وبلىس اكىمى اماندىق باتالوۆ ەل الدىندا ەسەپ بەردى. ابايدىڭ سوزىمەن ايتاتىن بولساق، ەسەر مەن ەستىنىڭ ايىرماسى ءوز-وزىنە ەسەپ بەرەتىن مىنەزىندەگى اسىل سيپاتىمەن ەرەكشەلەنەدى. ەستى كىسى بولعىمىز كەلسە كۇنىنە، جۇماسىنا، ارىسى ايىنا ءبىر مارتە وزگەدەن ەمەس، تاپ وسى وزىمىزدەن ەسەپ الۋعا ءتيىسپىز. ەكى دۇنيەگە جارامدى قانداي جاقسىلىق جاساعانىمىزدى ابدەن ەلەكتەن وتكىزىپ، وكىنىش پەن قۋانىشتىڭ اراسالماعىن شىنايى تارازىلاپ كورگەن لازىم. ءبىز – ەتەك-جەڭىمىزدى جيناعان، ەركىندىكپەن ەڭسە تىكتەگەن ەستى ەلمىز. حاكىمنىڭ ءسوزىن حالىققا قاراتىپ ايتساق، ەسەلى ەڭبەك پەن ەرەن ءىستى ەلگە تانىستىراتىن ەسەپتى كەزدەسۋدى كوكىرەك كوزىمەن تاعى دا كوڭىلگە تۇيە تۇسەمءىز. كەشە قر مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى ارىستانبەك مۇحامەديۇلى مەن قر پرەزيدەنتى اكىمشىلىگىنىڭ مەملەكەتتىك ينسپەكتورى جايسان احمەتوۆ جەر جانناتىنا ات باسىن بۇرىپ، وبلىس اكىمى اماندىق باتالوۆتىڭ ەل الدىنداعى ەسەبىنە قۇلاق ءتۇردى.

ءتاتتى ءتۇبىر

جەتىسۋ ولكەسىنىڭ وركەندى ىستەرىنە جىلدا ءى.جانسۇگىروۆ اتىنداعى مادەنيەت سارايى كۋاگەر. جىل ون ەكى ايدا اتقا­رىلعان ۇشان-تەڭىز جۇمىستىڭ كەزەكتى كورمەسى بۇل جولى سا­راي­دىڭ كىرەبەرىسىنە قاز-قاتار ءتىزىلىپتى. وبلىستىڭ اتىن رەس­پۋب­ليكاعا ايگىلى ەتىپ جاتقان تانىمال ءسۇت زاۋىتتارى، سىرلى بوياۋ وندىرەتىن ونەركاسىپ، اۋىل­شارۋاشىلىق داقىلدارى، قايتا وڭدەۋ ورتالىقتارى، قالالاردىڭ قارقىندى قۇرىلىسى، جاڭادان بوي كوتەرگەن وندىرىستىك اي­ماق­تار، كەلەشەكتەگى كوركەم كەل­بەتتى ەلدى مەكەندەر كورمەنىڭ كوركىن كىرگىزىپ تۇر. استانادان ات ارىلتىپ كەلگەن قۇرمەتتى قوناقتاردى تورگە وزدىرعان امان­دىق عابباسۇلى وبلىس تۇر­عىن­دارىمەن بىرگە ارنايى تۇسى­رىلگەن بەينەفيلمدى تاماشا­لادى. جيىن تىزگىنىن وبلىستىق ءماسليحات حاتشىسى ەرمەك كە­لەم­سەيىت ۇستادى. 

فيلم جەتىسۋ جەرىندەگى ەكونوميكالىق ورلەۋگە باعىت­تالعان قارىشتى قادامدارعا ارنالدى. اسىرەسە، اۋىلشارۋا­شىلىق سالاسىنا سەرپىن بەرەتىن جەر اۋماقتارىن ماقساتتى پاي­دا­لانۋ، ەگىستىك القابىنا سۋ تاسىمالدايتىن ارنالاردى بۇ­تىن­دەۋ جۇمىستارى – كەزەك كۇت­تىر­مەيتىن تىڭ مىندەتتەر. اتاپ ايتار بولساق، اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرىنىڭ كولەمى وتكەن جىلى 450 ميلليارد تەڭگەنى قۇرادى. بۇل دەگەنىمىز – اۋادان الىنعان كورسەتكىش ەمەس، ساپا مەن ناتي­جەنىڭ ەڭ ءتاتتى جەمىسى. اتالعان قارجى كولەمى جۇمىسپەن قام­تىلعان حالىقتىڭ 77 پايى­زى­نىڭ اگرارلىق سالادا تەر توگىپ جاتقانىن كورسەتەدى. 

