كەلەر جىلى قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنە 25 جىل تولادى. قازىرگى اعىندى زاماندا شيرەك عاسىر از ۋاقىت ەمەس. وسى ۋاقىت ىشىندە ءبىز تاۋەلسىزدىگىمىزدى نىعايتىپ، دەموكراتيالىق قوعام قۇرىپ، قۇقىقتىق مەملەكەت ورناتۋدا قانداي تابىستارعا قول جەتكىزدىك جانە بولاشاقتا وسى العا قويعان ماقساتتارىمىزدى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن نە ىستەۋىمىز كەرەك دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەۋىمىز كەرەك.

ارينە، قازاقستاندى وتانىم دەپ سانايتىن ءاربىر ازامات وسى ەلدىڭ بولاشاقتا دامۋىن جانە وندا ءومىر سۇرەتىن ادامدار ءبىر-بىرىمەن ءتىل تابىسىپ، بەيبىت، تاتۋ-ءتاتتى قوعامدا باقىتتى ءومىر سۇرگەندى قالايتىندارى انىق. بىراق تا ومىردە ءبارى بىردەي ءبىزدىڭ قالاۋىمىزشا ءوز-وزىنەن پايدا بولمايتىنى بەلگىلى. سوندىقتان ءجاي عانا تىلەك تىلەپ، بوس قيالعا بەرىلمەي، الدىمىزعا ۇلكەن ماقسات قويىپ، سوعان قول جەتكىزۋ ءۇشىن ەڭبەك ەتىپ، سول جولدا كۇرەس جۇرگىزۋىمىز كەرەك. ولاي بولسا، ول قانداي ماقسات بولۋعا ءتيىس جانە ءبىز ول ءۇشىن نە ىستەۋىمىز كەرەك؟

بىراق ءبىز وسى كەزگە دەيىن شىن مانىسىندە ەگەمەندىكتىڭ نە ەكەنىن ءالى تولىق تۇسىنە الماي كەلەمىز. ەگەر ەگەمەندىكتى «دە-يۋرە» جانە «دە-فاكتو» تۇرعىسىنان قارايتىن بولساق، قازاقستان قازىر «دە-يۋرە» دەڭگەيىندە ءجۇر. ياعني فورمالدى تۇردە تاۋەلسىز ەل بولىپ سانالامىز.

ال تولىق تاۋەلسىز ەل بولۋ ءۇشىن – ساياسي، ەكونوميكالىق، رۋحاني تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزۋىمىز كەرەك. سونىڭ ىشىندە رۋحاني تاۋەلسىزدىك، ياعني ءتىلىمىز، ءدىنىمىز، سالت-ءداستۇرىمىز، ۇلتتىق ناقىشتا جان-جاقتى دامۋى ءتيىس. ءبىز بولساق وسى كۇنگە دەيىن بۇرىنعى مەتروپولوگيانىڭ تىلىندە سويلەپ، سول بۇرىنعى سوۆەتتىك ءومىر سالتىمەن ءومىر ءسۇرىپ كەلەمىز. ءبىز وسى كەزگە دەيىن ەلىمىزدە تىنىشتىق بولىپ، بەيبىت ءومىر سۇرسەك، باسقاسى ءوز ورنىنا كەلە جاتار دەپ ويلادىق. بىراق ءبىزدىڭ بيلىك وسى تاۋەلسىزدىك جىلدارىن پايدالانىپ، قازاقتىڭ ءۇش عاسىر بويى رەسەيدىڭ بوداندىعىندا بولىپ، سونىڭ سالدارىنان دامىماي قالعان ۇلتتىق قۇندىلىقتارىن قالپىنا كەلتىرۋدىڭ ورنىنا، سول بۇرىنعى كەڭەس زامانى كەزىندەگىدەي توتاليتارلىق ساياساتتى جالعاستىرىپ، قازاقتىڭ ۇلتتىق مۇددەسىنە ورنى تولماس زيان كەلتىردى.

