جاقىندا تاراز قالاسىنان اساۋباي اعا (اساۋباي مايلىباەۆ – جامبىل وبلىسىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى، وبلىستىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى) تەلەفون سوقتى:
– ءاي، قالاي، امانسىڭدار ما؟
– امانبىز، كوكە!
– سەن كەمپىر سال، قۇرمانسەيىت دەگەن اتالارىڭدى بىلەسىڭ بە؟
– ...
– سەنىڭ قۇرمانسەيىت اتاڭ ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە وتان قورعاۋ قورىنا 100 مىڭ سوم قارجى، 20 جىلقى وتكىزىپ تانك جاساتقان.
– كوكە، مەن بۇل كىسى تۋرالى ەمىس-ەمىس ەستىگەنىم بولماسا، تولىق حاباردار ەمەسپىن. مەن اۋىلدان ەرتە كەتتىم عوي...
– وقاسى جوق. بۇدان بىلاي دا ءبىلىپ جۇرسەڭ كەش ەمەس. قۇرمانسەيىت اتاڭ تۋرالى وبلىستىق گازەتتە جاريالانعان ماقالامدى ساعان بەرىپ جىبەرگەلى وتىرمىن، – دەدى.
كوپ ۇزاماي گازەت تە كەلدى. قۇرمانسەيىت اتام تۋرالى مەنىڭ بىلەرىم – ءبىر توعىز، بىلمەيتىنىم توقسان توعىز ەكەن.
«...قۇرمانسەيiتتiڭ اتاسى – كەمپiر. كەمپiر ءوز ۋاقىتىندا اتاقتى بiرجان سالدارمەن دامدەس-تۇزداس، زامانداس، قاتار جۇرگەن اسقان داۋلەت يەسi بولعان. كوكiرەگi وياۋ، كوزi اشىق كەمپiر ءوز نوكەرلەرiنiڭ iشiپ-جەمi مەن باسقالاي قاجەتتiلiكتەرiن وتەۋدi اۋىرسىنباعان. «تۇزگە شىققاندا» پايدالانعان جiبەك ورامالىن قىز-قىرقىنداردىڭ تالاسىپ-تارماسىپ الىپ كەتەتiنiن كونەكوز قاريالار اڭىز عىپ ايتاتىن. بارىن باۋىرىنا باسىپ جەمەي، شاشىپ جەگەن سول كەمپiر ارقا مەن قاراتاۋ اراسىن جايلاعان قالىڭ حالىقتىڭ اۋزىندا كەمپiر سال دەگەن اتپەن قالعانىن بۇگiن بiرەۋ بiلسە، بiرەۋ بiلمەيدi.
ال، قۇرمانسەيiت بەيسەنوۆ – وسى كەمپiر سالدىڭ كiندiگiنەن تاراعان، اتا كورiپ، وق جونىعان تەكتi اتانىڭ پەرزەنتi. قۇرمانسەيiت بەيسەنوۆ 1877 جىلى، قازiرگi قاراعاندى وبلىسى جاڭاارقا توپىراعىندا دۇنيەگە كەلگەن. كiشi ءجۇزدiڭ جەتiرۋىنان تارايتىن تامانىڭ جوگi دەگەن اتاسىنىڭ بالاسى. جاسىنان ساۋاتتى بولعان. جازا، سىزا، وقي بiلگەن ادام. ءوزi اقىن بولعان. كەزiندە مايكوت اقىنمەن ايتىسقان. وكiنiشكە قاراي، بۇل كiسiنiڭ ايتقان، جازعان جىرلارى بiزگە جەتكەن جوق. قۇرمانسەيiت بەيسەنوۆ 1930 جىلدارى ارقادان اۋعان ەلمەن بiرگە قازiرگi جامبىل وبلىسى سارىسۋ اۋدانىنا قاراستى بۇرىنعى جاڭاارىق، قازiرگi ۇزاقباي سىزدىقباي اۋىلىنا كەلiپ قونىستانادى. وسى اۋىلدا مەنiڭ دە بالالىق شاعىم ءوتتi. اكەم قايتىس بولعان سوڭ 5 جاسىمدا وسى اۋىلعا كوشiپ كەلگەن ەدiك. مەن ناعاشىمنىڭ قولىندا ءوستiم. قۇرمانسەيiت قاريا مەنiڭ ناعاشىمنان ءتورت جاس ۇلكەن كiسi ەدi. كوزiمiز كوردi, قولىنان ءدام تاتتىق. بiر ءۇي قۇدايى تاماققا شاقىرسا، ەندi بiر ءۇي تاعى بiر نارسەنi سەبەپ قىلىپ بiر-بiرiن قوناق قىلىپ جاتاتىن. ونداي جەردەن ناعاشى اتام بالابەك مەنi دە قالدىرعان ەمەس. قۇرمانسەيiت اتامىزدىڭ سوڭىندا دا نەمەرەلەرi iلەسiپ جۇرەتiن. قۇرمانسەيiت قاريا ايەلi ماريامدى ۇنەمi جانىنان تاستامايدى. ماريام اپامىز قوستاناي جاقتىڭ قىزى ەدi. ماريام وتە سۇلۋ كiسi بولاتىن. ءوز باسىم ايەلزاتىندا مۇنداي سۇلۋ ادامدى كورگەن ەمەسپiن. اپپاق بوپ كيiنەتiن. قۇرمانسەيiت اتامىز دا اقىلىنا سىمباتى ساي جان ەدi. ءوز كiندiگiنەن بالا بولمادى. الگi سوڭىنا ەرتiپ جۇرگەن نەمەرەلەرi –اسىراپ العان بالاسىنىڭ بالالارى...