وبلىستىڭ اتىن اۋەلدەن قى­زىل­شانىڭ قىزۋ جۇمىسى شى­عار­عان بولاتىن. سودان كەيىن دە الىس-جاقىن ەلدەر تالدىقور­عاننىڭ ءتاتتى تۇبىرىنە تاۋەلدى بولىپ كەلدى. الايدا ەكونوميكالىق قيىندىقتاردى ەڭسەرۋ جىلدارىندا قىزىلشا ءوسىرۋ تۇبەگەيلى توقتاپ قالدى. ەلباسى وبلىسقا جاساعان ءىسساپارىندا تاپ وسى ءتاتتى تۇبىرگە نازار اۋدا­رىپ، قىزىلشا ءوندىرۋدى قايتا جانداندىرۋدى تاپسىردى. نا­تي­جەسىندە، وبلىس باسشىسى اۋدان­دارمەن شەكەر شيكىزاتىن وسىرەتىن القاپتاردى قولعا الدى. العاشقى ءونىم دە جامان بولعان جوق. اكىمدىك باستاپ، شارۋالار قوستاپ قىزىلشا قايتا جاي­قالدى. ءاۋ باستا شارۋاشى­لىق­تار گەكتارىنا 700-750 تسەنتنەر­دەن ءونىم الدى. وبلىستا بيىل 124 مىڭ توننا قانت ءتۇبىرى جينالىپ، سوڭعى ون جىلدا جەتپەگەن رەكوردتىق مەجەنى باعىندىردى. 

باعزىدا ەگىستىك القابىندا تەر توككەن ەڭبەك يەلەرى ءونىمدى وتكىزەتىن ورىن تاپپاي تىعىرىققا تىرەلەتىن-ءدى. اتالمىش ءتۇيىننىڭ كۇرمەۋى كوپ ۇزاماي شەشىلىپ سالا بەردى. جەر-جەردە وڭدەۋ وشاقتارى قالىپتاسىپ، اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرىنە كەڭ جول اشىلدى. ءسويتىپ، شار­ۋا­لار الاڭدايتىن باستى كەدەرگى جويىلدى. ونىڭ دالەلى رەتىندە كوكسۋ قانت زاۋىتىنىڭ قايتا ىسكە قوسىلعانىن كەلتىرسەك جەتكىلىكتى. اتاپ وتەرلىگى، قى­زىلشا وسىرۋمەن اتى شىققان بەس اۋداندا 5 مىڭنان استام ادامنىڭ ەكى قولىنا ءبىر كۇرەك تابىلدى.

566 گەكتار جەرگە ەرەكشە سۇرىپتى الما ەگىلدى

ەلباسى جەتىسۋ جەرىن تەك قىزىلشامەن شەكتەگەن جوق. كەرىسىنشە، تۇگىن تارتسا مايى شىعاتىن شىرايلى ولكەدە جەمىس-جيدەك پەن ءداندى داقىل­دىڭ بارلىق تۇرلەرىن جايقال­تۋعا جول اشىپ بەردى. اسىرەسە، جاركەنت توپىراعىنا اجار سىيلاعان دالا ارۋى – جۇگەرىنى جانداندىرۋدى ايتقان. ونىڭ دا كورسەتكىشى كوڭىل كونشىتەدى. ون ەكى ايدىڭ اينالاسىندا جۇگەرىنىڭ القابى 72 مىڭ گەك­تارعا ۇلعايتىلدى. جاركەنت كراحمال-سىرنە زاۋىتى جۇگەرىشىلەردىڭ جۇمىسىن جەڭىل­دە­تىپ، ءونىم باعاسىن كوتەردى. جۇگەرىنىڭ ساپاسى ارتتى. 