بىرەۋلەر «ول قانداي زيان بولدى ەكەن» دەپ ويلاۋى مۇمكىن. ول – تاۋەلسىزدىك العاننان بەرگى ۋاقىتتا دۇنيەگە كەلگەن قازاق جاستارىنىڭ كوبى، سونىڭ ىشىندە قالادا وسكەن قازاق بالالارى انا تىلىنەن، اتا سالتىنان ماقۇرىم بولىپ، ماڭگۇرتتەنىپ كەتۋى. قالاداعى قازاق جاستارىنىڭ كوبى ورىس مەكتەپتەرىندە وقيدى جانە قازاق مەكتەپتەرىنە باراتىن قازاق جاستارىنىڭ ءوزى مەكتەپتەن تىس ۋاقىتتا كوبىنە ءبىر-بىرىمەن ورىسشا سويلەسەدى. ياعني، ولاردىڭ ۇلتتىق ساناسى، ومىرگە كوزقاراسى قازاقتىڭ ۇلتتىق مەنتاليتەتىنە جات بولىپ، نيگيليستىك رۋحتا قالىپتاسۋدا. ولار ەرتەڭ ءوسىپ، ەر جەتكەننەن كەيىن، قازاقتىڭ ۇلتتىق قۇندىلىقتارىن مويىنداماي، ونىڭ قاس جاۋى بولىپ، وعان قارسى كۇرەسەتىن الەۋمەتتىك توپ بولىپ قالىپتاسۋى ابدەن مۇمكىن. ول قاتەردىڭ ءبىرلى-ەكىلى ۇشقىنى قازىردىڭ وزىندە باق بەتتەرىندە، ەلەكتروندى ءباسپاسوز قۇرالدارىندا قىلاڭ بەرەدى. باسقاشا ايتقاندا، بالالارىن ورىس مەكتەبىنە بەرىپ جۇرگەن قازىرگى اتا-انالار بولاشاقتا قازاقتىڭ ۇلتتىق تامىرىنا بالتا شاباتىن ۇرپاق ءوسىرىپ جاتقاندارىن ءبىلۋى ءتيىس.

ارينە، قازاق ۇلتىنىڭ الدىڭعى قاتارلى پاتريوت ۇلدارى ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان بەرى بۇل جونىندە دابىل قاعىپ، ونى رۋحاني پروبلەما رەتىندە كوتەرىپ كەلەدى. بىراق وسىنىڭ بارىنە جاۋاپ بەرۋگە ءتيىس بيلىك قۇر ۋادەمەن حالىقتى الدامسىراتىپ كەلدى. سونىڭ سالدارىنان قازاق حالقىنىڭ رۋحاني مادەنيەتى مەن ۇلتتىق قۇندىلىقتارىنىڭ جاعدايى كۇننەن-كۇنگە السىرەپ، قازىر توزگىسىز جاعدايعا جەتتى. بۇگىنگى كۇنى ءبىزدىڭ قوعامنىڭ الدىنداعى كۇن تارتىبىندە: وسى مەملەكەتتى قۇرۋشى تيتۋلدى قازاق ۇلتى ءوزىنىڭ تاريحي وتانىندا، تاۋەلسىز مەملەكەتىندە ۇلتتىڭ بولمىسىن ساقتاپ قالا الا ما، جوق پا دەگەن ساۋال تۇر.

بۇل ساۋالعا دۇرىس جاۋاپ تابۋ ءۇشىن، ءبىرىنشى كەزەكتە قازاقستاننىڭ بولاشاقتا «دە-فاكت» تاۋەلسىز ەل بولىپ دامۋىنا كەدەرگى كەلتىرەتىن، قوعام ىشىندەگى پايدا بولاتىن قايشىلىقتاردىڭ باستى سەبەبىن تەرەڭ ءبىلۋىمىز كەرەك. ومىرلىك تاجىريبە كورسەتىپ جۇرگەندەي، كوبىنە قوعام ىشىندەگى قايشىلىقتار سول قوعامدى قالىپتاستىراتىن الەۋمەتتىك كۇشتەردىڭ اراسىندا پايدا بولادى. سەبەبى ولاردىڭ العا قويعان مۇددەلەرى مەن ماقساتتارى ءار ۋاقىتتا ءبىر-بىرىمەن سايكەس كەلە بەرمەۋى مۇمكىن.

