قازىرگى تاڭدا قازاقتاردى يسلامدى ەندى قابىلداپ جاتقان ۇلت سياقتى كورسەتەتىن تەندەنتسيالىق ۇستانىم كورىنىس بەرىپ قالادى. ونى كوبىنەسە "تازا يسلام ۇرانىمەن" ويقاستاپ جۇرگەن نەوسالافي جاستارىمىزدىڭ ويى مەن تۇسىنىگىنەن بايقاپ قالامىز. ەرتەڭ ەۆرازيا ۋنيۆەرسيتەتى ءدىنتانۋ كافەدراسىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن "قازاقستاندا يسلامتانۋ ماسەلەلەر:ءى وتكەنى، بۇگىنى مەن بولاشاعى" اتتى دوڭگەلەك ستول وتپەكشى. بۇل عىلىمي تانىمدىق ءىس شارا يسلامتانۋ ماسەلەلەرىنە ارنالىپ وتىر. ەلباسىمىز ن.ءا. نازارباەۆ ايتقان «تەگىمىز تۇرىك، ءدىنىمىز يسلام، كىتابىمىز قۇران» دەگەن انىقتاماسى كوپ نارسەنى اڭعارتقانداي. سوندىقتان يسلامتانۋ تاقىرىبى وتە وزەكتى سونىمەن قاتار بۇگىنگى تاڭدا ءارى كونە ءارى تىڭ تاقىرىپ بولىپ وتىر. ولاي دەۋىمىزگە دە وزىندىك سەبەپتەر بار. كەشە كەڭەستىك جۇيە كەزىندە يسلامتانۋ زەرتتەۋلەرى تولاستاماعانىمەن، باسقا سۇرانىستارعا جاۋاپ بەرەتىن، يدەيالىق، ۇستانىمدىق ارنالاردا قالىپتاسقاندىعى بەلگىلى. 
بۇل جاعداي تەك قانا تاۋەلسىز ەل بولىپ، تاريحىمىز بەن وركەنيەتتىك نەگىزدەرىمىزگە ورالۋىمىز ارقىلى جاڭا مازمۇندىق ساتىعا اۋىستى دەسەك بولادى. يسلامتانۋ زەرتتەۋلەرىنە دە جاڭا ۇستانىمدىق، مەتودولوگيالىق عىلىمي ىزدەنىستەر مەن پلاتفورمالار وزدىگىنەن سۇرانىپ شىعا كەلدى. 
مىنە ەلىمىز باسىنان وتكىزىپ وتىرعان جاحاندىق قۇبىلىستار مەن ۇدەرىستەر قاباتىندا، وتپەلى ترانسفورماتسيالىق كەزەڭدەردى الدىمەن انتروپولوگيالىق تۇرعىدان سوسىن مامان فاكتورى تۇرعىسىنان ساراپتاۋدى، تالداۋدى بۇگىنگى عىلىمي تانىمدىق ءىس شارادا كافەدرا العاش رەت قولعا الماقشى. 
وسى ماقساتتا ءدىن قۇبىلىسىن ءدىني انتروپولوگيالىق تۇتاستىق پلاتفورماسىن تابۋ مەن زەرتتەۋدىڭ عىلىمي نەگىزدەرىنە ساراپتاما جاساي كەلە، العاشقى عىلىمي ويقورىتۋ ءماجىلىسىمىزدى، بەلگىلى سالا مامانى، يسلامتانۋشى عالىم، بۇگىنگى كافەدرامىزدىڭ مەڭگەرۋشىسى، تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور مۋمينوۆ اشىربەك قۇربانۇلىنىڭ مەرەي تويىنا وراي، ونىڭ شىعارماشىلىعى اياسىندا، قازاقستانداعى يسلامتانۋ ماسەلەلەرىنەن باستاعاندى ءجون دەپ تاپتىق.
مۇنداعى ماقساتىمىز، يسلامتانۋ ماسەلەلەرىن زەرتتەگەن بىردەن ءبىر تاجىريبەلى ماماندى تانۋ جانە بۇگىنگى تالاپكەرلەرگە تانىتۋدا ماماننىڭ وسى تاقىرىپتارمەن بايلانىسى تۇرعىسىنان سالىستىرمالى ديداكتيكالىق تانىمدىق ءماجىلىس ۇيىمداستىرۋ. سەبەبى عىلىم مەن ءبىلىم بەرۋ ۇدەرىسىنىڭ ۇشتاستىرىلعان قۇبىلىستىق ءساتى وسى ماجىلىستەردە ونداعى بايانداما مازمۇنىندا ناقتى كورىنىس تاباتىندىعى بەلگىلى جاعداي.
