قازاق ەلىنىڭ قاقپاسى اشىلىپ، تابالدىرىعىن اتتاي بەرگەنىمدە، شايتانقۇلاعىم شىلدىرلاي جونەلدى. سويتسەك، وتانىمىزدىڭ ەركىن كەڭىستىگىنە  وتكەن ەكەنبىز. اپتا ءجۇرىپ قىستىعىپ قالعان كوڭىلدىڭ قىساسى سىرتقا ۇمتىلدى. وتانىڭدى ساعىنۋ وڭايما، ونىڭ ۇستىنە بۇل اپتادا قانشاما ورىندى-ورىنسىز ءسوز ايتىلماي قالدى. دەرەۋ ەش قاپەرسىز، سونداي ءبىر بەيقام تاعاتسىزدىقپەن شايتانقۇلاقتىڭ تۇيمەسىن اسىعا باستىم. «اقىلدىم» دەگەن تانىس تا ەتەنە ءسوزدىڭ استارى ەزۋىمە جيىلدى. بىراق ار جاقتان ەشكىم جاۋاپ بەرمەدى. ۇزاق-ۇزاق شىڭىلداپ ءتۇرىپ الدى. الگىدەن دە تاعاتسىزدانىپ، ەندى قايتا-قايتا تۇيمەنى باسا بەردىم. ادام ءبىر سونداي شىدامسىزدىقپەن حابارلاسىپ تۇرسا، بۇل دەگەنىڭ نەعىپ ماردىمسىپ، ماڭعازدانىپ ءتۇر. سىباعاڭدى جاقسىلاپ ءتۇرىپ بەرەيىن. ەندى الماشى، شايتانقۇلاعىڭدى، بالەم! ەكىلەنىپ قايتا تەردىم. داۋىسىم دا شىعىپ كەتسە كەرەك. قولتىعىمنان دەمەپ جۇرگەن، كەدەننەن شىعار-شىقپاستان شايتانقۇلاققا ۇمتىلعانىما الاڭداي قاراعان، ءوزىم «كەمپىرقوساق» دەپ  ات قويعان ءارى قىزىم، ءارى شاكىرتىم شۇعىلا،  ءسوزىمنىڭ «مۇنى دا اقىلدى دەيمىز-اۋ» دەگەنىنەن سەزە قويدى ما، كىم ءبىلسىن، ايتەۋىر:

- اكە، ءسىز ديداحمەت اعانىڭ تەلەفونىنا حابارلاسىپ تۇرعان جوقسىز با؟ – دەگەنى.

«سوقسا نە بولادى ول…»، – دەي بەرگەن ءسوزىمنىڭ دىمى شىقپاي،  تاماعىما تىعىلىپ، كومەيىمە وكسىپ بوپ تۇيىلە قالدى.

شىندىعىن ايتسام، شەكارادان وتە سالعان سول ءبىر الما-اۋىس شاقتا مەن ديداحمەتتىڭ باقيلىق بولعانىن قاپەرىمنەن شىعارىپ الىپپىن دا… سول باياعىشا… ءيا، ەندى قايتالانبايتىن باياعىشا… ەكپىندەتە جەلە جونەلتىپ، الدەبىر ماڭىزدى-ماڭىزسىز ءبىر شىمشىم سوزبەن ونى شىمشىپ العىم كەلىپ تۇر ەكەم عوي.

جۇرەگىم دە ءدىر ەتە ءتۇستى. تۇلا بويىمدى بەلگىسىز بۋلىعۋ مەن شاراسىزدىق بيلەپ الدى. كوزىمە اششى ءبىر دىمقىل ءۇيىرىلدى. ساعىنىپ كەلگەن دۇنيەتىنىڭ بەتى سول ساتتە سولىپ،  اڭىسىم ازىناپ كەتتى! و، جالعان دۇنيە-اي، مەن ەندى ديداحمەتى جوق وتانىما ورالىپ تۇر ەكەنمىن عوي! سونداي ءبىر اششى قۇمىعۋمەن تومپيا مۇڭايىپ قالعان كەمپىرقوساقتى دا جۇباتقىم كەلىپ:

– ءيا… ديداحمەتتىڭ، «اقىلدى-اقىلسىزىمنىڭ» وسىنشا اقىلدى بولىپ شىققانىن قاراشى، ءوزى ولسە دە مەنىڭ سانامنان اتىن وشىرمەي كەتىپتى، – دەدىم وكىنىشتى  وكسىگىمە ىرىقسىز ءازازىل ءازىل ارالاستىرعانسىپ.

مۇمكىن وعان ايتىلماي قالعان سوڭعى ءسوزىم وسى شىعار. قايدام. ال بۇل ءسوزدى ايتىپ ۇلگەرۋگە مەنىڭ مۇمكىندىگىم بولىپ ەدى. تەك ءجۇز مەتر مەن ءبىر باسپالداق جەتپەي قالعان…

شايتانقۇلاق جاۋاپسىز ۇزاق شىڭىلداپ جاتتى. وشىرۋگە ەندى ءداتىم جەتپەدى.

