جۇما, 29 ناۋرىز 2024
تالداۋ 16607 1 پىكىر 26 قاراشا, 2014 ساعات 15:59

ولجاس سۇلەيمەنوۆ كىم؟

باسىن اشىپ الايىق، الدەبىرەۋلەر ايتىپ-جازعانداي ءبىز ەش­قان­داي باتىسقا، ورىسقا، ەۆرەيگە قارسى ەمەسپىز. ءبىز قار­سى بول­ساق كوزسىز، سانا-سارابىنا سالماي، ەلىتىپ-ەلىككىش با­تىس­شىل­دىق­قا، ورىسشىلدىققا، ەۆرەيشىلدىككە قار­سى­مىز. بايا­عى­دان ايتىپ-جازىپ تا كەلە جاتقانىمىز سو پىكىر، سو ءىس-ارەكەت. سون­داي-اق، ءبىزدىڭ ەشكىمنىڭ جاعاسىنان الىپ، ەتەگىنەن باس­قى­مىز دا، كەز كەلگەن «ۇلى تۇلعاعا ورىنسىز سىن ايتىپ، ونى «ۇلت­تىڭ جاۋىنا» اينالدىرعىمىز دا جوق، بار بولعانى لەۆ تول­ستوي­دىڭ: «ۆەرا ۆ اۆتوريتەتى دەلاەت تو، چتو وشيبكي اۆتوري­تەتوۆ بەرۋتسيا زا وبرازتسى» (يسپوۆەد، تاينىي دنەۆنيك، 1998 گ.) دەپ كۇن­دە­لى­گىن­دە جازعانىنداي پرينتسيپتە وي-پىكىر قوزداتامىز.

(2001 جىل. «قازاق ادەبيەتى»، «تاعى دا سول باتىسشىلدىق، تۋرالى» ماقالامنان)