سونىمەن بۇگىنگى مەرەي توي يەسى مۋمينوۆ اشىربەك قۇربانۇلى ەلۋ بەس جاسقا كەلىپ وتىر. از عانا ۋاقىتتا عىلىم سالاسىندا كوپ نارسە ءبىتىرۋ وڭاي ەمەس، اشەكەڭ عۇمىرىنىڭ وتىز بەس جىلىن يسلامتانۋ زەرتتەۋلەرىنە ارناپ، عىلىمدا جەتىستىككە جەتكەن بىرەگەي يسلامتانۋشى، تاريحشى، ءدىنتانۋشى، ياساۋيتانۋشى عالىم. تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، ءابۋ حانيفا جانە ونىڭ مازحابى تاريحىن جازىپ، ورتا ازيادا يسلام قۇبىلىسىنىڭ وتكەنىن فەنومەن رەتىندە عىلىمي دالەلدەگەن عالىم. قالاي ما؟ اشەكەڭ وسى ماسەلەگە ەڭ الدىمەن تەكستولوگيالىق، يستورياگرافيالىق، قولجازبالارمەن اينالىسادى. كەشە كەڭەستىك رەجيمدە ءبىزدىڭ تاريحتى سىرتقى ورتالىقتار جازىپ بەرىپ ، باعىتتاپ، سەندەر "وسىندايسىڭدار" دەگەن زاماندا، لەنينگراد شىعىستانۋ مەكتەبىنەن ءبىلىم الدى. سودان اشەكەڭنىڭ كوڭىلىندە سۇراقتار قاباتتالىپ كولدەنەڭدەپ شىعا بەردى...نەگە تاريحتا بىلاي جازىلادى دا،بۇگىنگى ەلدىڭ ساناسى مەن تانىمىندا باسقاشا؟ وسى سۇراق، اشەكەڭدى يسلامدى ءماتىن ارقىلى تانۋعا الىپ كەلدى. ول دا جەتپەدى...اقىرى وركەنيەت پەن مادەنيەت قاباتتارىنداعى يسلامدى تانۋدىڭ وزىندىك مەتودولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرى بارىنا، ونىڭ تانىمدىق، ونتولوگيالىق، قۇندىلىقتىق، تاريحي، مادەني ساياسي قۇقىقتىق قىرلارىنا تۇتاستىق ارقىلى ساراپتاۋ كەرەكتىگىن نەگىزدەدى...
اشىربەك قۇربانۇلىنىڭ زەرتتەۋ تاقىرىپتارىنان اق بۇگىنگى يسلامتانۋ باعىتتارى مەن ماسەلەلەرى انىقتالا تۇسەدى: مۇسىلمان الەمى مەن باتىس وركەنيەتتەرى سۇحباتىن نىعايتۋ، «ورتا ازياداعى ساياسي يسلامنىڭ ەرەكشەلىكتەرى، ورتا ازيانىڭ يسلام وركەنيەتىنە ەنۋ قۇبىلىسىنىڭ تاريحي العىشارتتارى، ورتا ازيا مۇسىلماندىعى جانە ماتۋريدي تەورياسى تاۋيل: اۋليە اۋلەتتەرى: ىسقاق باب مۇراسى جايلى اڭىزدار» ،«ورتا ازيا جانە شىعىس ەلدەرىندەگى بۇگىنگى تاڭداعى مۇسىلمان قوزعالىستارى: تاريحي نەگىزدەرى، يدەولوگيالىق جانە ساياسي-قۇقىقتىق باستاۋلارى...بولىپ جالعاسىپ كەتە بەرەدى.