مەملەكەت باسشىسى الما­نىڭ اتىن ەنشىلەگەن وبلىسقا اپورت تۇقىمىن جاڭعىرتۋدى دا جۇكتەگەن ەدى. وتكەن جىلى جاڭادان 566 گەكتار اۋماققا جاپپاي ەرەكشە سۇرىپتى الما اعاشتارى وتىرعىزىلىپ، بولا­شاقتا جايقالعان ءساندى باقتان توننالاپ اپورت ونىمدەرى تۇسپەكشى. ال پانفيلوۆ اۋدا­نىنداعى مىڭ گەكتار القاپتىڭ تەڭ جارتىسىندا المۇرت اعاش­تارى ءوسىپ كەلەدى. سونىمەن بىرگە، وبلىس تىنىسىن پاش ەتكەن فيلمدە مال شارۋا­شىلىعى دا تولىق قامتىلدى. ونىڭ ىشىندە، تۇياقتىلاردى اسىلداندىرۋ، ەت ەكسپورتى، بورداقىلاۋ الاڭدارىنىڭ جاي-كۇيى ايتىلدى. كەلەر جى­لى وبلىستا تاعى دا بەس فەر­مانىڭ تۇساۋى كەسىلىپ، 500 باس مالدىڭ ونىمدەرى ساتىلىمعا شىعا باستايدى.

جەمىستى جىل

بەينەفيلمدە حالىق تو­لىق اياقتالىپ، ىسكە قوسىلۋىن اسىعا كۇتىپ وتىرعان الماتى – قاپشاعاي – تالدىقورعان التى جانە ءتورت جولاقتى اۆتوجولى تۋرالى كورىنىستەر كورسەتىلدى. الاتاۋدىڭ باۋرايى الماتى قالاسىنان تالدىقورعانعا تا­مىر تارتقان كوگىلدىر وتىننىڭ قۇبىرى دا كورەرمەن نازارىنا ۇسىنىلدى. ەلباسىنىڭ نازا­رىنداعى الماتى – تال­دى­قورعان اۆتوجولىندا قۇرىلىس اياقتالۋعا تاياۋ. كەلەر جىلى تالدىقورعان – وسكەمەن باعى­تىنداعى ءتورت جولاقتى جاڭا جولدىڭ جۇمىسى باستالادى. ال كوگىلدىر وتىن بۇگىندە 210 شاقىرىمدى باعىندىرعان. ەندى 40 شاقىرىم قۇبىر تار­تىلعان سوڭ تالدىقورعان قالا­سى تابيعي گازعا قول جەتكىزەدى. 

جەتىسۋ جۇرتشىلىعى ءۇشىن وت­كەن جىل جەمىستى بولدى. تەك تۇر­مىس پەن الەۋمەتتىك سالادا عانا وڭدى وزگەرىستەر ورىن الىپ قوي­ماي، مادەني جانە رۋحاني باعىتتا ۇيىمداستىرىلعان شارالار دا شاش-ەتەكتەن. قازاقتىڭ ءۇشىنشى عارىشكەرى ايدىن ايىمبەتوۆ اسپان الەمىنەن ابىرويلى ورالىپ، جەتىسۋدىڭ داڭقىن كوتەرىپ كەتتى. جەرلەسىمىزگە ءوزى تۇلەپ ۇشقان تالدىقورعاننىڭ قۇرمەتتى ازا­ماتى اتاعى بەرىلىپ، التى الاش الاقانىندا الپەشتەدى. قازاق حان­دىعىنىڭ مەرەيلى جىلىنا وراي وبلىس اكىمدىگى مەن جاستار ساياساتى ماسەلەلەرى باسقارماسى بىرلەسىپ وربۇلاق شايقاسىنان تەاتر­لان­دىرىلعان كورىنىستى كورەرمەن نازا­رىنا ۇسىندى. اتالعان تاريحي سوعىستىڭ كورىنىسى ادەتتەگى ساحنا تورىمەن ياكي ءتورت قابىرعامەن شەكتەلمەي كەڭ دالانىڭ توسىندە تۋ تىكتى. شارا مىڭداعان جاستىڭ جۇرەگىنە وتانشىلدىق رۋحتى الاۋ­لاتىپ، ميلليونداعان قازاقتىڭ كوكەيىنە مۇقالمايتىن جىگەر دا­رىت­تى. كوپشىلىك تاماشالاعان بەي­نەماتەريال جىر سۇلەيى ءسۇيىن­بايدىڭ ەكى عاسىرلىق، اقيىق اقىن مۇقاعاليدىڭ 85 جىلدىق مەرەي­تويلارىمەن تۇيىندەلدى.

