ۇلتىمىزدىڭ ءۇنجارياسى – «شالقار» راديوسىنىڭ اۋە تولقىنىندا تاعلىمدى، تىڭدارمانعا وي سالار حابارلار جەتەرلىك. قاربالاس شاقتا ءار حاباردى ۇزبەي تىڭداۋ، ارينە، مۇمكىن ەمەس. سونداي باعدارلامانىڭ ءبىرى – ونەر سالاسىندا ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن مايتالماندارمەن پىكىر الماساتىن، ولارمەن سىر شەرتىسەتىن «ونەر الاڭى» حابارى. بۇگىن نازارلارىڭىزعا سول حاباردا وربىگەن ماحامبەت وتەمىسۇلى اتىنداعى سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، حالىقارالىق ايتماتوۆ اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، جازۋشى-دراماتۋرگ راحىمجان وتارباەۆپەن سۇحباتتىڭ گازەت نۇسقاسىن ۇسىنامىز.

ساحناعا بۇگىنگى تاعدىر، بۇگىنگى ماسەلە قاجەت

– «راحىمجان وتارباەۆ – ينتەل­لەكتۋالدى قازاق پروزاسىنىڭ ءححى عاسىرداعى وزىق وكىلى» دەپ شىڭعىس  ايتماتوۆ ايتقانداي، ءسىزدىڭ وقىرمان­دارىڭىز پروزادا سالعان ءىزىڭىزدى جازباي تانيدى. كۇردەلى جانر – دراماتۋرگياعا قادام باسقا­نىڭىز­عا دا جيىرما جىل تولىپتى. ازابى مەن قيىندىعى مول دراماتۋرگيانى تاڭداۋىڭىزعا نە سەبەپ بولدى؟

– اۋەلى پروزادان باستاعانىم راس. وسىدان 25 جىل بۇرىن اۋەزوۆ، مۇسىرەپوۆ تەاترلارىنا ءجيى باراتىن ەدىك. سودان قىزىعۋشىلىق ويانىپ، «جازسام قالاي بولادى» دەپ قولعا قالام الىپ، تاريحي تاقىرىپتارعا بارىپ كوردىم. العاشقى جازعان ءتورت-بەس پەسام كوڭىلىمە قونبادى. جاس كەزىمدە «جاقسى جازساڭ بولدى، ارتىستەر ويناسا، رەجيسسەر قويسا، كومپوزيتور مۋزىكامەن كوركەمدەسە – ءبىتتى، تاماشا قويىلىم بولىپ شىعادى» دەپ ويلايتىن ەدىم. باقسام، پەسا جازۋدىڭ وزىندىك قيىندىعى جەتىپ جاتىر ەكەن. بۇل – ەڭ كۇردەلى، ەڭ مىنەزدى جانر. ساحناداعى كەيىپكەرلەرىڭ ءوز ءومىرىن ءسۇرىپ جاتادى. ونىڭ قايعىسى، ونىڭ قۋانىشى، ونىڭ شيەلەنىس-كونفليكتىسى، اراسىنداعى ينتريگا، وقيعانىڭ ءوسۋى، دامۋى، شارىقتاۋ شەگى جانە تياناقتالىپ اياقتالۋى، وسىنىڭ ءبارىن ولشەممەن الماسا بولمايدى. ساحنادا تۇرىپ الىپ 3-5 مينۋت ۋاعىز ايتىپ، وقيعا قۋالاپ كەتسەڭ، وندا كورەرمەندى ۇستاي المايسىڭ. سوندىقتان جازىپ وتىرعان كەزدە ءوزىڭ بەلگىلى دارەجەدە جارتىلاي رەجيسسەر، اكتەر، كورەرمەن بولىپ وتىرۋىڭ شارت. سوسىن امان قالدىراتىن ادامدى امان قالدىراسىڭ دا، ولتىرەتىن كەيىپكەرىڭدى ۋاقىتىندا ءولتىرىپ وتىراسىڭ. ەڭ باستىسى، ءار ارەكەتتىڭ – قايعىنىڭ دا، قۋانىشتىڭ دا، شيەلەنىستىڭ دە، ءومىردىڭ دە، ءولىمنىڭ دە – ارقايسىنىڭ دالەلى بولۋى كەرەك. ونسىز كورەرمەن سەنبەيدى. مىنەزدى جانر دەيتىنىم دە سول.