سوسىن يسلامتانۋ ماسەلەلەرى كەڭەستىك كەزەڭدە بىرجاقتى قاراستىرىلىپ، عىلىمي مەتودولوگيالىق تالاپتارى دا قاساڭ يدەولوگيالىق شابلوندارمەن تۇيىقتالىپ قالعان بولاتىن. وسى قۇبىلىستى اشىربەك قۇربانۇلى ءوز تاجىريبەسى نەگىزىندە ترانسفورماتسيالاپ، الەمدىك يسلامي زەرتتەۋلەر كومپاراتيۆيستيكاسىن جۇزەگە اسىردى ءارى جالعاستىرىپ كەلەدى.. ياعني اشىربەك قۇربانۇلى تەك قانا كەشەگى تمد ەلدەرى عانا ەمەس، ءوز سالاسىندا الەمدىك بەدەلگە يە عالىم، تاريحشى، انتروپولوگ. ول تۋركيا رەسپۋبليكاسى; اقش، فرانتسيا، انگليا، گەرمانيا يسلامتانۋ ورتالىقتارىمەن دە تىعىز بايلانىس ورناتتى. عالىمنىڭ بۇل دەڭگەيى جوعارىدا ايتقان يسلامتانۋ مەتودولوگياسىنىڭ سالالىق جانە باعىتتىق سالىستىرۋلارىنا مۇمكىندىك بەردى.
اشەكەڭنىڭ يسلامتانۋداعى سالالىق جانە باعىتتىق زەرتتەۋلەرىنىڭ قاباتتارىن ۇڭىلسەڭىز، تاقىرىپتىق ناقتىلانۋدى اشىق كورۋگە بولادى. مىسالى، ناساپ-ناما: بiرiنشi-ءۇشiنشi كiتاپتار، قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسى. ورتا ازياداعى يسلام ءدىنىنىڭ تارالۋى جانە قاسيەتتى اۋلەتتەر: ىسقاق بابتىڭ مۇراسى نارراتيۆتىك جانە شەجىرەلىك داستۇرلەردە. 2- توم. XIX-XXI ع. XII-XVI عاسىرلارداعى شىعارمالاردان ۇزىندىلەر. ‘ابد ال-كادير يبن مۋحامماد-امين. مادجما‘ ال-انساب ۆا-ل-اشدجار.التىن ورتا تاريحىنا قاتىستى ماتەريالدار. I توم. XVIII-XX عع. سوپىلىق شىعارمالاردىڭ كاتالوگى. ءور عا ءابۋ رايحان ال-بيرۋني اتىنداعى شىعىستانۋ ينستيتۋتى جيناعى. «ازىرەت سۇلتان» مۋزەي-قورىعىنىڭ اراب گرافيكاسىنداعى قولجازبالار كاتالوگى. سافي اد-دين ورىن قoيلاكي. ناساب-ناما. اۋىز ادەبيەتى تاريحي دەرەككوز رەتىندە، ءابۋ حانيفانىڭ وبرازى ورتا ازيانىڭ تاريحي-بيوگرافيالىق ادەبيەتىندە، ماڭعىستاۋداعى اراب گرافيكاسىنداعى ەسكەرتكىشتەر قازاقستان تاريحى مەمادەنيەتىنىڭ دەرەككوزى رەتىندە. VI-VIII/XII-XIV ع. سىرداريا ايماعىنداعى حانافيتتەر، بۇحاراداعى حودجا مۇحامماد پارستىڭ ۆاكف كىتاپحاناسى، يبن ال-فۋۆاتي ورتا ازيانىڭ تاريحى جايلى، ورتا ازياداعى يسلامدانۋ پروتسەسىن زەرتەۋدىڭ جاڭا جولدارى، «زايىرلى يسلامنىڭ» قالىپتاسۋىنداعى شامي-دامۋللا جانە ونىڭ ءرولى، عۇلامالار جانە يسلامداعى راديكالدىق، ورتا ازياداعى يسلام: كوشپەلى ورتاداعى ەرەكشەلىكتەر، مۇحاممادجان حيندۋستاني (1892–1989) جانە ونىڭ ءداۋىرىنىڭ ءدىني ورتاسى، دۋكچي-يشاننىڭ كىتاپحاناسى // ماناكيب-ي دۋكچي يشان (دوكچي يشاننىڭ جاسىرىن عۇمىرى – 1898 جىلعى اندىجانداعى كوتەرىلىستىڭ جەتەكشىسى). قازاقستاندىق قوجالار// Shigis (ۆوستوك). ماتۋريدي كەزەڭى جانە يسلام عۇلامالارى، تۇركىستاندى يسلامداندىرۋدىڭ قوكاندىق ۆەرسياسى، ورتاعاسىرلىق ورتا ازياداعى عۇلامالار تۇسىنىگىندەگى زايىرلىق پەن ءدىن، ابد ال-گافۋر تۋركيستاني جانە ونىڭ ساپارلارى جايلى اڭگىمەلەر، 1917-1943 جج. وزبەكستانداعى مۇسىلماندىق ءبىلىم. ‘ابد ار-راحيم-باب، ارسلان-باب، يسحاك-باب، يسحيدج-باب، مۋحامماد پارسا ، موۆاروۋنناҳر ҳانافي فيقҳى، ورتا ازياداعى ءداستۇرلى جانە زاماناۋي كالامدىق مەكتەپتەر، ياساۋيا مەكتەبىنىڭ پايدا بولۋى، ياساۋيا مەكتەبىنىڭ تاريحىن زەرتتەۋدەگى جاڭا باعىتتار. 
