توعىز جولدىڭ تورابىندا ورىن تەپكەن ارىستى «ورتا ازيانىڭ قاقپاسى» دەپ تە اتايدى. وسىناۋ شاعىن قالادا قازىر 73 مىڭنان اسا حالىق تۇرىپ جاتىر. 5 مىڭ ادامعا دەيىنگى 32 ەلدىمەكەن بار. جەرگىلىكتى حالىقتىڭ باسىم كوپشىلىگى اۋىلشارۋاشىلىعى، مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسسا، قالا تۇرعىندارى نەگىزىنەن تەمىر جول مەن اسكەري بولىمدەردە قىزمەت ەتەدى. ءبىر كەزدەرى توقىراۋ زاماندى باستان وتكەرگەن قالانىڭ بۇگىندە الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جاعدايى جاقسارىپ، جاڭادان جۇمىس ورىندارى اشىلۋدا. كاسىپكەرلىك سالاسى دا قارقىندى دامىپ كەلەدى. دەي تۇرعانمەن ارىسقا قاراستى ەلدى مەكەندەردە جول، اۋىز سۋ تاپشىلىعى سياقتى شەشىمىن تاپپاعان ماسەلەلەر بارشىلىق. ال سوڭعى كەزدە وڭىردە ءورت شىعۋ جايتتارى جيىلەپ كەتتى، - دەپ حابارلايدى "وڭتۇستىك رابات" گازەتىنىڭ ءتىلشىسى.

 17 قورا ورتەنىپ كەتتى

سوڭعى ۋاقىتتا ارىستىق-تاردى ءورت مەزى ەتتى. مونتايتاس ەلدىمەكەنىندە الدەبىرەۋ جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ جەم-ءشوپ ساقتايتىن قورا-قوپسىلارىن ورتەپ كەتكەن. اككى ارەكەتىمەن اۋىلدى اۋرەگە سالعان بۇزاقى ءالى كۇنگە ۇستاتپاي ءجۇر. قازىر اۋىلدا ءورت ءسوندىرۋ قىزمەتى مەن ءتارتىپ ساقشىلارى كەزەككە قويىلىپ، كۇن-ءتۇن دەمەي كۇدىكتىنى قولعا ءتۇسىرۋدىڭ قامىندا. الايدا ودان ناتيجە شىقپاي تۇر. بۇگىنگە دەيىن اۋىلداعى 17 قورا قىزىل جالىنعا ورانىپ ۇلگەرىپتى. ال ءتارتىپ ساقشىلارى ايعاقتى زاتتى ساراپتاماعا جىبەرۋدەن ارى اسا الماۋدا. جەرگىلىكتى بيلىك تە تۇرعىندارعا كومەك كورسەتۋدەن تەرىس اينالعان. ويتكەنى، ورتتەن شىعىن بولعاندارعا زاڭ اياسىندا قول ۇشىن بەرۋ قاراستىرىلماعان، – دەيدى جەرگىلىكتى بيلىك وكىلدەرى.

ايتا كەتەيىك، وسىعان دەيىن 300-دەن اسا كۋاگەر تىڭدالىپتى. قازىرگى تاڭدا سەزىكتى رەتىندە ەكى جىگىت ۇستالعانىمەن، ولاردىڭ كىناسى دالەلدەنبەگەن. ارىس اۋداندىق ىشكى ىستەر بولىمىندەگىلەر بولسا سوتقا دەيىنگى تەرگەۋ امالدارى جالعاسىپ جاتىر، — دەيدى.

جىلۋ قازاندىعى جاڭارتىلعان

ي ءا، ءيا 30 جىلدان بەرى كۇردەلى جوندەۋ كورمەگەن جىلىتۋ قازاندىعى بيىل عانا قالپىنا كەلتىرىلدى. نىساندى جوندەۋگە وبلىس بيۋدجەتىنەن 200 ملن تەڭگە قاراستىرىلىپتى. قازاندىق جىلىتۋ ماۋسىمىنا دەيىن دايىن بولادى دەيدى مۇنداعى جاۋاپتى ماماندار. بۇدان باسقا، جىلۋ جۇمىستارى بويىنشا «كوكتەم-2» تۇرعىن اۋدانىنداعى قازاندىقتىڭ قۇرىلىسىنا دا 104,4 ملن تەڭگە قارجى ءبولىنىپ، جوندەۋ شارالارى اعىمداعى جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا اياقتالدى. «ارىس جىلۋ» مەكەمەسىنە جىلۋ ماۋسىمىنا قاجەتتى 3056 توننا قاتتى وتىن الۋ ءۇشىن 27,0 ملن تەڭگە قارجى بولىنگەن. ال «كوكتەم-2» اۋدانىنداعى جىلۋ قازاندىعىنا سۇيىق وتىن الۋ ءۇشىن قالالىق بيۋدجەتتەن 13,0 ملن قارجى قاراستىرىلىپتى. الداعى جىلىتۋ ماۋسىمىنا جالپى سانى – 116 نىسان دايىن بولۋى ءتيىس.