ونەگە 

الماتى وبلىسى – ەلباسىنىڭ حالىققا ارناعان كەزەكتى «قازاق­ستان جاڭا جاھاندىق ناقتى اح­ۋالدا: ءوسىم، رەفورمالار، دامۋ» اتتى جولداۋىندا اتى اتالىپ، ابىرويى اسپانداعان ءوڭىر. مەم­لەكەت باسشىسى وبلىس اكىمىنىڭ ينۆەستيتسيا، مەملەكەتتىك ءھام جە­كەمەنشىك ارىپتەستىك توڭىرەگىندەگى تىڭ جوبالارىنا ريزاشىلىق ءبىل­دىرىپ، رەسپۋبليكانىڭ وزگە وڭىر­لەرىنە ونەگە ەتتى. جولداۋدا ەل­باسى: «يندۋستريالىق دامۋعا ار­نال­عان باعدارلامالاردىڭ شى­عىنىن قايتا قاراعان ءجون. مەم­لەكەتتىك شىعىن مەن سۋبسيديانىڭ مولشەرىن قايتا تەكسەرۋ كەرەك. قازىر قاتارىنان بىرنەشە سالا مەملەكەتتىڭ ەسەبىنەن كۇن كورىپ وتىر. بيۋدجەت شىعىنىن ازايتۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك ارىپتەستىك تەتىكتەرىن بەلسەندى ءارى ءتيىمدى پايدالانا باستاۋ قاجەت. مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك ارىپ­تەستىك دەگەننىڭ نە ەكەنىن دە جاق­سىلاپ تۇسىندىرگەن ابزال ءالى دە. جۋىردا مەن الماتى وبلىسىنىڭ اكىمىمەن اڭگىمەلەسىپ، الماتى قالاسىنا باردىم. سوندا مەم­لەكەتتىك-جەكەمەنشىك ارىپتەستىكتىڭ ناتيجەسى قانداي بولاتىنىن كور­دىم. مەملەكەت كاسىپكەرگە جەر بەرەدى، جارىعىن، ىستىق-سۋىق سۋىن تارتىپ بەرەدى، بىلايشا ايت­قاندا، باستاپقى جاعدايىن جاساي­دى. بۇل – مەملەكەتتىڭ قاتىسۋى. ال كاسىپكەر سول جەردەگى نىساننىڭ قۇرىلىسىن موينىنا الادى. وسى­لايشا، بىرنەشە بالاباقشا، باسقا دا الەۋمەتتىك نىساندار سالىنعان. الماتى وبلىسىنىڭ اكىمى امان­دىق باتالوۆ وسى مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك ارىپتەستىكتى كەڭ كو­لەم­دە اينالىمعا ەنگىزگەن. مۇنى اينالىمعا ەنگىزۋ اكىم ءۇشىن قىر­ۋار جۇمىس. جۇمىس ىستەمەي، جاتا بەرسە، مەملەكەتتەن اقشا سۇراپ، كەڭسەدەن كەڭسەگە جۇگىرسە، تۇك پايدا بولمايدى. كىم جۇمىس ىس­تەسە، سول ناتيجە كورسەتەدى. سون­دىقتان، جۇمىس ىستەگەن اكىم ءوز ايماعىنا ابدەن بايىپ كەتكەن، سول وڭىردەن شىققان ازاماتتاردى دا تارتادى، باسقا دا شارالاردى قولعا الادى»، – دەدى. سونداي-اق، ءسوز اراسىندا ەلباسى قانت قىزىلشاسى مەن جۇگەرى ءوسىرۋدىڭ قايتا جاندانعانى، اپورت ءوسىرۋدىڭ قولعا الىنعانى، ەگىستىك القاپ­تارىنىڭ گۇلدەنگەنى – ءبارى مەم­لەكەت پەن جەكەمەنشىك ارىپتەستىكتىڭ ەسەبىنەن جۇزەگە اسقانىن جەتكىزدى. 