كوزسىز باتىسشىلدار مەن ورىسشىلدار تۋىن كوتەرگەن ولجاس ءوزىنىڭ 1978 جىلعى تاشكەنتتە وتكەن ازيا جانە افريكا ەلدەرى اسسوتسياتسياسىنىڭ سيمپوزيۋمىندا جاساعان «ك ۆزاي­مو­زا­ۆي­سي­موس­­تي» دەگەن بايانداماسىندا: «امەري­كانسكيە سوتسيولوگي، پوجالۋي، پەر­ۆىمي زامەتيلي ي وپيسالي… مارگينالنىي چەلوۆەك لەگكو ستانوۆيتسيا نەۋستويچيۆوي ليچنوستيۋ س كوسمو­پوليتيچەسكيم ميروۆوززرەنيەم، ۋ كوتوروگو نەت چۋۆستۆا پودليننوي سۆيازي سو سۆويم نارودوم، سو سۆوەي رودنوي كۋلتۋروي ي يستوريچەسكوي تراديتسيەي. ي پوتومۋ نيكاكوي پو­زيتيۆنوي رولي ۆ رازۆيتي ەتنوسا ي ەگو كۋلتۋرى مارگينالنايا ليچ­نوست يگرات نە موجەت» دەيدى دە، ول ءالى ءبىز تاراپىنان تولىق زەرت­تە­لىپ-زەردەلەنبەگەن قۇبىلىس دەگەن وي تۇ­يە­دى. سوي­تە­دى دە «… ۆسە مى ۆ توي يلي ينوي ستەپەني ليۋدي مارگي­نالنوي فورماتسي» دەپ وعان: «وپىت پوكازىۆاەت، چتو يز مارگي­نالنوگو سوسلوۆيا ۆىحوديات ي كوسموپوليتى،.. ي اسسيميليانتى» دەگەندى قوسادى. ول­جاس­تىڭ وسى جەردەگى مىقتىلىعى سول، ءوزىنىڭ ەڭ وسال تۇسىن ءبىلۋى. سوي­تە تۇرا، ونىڭ «ۆسە مى» دەگەندە كىم­دەر­دى ايتىپ وتىرعانىن قاي­دام، ال، مەن ءوز باسىم قازاق ادەبيەتى، قا­زاق عىلىمى، قازاق تاريحى، قازاق ماتەماتيكاسىن الەمگە تا­رات­قان م.اۋەزوۆ، ق.سات­باەۆ، ءا.مارعۇلان، و.جاۋتىكوۆ، سونداي-اق، ا.جۇ­ما­دىل­داەۆ سەكىلدى باتىس پەن ورىستى، سونىمەن بىرگە شى­عىس­تى تولىق مەڭ­گەر­گەن ازاماتتاردى ەشقانداي دا مار­گي­نال­دىق توپقا قوسپاس ەدىم. بۇ­لار مارگينال بولماي-اق، ۇلت تىلىندە جازىپ، ءداستۇرلى ۇلت مەنتاليتەتىن بۇزىپ-جارماي-اق، ونى بار بولمىسىمەن الەمگە پاش ەتكەن، سوڭعىسى پاش ەتىپ ءجۇر. ياكي، الەم­دىك مادەنيەت پەن ور­كە­نيەت­كە ۇلتتىق بولمىسپەن ەنىپ، ونى ودان ءارى تولىققاندى دا­رە­جە­گە كوتەرۋگە بولادى ەكەن. ەندەشە، ول­جە­كەڭ­نىڭ «ۆسە مى» دەۋى ءوزىن-ءوزى اقتاۋى. وسى جەردە الدىن الا ايتارىمىز، ونىڭ بۇ­كىل شىعارماشىلىعىندا كەڭەس وداعى ۇستانىمىنداعى ين­تەر­نا­تسيو­نال­دىق، ارىسى نيگيليستىك-كوسموپوليتتىك باعىت-باع­دار «قىزىل ءجىپ» بولىپ تارتىلىپ وتىرادى.
ولجاس – قاراما-قايشىلىققا تولى تۇلعا. ول ەرتەرەكتە «ادام­­عا تابىن، جەر، ەندى» دەسە، بۇگىندە «ادام، تابيعاتقا تا­بىن، سەن ەندى» دەيدى دە، سوسىن جەر «قازاقستان حالقىنىكى»، «ەۋ­ر­ازيا­لىق ۇلت» جانە «قازاقستاندىق ۇلت» دەگەندى قوعامدىق-ساياسي ومىردە اينالىمعا تۇسىرۋگە تىرىساتىنداردىڭ الدىندا تۇر­عان­دار­دىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى بولىپ جانە ونى تاۋەلسىزدىكتىڭ ءا دە­گەن كەزىنەن-اق «31-كانالدان» جاريالاپ قويعان. «از ي يا» مەن «مىڭ ءبىر ءسوزدى» جازىپ تۇرىكشىلدىك جانە قىپشاقشىلدىق تانىتادى دا، ارتىنان سو باعىت-باعداردا اتالعان تاقىرىپتى ودان دا ءارى تەرەڭدەتە، زەرتتەپ-زەردەلەپ جازعان، سوسىن، كەڭەيتە دا­­مىت­­قان مۇ­رات ءادجيدىڭ «پولىن پولو­ۆەتسكوگو پوليا» جانە «تاينا گە­ورگيەۆسكوگو كرەستا» دەگەن ەڭبەگىن جوققا شىعارىپ، ونىڭ بولجامدارى تازا دا ناقتى عىلىمي دالەلگە قاراعاندا، ەت پەن تە­رى­نىڭ اراسىنداعى ۇشپا سەزىمگە قۇرىلعان، جالعان پاتريوتيزمگە نە­گىز­دەل­گەن تۇجىرىم-پىكىرلەر دەگەنگە ساياتىن وي ايتادى. ەندى بىر­دە، حالقىمىزدىڭ مىڭ جىلدىق ومىرلىك تاجىريبەسىنەن جي­ناق­تا­لا قو­رى­تىن­دى­لان­عان ماقالى «تاسپەن ۇرعاندى اسپەن ۇردى» وزى­مە ۇلگى تۇتامىن دەپ وتىرىپ، ول ويىنان اراعا جىلدار سالىپ قاي­تا­دى دا «تاسپەن ۇرعاندى تاسپەن ۇر» دەيدى. مۇ­نى­­سى­­مەن ول ءوزى­نىڭ مۇ­سىل­مان­دىق­قا دا، حريستياندىققا دا جات «گلاز زا گلاز، زۋب زا زۋب، رۋكۋ زا رۋكۋ، نوگۋ زا نوگۋ» دەگەن يۋدايستىك ۇس­تا­نىم­دى قا­لاي ناسيحاتتاعانىن ءوزى بىلمەي قالادى. ولجاس تاراپىنان اي­تىل­عان مۇنداي وزىنە-ءوزى قارسى ءارى قايشى پىكىر­لەر­دى كوپ­­تەپ كەلتىرۋگە بولادى. مىنە، وسىدان-اق ولجاستىڭ ءالى دە بولسا ءوزى­نىڭ كىم ەكەنىن تولىق ءبىلىپ بولماي، باتىس پەن شىعىس اتتى ۇلى ەكى جا­عا­نىڭ قاي جاعىنا شىعۋدى بىلمەي جۇرگەنىن اڭعا­رۋ­عا بولادى. ونى ونىڭ ءبىر شەكتەن شىعىپ، ەكىنشى شەككە باراتىن جو­عا­رى­دا­عى كەلتىرىلگەن اۋمالى-توكپەلى وي تۇجىرىمدارىنان كو­رە­مىز. ەندەشە، ولجاس باتىسشىلدىعى مەن شىعىسشىلدىعى، ولجاس ۇلت­شىل­دى­عى مەن ينتەرناتسيو­ناليستىگى تارازى باسىندا تۇر­عان قۇبىلىس.