مەملەكەتتى قالىپتاستىراتىن الەۋمەتتىك كۇشتەرگە تيتۋلدى ۇلتتى، ۇلتتىق جانە ءدىني قۇندىلىقتاردى، الەۋمەتتىك توپتاردى، جەكە ادامداردى جاتقىزۋعا بولادى. ەگەر دە ءبىز وسىلاردىڭ توپتىق مۇددەسىن تەرەڭ زەرتتەپ، وندا پايدا بولاتىن قايشىلىقتاردى دەر كەزىندە تاۋىپ، ونى زاڭ جۇزىندە، ۋاقىتىندا ءادىل شەشىپ وتىرساق، قوعامداعى تۇراقتىلىق «دە-فاكتو» جۇزەگە اسادى.

قازاقستان جاعدايىنا كەلەتىن بولساق، مۇندا وسى جەردە ۇلت رەتىندە تاريحي قالىپتاسقان ءبىر عانا ۇلت بار، ول – قازاقتار. سوندىقتان قازاقتار مەملەكەت قۇرۋشى تيتۋلدى ۇلت بولىپ تابىلادى. ال ەلدەگى باسقا ۇلت وكىلدەرى بولسا، ولار مۇندا ءتۇرلى سەبەپتەرمەن، ساياسي اۋىتقۋلار ناتيجەسىندە كەلگەن دياسپورالار. وسى تۇرعىدان العاندا، قازىرگى بيلىكتىڭ قازاقستاندى «كوپ ۇلتتى مەملەكەت» دەۋى – وتپەلى ساياسي ماقساتتان تۋىنداعان، تەوريا جاعىنان الىپ قاراساق، وتە قاتە پىكىر.

حالىقارالىق قاعيدا بويىنشا، مەملەكەت قۇرۋشى تيتۋلدى ۇلت پەن دياسپورالاردىڭ قۇقىعى ەش ۋاقىتتا بارلىق جاعىنان بىردەي بولا المايدى. مەملەكەت قۇرۋشى تيتۋلدى ۇلتتىڭ ۇلتتىق مۇددەسىنە سول مەملەكەتتىڭ: تاۋەلسىزدىگىنىڭ نىعايۋى، جەرىنىڭ تۇتاستىعى، ءتىلىنىڭ دامۋى، ءدىنىنىڭ ساقتالۋى، سالت-ءداستۇرىنىڭ وركەندەۋى جاتادى جانە ولار سول مەملەكەتتىڭ كونستيتۋتسيالىق زاڭىمەن قورعالادى. ەگەر دە سول مەملەكەتتىڭ ساياسي بيلىگى نەمەسە سول قوعامدى قالىپتاستىراتىن الەۋمەتتىك توپتار، جەكە تۇلعالار وسى جوعارىدا ايتىلعان قاعيدالاردىڭ بىرەۋىن بۇزسا، نەمەسە ورىنداماسا، ول مەملەكەتتىك قىلمىس بولىپ سانالادى جانە ول ءۇشىن زاڭ الدىندا جاۋاپ بەرەتىن بولادى. تەك وسىنداي جاعدايدا عانا ول مەملەكەت ءوزىنىڭ ەگەمەندىگىن ساقتاپ، تاۋەلسىزدىگىن قورعاي الادى.

كوبىنە حالىقارالىق جاعدايدا ءبىر ەلدىڭ ەكىنشى ەلگە قاۋىپ ءتوندىرۋى ۇلى دەرجاۆالاردىڭ سىرتقى ساياساتتاعى ۇستانعان پرينتسيپىنە نەمەسە ءار ەلدىڭ بيلىك باسىنداعى ساياسي ەليتاسىنىڭ جۇرگىزگەن ساياساتىنا بايلانىستى. وتكەن عاسىرلاردا ءوندىرىسى دامىعان باتىس ەلدەرى قارۋدىڭ كۇشىمەن باسقا قۇرلىقتاردى جاۋلاپ الىپ، ونى وزدەرىنە وتار جاساپ، وندا ءومىر سۇرەتىن جەرگىلىكتى حالىقتاردى قاناپ، ولاردىڭ تابيعي بايلىعىن توناپ، ونداعى قوعامنىڭ ساياسي، ەكونوميكالىق، مادەني دامۋىنا، ولاردىڭ تاريحي دامۋ بارىسىندا سول حالىقتاردىڭ ارتتا قالۋىنا سەبەپشى بولدى.

