2006 جىلدارى ساباق بەردىم.
ءوزىم ءتۇرلى مەملەكەتتەردە بولىپ، سول ەلدىڭ حالقىنىڭ تاريحىمەن، مادەنيەتىمەن، سالت-داستۇرىمەن تانىسقاندى جاقسى كورەمىن. ءتۇرلى ۇلتتار، ءتۇرلى تاعدىرلار. ءومىر ءسۇرۋ سالتتارى دا ءارتۇرلى. امەريكانىڭ جەرگىلىكتى يندەەتستەرىنىڭ قاسيەتتەرىن زەرتتەدىم. سونداي-اق ءۇندىستاننىڭ ۇندىلەرىنىڭ ءومىرى مەن تاريحىن، سالت-داستۇرلەرىن زەرتتەدىم.
ايتقانداي، ۇندىستەر مەن قازاقتاردىڭ اراسىندا ءبىر ۇقساستىقتى تاپتىم. ايتايىن با؟ (كۇلىپ) جاقىندا اقتوبەدە قازاقتاردىڭ ۇيلەنۋ تويىندا بولدىم. ەكى ءجۇز بە، الدە ودان دا كوپ پە، ايتەۋىر ۇلكەن مەيرامحانا تولىپ وتىردى. ۇندىستەر دە تويىنا مىڭ ادام شاقىرادى ەكەن، سونىڭ كەمىندە بەس ءجۇزى داستارحاندا وتىرادى عوي. قازاقتار دا انگە، ونەرگە جاقىن. ۇندىلەر دە سولاي. مىنە، وسىنىڭ ءبارى مەنى قاتتى قىزىقتىرادى.
«فۋل برايت» حالىقارالىق ۇيىمىنىڭ گرانتىنان ۇمىتكەر رەتىندە تىركەلگەن بولاتىنمىن. گرانتتى جەڭىپ الدىم. وسىلايشا قازاقستانعا دا كەلىپ قالدىم. ايتا كەتۋ كەرەك، مەن اقتوبەگە وسىمەن ەكىنشى رەت كەلىپ وتىرمىن. وتكەن جىلى دا وسى قازاق-ورىس ۋنيۆەرسيتەتىندە ءدارىس وقىعانمىن. مىنە، حالىقارالىق ۇيىمدار ۇسىنعان تىزىمنەن مەنى تەمىرحان بەردىمۇراتوۆ ەكىنشى رەت قالاپ الدى. بەردىمۇراتوۆ پسيحولوگيا دوكتورى عوي. مۇمكىن مەن دە پسيحولوگيا مامانى بولعاندىقتان وزىنە جاقىن تۇتقان بولار.

— ميستەر نيك، ءسىز اقتوبەلىك ستۋدەنتتەرگە قانداي سالادا جانە قاي تىلدە ءدارىس بەرىپ ءجۇرسىز؟ ماماندىعىڭىز قانداي؟
— مەنىڭ ءبىرىنشى ماماندىعىم — فيلوسوفيا. گارۆارد كوللەدجىن ءبىتىرىپ، فيلوسوفيامەن اينالىس-تىم. بىراق اقش-تا ەشكىم ءبىر ماماندىقپەن شەكتەلىپ قالمايدى. ءومىردىڭ ىڭعايىنا قاراي بەيىمدەلىپ، باسقا دا ماماندىقتاردى يگەرە بەرەدى. كەيىن ومىرگە كوميۋتەر، ەلەكتورنيكا ەندى. پسيحولوگتارعا سۇرانىس كوبەيدى. سوندىقتان پسيحولوگيا جانە ينفورماتيكا ماماندىقتارى بويىنشا ەكى ماگيستراتۋرا ءبىتىردىم. قازىر اقتوبە قازاق-ورىس ۋنيۆەرسيتەتىندە ينفورماتيكا بويىنشا ساباق بەرىپ ءجۇرمىن. كەي توپتارعا ورىس تىلىندە، كەي توپتارعا اعىلشىن تىلىندە جۇرگىزەمىن.