باقي مەن ءفانيدىڭ اراسىنداعى وسى ءبىر شاقتان سوڭ مەن وزىمە-ءوزىم  ءبىراز ۋاقىت كەلە المادىم. ديداحمەتتى بايقاۋسىزدا مەن قالاي جوعالتىپ الدىم؟ الدە، امالسىزداۋ اتتانعان سول كۇندەردىڭ مي شىجعىرعان ىستىعى مەن تۇنگى اپتابى ەسىمنەن ديداشتىڭ ديدارىن ەرىتىپ جىبەرەتىندەي تىلسىم كۇندەر كەشتىم بە؟

***   ***   ***

جوق. ونىڭ قابا ەرىنى مەن شوڭ مۇرىنى، قيعاش جارىلعان شاشى مەن اجىمگە بەرگىسىز ءاجىمسىز ماڭدايى، ۇنەمى تەسىلۋ مەن سۇراقتىڭ اراسىندا ۇكىمسىز قادالاتىن كوزى، كۇلىپ كەلە جاتىپ جيىلا قالاتىن ەزۋى، ەڭ اياعى اۋىزشا تۇسىندىرۋدەن كورى جازىپ بەرە سالۋعا ۇمتىلا تۇسەتىن  ەڭسەسى مەن قالام ۇستاۋعا قولاپاشتاۋ، بىراق سىعىمداپ ۇستايتىن ساۋساعى، سول ساتتە قاسىن كولەگەيلەي قالاتىن ماڭداي شاشى دا مەنىڭ وزىممەن بىرگە سونۋگە ءتيىستى ديداردىڭ ءبىرى. ويتكەنى مەن ۇنەمى ونىڭ وسى «ديدارىن» اڭدىپ وتىرىپ، قاس-قاعىمعا جەتكىزبەي وزگەرتىپ، تابان استىندا ەزۋىنە كۇلكى ءۇيىرىلتىپ، «شوڭ مۇرىنىن» تاناۋعا اينالدىرىپ، «استىڭعى ەرىنىن جەر تىرەتتىرىپ، ۇستىڭگى ەرىنىن كوك تىرەتتىرىپ»، شاشىن دۋدىراتا سيپاتتىرىپ، كوزىن كۇلىمدەتىپ، اۋىزىن كاليماعا كەلتىرە سالاتىنمىن.

بۇل ءتىپتى، بارعان سايىن مەنىڭ، كادىمگى «كاسىبىمە» اينالىپ كەتكەن ادەتىم ەدى دەسە دە بولاتىن.  ونىڭ ءوزى قاسىمدا بولماسا دا، وڭاشا ءجۇرىپ تە ونىڭ بەينەسىن كوز الدىما ەلەستىپ وتىرىپ،   قالاعان شىلاۋىمنىڭ كەيپىنە كەلتىرە بەرەتىنمىن. كەشىكتىرمەي ايتىپ بەرگەنىمدە، سونىڭ كەيبىرىن عانا ول ءوزى ومىرىندە دە، ونەرىندە دە ءسۇيىپ قولداناتىن «دەتالعا» اينالدىرىپ، ەمەۋىرىنگە جاقىنداتىپ جاۋاپ قايىراتىن دا ءبىر جەلپىنىپ قالاتىن.

وسىدان جيىرما بەس جىلداي بۇرىن سونداي شارپىسۋلاردىڭ بىرىندە ەسىن جيعىزباي شاۋجايلاي جونەلگەنىمدە قۋانىشباي قۇرمانعالي اعامىزدىڭ: – ديداش-اۋ،   مىنا تۇرسىن موينىڭا ءمىنىپ الىپتى عوي ءوزى، – دەگەنىندە: – ە، تۇرسىن مىنسە – ءمىنسىن، مۇنىڭ تاقىمى جۇمساق، – دەپ كۇنى بويى «تاقىمداپ» تۇرعان تاقىمىمدى جازىپ جىبەرگەنى بار بار.

ول ادامدى جىقپايتىن، ال جىقسا – «نەعىلايىنسىز» جىعاتىن. ءبىر رەت وراعامنىڭ دا – ورالحاننىڭ دا بەتىن «نەعىلايىنسىز» قايىرعانى بار.

سول ءبىر ءازىل-شىنى ارالاس عۇمىر قيقىمدارىن، ياعني، ءوزى  ءجيى ايتىپ، شىعارمالارىنىڭ وزەگىن جالعايتىن «دەتالداردى» ءتۇرلى-ءتۇستى اينەك قيقىمدارى سياقتى ءوز ءومىرى تۋرالى ماعان ايتقاندارىن (تاعى دا ءوزىنىڭ بايىزداپ وتىرا المايتىن عادەتىنە باسىپ اسىعىس) ءاتۇستى قۇراستىرعاندا، مىناداي موزايكا شىعار ەدى.