ءاربىر ۇلتتىڭ رۋحاني بولمىسىن ونىڭ ءتىلى، ءدىنى، سالت-ءداستۇرى، مادەنيەتى، ونەرى قۇرايدى. بۇل ايتىلعاندار سول ۇلتتىڭ رۋحاني قۇندىلىقتارى بولىپ سانالادى جانە سول ۇلت ءوزىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن نىعايتىپ، دەموكراتيالىق قوعام قۇرىپ، قۇقىقتىق مەملەكەت ورناتۋداعى باستى ماقساتى – وسى ۇلتتىق قۇندىلىقتارىن قورعاپ، ونى ءارى قاراي دامىتۋ بولماق.

ەلىمىز تاۋەلسىزدىگىن العاننان بەرى، قازاق حالقىنىڭ وسى ايتىلعان ۇلتتىق قۇندىلىقتارىن ساقتاپ، ونى ءارى قاراي دامىتۋ پروبلەمالارى جونىندە ايتىلۋدان، جازىلۋدان كەمشىلىك بولعان جوق. بىراق ءىس جۇزىندە ايتارلىقتاي تابىسقا قول جەتكىزە المادىق. كەرىسىنشە، وسى ۋاقىتقا دەيىن وسى ماسەلەلەردى كوتەرىپ كەلگەن جەكە تۇلعالار مەن قوعامدىق ۇيىمدار بوس سوزدەن ەشتەڭە ونبەيتىنىنە شيرەك عاسىر بارىسىندا كوزدەرى جەتكەندەي، سوڭعى كەزدە ونى ءسوز قىلۋدان قالىپ بارا جاتقانعا ۇقسايدى.

ونىڭ ەسەسىنە، ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن دۇنيەگە كەلگەن نەمەسە سول تۇستا ەسەيىپ، ەر جەتكەن كەيبىر جاستار رەسەيدىڭ ۇلى دەرجاۆالىق شوۆينيستىك يدەولوگياسىندا تاربيەلەنۋىنە بايلانىستى اسسيميلياتسياعا ۇشىراپ، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىن مويىنداماي، ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىنىڭ بولاشاعىنا كۇمان كەلتىرىپ، قايتادان بۇرىنعى مەتروپولياعا بودان بولۋدى قالايتىن ماڭگۇرتتەردىڭ قاتارى كۇننەن-كۇنگە كوبەيىپ كەلەدى.

قوعامداعى مۇنداي جاعدايدا قازىرگى جاستاردى ۇلتتىق ساناسى تومەن، پاتريوتتىق سەزىمى جوق، تاۋەلسىزدىكتىڭ قادىرىن بىلمەيدى دەپ، ولاردى بىرجاقتى كىنالاۋ – دۇرىس كوزقاراس بولماق ەمەس. سەبەبى جاستاردىڭ ۇلتتىق ساناسى كۇندەلىكتى ومىردە – كورۋ، وقۋ، ەستۋ ارقىلى قالىپتاسىپ، دۇنيەتانىمى پايدا بولادى. ەگەر دە ولاردىڭ دۇنيەگە كەلگەن كۇننەن باستاپ كورەتىندەرى – باتىستىڭ ءمۋلتفيلمى، ەستيتىندەرى – ورىستىڭ ءسوزى مەن ناسيحاتى بولسا، ۇلتتىق تاربيەنىڭ نە ەكەنىن بىلمەي وسسە، ول ءۇشىن جاستاردى جازعىرۋدىڭ رەتى جوق. بۇل ءۇشىن جاستاردى ەكسپانسيادان ساقتاي الماعان قوعام كىنالى بولۋى ءتيىس.

ەگەر دە ءبىز بۇگىنگى كۇنى كەز كەلگەن ادامنان: «قازاقستانعا سىرتتان كەلەتىن قاۋىپ قايدان بولۋى مۇمكىن؟» – دەپ سۇراق قوياتىن بولساق، وعان اركىم ءارتۇرلى جاۋاپ بەرەتىنى انىق. ال نەگىزىندە ول جاۋاپ قازىرگى ساياسي بيلىكتىڭ جۇرگىزىپ وتىرعان يدەولوگيالىق ۇگىت-ناسيحات جۇمىسىنا بايلانىستى بولارىن كوپشىلىك جۇرت سەزبەۋى مۇمكىن.