ءبىزدىڭ باتىس پەن شىعىستىڭ ءبىر-بىرىمەن كۇننىڭ شىعىپ-بات­قا­نىن­داي قوسىلمايتىنىن، ولاردىڭ مادەنيەتى مەن ور­­كە­نيە­تى­نىڭ ءارتۇرلى دەڭگەيدە دامىپ، ارقايسىسىنىڭ ءوزىنىڭ ءداستۇرلى قا­­­رىم-قا­تىناسىنىڭ بولاتىنىن سالىستىرا جازۋ ارقىلى اقي­قات­­قا كوز جەتكىزگىمىز كەلسە، ولجاس «نەت ۆوستوكا، ي زاپادا نەت» دەي­­دى. بىزدىڭشە، قازىرگى الەمدەگى قوعامدىق-ساياسي احۋالعا قا­را­عان­دا قان­دا­سى­مىز­دان كوپ جىلدار بۇرىن جازعان نوۆەل سىي­لى­عى­نىڭ لاۋرەاتى، «ماۋگليدىڭ» اكەسى، اقىن ر.كيپلينگتىڭ: «و، زاپاد ەست زاپاد. ۆوستوك ەست ۆوستوك، ي س مەست وني نە سويدۋت» دە­ۋى­نىڭ قۇنى ءالى دە تۇسە قويماعان-اۋ، ءسىرا. شىنىندا دا، ولاردى ەش­كىم زورلاپ قوسا المايدى. قازىرگى الەمدەگى قوعامدىق-ساياسي احۋال­دىڭ شىم-شىتىرىق قايشىلىققا تولىلىعى سونى كورسەتەدى. ونى كو­رىپ-ءبىلىپ وتىرىپ باتىس پەن شىعىس ماسەلەسىنىڭ ماڭ­گى­لى­گىن تۇ­سىن­بەي­تىن­دەر­گە ەرىكسىز تاڭعالاسىڭ. عالامداستىرۋ يدەيا­سى­نىڭ پايدا بولۋى سول باتىس پەن شىعىستى جاساندى تۇ­تاس­تى­رۋ نيە­تى­نەن تۋىپ وتىرعان جاعداي ەمەس پە؟
ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ: «حالىقتىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگىن، اشىق-جارقىندىعىن قازىرگى زا­مان ەتنوسىنىڭ تو­لىق­قان­دى ءومىر ءسۇرۋىنىڭ بىردەن-ءبىر شارتى دەپ ەسەپتەمەيمىن» دەۋىنەن باستاپ، عالامداستىرۋعا الەم بولىپ قارسى تۇرىپ، ولار­دىڭ سانى كۇننەن-كۇنگە ارتىپ جاتقاندا «انتيگلوباليزمنىڭ اقي­قات كەيپى – ىدىراۋ» دەگەنگە دەيىنگى ۇشقارى پىكىردى ايتا كەلە، يسلام دىنىنە بايلانىستى، ونىڭ امبەباپتىعىنا كۇدىك كەل­تى­رىپ «… ول ءدال سونداي ءدىن بولا المادى، ويتكەنى ءوز سايا­ساتىندا باياعى «نە ءبىز – نە ولار» ءپرينتسيپىن ۋاعىزدادى» دەسە، ىلە «بار­لىق مەملەكەتتەر شىن مانىندە فەدەرالدى (وداق­تا­سۋ، بىر­لە­سۋ), ۇستىمىزدەگى جۇزجىلدىقتىڭ ورتا كەزىندە تەك اقىن­دار عانا ەمەس، عالىمدار دا: «كۇللى الەم – ءبىر ەل»، بىرىڭعاي كونستيتۋتسياسى، جالپىعا ورتاق زاڭدار جيناعى جانە الۋان ءتۇر­لى بىرەگەي مادەنيەتى بار، ءبىر فەدەرالدى مەملەكەت» – دەپ اتايتىن بولادى. جانە سول مەملەكەت الديار پاتشاسىز، نا­سىل­شىل­دىك­تى، ۇلتشىلدىقتى، رۋشىلدىقتى جانە الەۋ­مەت­تىك كۇيزەلىستى جەڭۋگە قابىلەتتى ۇجىمدىق اقىل-ويمەن باسقارىلاتىن بولادى. بۇل قيال ەمەس. وسىنداي كا­مىل جەتىلگەن الەمدى جاساۋعا ءبىزدىڭ كۇش-جىگەرىمىز جەتەدى. ەگەر قولدان قۇرىلعان تاۋەلسىزدىككە ساندا­لىپ كەتىپ قالىپ جۇر­مە­سەك (نە دەگەن جاۋاپكەرشىلىكسىز ايتىلعان ءسوز – ا.ءا.)» دەيدى. ءدال وسى «قولدان قۇرىلعان تاۋەلسىزدىك» تۋرالى ويىن ول 1978 جىل­عى «ك ۆزايموزاۆيسيموستي» اتتى بايانداماسىندا: «…نەزاۆيسي­موست ۆ سۆوەم پرەدەلنوم ۆىرا­جەني موجەت پوۆەستي ك سامويزو­لياتسي. ينىمي سلوۆامي – ك وب­ششەستۆەننوي دەگراداتسي» دەپ ءبىلدىرىپتى. ولجەكەڭنىڭ بۇل سوزىنە قاراعاندا تا­ۋەل­سىز­دىك العان مەملەكەتتەر ەشبىر ەل-جۇرتپەن ارالاسپاستاي بولىپ قالاتىن كورىنەدى. جوق، بىزدىڭشە كەرىسىنشە، تاۋەلسىزدىكتە ەش­قان­داي دا «پرەدەلنوم ۆىراجەني» دەگەن ۇعىم بولمايدى. ويت­كە­نى، سوناۋ عاسىرلاردا بۇدان دا «جامان» كەزىندە دە باتىس پەن شى­عىس اراسىنا تارتىلعان «جىبەك جولى» ارقىلى الەممەن باي­لا­نىس­قان ەل-جۇرت، بۇگىندە تاۋەلسىزدىك قولىنا تيگەندە وز­گە­مەن بايلانىسپاي «سامويزو­لياتسيا» جانە «دەگراداتسيا» بو­لىپ قا­لا­دى دەگەنگە كىم سەنەدى؟ جانە وعان ۋاقىت تالابى، زامان لەبى دە جىبەرە قويماس-اۋ. سوسىن، تاۋەلسىزدىك نازىك، شىكامشىل، كىرپياز قۇبىلىس، ياعني، وعان وپپوزيتسيا بولۋ ءاربىر ينتەلليگەنتكە جاراسپايدى. ودان شىعۋدىڭ جولى سۇلەيمەنوۆ ايتقانداي، «ەدينستۆەننىي ۆىحود – سوزداۆات ۋنيۆەرسالنوە ميروۆوززرەنيە، وب­ششەە دليا كۋلتۋر ۆسەح ەتنوسوۆ» پەن بۇكىل حالىقتى «پلانەتارنىي سوزنانيا» ۇعىم-تۇسىنىگىنە دەيىن كوتەرۋ بولسا، ونى كىتابي-فاريسەيلىك نەگىزدە دامىعان ينتەلليگەنتتىك-ۋتو­پيا­لىق سانا-سەزىم مەن اتەيزم مەكتەبىنەن وتكەندەردىڭ وي-تۇ­جى­رىم­دا­رى دەمەگەندە نە دەيمىز؟ ەندى، ول بۇدان كەيىنگى شى­عار­ما­شى­لىق­تا­رىن­دا دا، ومىرلىك باعىت-باعدارلارىندا دا، ۇستانعان پرينتسيپتەرىندە دە جوعارىداعى كەلتىرىلگەن سوزدەردەن ارتىق ەش­تە­ڭە ايتىپ، جازا المايدى. ويتكەنى، عۇمىرلىق جيىپ-تەرگەن رۋحاني ازىعى سول دەرەجەدە عانا. ال، ۋاقىتقا بەيىمدەلىپ (اداپتاتسيا) سان قۇبىلىپ جاتسا، وعان مەن تاڭقالمايمىن. ياعني، ول تو­پى­راق­تان قول ءۇزىپ، وزدەرىنىڭ قايدان شىققانىن ءھام قايدا باراتىنىن بىلمەيتىندەردىڭ توبىنا جاتاتىن ينتەلليگەنتسيا وكىلى. ونىڭ پىكىر-ويى ءارى تۇجىرىمىنا وراي، ءبىز ۇلت مادەنيەتى، ۇلت دەن­ساۋ­لى­عى، ۇلت ءبىلىمى، ۇلت ءبىلىم-بىلىكتىلىگى سەكىلدى قا­سيەت­تى ۇعىمداردى دامىتىپ، ۇلتتى قورعاۋدى قولعا الۋعا ءتيىسپىز.
و.سۇلەيمەنوۆ مەن ءبىلىپ، شىعارماسىن وقىعاننان بەرگى ارا­­لىق­تا ەكى الاڭدا ويناپ، ەكى جاققا سۇيكىمدى بولعىسى كەلىپ جۇر­­گەن جان. ونىڭ ايعاعى، ول سوناۋ جىلدارى «نتك» ارناسىندا سوي­­لە­­گەن ءبىر سوزىندە «ۆ بۋدۋ­ششەم كازاحستانە بۋدەت جيت تول­كو ودنا ناتسيا – كازاحستانەتس» دەسە، «حالىق كونگرەسى» پار­تيا­سى­نىڭ سەركەسى بولىپ جۇرگەن كەزىندە «ورىس ما­سە­لە­سىن» «كو­زىر» ەتىپ ويناپ، جاپون گازەتىنىڭ تىلشىسىنە بەرگەن سۇح­با­تىن­دا: «پرەزيدەنت – زاڭ مەن كونستيتۋتسيا بەرىكتىگىنىڭ كەپىلى. الايدا، پرەزيدەنت اپپاراتى دايىنداپ، 1993 جىلى قا­بىل­دان­عان كونستيتۋتسيا رەسپۋبليكا حالقىنىڭ ەلۋ سەگىز پايىزىن رازى ەتپەي وتىر، (بۇل قازاقستانداعى قازاقتان باسقا حا­­لىق­­تىڭ سانى). مۇ­­نىڭ ءوزى قازاق ۇلتىنىڭ جايباراقات ءوسىپ-ونۋى­نە كەسىرىن تي­­گى­­زۋى مۇمكىن. «بىرىڭعاي قازاقستان رەسپۋبليكاسى – ءوزىن-ءوزى بيلەيتىن قازاق ۇلتىنىڭ مەملەكەتتىك فورماسى». نەگىزگى زاڭ­نىڭ وسى قۇجاتىمەن قازاقستان حالقىنىڭ قالعان جۇرتى كەلىسە الا ما؟ (بۇل ارانداتۋ ەمەس پە؟ – ا.ءا.) بۇل قىرىق ەكى پا­يى­زى­نىڭ عانا كونستيتۋتسيا­سى (نە دەگەن شەگەلەپ ايتۋ – ا.ءا.). ال، باس­قا­سى­نىڭ بو­لا­شا­عى نە بولماق؟ كوشە مە، الدە سىڭە مە؟ (مۇن­داي جان­اشىر­لىق بولماس، ءسىرا. – ا.ءا.)» دەپ ايتپاس ەدى. مۇن­داي ۇپاي جيناۋ ءادى­سى ەش­كىم­دى، ەش ۋاقىتتا ۇشپاققا شى­عار­ما­عان. ادامدا پرينتسيپ بولۋى كەرەك، اسىرەسە، ول تۆور­چەستۆو ادامىندا ناقتى ءارى جاق­سى جول­عا قويىلماسا، ءتىپتى بولمايدى. بولماسا، ول­جە­كەڭ­نىڭ عا­لام­داس­تى­رۋ­عا قارسىلىقتى ىدىراۋ دەي وتىرىپ: «مەن ءوزىمدى عا­لام­داس­تى­رۋ­دى قورعاۋشىلارعا دا، ونىڭ جاۋلارىنا دا قوسا المايمىن» دەۋىنە نە جورىق؟ سوسىن، ول: «يتاليانداردا ەجەل­گى ريمنەن ميراس بولىپ قال­عان: «بۇ­كىل الەم – ءبىر ەل!» – «Tutto il mondo e paesa!» دەگەن ما­­تەل بار (مەن ونى قاي­­تا­­لا­­عان­­دى ۇنا­تا­مىن)» دەپ كەلەدى دە، «XXI عا­سىر­دىڭ جۇر­­تى حاق ادامزات – Homo Sapiens» (ويلى ادام) حال­قى بولىپ بىر­لە­سۋى شارت» دەيدى دە، الگى يتاليان ما­قا­لىن «جا­ھان­دان­دى­رۋ­دىڭ فورمۋلاسى» دەيدى. سوسىن، «XXI عا­سىر­دا­عى ادامزات دا­مۋى­نىڭ انىق­تاۋ­شى­سى بولاتىن بۇ­كىل-ادام­­زات­­تىق پلا­نە­تار­لىق سانا وسى ۇقساستىقتاردى نەگىزگە الادى» دەگەندى العا تار­­تۋى­­نىڭ ءوزى كىتابي، ينتەلليگەنتتىك-ۋتو­پيا­لىق سانا-سە­زىم­نىڭ كو­رى­نى­سى ەمەس پە؟ بولماسا، ول كەزدە بۇل ماتەل قا­زىر­گى عا­لام­داس­تى­رۋ ۇعى­مى­نا جابايى، وتارلاۋ سايا­سا­تىن­دا­عى جاۋ­گەر­شى­لىك­كە ءتان تۇسىنىك بولاتىن. ايتپەسە، وندا ەش­قان­داي ىز­گى­لىك جوق. بولماس ەدى دە. جالپى، ولجاس سۇلەيمەنوۆ، «بۇ­كىل الەم – ءبىر ەل!» بولۋى كەرەك تۇسىنىگىندە الەمدە سوتسياليزم مەن كوممۋنيزمدى ورناتتىرماق بولعان كسرو-نىڭ سال­قى­نى بارىن بىلە مە ەكەن؟ جانە ول ەشۋاقىتتا دا بۇرىنعى كسرو-نى كوك­­سەي­­­تى­­­نىن ەشكىم­نەن جاسىرىپ، نە بۇككەن ەمەس. ول وسىناۋ ويىن سوناۋ 1972 جىلى-اق: «نا زەملە زا پولۆەكا پويا­ۆيلاس نوۆايا وبشش­نوست ليۋدەي، نوۆايا ناتسيا – سوۆەتسكي نارود…» دەپ تاس­قا باستىرا نىقتاپ قويعان. ول سونىسىمەن-اق كسرو اتتى ۇلى يم­پە­ريا­نىڭ ەڭ سوڭعى رىتسارلارىنىڭ ءبىرى ەكە­نىن اي­­قىن­­دا­­عان. سون­دىق­تان، ءبىزدى ءتۇپتىڭ تۇبىندە ورعا جى­عا­تىن­دار وز­­دە­­رى­­نىڭ قاي­دان شىعىپ، قايدا باراتىنىن بىلمەيتىندەر. ياعني، بۇ­­­لار «بۇ­­كىل­­الەم­دىك – قالىپتى مودەلدى» قا­لىپ­تاس­تى­رىپ، ابس­تراك­تى­لى «اب­سو­ليۋت­تىك اقيقاتتى» ىزدەيمىن دەپ، قازىرگى ءسوز بوس­­تان­­دى­­عى مەن وي-ەركىندىگىن ۇلتجاندىلارعا قاراعاندا اسىرا پايدالانىپ جۇر­­گەن­­دەر.
سوڭعى جىلدارى ولجاس سۇلەيمەنوۆ ءوزىنىڭ ءبىر سوزىندە جاز­عان­داي، «ۇلى رەسەي – ەۋرازيالىق وداق» پارتيالار بلوگىنىڭ قۇ­رىل­تا­يى­نا قاتىسىپ، وندا «رەسەي مەن قازاقستان – ەۋرازيا ودا­عى­نىڭ نەگىزى. ءبىز ءوزىمىزدىڭ ءبىر-بىرىمىزدەن الشاقتاي المايتىنىمىزدى كۇن وتكەن سايىن جاقسى سەزىنىپ كەلەمىز. رەسەي قانشالىقتى قۋاتتى جانە تىنىش بولعان سايىن، قا­­زاق­­ستان دا سونشالىقتى تىنىش بو­لىپ گۇلدەنە تۇسپەك. ءبىز ءوزى­­مىز­­دىڭ ەلىمىزدىڭ دە پاتريوتتارى بولۋعا ءتيىسپىز» دەدىم دەيدى. كور­دى­ڭىز­دەر مە، بۇل دا ماقتانىش. ال، ءبىز سول وداق­تىڭ تور­اعا­سى ا.دۋ­گين­نىڭ پراۆوسلاۆيەگە نەگىزدەلىپ، ورىس ءشوۆينيزمى قۇ­لىق-نيەتىندەگى ەۋرازيا يدەياسىنا بايلانىستى «ەۆرازيستۆو ناسلەدۋەت دۋح ي ستيل موسكوۆس­كوي رۋسي. ەتو پرودولجەنيە توي رۋسي، توگو رۋسسكوگو گوسۋدارستۆا، گدە ەليتا ي ماسسى گوۆوريات نا ودنوم يازىكە ي گدە ەتوت يازىك ناتسيونالنىي» دەگەنىن جاقسى بىلەمىز. جالپى، ەۋرازيا يدەياسى ورىس مۇد­دە­سىن­دە­گى شو­ۆي­نيس­تەر­دىڭ ويلاپ تاپقان ەۋرازيا اي­ما­عىن­دا­عى شا­عىن جا­ھان­دان­دى­رۋى عوي. ەندەشە، سول ولجاس سۇ­لەي­مە­نوۆ­تىڭ سو­ناۋ پات­شا­لىق رەسەي كەزىنىڭ وزىندە-اق كنياز ترۋ­بەتس­كي­دىڭ ەۋ­را­زيا­دا­عى حالىق تۋرالى «ەتۋ ناتسيۋ مى نازىۆاەم ەۆرازيس­كوي، ەە تەرريتوريۋ – ەۆرازيەي، ەە ناتسيوناليزم – ەۆرازيست­ۆوم» دەگەنى مەن ونىڭ يدەياسىن جالعاستىرۋشى ل.گۋ­مي­لەۆ­تىڭ «نا كونتينەنتە ەۆرازيا، مى ۆسە ەۆ­رازيتسى – س وبششەي مەنتالنوستيۋ، س وبششيم ميرووششۋششەنيەم» دەۋى ارا­لى­عىن­دا­عى نيەت-پي­عىل­دى تۇسىنبەدى دەگەنگە سەنبەيمىز. ول ءبا­رىن بىلەدى. بىلە تۇرىپ سولاردىڭ يدەياسى مەن يدەولوگياسىن ناسيحاتتايدى. ويت­كە­نى، ونىڭ بويىندا ۇلتتىق نامىسى ءولىپ، گە­نە­تي­كا­لىق كودى بۇ­زىل­عان. ونىڭ «قازاقستاندا دۇنيەگە كەلگەن ەۋر­ازيا­لىق وداق يدەياسى رەسەيدە دە جەڭىسكە جەتەتىندىگىنە سەنىمدىمىن» دەيتىنى سون­دىق­تان. وسى تۇستا ەسكەرتەتىنىمىز، ولجاس مىرزا رەسەيلىك دۋگين (يدەيا – يدەيا) مەن قا­زاق­ستان­دىق نا­زار­باەۆ­تىڭ (وداق – فاكتى) ۇستانعان ەۋرا­زيا جايلى پى­كىر-تۇ­سى­نىك­تە­رى­نىڭ ءارتۇرلى كە­ڭىس­تىك­تە بولىپ وتىرعانىن سەزبەيتىندىگى-اۋ، ءسىرا. بۇل جەردە ولجاس سۇ­لەي­مە­نوۆ يدەيا مەن فاكتىنى اجىراتا المايدى نەمەسە اجى­رات­قى­سى كەلمەيدى. بۇل ونىڭ عانا ەمەس ەۋرازيا يدەياسى مەن وداعى تۋرالى جازىپ جۇر­گەن­دەر­دىڭ كوبىنە ءتان قا­سيەت­تەر. بۇ سەكىلدىلەر قوعامىمىزدا شاشەتەكتەن. ولار­دىڭ كىتاپتارى مەن مىنبەلەردە ايتقان سوزدەرى توم-توم بولىپ شىعىپ جاتادى. سو­عان قاراماي، كىتاپ پەن ءسوز باستى نارسە ەمەس. ول تىلمەن ايتىلىپ، قالاممەن جازىلسا دا – ءدىل (جۇرەك) مەن ءىس-اركەت ار­قى­لى بە­كى­تى­لۋى ءتيىس. مىنە، ول باستى نارسە. ونى تۇلعا عانا ءبىر-بى­رى­مەن ۇش­تاس­تى­رىپ، ءوزى ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قوعام مەملەكەت، ۇلت