ول ادەبيەتكە «تاسمونشا» ارقىلى كەلدى. ول ءوزىنىڭ سول تاسمونشاسىن قاليحاننىڭ «بۇقتىرماسى» مەن» ورالحاننىڭ «مۇتاۋىنىڭ» اراسىنا مىنەزى كىسىكيىك شالدىڭ كومەگىمەن سالدى جانە قايتا بۇزىلمايتىنداي ەتىپ سالدى. ونىڭ بۇل «تاسمونشاسىندا» قالامدى جاڭا ۇستاعان بالاڭدىق جوق،وندا  كادىمگى كانىگى تاسقالاۋشىنىڭ تاستاڭباسى اڭعارىلاتىن. تاۋدىڭ تەكشەسىندەگى تاس مونشا. جۇپىنى، بىراق سىرتى تاپ-تۇيناقتاي، قيۋى قاشپاعان شىمىر تاستار. كىرسەڭ ءىشىنىڭ ءتۇسى سۋىق. ال پەشتىڭ كومەيىن كوسەسەڭ قىرىس-تىرىسىڭدى جازىپ، الپىس ەكى تامىرىڭدى يىتەتىن ىستىق. جانىڭ دا، ءتانىڭ دە جادىراپ شىعا كەلەدى. تۋرا وسىنداعى كىسىكيىكتەۋ شالدىڭ كوڭىل-كۇيى ديداحمەتتىڭ دە ومىرلىك قۇلاق كۇيىنە اينالدى. جەكە مىنەزى دە، جازعانى دا سول ءبىر شالدىڭ شاپانىننىڭ قاۋسىرماسىنان شىعىپ جاتاتىن. ونىڭ قالعان ماقسات تىرشىلىگى «سار ساماۋىرىنىن» تۇتاتىپ، «سارىاتانعا ساعىم كەشتىرىپ»، «اسۋ اسىرىپ»، اعايىندارىن ارالاي ءوتىپ، «بورىشە ۇلىپ»، «اقشوقىعا» ۇمتىلۋمەن ءوتتى جانە ءوزىنىڭ اقشوقىسىنا شىقتى. مەنىڭ ويىمشا، ول ءوزىنىڭ انت مەزگىلىندە دە، تاڭ سىزىلىپ اعارىپ كەلە جاتقان زاۋال تاڭىندا دا  تالعاردىڭ شىڭىن جانارىنا ءىلىندىرىپ بارىپ كوزىن جۇمعانىنا يمانىم كامىل. ادامدىقتىڭ دا، قالامگەرلىكتىڭ دە اقشوقىسىنا جانكەشتىلىكپەن ۇمتىلۋمەن وتكەن مۇنداي ماقسات يەسى دەگەنىنە جەتپەي دەمىن تارتىپ، جۇرەگىنىڭ سوعۋىىن توقتاتپاس ەدى.

شىندىعى، سول اڭسارلى اقشوقىسىنا شىققان كەزدە سول قۋانىشتى بويىنا سىڭىرە الماي جۇرەك قابىنىڭ جارىلىپ كەتكەنى. ءوزىنىڭ كەيىنگى ءبىر جىلداعى باعامداۋىنشا، ەندى سول اقشوقىنىڭ باسىندا تۇرىپ ماڭگىلىكتىڭ  سارىنى ەسىپ تۇراتىن ەكى-ءۇش قانا شاعىن تۋىندى جازعىسى كەلەتىن. جانە ول تۋىندىسىنىڭ بىرەۋى تۋعان كۇنىنە جەتكەنشە ءتامادالۋى ءتيىس ەدى. تۋىندىسى ەمەس، ءوزىنىڭ ءومىرىنىڭ تامامدالعانىق ماتقاپىلىق وكىنىش. نەگە سوڭعى دەمىن ەرتە ءۇزدى. نەگە: «مەنىڭ تانىممەن قوشتاسقاندا «قوڭىردىڭ» ايتۋىنداعى «ساۋلەم-اي» ءانى ايتىلىپ تۇرسىن!» – دەپ اماناتتادى. نەگە كەشكى توعىزدا ۋادەلەسكەن سوزدەن تاڭعى بەستە اينىپ كەتتى؟ نەگە «ماڭدايى جارىلىپ تۇرعان» سوڭعى جيناعىنىڭ قولجازباسىن ماعان بەرىپ، العىسوزىن جازدىرىپ المادى؟ نەگە… بىلمەيمىن. مەنىڭ ويىمدى ءدال قازىر جاۋابى جوق سۇراقتار عانا بۋىپ تۇر. الدە، شەرحان دەگدار ايتقانداي، ء«بىرى كەم دۇنيە» دەگەن سول ما؟