—اقتوبەلىك ستۋدەنتتەردىڭ وقۋعا، بىلىمگە دەگەن قۇشتارلىعى قالاي؟ ءبىلىم ساپاسى تۋرالى نە ايتار ەدىڭىز؟
—ستۋدەنتتەر ءارتۇرلى. ستۋدەنت — قاي جەردە دە ستۋدەنت. ولاردىڭ اراسىندا پىسىق، بىلىمگە قۇشتارلارى كوپ. سونداي-اق ورتاشا دەڭگەيدەگىلەر دە بار. ال ساباققا ونشا ىنتاسى جوق، كەلىپ-كەتىپ جۇرەتىندەر دە تابىلادى. بۇل جالپىلاما ايتقانىم عوي. بىراق مەن اقتوبەلىك ستۋدەنتتەرگە باعا بەرە المايمىن. ويتكەنى مەن ولارمەن جەتە تانىسىپ ۇلگەرگەن جوقپىن، از ۋاقىتتىڭ ىشىندە ءبارىن تانىپ-ءبىلدىم دەۋگە بولمايدى.

ء—سىز وسىندا ءدارىس وقىعانىڭىز ءۇشىن جالاقى الاسىز با؟
—جوق. مەنىڭ بۇل ساپارداعى ماقساتىم جالاقى الۋ ەمەس، مەن ۆولونتەرلىق جولمەن ءجۇرمىن. وسىندا كەلۋ ساپارىمداعى جول شىعىنىن ءوزىم كوتەرەمىن. مەنىڭ تەك جاتار ورىنىم عانا تەگىن. ەسەسىنە مەن ساياحاتتا جۇرگەن سەكىلدىمىن. الەمنىڭ بىرنەشە مەملەكەتىنەن دوستار تاپتىم. قانشاما اداممەن تانىسىپ، تاجىريبە الماس-تىم. ايتپاقشى، اقتوبەگە كەلگەلى مەن ءوزىمنىڭ اتا-تەگىمە دە قاتىستى قۇندى دەرەكتەر الا باستادىم. مەن رەسەيدە كنياز بولعان ۋرۋسوۆتاردىڭ ۇرپاعىمىن. ءبىزدىڭ ارعى تەگىمىز — ەدىگە. مەن ءوزىمنىڭ ەدىگەنىڭ ۇرپاعى ەكەنىمدى بىلەمىن. بىراق ەدىگەدەن كنياز ۋرۋسوۆتارعا دەيىنگى ۇرپاقتار تارماعىن بىلمەيمىن. سوندىقتان مۇندا مەن ءۇشىن قىزىقتى دەرەكتەر تابىلۋدا. تاعى ءبىر بىلەتىنىم — يۋسۋپوۆتار دا ەدىگەنىڭ ۇرپاعى ەكەنى.
مەنىڭ سەرگەي دەگەن تۋعان اعام جانە ۆلاديمير لەگاۆيچ دەگەن نەمەرە اعالارىم بولدى. سول كىسىلەر مەنەن گورى بۇل تاريحتى جاقسىراق بىلەتىن. جانە ولار ۋرۋسوۆتاردىڭ شىققان تەگى تۋرالى ماعلۇماتتار جيناپ جۇرەتىن. ۆلاديمير لەگاۆيچ «قىزىلدار مەن اقتار» دەگەن كىتاپ جازدى. سول كىتاپتا ەدىگە تۋرالى، ونىڭ ۇرپاقتارى تۋرالى ايتىلدى. مەن اسا ءمان بەرمەپپىن. ەندى مىنە، زەينەتكەرمىن، ۋاقىتىم بار، الداعى ۋاقىتتا ەدىگە مەن ۋرۋسوۆتار اراسىن زەرتتەپ، ءبىر جۇيەگە كەلتىرسەم بە دەگەن ويدامىن.
ايتپاقشى، يسپان كۇيەۋ بالام بار. بۇرىن سول ەۋروپالىقتاردىڭ گەنەولوگياسى، اريستوكراتتار تۇقىمى جونىندە زەرتتەۋلەر جۇرگىزىپ، قىزىقتى ماتەريالدار جينادى. ءبىزدىڭ تۇقىمنىڭ گەنەولوگياسىن زەرتتەگەندە سول كنياز ۋرۋسوۆتار ەكەنىمىزدى، ەدىگەنىڭ ۇرپاعى ەكەنىمىزدى تاعى ءبىر دالەلدەپ بەردى.

