قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعى ەش پافوسسىز – ۇلى توي. سەبەبى بۇل شىن مانىندە قازاق مەملەكەتتىلىگىنىڭ 550 جىلدىق مەرەي تويى، دەمەك «قازاقتا بۇرىن مەملەكەت بولماعان» دەگەن ءسوزدى جوققا شىعارۋ جولىنداعى ۇلكەن ءىس. ال وسى تىرناقشاعا الىنىپ وتىرعان پىكىردىڭ قانداي قاۋپى بار؟ بىرىنشىدەن، بۇنداي اڭگىمەلەر كولدەنەڭ كوك اتتىنىڭ ەمەس، ۇلكەن ساياساتتا اجەپتاۋىر ورنى بار شەتەلدىكتەردىڭ اۋزىنان شىعۋى بىرتە-بىرتە «بۇل مەملەكەتتىڭ قۇرىلۋى كەدەيسوقتىق» نەمەسە ودان دا بەتەر ورەسكەل تۇجىرىم-تۇسىنىكتەرگە اكەلۋى ابدەن مۇمكىن. مەملەكەتتىگىمىزدىڭ تاريحىنىڭ تەرەڭدىگى وتە-موتە ماڭىزدى - بىرنەشە ءجۇز جىلدىق بايتەرەكتى  شايقاۋعا ەشكىم ۇمتىلمايدى، سەبەبى بۇل ىسىنەن تۇك شىقپاسىن، بوسقا ارامتەر بولارىن بىلەدى. ال بار-جوعى بىرنەشە جاستاعى تەرەك پەن مەملەكەتتىلىككە كوز الارتاتىندار تابىلىپ قالۋى ابدەن مۇمكىن. تاريح – ءبىزدىڭ تامىرىمىز، ونى تەرەڭدەتە بەرۋ بارىمىزگە پارىز.

سونىمەن، قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعى – جالپىحالىقتىق مەرەكە، ال توي دەگەن - كوپتىڭ ءىسى. جانە بۇل توي بەلگىلى ءبىر ادامدار مەن جەكەلەگەن توپتاردىڭ قۋانىشتى قاربالاسى عانا ەمەس بۇقارالىق سيپاتقا يە بولۋى ءۇشىن، قوعامنىڭ ونىڭ ءجاي عانا كورەرمەنى بولۋى جەتكىلىكسىز،  بەلسەندى قاتىسۋشىسى بولۋى شارت، ال تويدىڭ ءسان-سالتاناتىن ودان سايىن كۇشەيتەتىن ءىس-شارالاردىڭ باستاماشىسى بولا السا ءتىپتى نۇر ۇستىنە نۇر. قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنىڭ، قازاق مەملەكەتتىلىگىنىڭ تاريحىندا ەرەكشە ورنى بار، بوكەي ورداسىندا تويلانۋى الدىندا «جايىق پرەسس» جشس (باسشىسى جانتاس سافۋللين)  مەن «DANA.kaz»جۋرنالى (باس رەداكتورى قازىبەك قۇتتىمۇراتۇلى) وسى تويدىڭ قۇرمەتىنە اۆتوشەرۋ ۇيىمداستىرۋ تۋرالى باستاما كوتەرۋى – ءبىر تىڭ دا ءمان-ماعىناسى زور ءىس بولدى. قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنىڭ قۇرمەتىنە ورال قالاسىنان شامامەن 550 شاقىرىم جەردە ورنالاسقان حان ورداسىنا اۆتوشەرۋ  جاساۋ جوباسى ءتيىستى ورىندارمەن ماقۇلدانعاننان كەيىن، الەۋمەتتىك جەلىلەر ارقىلى كوپشىلىك نازارىنا ۇسىنىلدى. شارتى: وسى شاراعا ىقىلاستى ادامداردىڭ ساپار شىعىنىن وزدەرى كوتەرۋى جانە كولىكتىڭ دجيپ بولۋى. كولىكتىڭ بۇنداي ءتۇرى تاڭداعان كەزدە ءبىر جاعىنان شارانىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋ بولسا، ەكىنشىدەن الدا كۇتىپ تۇرعان ساپاردىڭ جول جاعدايلارىنىڭ كۇردەلىلىگى دە ەسكەرىلدى. ناتيجەسىندە، وسى تالاپقا جاۋاپ بەرەتىن 9 اۆتوكولىكپەن وتىز ادام ساپارعا شىقتى.  اۆتوشەرۋ قاتىسۋشىلارى ءار ءتۇرلى الەۋمەتتىك توپ پەن كاسىپ يەلەرىنەن قۇرالدى: ولكەتانۋشىلار، تاريحشىلار، جۋرناليستتەر، كاسىپكەرلەر، بلوگەرلەر، ت.س.س. تەك كاسىپتەرى عانا ەمەس،  ساياسي ۇستانىمدارى دا ارقيلى ەكسپەديتسيا مۇشەلەرىنىڭ باسىن قوسقان – بۇل ازاماتتاردىڭ ءوز وتانىنا، ونىڭ تاريحىنا دەگەن قۇرمەتى. انشەيىندە باستارى بىرىگە بەرمەيتىن ارقايسىنىڭ ءوز شىندىعى بار بەلسەندى ازاماتتاردىڭ ورتاق ىستە وسىلاي بىرىگىپ، ونى ويداعىداي اتقارىپ شىعۋى بولاشاعىمىزعا دەگەن ۇلكەن ءۇمىت ۇيالاتادى ەكەن.