ءبىزدىڭ تانىستىعىمىز باستالعاننان  قىرىق بەس جىلدان بەرگى ايىم-قايىمدا بۇل سۇراقتاردىڭ بايىبىنا بارىپ قالعان تۇستارىمىزدا بولعان شىعار. ويدى قۋسام ءتۇپسىز شىڭىراۋعى ءتۇسىپ كەتەرمىن. تەك سوڭعى بەس-ون جىلدىڭ كولەمىندەگى اڭگىمە تاسىلىنە كوشىپ، مىڭ ءتامسىلدىڭ ەكى-ءۇش تامسىلىنە قايىرعان جاۋابىن ءاتۇستى (تاعى دا ساپاردامىن، ساپاردا بولعاندا دا كەزەكتى ءبىر رەتىندە ديداحمەت جوعالىپ تابىلعان سەمەيدەمىن. سەمەيدە بولعاندا دا تاعى دا جيدەبايعا اسىعىپ بارىپ، تاعى دا اسىعىپ كەلىپ ديداحمەتتى، بۇل جولى ونىڭ ديدارىن تاۋىپ الىپ  وتىرىمىن. ءتورت ساعاتتان كەيىن تۋرا سونداعىداي تاعى دا جولعا جالعىز شىعامىن) باياندايىن.

ول كەيىنگى جىلدارى قانداي ماڭىزدى ءسوزىمىز بولسا دا جارتى ساعاتتىڭ ىشىندە جىلدام قايىرىپ، اسىعىپ تۇرمىن، ۋاعدالاسىپ قويىپ ەم دەپ ۇشىپ-قوناتىندى شىعاردى. اراعا ءۇش-ءتورت ساعات سالىپ، كەزدەسەيىكشى دەپ بەزەكتەيتىن. كەزدەسكە سوڭ، وڭاشا ءبىر جەر تاۋىپ، ورنالاسا بەرگەندە تاعى دا قوپاڭداي باستايتىن. جاتىپ كەپ بۇلدانىپ، قايدا اسىعاتىنىن،  ءبىزدى ەندى  ماڭگىلىكتەن باسقا ەشكىم كۇتىپ تۇرماعانىن ايتىپ، تۇقىرتىپ جىبەرەتىنمىن. سوندا ۇشاتىن قۇستاي قومدانىپ بارىپ وتىرا قالاتىن. ىشىمە ۇيىرىلگەن ءسوزىمدى بارىنشا باستىرمالاتىپ ايتىپ تاستايمىن. ول سول ۇمتىلعان كۇيى جاۋابىن قىسقا، ناق بەرىپ، ارتىن كۇلكىگە اينالدىرىپ، كوتەرىلە بەرەتىن. كەيىن بۇل ءبىزدىڭ سويلەسۋ مانەرىمىزگە اينالدى. ءبىر جولى:

- ەي، وسى سەن قىرىق بەس مينۋت تىنىش وتىرىپ ساباق تىڭداپ كورمەگەن قۋدىڭ ناق ءوزىسىڭ عوي، ءا، – دەدىم.

- ونى قايدان ءبىلىپ قويدىڭ، ەي؟ مەن تاۋدىڭ  باسىنداعى يەن لاشىقتا كوزىن اشقان جابايى بالا بولدىم. پارتاعا وتىرعانىمدا ەكى كوزىم تاۋ مەن تاۋدىڭ باسىنداعى بۇلتتا بولاتىن. سولارمەن اڭعار-اڭعاردى كەزىپ كەتەتىنمىن. بىردە قارسى الدىما قاراسام ءبىر ايەل اۋىزىن اشىپ-جۇمىپ سويلەپ تۇر. تاعى دا تاۋ-تاستى كەزىپ كەتىپ، قايتا قاراسام – الگى ايەل اۋىزىن ءالى اشىپ-جۇمىپ تۇر. قىزىق كورىنىپ كەتتى دە مەن دە سوعان ىلەسىپ اۋىزىمدى اشىپ-جۇما بەردىم. بەينە ءبىر ورامال تاققان مايمىل سياقتى كورىنىپ كەتكەن كەزدە ەكى سانىمدى شاپالاقتاپ، ايقايلاي اتىپ تۇردىم… ءبىر شۋىل قۇلاعىمدى شۋىلداتىپ جىبەردى. جان-جاعىما قاراسام ىشەك-سىلەسى قاتىپ كۇلگەن بالالار. الگى ايەلدىڭ دە ءتۇسى بۇزىلىپ، شاڭقىلداپ ماعان ءتونىپ كەلە جاتىر. «اپا! الباستى!» دەپ باجىلداپ جىبەرىپ، سىنىپتان اتىپ شىعىپ، بەتىم اۋعان جاققا قاشا جونەلدىم. ايتەۋىر، اننا اپاي دەگەن اپايىمىز تاۋىپ الىپ، ماڭدايىمنان سيپاپ، ۇيىنە الىپ بارعانى بار. وسىنداي ءبىر ساباقتان كەيىن تاۋعا قاشىپ كەتىپ، ءبىر ايداي مەكتەپكە، مەكتەپكە ەمەس، تومەندەگى اۋىلعا تۇسپەي قويعانىم بار…

- ە، ەشتەڭە ەتپەيدى، ءوستىپ-ءوستىپ ادامعا ءۇيىر بوپ كەتەسىڭ. تۇبىندە سەنەن جاقسى ادام شىعادى، – دەيمىن.

