بۇكىلحالىق بولىپ تويلاعان قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىق تورقالى تويىن سوزاقتىقتار دا ەرەكشە اتاپ ءوتتى، - دەپ حابارلايدى سوزاق اۋدانى اكىمىنىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى.

داتالى مەرەيتوي اياسىندا اۋدان كولەمىندە ءتۇرلى مەرەكەلىك شارالار مەن سپورتتىق جارىستار وتكىزىلدى. شولاققورعان اۋىلىنداعى كەرەي مەن جانىبەك حاننىڭ ەسكەرتكىشىنەن باستاۋ العان تانىمدىق ەكسپەديتسيا ۇيىمداستىرىلدى. 26 قازان كۇنى باستاۋ العان ەكسپەديتسيا قۇرامىندا جەرگىلىلىكتى اقىن جازۋشىلار، جاستار، ءتۇرلى سالا وكىلدەرى مۇشەلەرى قامتىلىپ، «حان مازارىنا»، «اقنازار» حاننىڭ ەسكەرتكىشىنە، سونىمەن قاتار، اقبيكەش مۇناراسىنا ساپار شەگىپ، تاڭبالا تاسقا دەيىن باردى. ەكسپەدياتسيا مۇشەلەرىنىڭ ساپارى 28 قازان كۇنى قورتىندىلانىپ، اۋدان ورتالىعىنداعى مادەنيەت ۇيىندە «ۇلا دالا ەلى» اتتى قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىق مەرەيتويىنا ارنالعان سالتاناتتى جيىنعا ۇلاستى. 

سالتاناتتى جيىندا اۋدان ونەرپازدارى قازاق حاندارىنىڭ قيلى تاعدىرى مەن ەلدىڭ باسىنان وتكەن تاريحي وقيعالاردى جايلى ساحنالىق كورىنىس قويدى. اۋدان اكىمى م. يساەۆ قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنا ارناپ بايانداما جاسادى. «بۇكىلحالىق بولىپ تويلاعان داتالى جىلدى، اۋدان كولەمىندە اتاپ ءوتىۋ ءبىزدىڭ پەرزەنتتىك پارىزىمىز. وتكەن عاسىرلاردان سىر شەرتەتىن سوزاق ءوڭىرىنىڭ تاريحى، ونى ايعاقتايتىن دەرەكتەر جەتەرلىك» دەيدى ايماق باسشىسى. 

جيىن بارىسىندا اۋداننىڭ الەۋمەتتىك ەكونوميكالىق دامۋىنا ۇلەس قوسىپ جۇرگەن س. تەڭىزباەۆ، ب. ىزبالاەۆ، م. اسقاروۆ سەكىلدى بىرقاتار ازاماتتارعا اۋدان اكىمىنىڭ العىس حاتتارى يەلەنسە، كوپ بالالارى انالارعا «التىن القا» مەن «كۇمىس القا» توسبەلگىلەرى سالتاناتتى جاعدايدا تابىس ەتىلدى. مەرەكەلىك كەشتىڭ اۋداننىڭ ونەرلى ازاماتتارى قامتىلعان كوتسەرتتىك باعدارلاماعا ۇلاستى.

جالپى، قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋىندا تاريحي سوزاق قالاسىنىڭ ماڭىزى جوعارى بولعانى بەلگىلى. قازاق حاندىعى – قازاق حالقىنىڭ تۇڭعىش مەملەكەتتىك قۇرىلىمى (شامامەن 1456 – 1847). استانالارى ءار ءتۇرلى كەزەڭدەردە سارايشىق، سىعاناق، تۇركىستان، سوزاق، ت.ب. قالالار بولدى. 15-عاسىردىڭ 50 – 60-جىلدارىندا ورتالىق جانە وڭتۇستىك قازاقستاندى مەكەندەگەن رۋ-تايپالاردىڭ (مۇحاممەد حايدار دۋلاتتىڭ دەرەگىندە 200 مىڭداي ادام) باتىس جەتىسۋعا قونىس اۋدارۋى قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋىنا تىكەلەي ۇيتقى بولدى. ولاردى اق وردانىڭ بيلەۋشىسى ورىس حاننىڭ ۇرپاقتارى جانىبەك پەن كەرەي سۇلتاندار باستاپ كەلدى. ولار موعولستان حانى ەسەنبۇعامەن وداق قۇردى. قازاق حاندارىنىڭ ەشكىمگە تاۋەلسىز بيلىك قۇرا باستاعان كەزەڭىن مۇحاممەد حايدار دۋلات 1465 – 66 جىلدار دەپ جازدى. 15-عاسىردىڭ اياعى مەن 16-عاسىردىڭ باسىندا بۇرىندىق حان جانە قاسىم حان قازاق رۋ-تايپالارى مەكەندەگەن سارىسۋ، سىرداريا، ارال ماڭى، قاراتاۋ ەتەگىنىڭ ەداۋىر بولىگىنە ۇستەمدىك ورناتتى. قاسىم حان تۇسىندا قازاق حاندىعىنىڭ ساياسي، ەكونوميكالىق جاعدايى نىعايا ءتۇستى. حاندىقتىڭ شەكاراسى باتىستا جايىققا دەيىن جەتتى، وڭتۇستىكتە حاندىققا سىرداريا بويىنداعى ءبىرسىپىرا قالالار قوسىلدى. سولتۇستىكتە ۇلىتاۋ، وڭتۇستىك-شىعىستا قاسىم حانعا قاراعان حالىق 1 ملن. ادامعا جەتتى. ءسويتىپ، 15-عاسىردىڭ اياعىندا قازاقستان اۋماعىنىڭ باسىم بولىگىندە ءومىر سۇرەتىن ەتنيكالىق توپتاردىڭ تۇڭعىش رەت ءبىر مەملەكەتكە بىرىگۋى باستالدى. 

Abai.kz