ارينە، كوپشىلىگى «بىزگە ەشكىمنەن ەشقانداي قاۋىپ جوق»، ء«بىز تاۋەلسىز ەلمىز، سوندىقتان قانداي ساياسات ۇستاپ، قاي باعىتتا دامۋ جولىن ءوزىمىز تاڭدايمىز» دەۋى مۇمكىن. بىرەۋلەر يسلام لاڭكەستەرىن اتاۋى ىقتيمال. كەيبىرەۋلەر «قاۋىپ امەريكا قۇراما شتاتتارىنان» دەۋى عاجاپ ەمەس. نەگە دەسەڭىز، رەسەيدىڭ ونعا جۋىق فەدەرالدىق تەلەارناسى ارقىلى قازاقستاندا ەركىن جۇرەتىن رەسەيلىك يدەولوگيالىق ماشينا وسى باعىتتا جۇمىس جاساپ جاتىر. بۇگىندە ون قازاقتىڭ بەسەۋى تەك قانا رەسەيلىك تەلەجاڭالىقتاردى كورەدى. سوندىقتان تەك قانا ساياساتتان حابارى بار ادام عانا «قاۋىپ – رەسەيدەن» دەپ ايتۋى مۇمكىن.

ال «ول قانداي قاۋىپ؟» دەپ سۇراق قويساق، وعان كوپ ادامنىڭ تۇجىرىمدى جاۋاپ بەرۋى نەعايبىل. سەبەبى بۇگىنگى اقپاراتتار الەمى ساپىرىلىسقان زاماندا بۇل وتە كۇردەلى سۇراق جانە ول تەرەڭ تەوريالىق ءبىلىم مەن يدەولوگيالىق ساراپتامانى قاجەت ەتەدى.

شىنىندا دا، قازاقستانعا قاۋىپ قايدان بولۋى مۇمكىن جانە ول قانداي قاۋىپ؟

مەڭىنشە، قازىرگى قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگىنە ءتونىپ تۇرعان ءۇش قاۋىپ بار. ولار: بىرىنشىدەن، رەسەي جاعىنان بولۋى مۇمكىن. جەرىمىزدىڭ، ەلىمىزدىڭ تۇتاستىعىنا تونەتىن قاۋىپ.

ەكىنشى: قازاقتاردىڭ اسسيميلياتسياعا ۇشىراپ (ورىستانىپ), ۇلتتىق بولمىسىنان ايىرىلۋ قاۋپى.

ءۇشىنشى: قوعام ىشىندەگى جەمقورلىق پەن پاراقورلىقتىڭ سالدارىنان مەملەكەتتىگىمىزدەن ايىرىلۋ قاۋپى.

ءبىز بۇرىن رەسەيدىڭ وتارى بولىپ تۇرعاندا، ورىس يمپەرياسى قازاق حاندىعىن جويىپ، جەرىن مەملەكەت مەنشىگى دەپ جاريالاپ، ونى گۋبەرنيالارعا ءبولىپ، وعان اسكەري بەكىنىستەر سالىپ، قازاق حالقىنىڭ سۋلى-نۋلى جەرلەرىن تارتىپ الىپ، رەسەيدەن ورىس مۇجىقتارىن الىپ كەلىپ، قازاق جەرلەرىنە قونىستاندىرعان بولاتىن. سوۆەت وداعى كەزىندە دە قازاقستاننىڭ تىڭ جەرلەرىن يگەرەمىز دەگەن سىلتاۋمەن ميلليونداعان سلاۆيان تەكتەس حالىقتاردى قازاق جەرىنە كوشىرىپ، سوڭىنان رەسپۋبليكامىزدىڭ بىرنەشە وبلىسىن رەسەيگە قوسپاقشى بولدى. ەندى سوۆەت وداعى ىدىراپ، قازاقستان ءوز الدىنا تاۋەلسىز ەل بولعاننان كەيىن، رەسەي شوۆينيستەرى مەن رەۆانشيستەرى سول ماقساتىنا جەتۋ ءۇشىن، قازاقتىڭ تاۋەلسىزدىگىنە كوز الارتۋلارىن قويار ەمەس. ول ويلارىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن، قازاقستاندا تۇراتىن دياسپورالارىن جانە اسسيميلياتسياعا ۇشىراعان ورىس تىلدىلەر دەپ اتالاتىن ماڭگۇرتتەردى پايدالانعىلارى كەلەدى.

قازاقستان بيلىگى ورىس شوۆينيستەرىنىڭ وسى ويىن بىلە تۇرا، وعان قارسى ەش شارا قولدانبادى. سولتۇستىك ايماقتاردا قازاقتاردىڭ سانىن كوبەيتۋ ءۇشىن، شەتەلدەردەن ورالمانداردى كوبىرەك كوشىرىپ اكەلىپ، سول جەرلەرگە قونىستاندىرۋعا بولار ەدى. قازىر رەسەي بۇرىنعى يمپەرياسىن قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن، «ورىس الەمى» (رۋسسكي مير) دەگەن تەرمين ويلاپ تاۋىپ، «ورىستار جانە ورىس تىلدىلەر قاي ەلدە تۇرسا دا، ءبىز ولاردىڭ مۇددەسىن قورعاۋعا مىندەتتىمىز» دەپ، باسقا ەلدەردىڭ تاۋەلسىزدىگىنە قاۋىپ ءتوندىرىپ وتىر.

رەسەي قازاقستاندى وزىنە وتار جاساعاننان كەيىن، ولار قازاق حالقىن تىلىنەن، دىنىنەن، سالت-داستۇرىنەن ايىرىپ، ولاردى ورىستاندىرۋعا ارەكەت جاسادى. سوۆەت وداعى بولسا، ينتەرناتسيوناليزم يدەولوگياسىن پايدالانىپ، جەتپىس جىل بويى وزدەرىنە بودان حالىقتاردى الداپ، ولاردى ۇلتتىق ساناسىنان ايىرىپ، تۇگەلدەي ورىستاندىرۋ ساياساتىن ماقسات ەتتى.

ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن، قازاقستاندىق بيلىك باسىندا سول بۇرىنعى مەتروپولياعا قىزمەت ەتكەن، ورىسشا ءبىلىم العان، ينتەرناتسيوناليزم رۋحىندا تاربيەلەنگەن نومەنكلاتۋرا وكىلدەرى قالدى. سوندىقتان ولاردى قازاقتىڭ ۇلتتىق ءتىلى، مادەنيەتى، سالت-ءداستۇرى قىزىقتىرمادى. ولار مۇنى بۇرىنعى ارتتا قالعان فەودالدىق-پاتريارحالدىق مادەنيتتىڭ سارقىنشاعى دەپ، وعان جيىركەنە قارادى. بىراق ول ويلارىن حالىققا اشىق بىلدىرمەۋدە. بولاشاقتا قازاقتىڭ رۋحاني مادەنيەتىن 2050 جىلعا دەيىن گۇلدەندىرەمىز دەپ، وتىرىك ۋادە بەرىپ، ءىس جۇزىندە كەرىسىنشە ارەكەت جاساپ وتىر.

بۇگىنگى كۇنى بيلىك باسىندا 95 پايىز قازاقتار وتىرسا دا، كەڭسە قاعازدارى ورىس تىلىندە جۇرگىزىلۋدە، قازاق بالالارىنىڭ تەڭ جارتىسىنا جۋىعى ءالى كۇنگە ورىس مەكتەپتەرىندە وقيدى. ياعني، قازاق حالقىن ورىستاندىرۋ پروتسەسى بۇرىنعىشا جالعاسىپ جاتىر. ونداعى ماقسات – قازىر ءوسىپ كەلە جاتقان قازاق جاستارىن ۇلتتىق سانادان ايىرىپ، تۇگەلدەي ورىس مادەنيەتىنە اسسيميلياتسيالاۋ. سوندىقتان ورىس ءتىلدى قازاقتار قازاق حالقىنىڭ اتىنان بيلىكتە وتىرا بەرگىلەرى كەلەدى.