كەلەسى جولى تاعى ءبىر قومدانا بەرگەندە:

- ەي، پارتاعا دۇرىس وتىرىپ ۇيرەنبەگەن وسى سەن، ەكپەتتەپ وتىرىپ جازۋدى قايدان ۇيرەنىپ ءجۇرسىڭ، وسى – دەدىم.

- ونى دا بايقاپ قويدىڭ با، ەي؟  ايتايىن. مەن ىزدەگەن ادام اداسىپ تاباتىن شىڭنىڭ قولاتىندا قويباققان شالدىڭ بالاسىمىن. التى اي جاز بويى اۋىلداعى كىتاپحانادان الىپ كەلگەن قورجىن-قورجىن كىتاپتى قونجىق قۇساپ قومپاڭداي قولتىقتاپ ورىسكە بارامىن دا تاڭنىڭ اتىسىنان كەشتىڭ باتىسىنا دەيىن كىتاپ وقيمىن. ءار بەتى بىتكەندە مىندەتتى تۇردە وتاردى كوزبەن شولىپ شىعامىن. قالسا، ەكى قۇلاعىم ۇيگە كەلە قالعان كەمپىر-شالدىڭ سوزىندە، كوزىم سولاردىڭ اشىپ-جۇمعان اۋىزىندا بولاتىن. اۋىزىم اشىلىپ، مۇرىنىم پىسىلداپ وتىرىپ تىڭدايتىنمىن. اراسىندا مال ۇركە قالسا جۇگىرىپ شىعىپ، الگىلەردى تەزدەتىپ جونگە كەلتىرىپ، قايتا اىگىمە تىڭدايتىنمىن. كەيدە مەنىڭ ءسوزىمنىڭ باس-اياعى بولمايتىنى، سولاردان ەستي الماعان جەرلەرىم بولسا كەرەك.

- ە، كوزىڭنىڭ تەسىلۋ مەن سۇراقتىڭ اراسىندا ۇكىمسىز قادالاتىنى سودان قالعان ەكەن عوي.  دۇرىس، دۇرىس، «شوڭمۇرىنىڭ، اشىلىپ جابىلماي قالاتىن ەرىنىڭ، ۇشىپ – قونا المايتىنىڭ ءبارى-ءبارى سونداي تەكتى تاربيەنى تانىتادى.

- تابيعي تاربيەنى دەپ تۇزەپ ايت. سەندەر سياقتى كلەتكادا وسكەمىز جوق، قۇدايعا شۇكىر – دەيتىن ماساتتانىپ.

تاعى بىردە:

- ەي، الاقانعا – ساۋساق، ساۋساققا – قالام جاراسىپ تۇرۋى كەرەك. سەنىڭ مىنا الاقانىڭ نە ءوزى ايۋدىع دا الاقانىنا ۇقسامايدى. كۇرەكشىنىڭ الاقانى سياقتى، – دەدىم.

- ەي، بۇل وقىپ تۋعانعا داۋا بولساشى. ونى دا ءبىلىپ قويدىڭ با؟ دۇرىس ايتاسىڭ. مەنىڭ اسكەرگە بارعانعا دەيىنگى دە، اسكەردەن قايتقاننان كەيىنگى دە ماماندىعىم – كۇرەكشى بولدى. اۋداندا جۇمىس جوقۇ سوندىقتان دا «التايدورسترويعا» كۇرەكشى بولىپ ورنالاستىم. تولىقۇ تومپاقشا ماستەرىمىز بولدى. قۇم تيەگەن كولىكتىڭ كابيناسىنا ءۇش ادام وتىرامىز. كەپكىسىن كوزىنە تۇسىرگەن ماستەرىمىز مىزۇۋعا كوشەدى. سول كەزدە ساموساۆال شوشاق ەتە قالادى. ء«بىر!» دەيدى. ج.گىرىپ ءتۇسىپ، الگى  شۇڭقىرعا ءبىر كۇرەك قۇم سالامىن. ەكەۋ سلاۋعا بولمايدى. جۇگىرىپ كابيناعا مىنەمىن. تاعى دا دىك ەتە قالعاندا ء«ۇش!» دەيدى. اسىپ-توگىلسە دە ءۇش كۇرەك سالامىن. كەزەكتى قوقاڭ-شوقاڭدا «ەكى!» دەيدى. بەس كۇرەك سالۋ كەرەك بولسا دا ەكى كۇرەك قۇم جايامىن. قويشى، سونىمەن ءتۇس اۋا كوڭكەدەگى قۇم بىتەدى دە، اۋىلعا قايتامىز. ەرتەڭىندە تاعى دا سول. سولاي جىل بويى قولىڭمەن وكپەڭدى ۇستاۋعا مقرشاڭ جوۇ بوپ، كۇنىنە بڭر كولىككە مىڭ ءمىنىپ، مىڭ ءتۇسىپ، قولىڭنان كۇرەك تۇسپەسە كورەر ەم. قازىر دە جازۋ جازعان كەزدە ءسوزدى ارتىۇ شىڭىندامايىن دەپ، وزىمە-ءوزىم ء«ۇش!»، ء«بىر!»، «ەكى!» دەپ شىم-شىمداپ وتىرامىن. سوندىقتان دا مەنىڭ جازعانىمدا ءبىر مىسۇال ارتىق-كەم بولمايدى، – دەپ اياقتايدى.