1991 جىلى العاشقى جازعان ء«ابۋتالىپ اپەندى» دەگەن تراگيكومەديامدى اتىراۋ وبلىستىق ماحامبەت اتىنداعى دراما تەاترى ساحنالادى. رەجيسسەرى چاپاي زۇلقاشەۆ بولاتىن. سودان باستاپ پەسالارىم قويىلا باستادى. 1995 جىلى بىشكەكتەگى حالىقارالىق ايتماتوۆ تەاترى «اباي سوت» اتتى پەسامدى  ساحنالادى. جالپى، ۇزىن سانى 15 پەسا جازىپپىن. سول شىعارمالارىمدى قىرعىز بەن قازاقتىڭ ون بەس تەاترى كۇنى بۇگىنگە دەيىن ساحنالاپ كەلەدى. بىراق، ءالى كۇنگە دەيىن دراماتۋرگيانىڭ قىرى مەن سىرىن تولىق يگەردىم دەپ ايتا المايمىن. ءتىپتى، قانداي كانىگى دراماتۋرگ بولسا دا يگەردىم دەپ ايتا الماس. ويتكەنى، ۇلى چەحوۆتىڭ ءوزى ماسكەۋدە «شاعالا» پەساسى ساتسىزدىككە ۇشىراعان كەزدە كۇندەلىگىنە «قارعىس اتسىن دراماتۋرگيانى! ەندى تەاترعا جولاماس­پىن!» دەپ جازادى. بىراق، قايتىپ اينالىپ كەلدى. ۇلى دۇنيە تۋعىزدى. كەيدە سونداي ۇلى تۇلعانىڭ ءوزىن تۇڭىلدىرگەن بۇل ونەر. بىراق، ساحنانىڭ كيەسى، ساحنانىڭ سيقىرى ءبارىبىر جىبەرمەيدى.

مەن تەاتردان كەتە المايمىن. ويتكەنى، سوندا ءومىر سۇرەم. قانشا قيىندىق كورسەڭىز دە «ەلگە، حالىققا قاجەتتى ءسوز ايتتىم-اۋ» نەمەسە «ەلگە تاڭسىق، بۇرىن شىقپاي جۇرگەن ءبىر وبراز جاسادىم-اۋ» دەگەن توقتام، قۋانىش قيىندىقتىڭ بارلىعىن شايىپ جىبەرەدى. ويتكەنى، تەاتر دەگەن – ۇجىمدىق ونەر. سەن قانشا جاقسى جازساڭ دا، ەگەر رەجيسسەر الىپ شىعا الماسا، ول سپەكتاكل قۇلايدى. سەن قانشا جاقسى جازىپ، رەجيسسەر قانشا جاقسى قويام دەسە دە، باستى قاھارمانىڭ ونى جاقسى الىپ شىعا الماسا، اينالاسىن­داعىلار سۇرىنەدى. نەگە دەسەڭىز، «كوڭىل-كۇي» سودان تارايدى. مىنە، سونداي قيىن، ءارى قىزىقتى، ءارى ەلگە كەرەك بۇل ونەردىڭ مارتەبەسى قازىر جوعارى. اسىرەسە، قازىرگى كەزدە. نەگە دەسەڭىز، جازعان كىتابىڭىزدى ءبىر كەشتە ءبىر قالادا 400-500 ادام وقىمايدى عوي. ءسىزدىڭ ءبىر سپەكتاكلىڭىزدى 500-800 ادام تاماشالايدى. وسىنىڭ ءوزى ۇلى باقىت ەمەس پە؟! ءوزىڭنىڭ دە باقىتىڭ، ونەردىڭ دە باقىتى.