مۇد­دە­سى­نە پايدالانادى. ۇجىم وعان كومەكتەسەدى، قولدايدى، قورعايدى. ءسوي­­­تىپ، الگى جەكە تۇلعانى الەمدىك دەڭگەيدەگى ازاماتتىققا كو­تە­رە­دى. مۇنى بىلمەگەندەر نە بىلسە دە قۇلاققا ىلمەگەندەر الەم اۋ­­زىن­­دا­­عى اندرەي ساحاروۆتىڭ «مەموراندۋمىنداعى» (1968): «چەلوۆەچەستۆو موجەت بەزبولەزنەننو رازۆيۆاتسيا تولكو كاك ودنا سەميا، بەز رازدەلەنيا نا ناتسي» دەپ جاز­عا­نىن­داي ومىر­­گە بەيىمدەلىپ ءارى سۇرانىپ تۇرادى. بۇلاردى ءبىز با­تىس­شىل­دىق­تىڭ بالالىق اۋرۋىمەن اۋىرعاندار دەيمىز. ونىڭ كور­نەك­تى وكىل­­دە­­رى­­نىڭ ءبىرى – ولجاس سۇلەيمەنوۆ. وسى ءبىر ءىرى تۇلعا بو­لۋ­عا بار­­لىق مۇمكىندىگى بار ادامنىڭ بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ءوز پوزيتسياسىن ازامات رەتىندە قالىپتاستىرا الماي جۇرگەنىنە تاڭ­عا­لا­مىن. ول ۋا­قىت تامىرىن باسىپ، ونىڭ ءلۇپىلىن اڭدىعان دارىگەر سەكىلدى. سو ء«لۇپىلدى» سەزىنگەن ساتتە سوعان بەيىمدەلىپ شىعا كە­لە­دى. ياعني، وندا قانداي ءبىر قوعامدا بولماسىن اينىماي تۇ­را­تىن پرينتسيپ جوق. ونىڭ كەمشىلىگى، ءتىپتى دراماسى دەۋگە دە كەلەتىن جاي، ءوزىنىڭ ازا­مات­تىق-شىعارماشىلىق تۇلعاسىنىڭ قۇ­داي­سىز­دى­عى نەمەسە ناقتى ايتقاندا، اتەيستىگى، ال گۋ­ما­نيس­تى­گى – ساياساتتانعاندىعى. ارينە، ولجەكەڭ، سۇلەيمەنوۆ ەل-جەر­دى، قوعامدى، ۇلتتى، ادامداردى سۇيەدى، بىراق ونىڭ سۇ­يىس­پەن­شى­لى­گى كوممۋنيزم قۇ­رى­لىس­شى­سى­نىڭ پراگماتيۆتىك سۇ­يىس­پەن­شى­لى­گى سياقتى. ياعني، ول سۇ­يىس­پەن­شى­لىك مۇسىلماندىق، نە حريس­تيان­دىق­قا دا جاتپايدى. سوسىن، ول سۇيىسپەنشىلىك شىنى نە مۇز قالانى جوبالاۋ­شى ار­حي­تەك­تور­دىڭ سۇيىسپەنشىلىگى دەسە دە بولادى. جانە بۇل قاسيەتتەردىڭ جۇق­پا­لى­لى­عى سونشا، قازىر ونىڭ سوڭىنان ءبىر توپ سو سەكىلدى ازاماتتار تاربيەلەنىپ، ۇلت مەن­تا­لي­تە­تى­نىڭ قايتا قالىپتاسىپ، مەي­لىن­شە ءوزىن-ءوزى ساقتاپ قا­لۋى­نا كەرى اسەرىن تيگىزۋدە. ويتكەنى، ۇلت­شىل­دىق – پسيحو-ان­ترو­پو­لو­گيا­لىق­ تەكتەن ورەتىن قادىر-قاسيەت بولسا، ال، پاتريوتيزم تاريحي-گەوگرافيالىق ويعا دا، بويعا دا جۇرە كەلدى سى­ڭە­تىن ۇعىم-تۇسىنىك. مىنە، وسىنى ءوزىن باتىسشىل دا، رەسەيشىل دە سانايتىندار تۇسىنبەيدى، تۇسىنسە دە مويىنداعىسى كەلمەيدى. بۇل – ۇلى تراگەديا.
ولجاستىڭ ازاماتتىق-شىعارماشىلىق تۇلعاسىنىڭ قۇ­داي­سىزدى­عى، نە اتەيستىگى دەمەكشى، ول بىزدىڭشە ەشبىر دىنگە دەن قوي­ماس­تان، تەك كەڭەستىك قۇرىلىمنىڭ مورالدىق كودەكسىنە عانا بوي ۇسىنا قالىپتاسقان، شىن مانىندەگى سوۆەت ازاماتى بولسا كەرەك. ولاي دەيتىنىمىز، ونى كومسومول سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى اتان­دىر­عان «ادامعا تابىن، جەر، ەندى» پوەماسىنان باستاپ، اقي­قا­تىن ايتۋ كەرەك ەڭ ارىسى اتى شۋلى، سلا­ۆيان جانە تۇر­كى حا­لىق­تا­رى­نىڭ تاريحي بايلانىستارى جونىندەگى قاساڭ دا سى­رە­سىپ قال­عان دوگ­مات­تار­عا باتىل قارسىلىق تانىتقان «ازيا» كىتابى سول كەزدەگى ورتالىق (ياعني، ورىس عالىمدارى جاعىنان – ا.ءا.) تارابىنان «پانتيۋركيزم»، «سيونيزم»، اۆتوردىڭ جازۋىنشا، ءتىپتى، «پان­سلاۆيزم» ايدارىمەن ايىپ تاعىلعانىنا قا­را­ماي، اتالعان شى­عار­ما­لا­رىن­دا سۇلەيمەنوۆ ءوزىنىڭ اتەيستىگى مەن كە­­ڭەس وداعىنا ادالدىعىنان ءبىر تانبايدى. شىن مانىندە، ول­جاس­تىڭ «ازيا» جيناعىنداعى وي-پىكىرلەر سول كەزدەگى كسرو عا­لىمدارى اراسىندا اندا-ساندا دا بولسا بوي كوتەرىپ، ارا-اراسىندا اۋىزشا ايتىلىپ جۇرەتىن. ال، ولجەكەڭنىڭ سونىڭ بارلىعىن ءبىرتۇتاس دۇنيەگە اينالدىرا وتىرىپ، بارلىق جەتىستىك كەمشىلىگىنە قا­را­ماي، وزىندىك كوزقاراستار ارقىلى قالىپتاسقان ءداستۇردى كۇي­رە­تەر­لىك­تەي عىلىمي ەڭبەك جازىپ شىققانى، سول كەزدەگى تالاپ-تىلەككە قاراعاندا ۇلكەن باتىلدىق بولا­تىن. بىراق، وسى شى­عار­ما­لا­رى­نىڭ وزىندە دە اقىن كەڭەس وداعى تالابى، ءارى لەنيندىك يدەيا پرينتسيپىنە بەرىك، ادال. مىسالى، «ادامعا تابىن، جەر، ەندى» پوەماسىندا:

ەسلي نادو –
يمەنەم لەنينا
ەتوت پودۆيگ
مى پوۆتوريم!.. – دەگەن جولدارمەن كۇن كوسەم سالعان سارا جولعا بۇكىل جان دۇ­نيەسىمەن بەرىلگەندىگىن كورسەتسە:

ۆوزنوسيل ي سنوسيل بوگوۆ،
يا سوزدال ەتي رەكي
ي ۆەتەر شۆىرنۋل ۆ موريا،
تى، زەمليا،
پوكلونيس چەلوۆەكۋ،
تۆوي بوگ –
يا، –

دەپ اللاعا استامدىق تانىتادى. ارينە، بۇنى اقىندىق الىم­دى­لىق­قا سالىپ اقتاۋعا بولار، بىراق، ونى ادام مەن تابيعات ارا­سىن­دا­عى قارىم-قاتىناسقا كەلگەندە كۇشتىنىڭ السىزگە كور­سەت­كەن (تابيعاتقا – ا.ءا.) زورلىعى دەپ ءبىلۋىمىز كەرەك. ەندىگى ءبىر ول­جە­كەڭ­نىڭ ازاماتتىق شىعارماشىلىعىنىڭ كورىنىسى رەتىندە تانىلاتىن كەمشىلىگى، ونىڭ الەم مويىنداعان ءدىني ۇعىم-تۇ­سى­نىك­تى جوققا شىعارىپ، كەڭەس وداعىنىڭ جاڭا ادام تاربيەلەۋدەگى ىسىنە سەنىممەن قاراۋى. ءسويتىپ، «ازيا» (1990 جىل) كىتابىندا: «موجەت بىت، سرەدي دەسياتكوۆ يۋنىح چيتاتەلەي مويح نايدۋتسيا بۋدۋششيە سوزداتەلي گۋمانيتار­نىح، نو توچنىح ناۋك; ليۋدي نو­ۆوي فورماتسي، يزباۆيۆشيەسيا وت پرەدراسسۋدكوۆ (بۇرىنعى 1975 جىلعى باسىلىمىندا «حريستيان­سكيح، مۋسۋلمانسكيح ي بۋدديس­كيح» دەپ كورسەتىلگەن – ا.ءا.) رەليگيوزنىح زناني، سۆوبودنىە وت دوگم فيلوسوفي راسوۆىح ي ناتسيونالنىح.
پوستوياننايا رەليگيا، نەپود­ۆيجنىي بىت سوزدايۋت توت يسكۋسست­ۆەننىي رەجيم، ۆ كوتوروم نە ۋۆيا­داەت سلوۆو، وبلادايۋششەە زولو­توي سترۋكتۋروي» – دەپ بولاشاققا ءۇمىت ارتادى. وسىندايدا ەسىڭە ك.ماركس، ف.ەنگەلستىڭ: «كريتيكا رەليگي وسۆوبوجداەت چەلوۆەكا وت يلليۋزي، چتوبى ون مىسليل، دەيست­ۆوۆال، سترويل سۆويۋ دەيستۆيتەلنوست كاك وسۆوبوديۆشيسيا وت يلليۋزي، كاك ستاۆشي رازۋمنىم چەلوۆەك; چتوبى ون ۆرا­ششالسيا ۆوكرۋگ سەبيا ساموگو ي سۆو­ەگو دەيستۆيتەلنوگو سولنتسا. رە­ليگيا ەست ليش يلليۋزورنوە سول­نتسە، دۆيجۋششەەسيا ۆوكرۋگ چەلوۆە­كا دو تەح پور، پوكا ون نە ناچي­ناەت دۆيگاتسيا ۆوكرۋگ سەبيا سامو­گو» دەپ ايتقاندارى مەن ا.ياكوۆلەۆتىڭ: «پرەودولەت رە­ليگيۋ وزناچالو پرەودولەت دوگ­ماتيزم…» دەگەنى تۇسەدى ەكەن. سوندا، ولجاستىڭ كۇيرەتۋشى كۇشكە يە رەۆوليۋتسيالىق ۇس­تا­نىم­دا­عى ماركس پەن ەنگەلستەن ايىرماشىلىعى نەدە؟ ياكوۆلەۆتەن شە؟ ەندەشە، سۇلەيمەنوۆتىڭ بويىنا دا، ويىنا دا ماركس يدەياسى قالتقىسىز سىڭگەندىگى وسىدان-اق كورىنىپ تۇر ەمەس پە؟ ەگەر، ولجەكەڭە سەنسەك، و كىسىشە پايىم-پاراساتقا سالساق، تۇ­تاس­تاي پالەن عاسىرلىق تاريحى بار ءدىني ۇعىم-نانىمنىڭ، ۇس­تا­نىم­نىڭ، ءتىپتى، كوكتەن تۇسكەن ءتورت كىتاپتىڭ قاي-قايسىسى دا ۋاقىت، كە­ڭەس­تىك تاراپىنان «پرەدراسسۋدكي» كورىنىسى بولىپ شىعادى ەمەس پە؟ وكىنىشكە وراي، ولاي بولىپ شىقپاعانى اقىن ءارى عا­لىم­عا شىنىندا دا قيىن-اق. ايتپەسە، سول كەزدە ن.رۋب­تسوۆ، قا­زاق­تىڭ، ق.شاڭ­عىت­باەۆ سەكىلدى اقىندارى اتاق-داڭقتىڭ سو­ڭى­نان شام الىپ تۇسپەي-اق، بۇگىندە ءوز ۇلتتارىنىڭ ۇلى اقىندارى اتانىپ، وز­دە­رى جوق بولسا دا سوزدەرى XXI عاسىردىڭ قاقپاسىن قاعىپ تۇر. سون­دىق­تان دا، اقىرى دوستوەۆسكي ايتقانداي «سوتسياليزم نەپراۆ، پو­تومۋ چتو ەست بوگ» بولىپ شىقتى ەمەس پە. شىنىندا دا، قۇ­داي جوق بولىپ، ولجاس سەكىلدى اتەيستەردىڭ ايتقانى كەلگەندە، ءسوتسياليزمنىڭ ومىرشەڭدىگىندە ەش شەك بولماي، ولاردىڭ جەلى ءالى دە بولسا وڭىنان ەسىپ تۇرار ەدى. وسى تۇستا بىرەۋلەر ءازىر ولاي ەمەس پە دەر؟ ارينە، ولاي ەمەس. بۇگىندە سۇ­لەي­مە­نوۆ­تەر زامانى وتكەن، ولار قازىر سول باياعى ينەرتسيامەن (ەكپىنمەن) ۋا­­قىت كوشىنەن قالماي كەلەدى. ونىڭ سول كەزدەگى تىلگە، دىنگە كوز­­قا­­را­­سى نيگيليستىك-اتەيستىك، كوسموپوليتتىك تانىم-نانىمدا قا­لىپ­تاس­سا، ءوز ۇلتىنا دەگەن سانا-سەزىمى دە سونشالىقتى دارەجەدە قا­لىپ­تاس­قا­نى­نا شەك بولماسا كەرەك. مۇنداي بويعا دا، ويعا دا شىم-شىمداپ سىڭگەن قاسيەتتەر قانشاما جاسىرىن ۇستاعانمەن بىردە بولماسا بىردە سىر بەرىپ، قىلاڭ ۇراتىنى انىق پروتسەسس. ونىڭ اي­عا­عى ولجاس سۇلەيمەنوۆتىڭ ء«سوز» گازەتى ءجۋرناليسىنىڭ ء(تۇپ-نۇس­قا­نى بۇزباي سول قالپىندا بەرىپ وتىرمىز – ا.ءا.):
– مى نە افگانيستان. مى دوستوينى دەموكراتي؟ – دەگەن ساۋالىنا:
– مى دوستوينى، بەزۋسلوۆ­نو، نو كوگدا مى ۆ پروتسەسسە ۋسكو­رەننوي ەۆوليۋتسي ستانەم ەدينوي ناتسيەي. ا كتو مى سەيچاس – ناتسيا يلي ناتسيونالنوستي؟ ۆ افگانيستانە پوكا نەت ناتسيو­نالنوگو ساموسوزنانيا، ۋ نيح ەست پلەمەننوە سوزنانيە. وني – سويۋز پلەمەن دو سيح پور. ۆ ەتوم سمىسلە مى بليجە ك افگا­نيستانۋ ي يراكۋ، چەم ك فران­تسي.