- ە، باسە، قۇم ساناعانداي ەتىپ ساناپ، كولەمنەن قىساتىنىڭ سول ەسەپشىلىگىڭدە جاتىر ەكەن-عوي. شىركىن، ساعان ءبىر ارتىعىمەن  سانايتىن ەسەپشى  ۇستازدىڭ بىتپەگەنىن قاراشى. الگى تەمىربەك قوجاكەەۆتىڭ ءتىلىن تاۋىپ جۇرگەنىڭدە وسىنداي ءبىر ۇستازدىق ۇلگى كورگەنىڭدە جاتىر ەكەن عوي، – دەيمىن.

- دۇرىس ايتاسىڭ، ءسوزدى ارتىق قولدانسام، ارتىق قۇم توككەندەي سەزىنەمىن. سەندەر سياقتى ءۇيىپ-توگىپ تاستاپ، ادامداردىڭ اياعىن بىلعاعىم كەلمەيدى. ايتقاندى تەز جانە ءدال ىستەيمىن. سەندەر سياقتى كەرىلىپ-سوزىلىپ تۇرمايمىن، – دەيدى.

قايىرىلىپ ءبىر جولىققاندا:

- ەي، ءبىرىن قويشى، مىنانى ايتشى. مەكتەپتىڭ «باسبىلگىسىز سوتقارى»، كۇرەكشى بوپ ءجۇرىپ وسى سەن ەمىلە مەن تىنىس بەلگىسىن قويۋدى قايدان ۇيرەندىڭ؟  سەندەي تازا ءارى كونسەرۆاتور دەڭگەيىندەگى ستيليست پەن كوزقاراقتى رەداەتور دا، كوررەكتور دا از. سوعان ۇالاي ساۋاتىڭ جەتتى؟ ءبىز عوي…– دەي بەرىپ ەم، جۇلىپ العانداي ءسوز الىپ، قاتتى قۋانا سويلەدى.

- ەي، تالاي رەت وقىعانىڭدى كورسەتىپ ەڭ، مىناۋىڭ سونىڭ ىشىندە ءوزىمنىڭ ەشكىمگە ايتۋعا رەتى كەلمەي جۇرگەن ءبىر شىندىعىمنىڭ ۇستىنەن تۇسكەن سۇراۋ بولدى. مەن وسى كۇنگە، وسى دەگەيگە جەتكەنىمە بارلىق ادامعا قارىزدار شىعارمىن. بىراق، ساۋتىمدى اشىپ، قازاق ءتىلىن باقايشاعىنا دەيىن شاعىپ شىققانىم ءۇشىن ءبىر ادامعا قارىزدارمىن. ماعان قالامدى ۇستاۋعا ۇيرەتكەن – كۇرەك! – دەپ ايتىپ ەدىم عوي. كۇرەك ۇستاعان ساۋساق ۇۋاتتى بولدى. ءسوزىڭ نىق، سەنىمدى جازىلادى. كۇرەكتى دۇرىس ۇستاماساڭ – قولىڭ ويىلادى. مەنى سول كۇرەك جەتەلەپ اكەپ مەنى الماتى قۇرىلىس كومبيناتىنا اكەلدى. مەكتەپتەگى گرامماتيكاعا، ورفوەپياعا، مورفولوگياعا، ەرەجەگە كىم قاراپتى. تەك جازۋعا دەگەن ۇلى قۇشتارلىق قانا بولدى. سودان وقۋعا تۇسۋگە كەلگەندە ءتىل-اۋزىم بايلانىپ قالدى. ىسكەردە تاعى مۇمكىندىك بولمادى. قويشى، ەمتيحاننان وتپەدىم. ادك-عا قۇرىلىسقا ورنالاستىم. قۇداي مەنىڭ باقىتىمدى اشايىن دەگەن بە، ساۋاتىمدى اشايىن دەگەن بە، قازپي-ءدى ءبىتىرىپ، ءۇي-كۇيى ءۇشىن وسىندا بريگادير بوپ ورنالاسقان بەيسكەكەڭنىڭ،  سەنىڭ ەمەس، مەنىڭ بەيسكەكەمنىڭ ۇول استىنا تاپ كەلتىرگەنى. تالابىمىزدى بىلگەن سوڭ شارت قويدى. شارتىن سەرت رەتىندە قابىلدادىق. سودان جۇمىستان شارشاپ-شالدىعىپ كەپ، سەبەزگىلەنىپ الامىز دا، بەيسەكەڭە بارامىز. اياز با، ىستىق پا، سەنبى مەن، جەكسەنبى مە، ەسەپ جوق، ءبىز بەيسەكەڭنەن  ءدارىس الامىز. انشەيىندە جۇمساق مىنەزدڭ بەيسەكەڭ وندادايدا قاتقان قاراعايعا اينالادى. ميىمىز ءبىر ايدا اشىلدى، ەكى ايدا گارامماتيكانى كوركەم شىعارما سياقتى قىزىعىپ وقيتىن بولدىق، ءۇش ايدا تەرەڭ تۇسىندىك. ءتورت ايدا مانەرلەپ جازۋدى مەڭگەردىك. مەن ۋنيۆەرسيتەتتىڭ وزىندە دە ۇايتىپ گرامماتيكانىڭ بەتىنە قاراعان ادام ەمەسپىن. قازىر دە ەرەجەلەردى جاتقا ايتامىن. شىركىن، سول بەيسەكەڭنىڭ بويىندا قلى قستازدىق تالانت ءولىپ قالدى. ال سەن ول كىسىنىنىڭ كادىمگى كوشىرمەشى ارحيۆيستەن ارحيۆيست-عالىم اتانۋىنا  سەپتىگىڭدى تيگىزدىڭ. ماعان ونى ۇنەمى ايتىپ وتىرۋشى ەدى. دەمەك، سەندەردىڭ ءتوز بەيسەكەلەرىڭ  (بەيسەنباي كەنجەباەۆ), مەنىڭ ءوز بەيسەكەم (بەيسەمباي بايعاليەۆ) بار. دەمەك، ءبىز ەكەۋمىزدىڭ دە بارىپ تۇيىسەتىن جەرىمىز – بەيسەكەڭدەر، – دەيتىن ماساتتانىپ.