– ا.پ.چەحوۆتىڭ، ن.ۆ.گوگولدىڭ شىعارما­لارى نەگە ءالى كۇنگە ساحنادان تۇسپەيدى؟ ال وتكەن عاسىردا ەلىمىزدىڭ بۇكىل تەاترى جابىلا قويعان م.اۋەزوۆ، ع.مۇسىرەپوۆ سىندى كلاسسيكتەرىمىزدىڭ كەي پەسالارى نەگە بۇگىنگى كۇننىڭ تالابىنان شىقپاي جاتادى؟

– چەحوۆ بولسىن، گوگول بولسىن، ودان كەيىنگى قانشاما ورىس دراماتۋرگتەرىنىڭ پەسالارى عاسىر بويى قويىلىپ كەلەدى. الەم تەاترلارى دا قويىپ جاتىر. ويتكەنى، ولار جەكە تاريحي تۇلعانى ەمەس، ادامزاتتىق پروبلەمانى قوزعادى. ادامزاتتىق ماحاببات، ءبىر-بىرىنە دەگەن سۇيىس­پەنشىلىك، ادامدار اراسىنداعى قارىم-قاتىناس، ءبىر-ءبىرىن جەك كورۋ سەزىمى — قوعامنىڭ سول كەزدەگى پروبلەماسى. مىنە، وسى ادامي تاقىرىپتاردى الىپ شىقتى. ادام – قاي كەزدە دە سول ادام. كيىمىمىز وزگەرگەن بولار، تۇسىنىگىمىز وزگەرگەن جوق. سول پروبلەمانى كورگەندە، ءبىر عاسىر ءوتىپ كەتسە دە، ءدال سول ۋايىممەن بەتپە-بەت كەلگەندەي بولاسىڭ. سوعان ىنتاڭ اۋىپ تۇرادى. سوندىقتان دا الەمدىك كلاسسيكاعا ەنگەن شىعارمالاردىڭ توزىعى جوق. كەيدە «ۇلىلىق­تىڭ ءوزى ءبىر عاسىردىڭ شەڭبەرىندەگى نارسە-اۋ» دەپ ويلايمىن. ال دانىشپاندىق دەگەن بولادى. دانىشپاندار – شەكسپيرلەر مەن جاڭاعى اتى اتالعاندار. ولار ەشقانداي قوعامنىڭ، ءداۋىردىڭ، عاسىردىڭ شەكتەۋىنە باعىنبايدى. ولار كەز كەلگەن كەڭىستىكتى بۇزىپ وتەدى. ءومىر سۇرە بەرەدى. ال، اۋەزوۆ – ءسوز جوق، ۇلى تۇلعا. قيىن-قىستاۋ كەزدە ءومىر ءسۇردى. نەشە ءتۇرلى شەكتەۋلەر، قىساستىقتار بولدى.