ءبىر عانا باعدارشام ورناتىلدى

13 كوشەنى ورتاشا جوندەۋگە قالالىق بيۋدجەتتەن 82,8 ملن تەڭگە ءبولىنىپ، ءتيىستى جۇمىستار جۇرگىزىلدى. جول قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا قالالىق بيۋدجەتتەن بەينەباقىلاۋ كامەرالارىن ورناتۋعا 8,7 ملن تەڭگە قارالىپ، بەلگىلەنگەن ورىندارعا 6 بەينەباقىلاۋ جۇيەسى قويىلىپتى. سونداي-اق، قالا كوشەلەرى قيىلىستارىنا باعدارشام ورناتۋ ءۇشىن 5,5 ملن تەڭگە قارالىپ، بۇگىندە بۇل قاراجاتقا 1 عانا باعدارشام ورناتىلدى. ال، «ستاديون» مولتەكاۋدانىنداعى قابىلساي ارناسىنان وتەتىن جاياۋ جۇرگىنشىلەر كوپىرىنىڭ قۇرىلىسىنا جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن 58,3 ملن تەنگە قارجى قاراستىرىلىپ، اعىمداعى جىلى قۇرىلىسىن جۇرگىزۋ جوسپارلانىپ وتىر ەكەن.

7 مىڭ ادامنىڭ ۆەلوسيپەدى بار

وبلىس تۇرعىندارىنىڭ ارىستىقتاردان ۇيرەنەرى بار. ويتكەنى، ايماقتاعى شاعىن شاھار حالقى كوك ءتۇتىندى كولىكتەرىن ۇيگە قويىپ، جۇمىسقا ۆەلوسيپەدپەن بارۋدى ۇردىسكە اينالدىرعان. قازىر مۇنداعى قوس دوڭعالاقتى قوزعالىس قۇرالىنىڭ سانى 7 مىڭعا جۋىقتاعان. بۇل ەلىمىزدەگى اۋدان ورتالىقتارى اراسىنداعى ەڭ جوعارعى كورسەتكىش. ۆەلوسيپەدتى كوبىنە تەمىرجولشىلار مىنەدى ەكەن. بۇدان بولەك، ارىس قالاسىندا ءۇش اسكەري ءبولىم ورنالاسقان. ونداعى جۇمىسشىلار دا تەمىرجول كوپىرى ارقىلى ۆەلوسيپەدپەن قاتىنايدى. شاھار قوناقتارى ۆەلوسيپەدكە مىنگەندەردىڭ سانى كوپتىگىنە تاڭدانادى ەكەن. ال، تەمىرجولداعى جۇمىسشىلار ءۇشىن اتالمىش كولىك قۇرالى قوزعالىستىڭ ۇتىمدى جانە ءتيىمدى جولى.

اققالادا جاڭا مەكتەپ اشىلدى

اعىمداعى جىلى ارىستاعى قۇرىلىس جۇمىستارىنا قارالعان 908 ملن تەڭگە تولىعىمەن يگەرىلگەن. ايتالىق، وتكەن جىلى وبلىستىق بيۋدجەت ەسەبىنەن جيدەلى اۋىلدىق وكرۋگى، اققالا ەلدىمەكەنىندەگى 200 ورىندىق مەكتەپتىڭ (365,6 ملن تەڭگە), «كوكتەم-2» تۇرعىن اۋدانىنداعى كوپقاباتتى 90 جانە 60 پاتەرلى تۇرعىن ءۇيدىڭ (697,7 ملن تەڭگە), قالالىق مادەنيەت ءۇيىنىڭ (260,3 ملن تەڭگە), دەنە شىنىقتىرۋ-ساۋىقتىرۋ كەشەنىنىڭ قۇرىلىس (294,6 ملن.تەڭگە) جۇمىستارى تولىعىمەن اياقتالدى. جەرگىلىكتى بيۋدجەت ەسەبىنەن دەرمەنە اۋىلىنداعى 75 ورىندىق بالاباقشا قۇرىلىسىنا قارجى قارالىپ، قازىرگى تاڭدا قۇرىلىس جۇمىستارى وندىرىستىك كەستەگە سايكەس جۇرگىزىلۋدە.