رەسپۋبليكا بويىنشا اگرارلىق سالادا جەتەكشى ورىنعا يە جەتىسۋ جەرىنىڭ جارقىن ىستەرىن وبلىس اكىمى جەكە-جەكە تالداپ كورسەتتى. كىرىسپە سوزىندە ءوڭىر باسشىسى وسى ۋاقىتقا دەيىن وبلىستا وتكەن ەسەپتى كەزدە­سۋلەردىڭ جالپى سانىن اتاپ، تۇر­عىنداردان تۇسكەن الەۋمەتتىك ما­ڭىزى بار ۇسىنىستارعا لايىقتى جاۋاپتار بەرىلگەنىن جەتكىزدى. ناق­تىراق ايتساق، الەۋمەتتىك باعىتتاعى 342 ۇسىنىستىڭ ەڭ كوبى جول جوندەۋ، كوگالداندىرۋ ماسەلەلەرى بويىنشا قويىلعان. ءسوز اراسىندا وبلىس اكىمى ەسەپتى كەزدەسۋلەردە ايتىلعان سىني پىكىرلەر مەن ۇسىنىستاردىڭ ارنايى جيناقتالىپ، ورىندالۋى قاتاڭ باقىلاۋعا الىناتىنىن اي­تىپ ءوتتى. 

– بيىل ەلىمىز ءۇشىن ەرەكشە جىل. ونىڭ باستى وقيعاسى – تاۋەل­سىزدىگىمىزدىڭ 25 جىلدىعى. ەلىمىزدە جانە وڭىرىمىزدە بولىپ جاتقان وڭ وزگەرىستەر سول تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقا­سى، – دەدى اماندىق عابباسۇلى. – ال قازاقستاننىڭ وركەندەۋى مەن الەمدىك دەڭگەيدەگى جوعارى باعاسى پرەزيدەنتىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆتىڭ كورەگەن ساياساتى مەن زور ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسى. بۇگىنگى الەمدىك داعدارىس كەزەڭىندە وعان قارسى تۇرا الاتىنداي جانە ەلى­مىزدىڭ ودان ءارى دامۋى ءۇشىن اۋ­قىمدى جۇمىستار اتقارىلدى. وسى جوسپاردى ەلباسى ءوزىنىڭ «نۇرلى جول» باعدارلاماسىندا، بەس ينس­تيتۋتتىق رەفورمانى جۇزەگە اسى­رۋعا ارنالعان 100 ناقتى قادام – ۇلت جوسپارىندا، «قازاقستان جاڭا جاھاندىق ناقتى احۋالدا: ءوسىم، رەفورمالار، دامۋ» اتتى جول­داۋىن­دا ۇسىنىپ وتىر. بۇل رەتتە سىزدەر مەن ءبىزدىڭ ورتاق مىندەتىمىز – جەتكەن جەتىستىگىمىزدى ساقتاپ، ارت­تىرۋ، ەلىمىزدىڭ تۇراقتى دامۋىنا ۇلەس قوسۋ. 

وسىدان تۋرا ءبىر جىل بۇرىن وبلىس اكىمىنىڭ اتىنا ونشاقتى ۇسىنىس كەلىپ تۇسكەن ەدى. بۇگىندە ولار تولىقتاي ىسكە اسىرىلدى. تۇرعىنداردىڭ ءوتىنىشى تۇگەل ورىن­دالدى. اتاپ ايتقاندا، الاكول اۋدانىنا قاراستى اقشي اۋىلىندا دارىگەرلىك امبۋلاتوريا بوي كوتەردى. سونىمەن بىرگە الاكول دەمالىس ايماعىنا باراتىن جولدار جون­دەلىپ جاتىر. ەڭ باستىسى، الماتى قالاسىنان اعىلاتىن ءنوپىر حالىققا جاز بويى ەمىن-ەركىن قاتىناۋ ءۇشىن ارنايى پويىز ىسكە قوسىلدى. تاياۋدا اۋە قاتىناسى قولعا الىنىپ، ال­ماتى – ءۇشارال باعىتىندا ۇشاق كوككە كوتەرىلەدى. كول جاعاسىندا بەسجۇلدىزدى ەكى قوناقۇيدىڭ ىر­گەتاسى قالانادى. 