وسىدان 25-30 جىل بۇرىن وپەرا جانە بالەت تەاترىنان ءبىر جاپ-جاس قىز كەلدى. سول جەردە اكىمگەر بولىپ جۇمىس ىستەيدى ەكەن. «قىز جىبەكتىڭ» مىڭىنشى قويىلى­مىنا شاقىردى. «بارمايمىن. ول قويىلىمدى بۇرىن ەكى رەت كورگەنمىن. ءۇشىنشى رەت كورگىم كەلمەيدى. مەن ولاردىڭ ماحابباتىنا، ولاردىڭ كوز جاسىنا ءزارۋ ەمەسپىن. ماعان بۇگىنگى ماحاببات كەرەك» دەدىم. ازىلگە بۇرسام دا، شىنىمدى ايتتىم. ساحناعا بۇگىنگى تاعدىر، بۇگىنگى ماسەلە قاجەت. قىز جىبەك، ايمان-شولپان، قاراگوزبەن، بولماسا قوزى كورپەش-بايان سۇلۋمەن قانشا ۇرپاقتى تاربيەلەۋگە بولادى؟ زامان وزگە. ۇعىم وزگە. جاستار وزگە. سوندىقتان جاڭالىق كەرەك. ويتكەنى، ءوز داۋىرىندە، ءوز ۋاقىتىندا جاڭاعى ايتقان پەسالار مىندەتىن اتقاردى. ارتىعىمەن ورىندادى. قازىرگى تالاپ باسقا، قوعام باسقا، زامان باسقا. مىنە، 25-30 جىل بۇرىن مەنىڭ ايتقان الگى ءسوزىمدى بۇگىنگى ۇرپاق ايتىپ ءجۇر. «ماعان قاجەتى جوق» دەيدى. «اندا-ساندا ساعىنىپ كورۋگە بولار. ماعان باتا بۇزعان، اتا-انانىڭ بەتىنە كەلگەن قاراگوز قاجەت ەمەس. قازىر باتا بۇزعاندار، اتا-انانىڭ بەتىن تىرنايتىندار جەتىپ جاتىر» دەيدى.

راس پا؟ راس. بۇل كىنالاۋ ەمەس. ۇلى تۇلعالا­رىمىزعا تاعزىم ەتە وتىرىپ، قاشاندا ءمىناجات ايتا وتىرىپ، ولاردىڭ كەي شىعارما­لارىن دا ەكشەيتىن، جاڭا كوزقاراسپەن قارايتىن ۋاقىت كەلدى. كوزسىز تابىنۋعا بولمايدى. «بالەنشەدەن اسقان ەشكىم جوق» دەگەندى قويۋ كەرەك. بۇل نە؟ قازاقتىڭ اناسى تولعاتپاي جاتىر ما؟ تالانتتى ۇلدار تۋماي جاتىر ما؟ تالانتتى شىعارمالار جازىلماي جاتىر ما؟ قۇدايعا شۇكىر، ىزدەسەك تابىلادى.

«حانداردىڭ ىشىندەگى پروگرەسسيۆتىك حان – جاڭگىر»

– جازىلعان، جازىلىپ جاتقان، قويىلعان نەمەسە قويىلماي جۇرگەن پەسالارىڭىزعا تولىعىراق توقتالىپ وتسەك.

– «بەيبارىس سۇلتان» دەگەن پەسام 2000 جىلى جازىلدى. سول جىلى اتىراۋ ەلى بەيبارىس سۇل­تاننىڭ 875 جىلدىق تويىن وتكىزىپ، ۇلكەن ەسكەرت­كىش اشتى. سوندا وسى سپەكتاكلدىڭ تۇساۋى كەسىل­دى. قازىر اۋەزوۆ تەاترىنىڭ ارتيستەرى جىل بويى دايىندالىپ، تەاتر تاريحىندا تۇڭعىش رەت اعىل­شىن تىلىندە قويىپ جاتىر. سونىمەن قاتار استا­ناداعى م.گوركي اتىنداعى ورىس دراما تەات­رىندا 7-8 جىلدان بەرى ورىس تىلىندە قويىلىپ كەلەدى.

«اباي سوت» دەگەن پەسام 1995 جىلدان بىشكەكتىڭ اكا­دەميالىق تەاترىندا قويىل­دى. بىراق، قازاق جولاتپايدى. ويتكەنى، بۇل اباي – باسقا اباي. پەسا باستالعاندا اباي الماتىداعى ەسكەرتكىشتەن ءتۇسىپ، قالانى ارالايدى. قالا­نىڭ اكىمىنە كىرەدى. نەشە ءتۇرلى سۇراق قويادى. پارلامەنت سايلاۋىنىڭ كاندي­داتتارىمەن سويلەسەدى. ەلگە بەرىپ جاتقان، ورىندالمايتىن، قۇلاش-قۇلاش جالعان ۋادەلەرىن ەستيدى. بازارعا بارىپ، ساۋدا جاساپ وتىرعان بۇگىنگىنىڭ ءدىل­دا مەن ايگەرىمىن كورەدى. بالالارى بالاباقشادا. ويباي­لاتىپ تاڭ اتپاستان اپارىپ تاستاعان. ابايدىڭ كوڭىلى قالىڭ­قىرايدى. «150 جىلدان كەيىن كەلىپ ەدىم، بىراق، ورتا­لارىڭا ءبىر اباي سىيمادى» دەپ وكىنىشىن ايتىپ-ايتىپ كەلىپ، «قاي عاسىردىڭ بەلەسىندە جۇرسەڭ دە، قايران ەلىم، قازاعىم دەگەن داۋسىمدى ەستىپ جۇرەرسىڭ» دەپ ەسكەرتكىش بولىپ كەتەدى.

