قازىرگى تاڭدا ءار ءتۇرلى ءدىننىڭ بەيبىت قاتار ءومىر ءسۇرۋى، ءدىني بىرلىك، كونفەسسياارالىق كەلىسىم – كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ گۇلدەنۋىنىڭ نەگىزى بولىپ تابىلادى. قازاقستانداعى قازىرگى ءدىني جاعدايدىڭ ەرەكشە بەلگىسى – كونفەسسياارالىق كەلىسىمدە جاتىر. حالىقارالىق الاڭداعى جالپى تۇراقسىزدىق جاعدايىندا ەل دامۋىنىڭ، ونىڭ الەۋمەتتىك، ەكونوميكالىق جانە ساياسي جاڭارۋىنىڭ ماڭىزدى شارتى ەلىمىزدە ەتنوسارالىق جانە كونفەسسياارالىق كەلىسىمدى ساقتاۋ بولىپ تابىلادى. سول سەبەپتەن دە، ءدىن سالاسىندا مەملەكەتتىك ساياساتتى جۇزەگە اسىرۋدىڭ ءتيىمدى جۇيەسى جولعا قويىلعان. وسى باعىتتا، قوعامدا قالىپتاسقان بۇگىنگى احۋالدى زەردەلەۋ ماقساتىندا، ءبىز وقو ىشكى ساياسات باسقارماسى «الەۋمەتتىك باستامالار ورتالىعى» مكم ديرەكتورى نۇرجان تۇرسىنبايمەن سۇحباتتاسقان ەدىك.

– نۇرجان ارىستانبەكۇلى، يسلام ءدىنى حالقىمىزدىڭ ساناسىندا ۇلتتىق سالت-داستۇرىمىزبەن بىتە قايناسىپ، قالىپتاسىپ كەتكەنى بەلگىلى. سولاي بولا تۇرا، اسىرەسە، كەيبىر جاستاردىڭ وزگە ءدىني اعىمداردىڭ جەتەگىندە كەتۋىنە نە سەبەپ دەپ ويلايسىز؟

– جاستاردىڭ اداسۋىنىڭ باستى سەبەبى مەنىڭشە، ءالى دە بولسا جاستارعا ءدىني ءبىلىم بەرەتىن مامانداردىڭ جەتىسپەيتىندىگى بولىپ وتىر. سىرتتان كەلگەن ءدىني اعىمدار مەن ۇيىمدار وسى وسال تۇسىمىزدى پايدالانۋعا تىرىسادى. بۇگىنگى جاستار تەز ەلىكتەگىش، ەستىگەن-كورگەنىن بىردەن قابىلداۋعا دايىن تۇراتىنى بار. قازىرگى دامىعان وركەنيەتتى داۋىردە جاسوسپىرىمدەر عالامتور ارقىلى كوپتەگەن ءدىني ماعلۇماتتار الۋدا. وكىنىشكە قاراي، ونىڭ بارلىعىندا بىردەي، كورگەن دۇنيەلەرىن وڭ پايىمداپ، دۇرىس پىكىرلەر قالىپتاسۋدا دەي المايمىن. بۇل ورايدا ايتارىم، قازاق حالقى ءاۋ باستان مادەنيەت پەن تەكتىلىكتى بويىنا سىڭىرگەن، سالت-داستۇرگە بەرىك. وسى باعىتتا جاستار اراسىندا تۇسىندىرمە جۇمىستارىن كوپتەپ جۇرگىزگەن ورىندى. ياعني، ءدىني ساۋاتسىزدىعىنىڭ سالدارىنان كەيىنگى جاس بۋىن زارداپ شەكپەۋى ءتيىس.

– يسلام ءدىنىنىڭ اتىن جامىلا وتىرىپ، وعان قارسى ارەكەت ەتۋشى كەيبىر اعىمداردىڭ شىعۋ تەگى، تاريحى، قاعيداتتارى، ماقسات-مۇراتى، ۇستاناتىن يدەولوگيالىق باعىتى قانداي؟