ينۆەستيتسيانىڭ يگىلىگى 

وبلىس اكىمى بايانداماسىندا ناقتى ناتيجەلەر مەن ساپالى ءونىم قورىتىندىلارىن جىپكە ءتىزدى. ءىس پەن ناتيجەنى ءبىر ارنادا توعىس­تىرىپ، ەل كوكەيىندە جاتقان ساۋال­داردى ءدوپ باستى. اكىم كەلەشەكتە قولعا الىناتىن بۇلىڭعىر جو­بالاردى ەمەس، ناقتى اتقارىلىپ جاتقان اۋقىمدى جۇمىستاردى، ءوندىرىستى ولكەگە توگىلگەن ماڭداي تەردىڭ وتەۋىن، سونداي-اق، ءبىلىم، قۇرىلىس، ينۆەستيتسيا، ونەركاسىپ كەشەنى بويىنشا جاسالعان جارقىن ىستەردى باياندادى. 

جىل جارىم بۇرىن عانا ەلباسى وبلىسقا 16 تىڭ تاپسىرما جۇكتەپ كەتتى. اماندىق باتالوۆ اتالعان تاپسىرمالاردى سان ەمەس، ساپا كورسەتكىشىمەن ورىنداۋ ءۇشىن الدىمەن ەكونوميكالىق الەۋەتكە، وڭىردەگى كاسىپكەرلىككە كوپ كوڭىل ءبولدى. بۇدان بولەك، اۋىل­شار­ۋا­شى­لىق ونىمدەرىن دايىنداۋ مۇم­كىن­دىگىنە دەن قويدى. اسىرەسە، مەم­لەكەتتىك يندۋستريالدى-يننو­ۆا­تسيالىق دامۋ باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋ بويىنشا قىرۋار جۇمىس ورىندالدى. اينالدىرعان ءبىر جىل­دىڭ كولەمىندە وبلىستا 54 جاڭا ونەركاسىپ ەسىگىن ايقارا اشىپ، 17 وندىرىسكە كەڭەيتۋ جۇمىستارى جۇر­گىزىلدى. ونەركاسىپتەگى تىڭ سەرپى­لىستىڭ ناتيجەسىندە 1975 جۇمىس ورنى اشىلدى. وبلىس باسشىسى اتالعان يگى ىستەردىڭ قاتارىندا اليۋميني پروفيلدەرىن شىعا­را­تىن ىلە اۋدانىنداعى نەمىس زاۋى­تىن، تۇرىك ينۆەستورلارى اشقان فارماتسەۆتيكالىق ءوندىرىس وشاق­تارىن اتادى. سونىمەن بىرگە بيىل تالدىقورعان وندىرىستىك ايماعىندا سويا وڭدەيتىن زاۋىتتىڭ ىرگەتاسى قا­لانىپ، 120 گەكتار اۋماق قول­دا­نىس­قا بەرىلەدى. ال تالعار اۋدا­نىندا «قايرات»، جامبىلدا «قا­زىبەك بەك» وندىرىستىك ايماقتارى قۇ­رى­لىپ، كەلەشەكتە ىسكە قو­سى­لادى. 