قىرعىزدار قانشا اسپەتتەپ قويسا دا، قازاقتار «بۇل ءبىزدىڭ تۇسىنىگىمىزدەگى اباي ەمەس» دەپ ماڭايلاتپادى. ويتكەنى، اينالاسىندا باي جوق، بي جوق ساقالىنا مالى­نىپ جۇرگەن. سەمىزدىكتەن كەردەڭدەپ جۇرگەن نەشە ءتۇرلى بايبىشەلەر جوق. ءبىز سوعان ۇيرەنىپ قالعانبىز عوي. بيلەر قولىنا قامشى ۇستاپ كەلىپ، الدىنا تاستاپ ءسوز سۇراپ، اسپەتتەپ سويلەيتىن. جوق! اباي – بۇگىنگى اباي. اباي كوشەسىنىڭ كۇزەتشىسى بولىپ باياعى قوڭقا جۇرەدى. ءوزىنىڭ زامانداسى. «ابايدى تانيسىڭدار ما؟» دەسە، ساۋدامەن باسى قاتقان ءدىلدا مەن ايگەرىم: «تانىماي­مىز. ءيا، ەستىگەنبىز. باياعىدا وتكەن ءبىر اقىن عوي»، – دەيدى. مەنىڭ وسىلاي بەرگىم كەلدى. مۇمكىن، «ابايدى جاڭا زامانعا الىپ كەلەم» دەپ جۇرگەن مەنىكى دۇرىس بولماس. ايتەۋىر، بىزدە قويىلمادى.

ورال تەاترى «سىرىم باتىر» اتتى پەسامدى ساحنالادى. ءجۇرىپ جاتىر. «جاڭگىر حان» دەگەن پەسامدى 15 جىل بۇرىن جازىپ ەدىم، ونى دا ەشكىم شىعارعان جوق. ويتكەنى، «حان ەمەسسىڭ، قاسقىر­سىڭ» دەگەن ماحامبەتتىڭ ءبىر اۋىز ءسوزى بىزگە ءسىڭىپ قالعان. جاڭگىر حاننىڭ قانشاما ەڭبەگى بولا تۇرسا دا، ءالى كۇنگە سول ءسوزدى جەڭە الماي كەلە جاتىرمىز. پرەزيدەنتتىڭ ءوزى «حانداردىڭ ىشىندەگى پروگرەسسيۆتىك حان – جاڭگىر» دەگەن ەدى. ونى دا قۇلاعىمىزعا ىلمەدىك.