قۇرمانسەيiت بەيسەنوۆ 1963 جىلى قايتىس بولدى. مەن ول كەزدە جiگiت بوپ قالعان كەزiم. ودان بەرi جارتى عاسىر ۋاقىت ءوتتi. سونداي اسىل كiسiنiڭ ەل ءۇشiن، وتان ءۇشiن ەتكەن ەڭبەگi دالاعا كەتكەنi مە دەگەن وي مەنi ۇنەمi مازالايدى. ءارi-بەرiدەن سوڭ ول كiسi مەنiڭ تۋىسىم دا، باسقام دا ەمەس، الايدا سۇراۋسىز، iزسiز قالىپ بارا جاتقانى مەنiڭ جانىمدى جەپ، ازاماتتىق ارىما كولەڭكە تۇسiرەتiندەي بولادى دا تۇرادى. ول كiسiنi بiلمەسەم بiر ءسارi, كورمەسەم بiر ءسارi. سودان سوڭ قۇرمانسەيiت بەيسەنوۆ تۋرالى بۇكiل رەسمي قۇجاتتاردى تۇگەندەۋدi قولعا الدىم. ارنايى ورىندارعا سۇراۋ سالدىق، نۇسقاۋ بەردiك. ناتيجەسiندە ەل اۋزىنداعى اڭگiمەنiڭ اشەيiن قۇرعاق اڭىز ەمەس ەكەنiنە، قاتتالىپ، مورلەنiپ تاريح قويناۋىنا سiڭگەن ەردiڭ ەڭبەگi شىن مانiندە ەرەن ەكەندiگiنە كوز جەتكiزدiك.
«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قورعانىس مينيسترلiگi «جامبىل وبلىسىنىڭ قورعانىس iستەرi جونiندەگi دەپارتامەنتi» مەملەكەتتiك مەكەمەسi» دەپ بۇرىشتاما ءمور باسىپ، اتالمىش دەپارتامەنتتiڭ باستىعى پولكوۆنيك ت.ەرەنشيەۆ مىرزانىڭ قولى قويىلعان مىنا قۇجاتقا كوز جۇگiرتiپ كورەيiكشi. ول حاتتا: «جاڭاتاس قالاسىنىڭ قورعانىس iستەرi جونiندەگi بiرiكتiرiلگەن ءبولiمi مۇراعاتىنىڭ دەرەكتەرi بويىنشا حابارلايمىن، بەيسەنوۆ قۇرمانسەيiت – 1877 جىلى سارىسۋ اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. قۇرمانسەيiت دەگەن كiسi وسى اۋىلدىڭ (ۇزاقباي سىزدىقباي اۋىلى) بۇكiل سارىسۋ اۋدانىنا تانىمال، وتە سىيلى، اۋزى دۋالى قارياسى بولعان. سوعىستىڭ الدىندا كاگانوۆيچ كولحوزىندا كولحوز باستىعى بولىپ جۇمىس اتقارعان. ۇلى وتان سوعىسى كەزiندە وتان قورعاۋ قورىنا 100 000 ء(جۇز مىڭ) سوم اقشا جانە 20-دان استام iرi قارا مەن جىلقى مالىن وتكiزگەن. ول كiسiگە جوعارعى باس قولباسشى ستاليننiڭ العىس حاتى تاپسىرىلعان» دەپ جازىلىپتى...».
مەن بۇل ماقالانى وقىپ وتىرىپ شىن تولقىدىم. ەگەر اساۋ اعا بولماسا، قۇرمانسەيiت اتامىزدىڭ رۋحى قاي ۋاقىتقا دەيىن كۇڭىرەنىپ جاتاتىنى ءبىر اللاعا عانا ايان عوي.

مارالتاي

Abai.kz