سونىمەن مۋمينوۆ اشىربەك قۇربانۇلىنىڭ ەڭبەگىن، ونىڭ يسلامتانۋ سالاسىنداعى زەرتتەۋ باعىتتارى ارقىلى تانىپ، قورىتار بولساق، بىزدە تاريح مەتولوگياسى مەن فيلوسوفياسى كەنجەلەپ قالعان سالا. كەشەگى ماركستىك ديالەكتيكالىق ماتەرياليستىك تەندەنتسيا، قازاقتى ءوزىنىڭ وتكەنىمەن ساباقتاستىقتى ورناتۋ مەن تاريحي تاجىريبەسىنەن، تاريحي تانىمىنان ابدەن الشاقتاتىپ تاستاعان. ونى قايتا قالپىنا كەلتىرۋ بۇگىنگى قوعامدىق عىلىمداردىق ءوزارا تۇتاستىقتا ساراپتالۋىنا اپاراتىن انتروپولوگيالىق پلاتفورما جاسالۋىنا باعىتتاپ وتىر. مىنە وسى سالاعا بۇگىنگى عالىم، ۇستاز اشىربەك قۇربانۇلى وزىندىك ۇلەس، قۇبىلىستىق نەگىز، باعدارلىق تانىم مەن تاجىريبەسى ارقىلى مەرەيلى جاسىنا تولىپ وتىر. 
وسىلايشا زەرتتەۋشى مەن ونىڭ ءماتىنى اراسىنداعى قارىم قاتىناس دەڭگەيىنەن اق بۇگىنگى يسلامتانۋ سالاسى مەن باعىتتارىن، مىندەتتەرى مەن ماسەلەلەرىن تانۋعا، تانىتۋعا بولاتىندىعىن كورەمىز. بۇل جەكە العاندا، ال جالپى، مەملەكەتتىلىك پەن ۇلتتىق قۇندىلىقتىق تۇرعىدان كەلگەندە، قازاق مۇسىلماندىعى مەن ءدىني تانىمىنىڭ، تاجىريبەسىنىڭ، مادەنيەتى مەن رۋحانياتىنىڭ باستاۋى تاريحي تەرەڭدىككە جەتەلەيتىندىگىن عالىمنىڭ جاساعان عىلىمىنان، بۇگىنگى ۇلاعاتىنان ءتۇيسىنىپ وتىرمىز...دەمەك قازاق حالقى عاسىرلار بويى ءوزىنىڭ مۇسىلماندىق تۇسىنىگى مەن مادەني قاباتتارىن قالىپتاستىرعان، جەكە دارا مادەنيەتى بار، يسلام وركەنيەتى قاباتتارىندا ورنى بار، تاريحي ساناسى مەن تاجىريبەسى بار، ءداستۇرلى، ورنىقتى دامۋ ىرعاعى بار ەل ەكەندىگىنە عىلىمي نەگىز بار ەكەن...سوندىقتان كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ بولاشاعىنا نىق قادام باسۋىندا عالىمدار مەن عىلىمي تانىمنىڭ ۇلەسى مەن ورنى ەرەكشە.
مەرەي تويىڭىز قۇتتى بولسىن،اشەكە!!! بۇحار باباڭىز ايتقانداي "عالىمنىڭ حاتى" ەشقاشان وشپەك ەمەس...

دوساي كەنجەتاي، تەولوگ عالىم

Abai.kz