ماحامبەتكە ارناعان «باس» دەگەن پەسام بار. «جاڭگىر حاندى» دا، «باستى» دا ورال تەاترى بيىل قويامىز دەپ جاتىر. «باس» تا – اباي سياقتى. ءتىرى ماحامبەت جوق. ول كوردەن قازىلىپ الىنعان. ءسويتىپ، انتروپولوگ نوەل شاياحمەتوۆ ءمۇسىنىن جاساعان، الماتىعا كەلىپ، ون جەتى جىل اركىمنىڭ جەرتولەسىندە جوعالىپ كەتكەن ماحامبەتتىڭ باسى عانا بار. ونى ولتىرەتىن ىقىلاس بار. قايىپقالي بار – ساتىپ كەتەتىن. يساتاي بار – جان جولداسى. بايماعام­بەت بار. بىراق، ولار – بۇگىنگى زاماننىڭ كەيىپكەرلەرى. ءبىرى مينيستر، ءبىرى ينستيتۋتتىڭ ديرەكتورى، ءبىرى زەرتتەۋشى عالىم بولىپ وتىر. تاپ سول اتپەن الىنادى. يساتاي بار – وپپوزي­تسيونەر. ءتىل جوق. الاشتىڭ جالاۋىن جەلبىرەتىپ تۇرادى. تاعى دا ونىڭ ىشىندە ماحامبەت دەگەن بۇگىنگى كۇن­نىڭ اقىنى بار. ول ءىشىپ كەتكەن… رەسپۋبليكالىق بايگەدە ەكىنشى ورىن العان وسى پەسانى ون بەس جىلدان بەرى ەشكىم جولاتپايدى.

جاقسى كورەتىن اعام – مارقۇم اشەكەڭ (اشىربەك سىعاي) ايتاتىن ەدى: «راحىمجان، سەن ءوزىڭ ءبىرتۇرلىسىڭ. جازۋىڭ دا ءبىرتۇرلى» دەپ. ء«بىرتۇرلى بولسام، بولارمىن، اعا. مەن نەگە بىرەۋدىڭ كوشىرمەسى بولۋىم كەرەك؟» دەپ كۇلۋشى ەدىم. سول بىرتۇرلىلىك ءبىراز جولىمىزدى كەستى، شىراعىم. تاياۋدا عانا قىزىلوردا تەاترىنىڭ ۇسىنىس-وتىنىشىمەن تەمىربەك جۇرگەنوۆ جايلى پەسانى جازىپ، اياقتادىم. جىل جارىم ءجۇردىم اۋرەلەنىپ. قازاقتىڭ ۇلى تۇلعاسى. قازاق مادەنيەتىنە، وقۋى مەن ونەرىنە زور ەڭبەك سىڭىرگەن. 1933 جىلدان 1937 جىلعا دەيىنگى ءتورت جىلدىڭ ىشىندە بۇكىل تەات­رىمىزدىڭ دا، وپەرامىزدىڭ دا، بۇكىل وقۋ مەن مەكتەپتەردىڭ دە، ينستيتۋتتىڭ دا، ۋنيۆەرسيتەتتىڭ دە نەگىزىن قالاعان. الدىمەن تاجىكستاننىڭ قارجى ءمينيسترى بولدى. ودان وزبەكستان سۇراپ اكەلىپ، وقۋ-اعارتۋ ءمينيسترى ەتىپ سايلادى. ميرزويان وزبەكستانعا عابيت مۇسىرەپوۆتى ارنايى جىبەرىپ، تەمىربەكتى الدىرىپ، قازاقستاننىڭ وقۋ-اعارتۋ ءمينيسترى قىلدى. ءۇش رەسپۋبليكادا دا مينيستر بولعان ادام! قازاق­تىڭ ونەرىنە، مادەنيەتىنە، ادەبيەتىنە نۇرىن شاشقان تۇلعا تۋرالى ءالى كۇنگە ءبىر پەسا جازىلماپتى. جاز­دىم. قولىم­نان كەلگەنشە، اقىل-پاراساتىم جەتكەنشە الىپ شىقتىم دەپ ويلايمىن. بۇيىر­سا، شىعىپ قالار. بۇل – ون التىنشى پەسام.