قازاقستاندا شەنەۋنىكتەردىڭ جەمقورلىعى مەن پاراقورلىعى دۇنيە ءجۇزى بويىنشا الدىڭعى قاتارلاردان ورىن الادى. بىراق ءبىزدىڭ بيلىك كوررۋپتسيا بارلىق ەلدەردە بار قۇبىلىس دەپ، ول مەرەزدى اقتاعان بولادى. دەگەنمەن، قازاقستان شەنەۋنىكتەرى جەمقورلىعىنىڭ الەۋمەتتىك سيپاتى كوپ ەلدەرگە قاراعاندا ەرەكشە. ونىڭ سەبەبى ءبىزدىڭ حالىقتىڭ تاريحي قالىپتاسقان مەنتاليتەتىنە جانە شەنەۋنىكتەردىڭ ۇلتتىق ساناسىنىڭ تومەندىگى مەن پاتريوتتىق سەزىمدەرىنىڭ جوقتىعىنا بايلانىستى. سونىڭ سالدارىنان بىرەۋلەر قازاقتىڭ ۇلتتىق بايلىعىن توناپ جاتسا، ۇلتى قازاق شەنەۋنىكتەر ولارعا تىيىم سالۋدىڭ ورنىنا، سولارمەن بىرگە قوسىلىپ تونايدى. ءبىزدىڭ بيلىك پاراقورلىقپەن كۇرەسكەن بولادى، بىراق ناتيجە شامالى. سەبەبى پاراقورلىق سول «كۇرەسكەرلەردىڭ» نەگىزگى تابىس كوزىنە اينالعان.

ءبىزدىڭ ەلدى اقوردا بيلىگى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداققا حالىقتىڭ ەرىك-جىگەرى مەن تاڭداۋ قۇقىنا قاراماي كىرگىزگەندە، «بۇل ەكونوميكالىق وداق ءبىزدىڭ ساياسي تاۋەلسىزدىگىمىز بەن رۋحاني مادەنيەتىمىزدىڭ دامۋىنا ەشقانداي كەدەرگى كەلتىرمەيدى» دەپ سەندىرگەن بولاتىن. سوندىقتان قازاق حالقىنىڭ رۋحاني سالت-ءداستۇرى قازىرگى پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ بيلىك قۇرعان تۇسىندا جاڭا ساياسات نەگىزىندە وركەندەمەيتىن بولسا، ء«بىرىنشى پرەزيدەنتتىڭ» تاريحتاعى اتىنا وشپەستەي داق تۇسەرى حاق. جانە نازارباەۆ كەتكەن سوڭ، بۇل ءۇردىستى جۇزەگە اسىرۋ تىپتەن مۇمكىن بولماي قالادى.

وكىنىشكە وراي، بىزدە ۇلتتىق سانانى تاربيەلەۋ ۇردىسىندە تىرپ ەتكەن تىرشىلىك جوق. بيلىك باسىنداعى ەليتا مەن لاۋازىمدى شەنەۋنىكتەر ءبىر ادامنىڭ اۋزىنا قاراپ قالعان. وسىنىڭ سالدارىنان جەكە باسقا تابىنۋدىڭ كەرى ءۇردىسى اسقىنا تۇسۋدە. بۇعان قانشالىقتى توزۋگە بولادى؟ بۇل سۇراق كوپشىلىكتىڭ كوكەيىندە ءجۇر. ول ءۇشىن ساياسي بيلىكتى وزگەرتۋ قاجەتتىگى، قوعامدا ساياسي ترانسفورماتسيا جاسالۋى تيىستىگى دە بارشاعا ءمالىم. بىراق وسى بەلگىلى جايتتەردى جۇزەگە اسىراتىن ازاماتتىق قوعام كورىنبەيدى. سەبەبى حالىقتىڭ ۇلتتىق ساناسىمەن بىرگە ونىڭ ساياسي ەركى مەن تاڭداۋ قۇقى دا قالىڭ ۇيقىعا كەتكەن. ونى وياتۋ ءۇشىن، ءبىرىنشى كەزەكتە ۇلتتىق سانانى وياتۋىمىز كەرەك.

ەرمەك مۇقانعاليەۆ

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

(پروەكت «DAT» №33 (304) وت 01 وكتيابريا 2015 گ.