سونىمەن اۆتوشەرۋ قالاي ءوتتى؟ ساپاردىڭ سۋ جاڭا «قادىر ورتالىعى»-نان باستالىپ، ابىلقايىر حان جانە سىرىم داتۇلى كوشەلەرى سىندى تاريحي ءمان-ماعىناسى زور كوشەلەر ارقىلى ءوتۋى، العاشقى ايالدامالارى «حان توعايى» مەن كونە «جايىق قالاشىعى»-نىڭ تۇسىندا جاسالۋى تەرەڭ سيمۆوليكالىق ماندەرگە يە.  جاسالعان ءار ايالدامادا  ەكسپەديتسيا مۇشەلەرى ءسوز سويلەپ قازاق مەملەكەتتىلىگىنىڭ تاريحى، بۇگىنگىسى جانە ونى نىعايتۋ باعىناسىندا ءسوز سويلەپ، وي-پىكىرلەرىمەن ءبولىستى.

وسىنداي ايالداما كەزدەسۋلەر بارىسىندا تىڭ يدەيالار دا ايتىلىپ قالىپ جاتتى. مىسالى: 1) ورال قالاسىنىڭ جانىنداعى حان توعايىندا قالا اكىمىنىڭ قاتىسۋىمەن وتكەن ايالداما-كەزدەسۋدە تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى جانىبەك يسمۋرزين ء«بىر ەمەس قوس حاندى ۇلىقتاۋ ءراسىمى وتكەن بۇل جەردە ءبىر ەسكەرتكىش بەلگى تۇرۋى كەرەك» دەگەن پىكىر ايتتى.  2) ەكسپەديتسيا مۇشەلەرى توي وتكەن حان ورداسى ەلدى مەكەنىندە بولعان كەزدە 1917-1918 جىلدارى شىققان "ۇران" گازەتىنىڭ باسپاxاناسى بولعان ۇيگە ات باسىن بۇردى. بۇل  - كەزىندە عۇمار قاراش، عابدولعازيز مۇساعاليەۆ، نۇعمان ماناەۆ، عالي بەگاليش ەۆ، عابيت سارىباەۆ سىندى ازاماتتار ەڭبەك ەتكەن قاستەرلى مەكەن. اتالعان ءۇيدىڭ سىرتىنداعى تاقتايشادا «بۇل ۇيدە 1919 جىلى تۇڭعىش قازاق سوۆەت باسپاحاناسى ورنالاسقان» دەپ جازىلىپ تۇر. الداعى ۋاقىتتا بۇل جاڭساقتىق تۇزەتىلەتىن – ەكسپەدتسيا مۇشەلەرىنىڭ كۇشىمەن ءماتىنى اقيقاتقا ساي كەلەتىن جاڭا تاقتايشا ورناتىلاتىن بولىپ شەشىلدى. 3) اۆتوشەرۋدىڭ سوڭعى ايالداماسى بولعان جالپاقتال ەلدى مەكەنىندە  ازاتتىقتىڭ اق تاڭىن اڭساپ، استىرتىن دا بەلسەندى ارەكەت ەتكەن «قازاق حالقىن قورعاۋشىلار وداعى» ۇيىمىنا (جەتەكشىسى  عۇبايدوللا انەسوۆ) قويىلعان ەسكەرتكىش الدىندا  قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ اعا وقىتۋشىسى، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى جاڭابەك جاقسىعاليەۆ بۇل ۇيىمنىڭ ءمان-ماڭىزى جايلى اڭگىمە قوزعاي وتىرىپ، ازاتتىق جولىندا وزدەرىن قۇرباندىققا شالعان جالىندى جاستاردىڭ ءىسىن ءالى دە كەڭىرەك ناسيحاتتاۋ، قۇرمەت كورسەتۋ، ولار لايىق ءتيىستى دارەجەگە كوتەرۋ كەرەكتىگى جايلى تىلەك-ۇسىنىسىمەن ءبولىستى. بۇنداي ۇسىنىستار مەن تىڭ يدەيالار، پىكىرلەر بەيرەسمي فورماتتاعى وتىرىستاردا تىپتەن كوپ ايتىلدى. كەزدەسۋلەر مەن وتىرىستار بۇرىنعىنىڭ تەرمە-كۇيلەرىن توككەن فارحاد ورازوۆ سىندى تالانتتى جانداردىڭ ارقاسىندا ءتىپتى قۇلپىرىپ كەتەدى ەكەن. مەملەكەتشىل ازاماتتاردىڭ ءبىر جەردە باس قوسىپ، جۇزدەسۋىنە مۇمكىندىك سىيلاعان، بۇرىن ءبىرىن-ءبىرى بىلمەگەن-بىلىڭكىرەمەگەن جانداردىڭ كەلەسى كەزدەسكەندە شۇرقىراسا تابىسۋىنىڭ ءوزى نەگە تۇرادى. رۋح كوتەرەر سوزدەرى مەن اندەرىن كولىك ۇستىندەگى كولونكالارىنان اۋەلەتە توككەن اۆتوشەرۋ وتكەن كەزدە قول بۇلعاعان كەيۋانالار مەن قاباتتاسا جۇگىرگەن بالدىرعانداردىڭ جانارىنداعى قۋانىشتىڭ قۇنىن نەمەن ولشەيسىڭ! ءبىز وتىرعان اۆتوكولىكتىڭ تەرەزەسىنەن قازاقستانىمىزدىڭ كوك تۋىن شىن ىنتازارلىقپەن جەلبىرەتكەن نۇرتاس سافۋللين سىندى بەلسەندىلەردىڭ ءىس-تىرلىگىن كورگەن كەزدە ىشىمنەن «تاۋبە» دەپ وتىردىم. جالپى، بۇل مەرەكەدە قىزىق كوپ بولدى - اقىندار ايتىسى، ات جارىس، كۇرەس، قىز قۋ، «التىن دالا شەجىرەسى» اتتى تەاترلاندىرىلعان قويىلىم، كونتسەرت  ءبىر سوزبەن ايتقاندا ۇلكەن تويدا بولۋى ءتيىس ساۋىق-دۋماننىڭ ءبارى دە ۇيىمداستىرىلدى.

بۇگىن 26 تامىزدان 27 تامىزعا قاراعان ءتۇنى اۆتوشەرۋ ءوز مارەسىنە جەتتى. ءوز باسىم، جوعارىدا ايتىلعان ويلاردى قورىتا كەلە «شەرۋ ءوز ماقساتىنا دا جەتتى» دەپ تە ويلايمىن. («ازاماتتىق قوعامنىڭ قالىپتاسۋىنىڭ ءبىر كورىنىسى» دەپ اتاۋعا كەلەتىن بۇل جوبانىڭ كورە الماي، ءىشى كۇيگەندەر بولسا، تۇز دەگەن ونداي قىمبات ءونىم ەمەس، جالاي بەرۋلەرىنە بولادى).

ء سادىر نۇرلان قۋانىشۇلى،

«قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعى» اۆتوشەرۋىنىڭ قاتىسۋشىسى

ارنايى Abai.kz ءۇشىن ورالدان.