—ال سىزدەر امەريكاعا قالاي بارىپ قالدىڭىزدار؟ ۋرۋسوۆتار رەسەيدە كنيازدىك ەتتى عوي؟
—مەنىڭ اكەم مەن اتالارىم رەسەيدە رەۆوليۋتسيا بولىپ، ازامات سوعىسى باستالعان كەزدە سانكت-پەتەربۋرگتە تۇرعان ەكەن. رەۆوليۋتسيا بولعان جىلى اكەم 17 جاستا ەكەن. تۋىسقاندارىمىزدىڭ بىرقاتارىن ولتىرگەن، اتقان. سودان اتالارىم قىرىم ارقىلى شەت ەل اسپاق بولعان. قىرىمدا ءبىراز تۇرعان. كەيىن بارعانىمدا قىرىمداعى اتامنىڭ ءۇيىن كوردىم. وندا قازىردە دە تۋىستارىمىز بار. سودان يتالياعا، سوسىن فرانتسياعا بارعان. اكەم يتاليادا تۋعان. كەيىن بەلگيادا ۋنيۆەرسيتەت ءبىتىرىپ، ينجەنەر ماماندىعىن الىپ شىققان. 1930-جىلدارى امەريكادا ءوندىرىس دامي باستايدى. اكەم كاسىپورىنداردا ينجەنەر بولىپ جۇمىس ىستەگەن. ال شەشەم امەريكالىق، فورتەپيانودا وينادى. التى بالا بولىپ وستىك. ءبارىمىزدىڭ دە اتىمىزدى ورىسشا قويعان. بالا كەزىمىزدە ورىس تىلىندە سويلەيتىنبىز. قازىر عوي اۋىرلاۋ سوعىپ جۇرگەنى.
اكەم كەيىن ەلشىلىك قىزمەتتەردە بولدى. اعىلشىن، فرانتسۋز، يسپان تىلدەرىندە ەركىن سويلەدى. ەلشىلىك قىزمەتتە بولعاننان كەيىن كوشىپ-قونىپ جۇرۋگە تۋرا كەلدى. اقىرى اقش-تا تۇراقتادىق.

—بوس ۋاقىتىڭىزدا نەمەن اينالىسقاندى جاقسى كورەسىز؟ جالپى نەنى ۇناتاسىز؟
—ۇلكەن تەننيس ويناعاندى جاقسى كورەمىن. سپورتپەن شۇعىلدانۋ كەرەك، سوندا دەنساۋلىق مىقتى بولادى، جۇمىس ىستەۋ قابىلەتىڭ ارتادى. تەننيستى ءالى كۇنگە دەيىن وينايمىن. حورۆاتيادا وتكەن ۇلكەن تەننيس جارىسىندا 70-تەن جوعارى جاستاعىلار اراسىندا جۇلدەگە دە يە بولدىم. سوسىن ورىستىڭ حالىق اندەرىن ايتقاندى ۇناتامىن. اسىرەسە دالا تۋرالى ءان بار عوي «ستەپ زا ستەپ…» دەپ كەلەتىن. دالا، ورمان، وزەن، تاۋ سياقتى تابيعاتقا ارنالعان اندەر كوڭىلىمە جاقىن. تاعى دا ايتامىن، كەڭ دالا تۋرالى اندەردى قاتتى جاقسى كورەمىن جانە ۇنەمى ىڭىلداپ ايتىپ جۇرەمىن.

—دالا تۋرالى ءاندى جاقسى كورۋىڭىز قاننان كەلە جاتقان قاسيەت بولار. اتاڭىز ەدىگە كەڭ دالانىڭ يەسى بولعان عوي…
—كىم ءبىلىپتى؟ مۇمكىن، سولاي شىعار.