تاعى بىردە… جانە تاعى بىردە… قويشى، وسى مامىر ايىنىڭ باس كەزىندەگى ءبىر ارەدىكتە ول ماعان:

- سەنىڭ اقىلدىڭ بىلاي دەيدى. ەگەردە مەن بارىپ جازۋشىلار وداعىنداعى ءدالىزدىڭ تورىنە جاتا قالسام، باسقا ەشقانداي كۇيدىڭ قاجەتى جوق، «قوڭىر» توبىنىڭ ايتۋىنداعى مىنا «ساۋلەم-اي» ءانىن قويىڭدار. تىڭداشى مامىرلاپ كەپ: «ساۋلەم-اي! وتەر ءبىر كۇن داۋرەن-اي!» دەپ تۇرعان جوق پا. جوقتاۋ ەمەس. سەندەردىڭ وكىنىشتەرىڭدى ايتىپ الۋلارعا مۇمكىندىكتەرىڭ بار. ال مەندە ونداي مۇمكىندىك بولمايدى عوي! مەن قالاي ءۇنسىز جاتامىن. سوندا مەنىڭ بىلاي دەپ ايتقان داۋىسىم دا، ويىمدا ەستەرىڭدە تۇرادى. راحات ەمەس پە. سەندەر جىلاپ تۇراسىڭدار، ال مەن ءان تىڭداپ جاتا بەرەمىن! – دەپ اندەتە جونەلگەنى.

ارۋلار اتتاندىرۋ راسىمىندە بۇل اماناتى ورىندالدى. ءتىپتى، سونى ەستىگەن «قوڭىردىڭ» ۇل-قىزدارى دا: «نە ىستەيمىز، اعا؟» – دەپ كەلدى اينالايىندار. ءراسىم اياقتالىپ قالعان ەدى. بىراق ول ءان تىڭداپ جاتقان. سوڭعى ءانىن ۇزۋگە ءداتىم جەتپەدى. سودان كەيىن شايتانقۇلاقپەن حابارلاسقانىمدا:

- ءيا، «اقىلدىڭ» تىڭداپ تۇر. ءاي وسى سەنىڭ نە ويلاعانىڭ بار. مەن شىپ-شىتتاي جاڭا جيناق قۇراستىرىپ جاتىرمىن. ودان كەيىن جازباسام دا بولادى. قازاقتىڭ بار ارىز-ارمانىن وسى اڭگىمەلەرىمدە ايتىپپىن. ەندى بۇگىنگى ۇرپاق تۋرالى وي ميىمدى شانشىپ ءجۇر ەدى. ونىڭ دا قيۋىن تاپتىم. اقىلدىڭ: اقىلدى ما، اقىلسىز با، سودان كەيىن كورەسىڭ. بىراق ساعان ءبارى ءبىر عوي. مەن ولسەم دە سەن مەنىمەن قالجىڭداسۋىڭدى قويمايسىڭ. باياعىدا ەمەس، وسى تاياۋ جىلداردا …، – دەپ ءبىر حيكايانى باستاي جونەلدىڭ.