بۇكىل الەمنىڭ نازارىن وزىنە اۋدارىپ وتىرعان «قورعاس» قۇرعاق پورتى باسقا ەمەس، ءدال وسى ءبىزدىڭ وبلىستا ورىن تەپكەن. مۇنداعى ارنايى ەكونوميكالىق ايماقتا ينفراقۇرىلىم جاساقتالىپ، جاڭا باعىتتاعى زاماناۋي قالا سالى­نادى. بۇل قازاقستاننىڭ ەڭ بيىك ەكونومكالىق ءوسۋ نۇكتەسى تارىزدەس. ويتكەنى، شەكارا شەبىندە ەلىمىزدىڭ وندىرىسىنە وڭ وزگەرىس اكەلەتىن 100-دەن استام ۇلكەن جوبا جۇزەگە اسادى. ناتيجەسىندە، 34 مىڭ ادامعا دەيىن جۇمىس ورنى قۇرىلادى. ءبىر عانا ەنەرگەتيكا سالاسىندا قىتاي ەلى مەن قازاقستان 3 جوبانى بىرلەسە اتقارماقشى. ال يران، يتاليا ينۆەستورلارىمەن اۋىل­شارۋا­شى­لىق ونىمدەرىن، شىنى قۇتىلاردى، قۇرىلىس ماتەريالدارىن وندىرۋگە باعىتتالعان 6 كەلىسىمشارت جا­سالدى. ۇزىن سانى ءىرى، ورتا جانە شاعىن كاسىپورىندارمەن 7085 مە­موراندۋمعا قول قويىلدى. 

مال شارۋاشىلىعىندا ەت ەكس­پور­تىن دامىتۋ ۇلكەن مانگە يە. وبلىس باسشىسى وسى ۋاقىتقا دەيىن جەتىسۋ توپىراعىنا 9 مىڭنان استام اسىل تۇقىمدى ءىرى قارا اكەلىنگەنىن، ونىڭ 720-سى جىل ىشىندە عانا بور­داقىلانا باستاعانىن ايتتى. «سىباعا» باعدارلاماسى اياسىندا 6 مىڭ باسقا 97 شارۋا قوجالىعى يەلىك ەتىپ وتىرعانىن جەتكىزدى. اكىمنىڭ ايتۋىنشا، وبلىستاعى اسىل تۇقىمدى ءىرى قارالاردىڭ سانى 6,6 مىڭ باسقا كوبەيگەن. وبلىستاعى جەتەكشى سالالاردىڭ جەتىستىگىن جىپكە تىزگەن اماندىق عابباسۇلى ەسەپتى بايانداماسىنىڭ كەلەسى بو­لىگىن قۇرىلىس پەن كاسىپكەرلىككە ارنادى. 

ءتۋريزمنىڭ التىن ءتورى

الماتى وبلىسىندا كورىكتى ەلدى مەكەندەر كوپ. كوز تارتارلىق عا­جايىپ عيماراتتار قۇرىلىس ساپا­سىمەن تىعىز بايلانىستى. جىل ون ەكى ايدا جاس وتباسىلارعا ارنالعان 128 پاتەرلى ەكى جالدامالى ءۇي بە­رىلگەن. كەزەكتە تۇرعانداردىڭ 175-ءسى 41 ۇيگە كوشىپ كىرگەن. ال نەسيە­لىك ءتورت، كوممۋنالدىق 34 ۇيگە 600-گە جۋىق وتباسى قونىستانعان. 2015 جىلى شاعىن جانە ورتا كاسىپ­كەرلىكتىڭ سانى 157 800-ءدى قۇرادى. ءدال وسى شاعىن كاسىپكەرلىكتە وب­لىستان 355 مىڭ 800 ادام ءجۇر. ءبىر جىل ىشىندە ولاردان بيۋدجەتكە 29,9 ميلليارد تەڭگە سالىق ءتۇستى. بۇ­لاردىڭ باسىم كوپشىلىگى مەم­لە­كەتتىك باعدارلاماردى ءتيىمدى پاي­دالانىپ وتىرعاندار. 

جەتىسۋ – جەر جانناتى ءھام ءتۋريزمنىڭ التىن ءتورى. وبلىس اكىمى تۋ­ريزم سالاسىندا 563 نىسان جۇ­مىس ىستەيتىنىن جەتكىزدى. بولاشاقتا بالقاش جانە الاكولدىڭ جاعا­لاۋ­لارىندا ساۋىقتىرۋ كەشەندەرى سالىنادى. مۇنىڭ جارقىن باس­تاماسى رەتىندە الاكولدەگى اقشي اۋىلىنا 93 شاقىرىم اۋماققا ەلەكتر جەلىسى تارتىلدى. تۋريستەردى دەمالىس ورىندارىنا جايلى جەت­كىزۋ ءۇشىن جازعى مەزگىلدە «الماتى – جەتىگەن – اقشي – دوستىق» باعى­تىندا تەمىرجول ىسكە قوسىلدى. سونىمەن بىرگە، بالقاش كولىنە دەيىنگى جالپى ۇزىندىعى 141 شا­قىرىم اۆتوجول قايتا جوندەلەدى. ەلدەن ءسۇيىنشى سۇرايتىن جاقسى جاڭالىقتىڭ ءبىرى – الماتى، استانا، تالدىقورعان ارالارىن اۋەمەن جالعايتىن ۇشاقتار قاتارى تو­لىقتى. جاڭا باعىتتى اشقان «Qazaq Air» اۋە كومپانياسى وب­لىستاعى ءتۋريزمدى دامىتۋعا وڭ ىقپال ەتەتىنى ءسوزسىز.