سەيچاس مى وبەدينياەمسيا، كاك كازاحي، تولكو كوگدا ريادوم ەست درۋگيە ناتسيونالنوستي. وني، كاك وبرۋچي، كوتورىە بوچكۋ وبەدي­نيايۋت، – ەتو ناشە وكرۋجەنيە، سرەدا. ۋبەري ەتي وبرۋچي ي، بو­يۋس، راسسىپلەتسيا بوچكا» – دەپ جاۋاپ بەرگەنى. «تاۋدى الاسارتپاي، دالانى اسقاقتاتاتىن» ول­جاس وسىلاي ءوز حال­قى­نىڭ ەڭسەسىن باسىپ، ساعىن سىندىرادى. وسىنىڭ ءوزى ونىڭ ەل-جۇرت­تان شەتتەپ قالعان، شەتتەپ قالعاندى بىلاي قويعاندا بىر­تە-بىر­تە تۋعان ۇلتىنان قول ءۇزىپ بارا جا­تىپ، ونىمەن ءسى­ڭى­سىپ، ءتىل تابىسا وتىرىپ، ءدىل تابىسۋىنا جول تابا المايتىن بول­عا­سىن كور­سەت­كەن اقىرعى قىرى بولسا كەرەك. ايتپەسە، قان تا­زا­لى­عىن رەتتەيتىن جاقسى ماعىنا-ماندەگى رۋ، ءجۇز تۇسىنىكتەرى تەكتى ۇلت نەگىزىن قالاعان. وسى تۇستا، ءبىز تۇتاستىقتى بۇزاتىن جامان ماعانداعى رۋشىل، جۇزشىلدەرگە جاۋاپ بەرە المايمىز. بولماسا، رەسەي وتكەنىندەگى ۆلاديمير، نوۆگورود، ريازان كنيازدىكتەرىنىڭ قىم-قيعاش ءبىر-بىرىمەن سوعىستارى تاريحتان بەلگىلى بول­سا، ال، ورىس وتارلاۋىنىڭ الۋان شارعىلى ايلا ارەكەتىنە دەيىنگى قا­زاق­تان رۋلىق، جۇزدىك سوعىستاردى وقىپ بىلدىڭىزدەر مە؟ اري­نە، ونداي بولعان ەمەس. ەندەشە، ولجاس مىرزا ء«وبرۋچيدى» قان­شا­ما الىپ تاستاساڭىز دا («وبرۋچيلار» وعان كونە قويسا، جانە ونىڭ بولا قويۋى مۇمكىن ەمەس تە. سۇلەيمەنوۆ ونىمەن ءبىزدى قور­قىت­پاسىن – ا.ءا.) قازاق حالقى قازاقستاندا وزگە ۇلتتاردىڭ باسىن بى­­رىكتى­رۋ­شى كۇش كىندىك ۇلت بولىپ قالا بەرەدى. ال، ولاردى رۋ، جۇز­گە بولۋشىلەر سوناۋ I پەتردەن قازىرگى پەتر سۆويككە دەيىن بول­عان، ءالى دە بولا بەرەدى. ءتىپتى، سۇلەيمەنوۆ سەكىلدىلەرگە لەۆ گۋميلەۆتەگى «روسسيا – ەتو حرياشش (نە ەت، نە سۇيەك ەمەس، شەمىرشەك دەۋگە كەلەرلىك مۇشە بولشەگىن سولاي دەيدى – ا.ءا.) ناروسشي وت ترەنيە ەۆروپى وب ازيۋ، زاپاد وب ۆوستوك» دەگەندەي ورىس پەن قازاقتان پايدا بولعان اسسيمليانتتار، ياعني «حرياشتار» قان­شا­لىق­تى كەرەك بولسا، بىزگە ي.ءيليننىڭ: «ۆسياكوە گوسۋدار­ستۆو جيۆوە ي دەيستۆۋيۋششەە دول­جنو بىت يسپولنەنو ناتسيونا­ليزما. ەتو ەگو دۋشا. ەتو ەگو سۋششنوست. ەتو ەگو بىتيە. كوسموپوليتيچەسكيە گوسۋدارستۆو امورفنايا، بەزفورمەننايا ماس­سا. توجە ي س چەلوۆەكوم. چتو تاكوە چەلوۆەك بەز ناتسي؟ بىت موجەت ەتو يدەال. نو يدەال ۆ رەالنوي جيزني نە چتو وتۆلە­چەننوە، بەزسيلنوە ي وبرەچەن نا گيبەل. چەلوۆەك بەز ناتسي، – تو جە، چتو دەرەۆو بەز رودا، دەرەۆو – ني گرۋشا، ني سليۆا، ني يابلونيا ۆ پريرودە نە نۋجنو»، – دەپ كورسەتكەنىندەي وڭ تالاپ-تى­لەك­تە­گى نىق تا تۇراقتى مەملەكەت پەن ۇلت كەرەك.
ولاي دەيتىنىمىز، ول «قالىپتاسپاعان» قازاققا «وزىق» ور­تا­لىق­تىڭ (باتىس پەن رەسەي – ا.ءا.) كوزقاراسىمەن قارايتىن «اۋ­رۋ­عا» شالدىققان مارگينال. جالپى، قازاقستان، ونىڭ ىشىن­دە قا­زاق تاۋەلسىزدىگى نىعايعان سايىن ءوز ءتىلىن، ءدىلىن، ەل-جۇر­تى­نىڭ ادەت-عۇرىپ، سالت-ءداستۇر، سانا-سەزىمىن ۇمىتقاندارعا رۋحاني ءومىر ءسۇرىپ، كۇن كەشۋ اۋىر بولادى. ويتكەنى، ولارعا سوناۋ كەڭەس ودا­عى كەزەڭىندەي قاناتىن ەركىن قاعاتىن اسپان، ەركىن ۇش­قان­نىڭ وزىن­دە دە قالتقىسىز قوناتىن جەر جوق. ولار­دىڭ ءوز تىل­دە­رى­مەن ايت­قان­دا، وزىندىك ۇلتتىق رەڭ-كەسكىنىن تاپقان ءاربىر مەملەكەت ولار ءۇشىن «تۇيىقتالعان".ولارعا حالىقتىڭ عارىشتىق سانا-سەزىمگە (پلانەتارنىە سوزنا­نيە) جەتكەنى كەرەك. و شىر­كىن­دەر­دىڭ عا­رىش­تىق سانا-سەزىم توپ-توبىر نەمەسە كوپتە ەمەس، جەكە تۇلعا گەنيلەردە بولاتىنىمەن شارۋاسى بار ما ەكەن؟ اسىرەسە، ول­جاس­قا اۋىر بولاتىنى، ونىڭ ەس ءبىلىپ ەتەك جيناعانىنان ارقا سۇ­يە­گەن ء«وبرۋچيى» بۇگىندە باسقا كەسكىن-كەيىپتەگى ەل-جۇرتتىڭ ۇس­تا­نى­مىن­دا. ال، اقىننىڭ وسىناۋ تاپقان تەڭەۋى، ۇقساتقان وبرازى سان جىلداردان بەرى باۋىر باسىپ، قان-جىنى ارالاسىپ كەتكەن ەلدەن كەتە قويماس-اۋ، ءسىرا. ەندەشە، بۇنى قاشاندا ءىرى سوي­لەپ، ۋىسىنا بايتاق قازاقستان سيمايتىن الىپ ولجاستىڭ تو­پى­راق­تان قول ءۇزىپ شەتەلدە پەپسي ءىشىپ، اپەل­سين جەيتىن كو­ڭى­لى­نە قون­باي­تىن قازاققا كورسەتكەن قىرى دەمەگەندە نە دەيمىز. ول ءوزىن «تاۋدى الاسارتپاي، دالانى اسقاقتاتاتىن» قانشا گۋمانيست ەتىپ كور­سەت­كى­سى كەلسە دە، ءدال وسى تۇستا ەڭ سوڭعى يم­پە­ريا­نىڭ ەڭ سوڭعى رىتسارى ەكەنىن قالاي بايقاتىپ قالعانىن ءوزى دە سە­زىنبەيدى. پاي­عام­بار جاسىنان اسقان ولجەكەڭ وسىنداي. اري­نە، ول كىسىنى تۇ­سى­نە­تىن ءبىز، ءبىزدى تۇسىنەتىن ول كىسى جوق. وعان بىزگە قاراعاندا ماسانوۆ، اۋەزوۆ جانە تولماچەۆ جاقىن. ويت­كە­نى، ول بولسا دۇ­نيە­جۇ­زى­لىك دەڭگەيدەگى قۇشاعىنا اسپان مەن جەر­دى سىيعىزۋعا تىرىساتىن الەمدىك الىپ. سوعان قاراعاندا، ول ءوزى­نىڭ ءتۇبى قوناتىن جەرى تۋعان توپىراق ەكەنىن ۇمىتقان سەكىلدى.

امانحان ءالىم، اقىن

«زاڭ گازەتى»
12 قاڭتار، 2005 جىل

1 پىكىر

ۇزدىك ماتەريالدار

العىس ايتۋ كۇنى

العىس ايتۋ كۇنى جانە ونىڭ شىعۋ تاريحى

جومارتبەك نۇرمان 1565
الاشوردا

قوجانوۆ مەجەلەۋ ناۋقانىندا (جالعاسى)

بەيبىت قويشىباەۆ 2260
عيبىرات

قايسار رۋحتى عازيز جان

مۇحتار قۇل-مۇحاممەد 3541