– «كوپ پەسام قويىلماي جاتىر، قازاق جولاتپايدى» دەدىڭىز. بۇعان كىنالى – قازاق حالقى ەمەس، تەاتردىڭ اينالاسىنداعى جاندار شىعار؟

– ءيا. سونداي اعالارىمىز بار، كوزقاراستارى قاتىڭ­قىراپ قالعان. ءبىر شەڭبەردەن شىقپايتىن. بالەنشە دەگەن تۇلعا ما، ول جونىندە ەشقانداي ۇنامسىز ءسوز ايتۋعا بول­مايدى. ءسال-ءپال وكپە-نازى بار ءسوز ايتۋعا بولمايدى. ايت­پەسە سەنى حالىق جاۋى قىلىپ قويادى. «سەن نە ايتتىڭ؟ تى­نىش جۇرمەيسىڭ بە؟ نە شارۋاڭ بار؟» دەپ. پەندە بول­عاننان كەيىن، ون جەردەن ۇلى تۇلعا بولسا دا، ءبىر كەم­شىلىگى بولادى. اياعىمىزبەن جەر باسىپ ءجۇرمىز. گريگوري ءراس­پۋتيننىڭ ءسوزى بار: «مىسليامي س بوگوم، ا تەلوم-تو س ليۋد­مي». قايدا قاشاسىڭ؟ «ابايعا دا، ماحام­بەتكە دە سەن باسقاشا كوزقاراسپەن قارايسىڭ» دەيدى. مەن نەگە باسقاشا قاراۋعا ءتيىستى ەمەسپىن؟ نەگە مەنىڭ كوزقاراسىم شەكتەلۋى كەرەك؟ قويىلماي-اق قويسىن. بىراق، باسقاشا جازا المايمىن.

 شەت ەل پەسالارىنان ءتالىم الدىم

 – قولىڭىزعا قالام ۇستاعاندا وزىڭىزگە ۇلگى تۇتىپ، ەلىكتەگەن ادامىڭىز بولدى ما؟

– ەشكىمدى ۇلگى تۇتپادىم، ەلىكتەمەدىم دەسەم، ول جالعان بولادى. سول اعالاردىڭ از دا بولسا ءبىر-ءبىر جازۋ مانەرىن ۇيرەندىك. بىراق، تۇتاستاي سول جولعا ءتۇسىپ كەتتىم دەي ال­ماي­­مىن. ول جولعا تۇسسەم، جاڭاعىداي پەسا جازباس ەدىم. ال، شىنداپ كەلگەندە، ورىستىڭ، شەت ەلدىڭ كەرەمەت دراما­لارىن، پەسالارىن وقىپ، وزىمە كوپ ءتالىم العان جەرلەرىم بار.

مىسالى، «اكتريسا» دەگەن كومەديام بار. اشىربەك اعام وقىپ، ىشەك-سىلەسى قاتىپ كۇلىپ ەدى. قىسقاشا مازمۇنى مىناداي: قازاق دراما تەاترىنا مينيستر­لىكتەن تاپسىرما كەلەدى. «گوگو­لدىڭ «ۇيلەنۋىن» قوياسىڭدار. ەڭ باستى ءرولدى ورىنداعان، ياكي، كۇيەۋ تاڭداپ وتىرعان قىزدى وينا­عان اكتريسانى «قۇرمەت» وردەنىنە ۇسىنا­سىڭدار»، — دەيدى. ءبىر قى­زىعى، ىشىندە گوگولدىڭ ءوزى جۇرەدى. تەاتردىڭ باس ديرەك­تورى، رەجيسسەرى، اكتريسالارى قاتىسادى. «ۇيلەنۋگە» دايىندىق باستالىپ كەتەدى. سول كەزدە شاتاق شىعادى. رولگە تالاس قىزادى. رولگە تالاس – وردەنگە تالاس. بىرەۋى شىداي الماي ءىشىپ كەتەدى. بىرەۋ ينفاركت الىپ، اۋرۋحاناعا تۇسەدى. گوگول كەلگەندە تەاتردىڭ سىنشىسى ايتاتىن ءسوزى بار. «ۇيلەنۋدى» ستۋدەنت كەزىمدە وقىعام، بىراق، ۇمىتىپ قالىپ­پىن. بىراق، مەنىڭ ويىمشا، بولاشاعى بار پەسا سياقتى» دەيدى. گوگول تاياقتاپ ونى قۋادى. ەڭ سوڭىندا ەكىنشى قابات­تان قاشىپ شىعاتىن پودكولەسين ءوزىنىڭ قاشاتىن جاعىنا سەكىرمەي، حالىققا قاراي سەكىرەدى. ونى ويناپ جۇرگەن حالىق ءارتىسى وركەستر وتىراتىن شۇڭقىرعا ءتۇسىپ كەتەدى.