سودان اراعا ەكى اپتا وتپەي جاتىپ الماتىعا كەشكى ساعات توعىزدا كەلدىم. سەنى كورۋگە ءجۇز ادام جەر مەن ءبىر باسپالداق جەر جەتپەي قالدى. ەندى ول قاشىقتىق ماڭگى الىنبايتىن قاشىشقتىق، سەنى مەن مەنى ءبولىپ تۇرعان ماڭگىلىك پەن باقيلىقتىڭ شەكاراسى بولىپ قالدى. تالاس دۇنيەدەن قايتقاندا وراز اقىن اعام سونداي جاراسىمدى تاپقىرلىقپەن «اقىلدىڭ» دەپ ات قويىپ بەرگەن «اقىلدىمدى» تاعى دا جوعالتىپ الدىم.

ول ومىردە ءوزىن دە، وزگەنى دە كوپ رەت جوعالتقانىمەن، ۇنەمى ءوزىن –  ءوزى، نە ونى – ءبىز تاۋىپ الىپ، ۇيىرىنە قايتىپ ءجۇردى. تابىلىپ ءجۇردى. بىراق تا ديداحمەت ماقساتىن ەش جوعالتقان ەمەس. ماقساتى دا ونىڭ وزىنەن، ياعني، يەسىنەن اداسقان ەمەس. ويتكەنى، قالامگەرلىك ءدىل ونىڭ تاعدىرى ءارى جازمىشى بولاتىن. سول جازمىش پەن تاعدىر ونىڭ ومىرلىك شەشىمىن شىعارىپ، ماقساتىنىڭ اقىرەتىنە وراپ، الىس-الىس اق شىڭداردىڭ سالقىن توسىنە   الىپ ۇشىپ كەتكەن بولاتىن. ال مەن بولسام، ونىڭ بۇل جولى «كەلمەستىڭ كەمەسىنە» وتىرىپ، عايىپقا اينالعانىن ۇمىتىم كەتىپپىن، ونىڭ ءوزىن ۇمىتقامىن جوق، ونسىز ءومىر ءسۇرىپ جاتقانىمدى ۇمىتىپ كەتىپپىن.

***   ***   ***

مىنە، شايتانقۇلاق ءالى دىڭىلداپ تۇر. المايدى. اپتا بۇرىن عانا ارۋلاپ التايىنا باقيلىققا اتتاندىرىپ سالعان ەدىم عوي. سوندا مەن   قيىرلاپ شىققان اپتانىڭ ىشىندە سانام مەن كوڭىلىمنەن ديداحمەتتىڭ اتىن وشىرمەي، وزىممەن بىرگە ءتىرى الىپ جۇرگەن بولدىم عوي.

سوڭعى رەت جوعالتىپ تاپقان دوسىمدى دوسىمدى ەندى جوعالتپايتىنىم انىق. ويتكەنى ول مەنىڭ شايتانقۇلاعىمداعى عانا ەمەس، سانامداعى «اقىلدىم» دەگەن اتىن ءوشىرۋدى ۇمىتىپ كەتىپتى. مەنىمەن بىرگە جارىق دۇنيەدە تاعى دا ءبىر مەرزىمى بەلگىسىز ۋاقىت ءومىر سۇرگىسى كەلگەن بولار. جەتىسمەن قارايلاس كەلگەن تۋعان كۇنىندە ۇلى داۋلەتكە اكەسىنىڭ شايتانقۇلاعىنداعى مەنىڭ جانە ونىڭ «شىمشىما» اتىن وشىرمەۋدى ءوتىندىم. ەندى مەن سول باياعى عادەتىمشە، كەشكى ون مەن تاڭعى جەتىگە دەيىنگى بەيۋاقتان باسقا كەزدىڭ بارىندە دە ماڭىزدى-ماڭىزسىز ماسەلەلەر تۋرالى «اقىلدىممەن» سويلەسىپ تۇراتىن بولامىن. ديداحمەتتىڭ ءوزى ءومىر ءسۇرۋىن ۇزارتقىسى كەلىپ ءوشىرۋدى ادەيى «ۇمىتىپ كەتكەن» اتىن ەندى ەشكىم دە وشىرە المايدى. مۇمكىن داۋىسىن ەستىپ قالارمىن…

سودان بەرى دە ونىڭ دۇنيەدەن قايتقانىنا قىرىق كۇن تولعانشا ەكى-ءۇش رەت حابارلاسىپ جىبەردىم. ازىرشە ءۇنسىز. ول جاقتىڭ قاربالاسىنان قولى تيمەي جاتقان شىعار. بىراق ءبىر كۇنى داۋىسىن ەستيتىنىمە سەنەمىن. ول ءسوزسىز ماعان:

- ءيا، «اقىلدىڭ تىڭداپ تۇر!، – جاۋاپ بەرەدى، ءيا، جاۋاپ بەرەتىن سياقتى.

degdar.kz