– قازىر بۇكىل الەم حالقى وسى اتالعان ماسەلەدەن ۇلكەن زارداپ شەگىپ وتىر دەۋگە بولادى. سەبەبى، قوعامدىق ورىنداردا لاڭكەستەردىڭ ءوزىن-ءوزى جارىپ جىبەرۋى، ءدىني قاقتىعىس جيىلەي تۇسۋدە. اسىرەسە، بۇل باتىس ەلدەرىنە ءتان بولىپ وتىر. مۇنىڭ استارىندا ۇلكەن ساياسي مۇددە جاتىر. سوندىقتان دا ءبىز ەل اراسىندا مۇنداي كەرەعار باعىتتار جونىندە اشىق، ايقىن تۇردە مالىمەت بەرىپ كەلەمىز. «الەۋمەتتىك باستامالار ورتالىعى» مكم-ءى تىيىم سالىنعان جانە ءداستۇرلى ەمەس ءدىني اعىمداردىڭ جەتەگىندە كەتكەن ازاماتتارمەن جۇمىس ىستەۋ ماقساتىندا بيىل 3 200-دەن استام كەزدەسۋ وتكىزۋدى جوسپارلاعان بولاتىن. ءوز كەزەگىندە، اداسىپ جۇرگەن باۋىرلارىمىزدى ءبىز تيىسىنشە، ءۇش كاتەگورياعا بولدىك. ءبىرىنشىسى، تەرىس باعىتقا تەرەڭ كەتىپ قالعاندار مەن بەيرەسمي شەتەلدەردە وقىپ كەلگەن ازاماتتار. بۇل كاتەگورياداعى ازاماتتاردىڭ ساناسىنىڭ ۋلانىپ كەتكەنى سونشالىق، ولاردىڭ بەتىن بەرى قايتارۋ وتە قيىن. ەكىنشى كاتەگوريا ءبىرىنشى كاتەگورياداعى ادامداردىڭ توڭىرەگىندە جۇرگەن، ولاردىڭ ۋاعىزدارى مەن تاراتقان كىتاپتارىن وقىپ جۇرگەندەر. ال ءۇشىنشى توپتاعىلار ەندى باستاپ، تەرىس اعىمدا جۇرۋگە نيەتتەنگەن ازاماتتار. وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا بۇگىندە تىيىم سالىنعان جانە ءداستۇرلى ەمەس ءدىني اعىمداردىڭ جەتەگىندە جۇرگەندەر ءۇشىن ارنايى ساراپتاما جۇرگىزىلدى. ناتيجەسىندە، قۇزىرلى ورىندارمەن بىرگە زاڭ شەڭبەرىندە 1300-گە جۋىق ازاماتتى انىقتادىق.

بۇل باعىتتا اۋەلى تەرىس اعىمعا كىرىپ كەتكەن ازاماتتاردىڭ مەكەن-جايى مەن جۇمىس ىستەيتىن ورىندارى انىقتالدى. بۇگىندە اداسقان ازاماتتار كوپ شوعىرلاناتىن بازار، ساۋدا ورىندارى، ءبىلىم بەرۋ ورتالىقتارى مەن مەشىتتەردە تەولوگ ماماندار جۇمىس جۇرگىزۋدە.

– مۇنداي كەلەڭسىزدىكتەردىڭ الدىن الۋ باعىتىندا ەلىمىزدىڭ زاڭنامالارى زامان تالابىنا ساي ما؟

– ءدىني قاتىناستاردى ودان ءارى مەملەكەتتىك رەتتەۋدەگى تاجىريبەسىن قۇقىقتىق تۇرعىدا بەكىتۋ ءۇشىن 2011 جىلى ء«دىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى» زاڭ قابىلدانعان بولاتىن. مۇنداعى زاڭ ەرەجەلەرى ادام قۇقىقتارىن قورعاۋ شارالارىن كۇشەيتۋ ارقىلى بۇلدىرگىش جانە بەيالەۋمەتتىك سيپاتتاعى ءدىني قىزمەتكە توسقاۋىل قويۋ، ءدىني بىرلەستىكتەر قىزمەتىن تارتىپكە كەلتىرۋ جانە ونى ازاماتتىق زاڭناماعا سايكەستەندىرۋ، ءدىني قىزمەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەر تۋرالى زاڭناما ەرەجەلەرىن بۇزعانى ءۇشىن اكىمشىلىك جاۋاپتىلىققا قاتىستى ەلىمىزدىڭ قۇقىقتىق كەڭىستىگىندەگى ولقىلىقتاردى تولىقتىرۋدى قاراستىرادى.

مەملەكەت جانە ءدىني بىرلەستىكتەردىڭ ءوزارا قارىم-قاتىناسى – ءدىندارلاردىڭ قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن سىيلاۋعا، قوعامدىق جانە ءدىني تۇرعىدان ءوزارا تۇسىنىستىككە نەگىزدەلگەن. بۇل سالادا ەلدەگى مەملەكەتتىك ساياساتىنىڭ ءۇش قاعيداتىن اتاپ كورسەتكەن ءجون. بۇل – بەيتاراپتىق، تاعاتتىلىق جانە بىرەگەيلىك قاعيدالارى. سول سەبەپتەن، ءدىني سەنىم بوستاندىعى مەن ءدىني ۇيىمداردىڭ ءىس-ارەكتەتىن رەتتەۋ جونىندەگى زاڭنامالار قۇقىقتىق ماڭىزعا يە.

– اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

سۇحباتتاسقان  جەڭىسبەك سەرىكۇلى