بيىلعى جىلى وبلىستىق بيۋدجەت ەسەبىنەن «شوگىرلى» ەلدىمەكەنىندەگى 150 ورىندىق، شاعىر اۋىلىندا 200 ورىندىق ورتا مەكتەپتەردىڭ قۇرىلىس جۇمىستارى وندىرىستىك كەستەگە سايكەس جۇرگىزىلۋدە. اتالمىش نىساندار كەلەر جىلدىڭ ماۋسىم ايىندا پايدالانۋعا بەرىلمەك. ال بيىل جەرگىلىكتى بيۋدجەت ەسەبىنەن «قابىلساي» ەلدىمەكەنىندەگى 150 ورىندىق مەكتەپ پەن «قاراجانتاق» ەلدىمەنىندەگى 120 ورىندىق مەكتەپ، ارىس-شىمكەنت تاس جولى بويىنداعى ساياباق، ارىس-شاردارا تاس جولى بويىنان يپپودروم قۇرىلىستارىنا قارجى قارالىپ، اتالعان نىسانداردىڭ قۇرىلىسىن سالۋعا كونكۋرس جاريالاندى.

جۇمىسپەن قامتۋ ءىسى اقساپ تۇر

توعىز ايدىڭ كورسەتكىشى بويىنشا ارىس قالاسى حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋ شارالارىن السىرەتىپ العان. بۇل تۋرالى وبلىستىق جۇمىسپەن قامتۋدى ۇيلەستىرۋ جانە الەۋمەتتىك باعدارلامالار باسقارماسىنىڭ كەزەكتى وتىرىسىندا ايتىلدى. ماسەلەن، ارىس قالاسىندا وقۋ بىتىرگەن جاستاردىڭ ءبىر دە ءبىرى تۇراقتى جۇمىس تاپپاۋدا. سوندىقتان حالىقتىڭ جۇمىسپەن قامتىلۋ ماسەلەسى بۇگىندە بيلىكتىڭ نازارىندا. بۇل رەتتە وسى سالاعا جاۋاپتى ماماندارعا بىرقاتار جاۋاپكەرشىلىك ارتىلدى. بۇدان بىلاي اۋدان-قالالارداعى حالىقتىڭ ەڭبەكپەن قامتىلۋ ماسەلەسى اي سايىن تالقىلانىپ، ورىن العان ولقىلىقتار رەتكە كەلتىرىلىپ وتىراتىن بولدى.

سۋدان تاپشىلىق كورمەيدى

ارىستىقتار وزەن جاعاسىنا ورنالاسسا دا بۇعان دەيىن تىرشىلىك نارىنەن كادىمگىدەي قيىنشىلىق كورىپ كەلگەن ەدى. ەندى مىنە، ءۇش كەزەڭمەن ىسكە اسقان اۋقىمدى جۇمىستىڭ ارقاسىندا قالاعا تولىقتاي تاۋلىك بويى سۋ بەرىلە باستادى. ارىس قالاسىنا جاقىن ورنالاسقان اقدالا ەلدىمەكەنىندە بۇعان دەيىن تىرشىلىك ءنارى ساعاتپەن بەرىلىپ كەلگەن. ونىڭ ءوزى اۋىل شەتىنە ورنالاسقان كەيبىر ۇيلەرگە جەتپەي قالىپ حالىق ابدەن قينالاتىن. سونداي ساتتە تۇرعىندار سۋدى ارنايى ىدىسقا قۇيىپ الىپ، ۇنەمدەپ پايدالانىپ ءجۇرىپتى.

ال جاڭادان سالىنعان ستانسادا 300 مەتر تەرەڭدىكتەن الىناتىن سۋ الدىمەن زالالسىزداندىرىلىپ، سىيىمدىلىعى ءتورت مىڭ تەكشە مەتر سۋ قويماسىنا قۇيىلادى. وسى جەردەن سۋ ايداعىش قوندىرعىسى ارقىلى قالانىڭ ەڭ بيىك نۇكتەسىندەگى ەكى ۇلكەن ىدىسقا قۇيىلادى. سوسىن تۇرعىندارعا بەرىلەدى.

ارىس سۋ توپ-تاستىرىلعان بولىمشەسىنىڭ باسشىسى سايلاۋ ابدىحالىقوۆتىڭ ايتۋىنشا، مۇندا 5 سۋسورعى بار. ەكەۋى 110 شارشى 1500 اينالىمنان ساعاتىنا 450 تەكشە مەتر سۋ ايدايدى. وسى سۋسورعىلار قالا حالقىن اۋىز سۋمەن تولىق قامتاماسىز ەتەدى.

ايتا كەتەيىك، توعىز جولدىڭ تورابىنا ورنالاسقان ارىس قالاسىندا 32 ەلدىمەكەن بار بولسا، ونىڭ 18-ءى عانا قۇبىر سۋىمەن قامتىلعان. قالعان 12 -ءسى قۇدىق سۋىن، 3 ەلدىمەكەن ۇڭعى سۋىن پايدالانۋدا. ماماندار جاڭادان قوسىلعان نىسان تۇتىنۋشىلاردى تىرشىلىك نارىمەن تاۋلىك بويىنا قامتاماسىز ەتۋگە قاۋقارلى ەكەنىن ايتىپ وتىر.

جانسايا سىدىقباي

Abai.kz