وسى پەساعا دا ەشكىم جولامايدى. ونىڭ ىشىندە ماحاببات تا بار. تەاتردىڭ ديرەكتورى باستى ءرولدى سول جەردە 15 جىلداي جۇمىس ىستەيتىن دوس اكتريساسىنا بەرگىسى كەلەدى. بىراق، ونىڭ جاسى 50-دەن اسىپ كەتكەن. «باي تاڭداپ وتىر» دەگەنگە كەلمەيدى. ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسى، اشىربەك اعا «مۇنى قازاق قويا المايدى. نەگە دەسەڭىز، اركىم ءوزىن اشكەرەلەگەندەي بولادى. قويسا، ورىس قويادى» دەگەن ەدى. سوسىن ورىسشاعا اۋدارتىپ، ماسكەۋگە جىبەردىم. گوگول تەاترى قوياتىن بولىپ، قابىلداپ العان. بىراق، بىلتىر تەاتردان ءورت شىعىپ، جوندەۋى بىتپەي جاتىر. قويا ما، قويماي ما، بىلمەيمىن.

– جاس دراماتۋرگتەردەن ءۇمىت كۇتتىرەر كىمدەر بار؟

– مەنىڭ ءبىر جاقسى كورەتىن ىنىلەرىم بار. ادام رەتىندە دە جاقسى كورەم. شىعارما­شىلىعىن تىلەكتەس كوڭىلىممەن قاداعالاپ وتىرام. قاراعان­دىدا  سەرىك ساعىنتاي، الماس مىرزاحمەتوۆ دەگەن ەكى جىگىت بار. سەرىك دراماتۋرگيادا جاق­سى كەلە جاتىر. تارازدا ورالحان ءداۋىت دەگەن جىگىت تۇرادى. بىراق، ءوزىم كورگەن جوقپىن. شىعارمالارىن وقىدىم. 2-3 رەت تەلەفون سوعىپ، اعالىق اقىل-كەڭەسىمدى ايتتىم. ول دا مەنى قاداعالاپ وقىپ جۇرەدى ەكەن. دارحان بەيسەنبەك دەگەن جىگىت بار. تا­لانتتى جىگىت. وسىلاردىڭ قاي-قايسىسىنان دا مەنىڭ ءۇمىتىم زور. پروزادان 2-3-تەن كىتاپتارى شىقتى. ويتكەنى، ءسوزدىڭ ءدامىن بىلەدى. وبرازداردى دارالاي بىلەدى. وقيعانى قۇرا بىلەدى. وي بار.

1990-2000 جىلدارى زامان اۋناپ كەتكەن كەزدە تۇڭىلەتىن ەدىم. لايلانعان سۋ تۇنباي قالعان كەزدە، لاي سۋدىڭ استىن­دا اسىل جاتىر ما، اقىق جاتىر ما، بىلمەي جۇرگەندە، «مەنىمەن بىرگە ورىستىڭ ايشىقتى ءتىلى ولەدى» دەگەن يۆان  ءبۋنيننىڭ ءسوزى ەسىمە تۇسەتىن ەدى. ء«اي، وسى ءبىز قازاقتىڭ قاسيەتتى دە مانەرلى سوزىنەن ايرىلىپ قالدىق-اۋ، جازۋ كەتتى-اۋ» دەيتىن ەدىم. قۇدايعا شۇكىر. تالانتتى جىگىتتەر ءوسىپ كەلەدى. ءتاۋبا دەيسىڭ.

سۇحباتتاسقان  — تولقىن سۇلتان

"الماتى اقشامى" گازەتى