—ەندى ءوزىڭىز تۇراتىن شتات، قالا تۋرالى ايتساڭىز؟
—نيۋ-حەمپشير شتاتىندا، ونىڭ نيۋ-لوندون قالاسىندا تۇرامىن. نيۋ-حەمپشير ەل تاريحىندا ءبىرىنشى بولىپ ۇلىبريتانيادان تاۋەلسىزدىگىن جاريالاعان شتات. شتاتتىڭ باستى قالاسى — كونكورد، ال ەڭ ۇلكەن قالاسى مانچەس-تەر. بۇل شتاتتىڭ جەرگىلىكتى تۇرعىندارى يندەەتستەر بولىپ تابىلادى.
ۋرۋسوۆتار — التىن وردانى قولىندا ۇستاعان، كەيىن نوعاي ورداسىن بيلەگەن ەر ەدىگەنىڭ ۇرپاقتارى.
ەدىگەدەن نۇراددين، قاسىم، سايد-الي مىرزالار تۋادى. نۇراددين 37 جاسىندا وپات بولادى. ءنۇرادديننىڭ افاس، ۋاقاس، حورازمي دەگەن ۇلدارى بولادى. ۋاقاستىڭ ۇلى مۋسا، يامگۋرشى (جاڭبىرشى) ەدى. مۇسا مىرزانىڭ ءۇشىنشى بالاسىنان كنياز كۋتۋموۆتار، بەسىنشىسى ءجۇسىپ مىرزادان كنياز يۋسۋپوۆتار، جەتىنشىسىنەن كنياز شەيداكوۆتار، سوڭعىسى يسمايىل مىرزادان ورىس، كەي كىتاپتاردا ۋرۋسلان تارايدى. مىنە وسى تۇقىمنان ءبىز اڭگىمە ەتىپ وتىرعان نيكولاي ۋرۋسوۆ شىعادى. نيكولاي كنياز پەتر ۋرۋسوۆتىڭ تۇقىمى بولىپ تابىلادى.
ۋرۋسوۆتاردان شىققان بەلگىلى تۇلعالار
ۋرۋسوۆ، الەكساندر يۆانوۆيچ (1843—1900) — زاڭگەر، قۇقىق تانۋشى، ادۆوكات ي سوت شەشەنى.
ۋرۋسوۆ، الەكساندر پەتروۆيچ (1768—1835) — گەنەرال، ناپالەونمەن سوعىسقا قاتىسۋشى.
ۋرۋسوۆ، الەكساندر پەتروۆيچ (1850—1914) — كنياز، جەر يەگەرى، II, III جانە IV شاقىرىلىمداردىڭ مەملەكەتتىك دۋماسىنىڭ مۇشەسى.
ۋرۋسوۆ، ۆاسيلي سەمەنوۆيچ (1668—1750) — بويارين، فەلدمارشال.
ۋرۋسوۆ، ۆاسيلي الەكسەەۆيچ (1690—1741) — كنياز، گەنەرال-لەيتەنانت.
ۋرۋسوۆ، دميتري سەميونوۆيچ (1830—1903) — كنياز، شاحماتشى.
ۋرۋسوۆ، لەۆ ۆلاديميروۆيچ (1877—1933) — كنياز، ديپلومات، تەننيسشى، حالىقارالىق وليمپيادالىق كوميتەتتىڭ مۇشەسى.
ۋرۋسوۆ، لەۆ پاۆلوۆيچ (1839—1928) — ديپلومات.
ۋرۋسوۆ، ميحايل الەكساندروۆيچ (1802—1883) — ۆيتەبسكي، موگيلەۆسكي ي سمولەنسكي گەنەرال-گۋبەرناتورى.
ۋرۋسوۆ، نيكيتا سەرگەەۆيچ (1760—1806) — ياروسلاۆ نامەستنيگى.
ۋرۋسوۆ، نيكيتا سەميونوۆيچ (وك.1640—1692) — بويارين (1679).
ۋرۋسوۆ، نيكولاي يۋرەۆيچ (1767—1821) — گەنەرال، ناپالەونمەن سوعىسقا قاتىسۋشى.
ۋرۋسوۆ، پاۆەل الەكساندروۆيچ (1807—1886) — گەنەرال، قىرىم سوعىسىنا قاتىسۋشى.
ۋرۋسوۆ، پيوتر ارسلانوۆيچ (ۋراك بين دجان-ارسلان)
(1639 ج تۋعان) — تاتار مىرزاسى.
ۋرۋسوۆ، پيوتر سەميونوۆيچ (ۋم.1686) — بويارين.
ۋرۋسوۆ، سەرگەي دميتريەۆيچ (1862—1937) — كنياز، قوعام جانە ساياسي قايراتكەر.
ۋرۋسوۆ، سەرگەي پەتروۆيچ (1859—1918) — كنياز، جىلقى زاۋىتى يەسى،جازۋشى-زوولوگ.
ۋرۋسوۆ، سەرگەي سەميونوۆيچ (1827—1897) — كنياز، گەنەرال-مايور، سەۆاستوپول قورعانىسىنىڭ باتىرى، شاحماتشى.
ۋرۋسوۆ، يۋري دميتريەۆيچ — كنياز، رەپرەسسياعا ۇشىراعان.
ۋرۋسوۆا، ەۆدوكيا پروكوفەۆنا (1635—1675) — كنياگينيا.
ۋرۋسوۆا، ەۆدوكيا يۋرەۆنا (1908—1996) — اكتريسا.

سۇحباتتاسقان بەردىباي كەمال.

(سۇحبات 2012 جىلى قازاندا جاسالدى)

اۆتور نيكولاي ۋرۋسوۆپەن كەزدەسۋ كەزىندە شەجىرە تاراتۋ جونىندە ناقتى اقپاراتتار بەرگەنى ءۇشىن اقتوبە پەدينستيتۋتىنىڭ مۇعالىمى، ەدىگەتانۋشى، فيلولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى جۇبانازار اسانوۆقا العىس ايتادى.

اباي.kz