ەۋروپا مەن ازيا ارالىعىن جالعايتىن اتاقتى التى جولاقتى ءاۆتودالىز الماتى وبلىسىن قاق جارىپ وتەدى. «باتىس ەۋروپا – باتىس قىتاي» اۆتوجولىنىڭ 500 شاقىرىمعا جۋىعى جەتىسۋ ول­كەسىن­دە. كەلەشەكتە جول بويىنان قىزمەت كورسەتۋدىڭ ەڭ ءىرى جەتى نىسانى ىسكە قوسىلادى. زاماناۋي تاۋ-شاڭعى سپورتىن، قوناقۇي كەشەندەرىن، دەمالىس ورىندارىن وركەندەتۋگە 12 ينۆەستيتسيالىق جوبا ازىرلەنىپ قويدى. 2015 جىلى 6 ميلليارد تەڭگە ينۆەستيتسياعا جىلىنا 91 مىڭ ادام كەلىپ-كەتەتىن كولەممەن 26 تۋريزم نىسانى قولدانىسقا بەرىلدى.

ينۆەستيتسيا دەمەكشى، وبلىستا بۇل سالاداعى ناقتى كولەم بيىل 490,2 ميلليارد تەڭگەنى قۇرادى. بۇل كورسەتكىشتى رەسپۋبليكاعا شاققاندا ۇلەس سالماعى 7 پايىزدى كورسەتەدى. اتاپ كەتەرلىگى، وب­لىس­تاعى قاراجاتتىڭ 73 پايىزى بيۋد­جەتتەن تىس، ينۆەستيتسيا نەگىزىندە يگەرىلدى. سوناۋ 2011 جىلمەن سا­لىستىرىپ كورسەك، كاپيتال 31,5 پايىزعا دەيىن ارتقان. بۇل باعىتتا وبلىستىڭ ىرگەلەس جاتقان قىتاي ەلىمەن جاساسقان كەلىسىمشارتتارى مول. ونىڭ ىشىندە اتاپ كەتسەك، شەلەك دالىزىندە جەل ەلەكتر ستان­سىسىنىڭ قۇرىلىسى، ىدىس اينەگىن وندىرەتىن زاۋىتتىڭ جۇمىسى كورشى ەلدىڭ قاراجاتىنا تۇرعىزىلادى.

ەلباسى وسى ايدا وتكەن قر ۇكىمەتىنىڭ كەڭەيتىلگەن وتى­رى­سىندا: «مەنىڭ تاپسىر­ما­لا­رىم­نىڭ ءبارىنىڭ تۇپكى ماقساتى – قارا­پايىم ادامنىڭ مۇڭ-مۇقتاجى، ونىڭ ءال-اۋقاتى مەن تۇرمىسىنىڭ تۇراقتىلىعى»، – دەپ اتاپ ءوتتى. سوعان وراي اماندىق عابباسۇلى الەۋمەتتىك سالانىڭ شىعىستارى دا قىسقارتىلمايتىنىن ايتتى. نە­گىزىنەن بۇل سالاعا وبلىس بيۋد­جەتىنىڭ 66,4 پايىزى جۇمسالدى، ال بيىل 218 ميلليارد تەڭگە با­عىتتالادى.

وبلىستاعى 19 مەكتەپ، ونىڭ ىشىندە بەسەۋى اپاتتى مەكتەپتەردىڭ جانە 10-ى ءۇش اۋىسىمدى مەك­تەپتىڭ ورنىنا سالىندى، 45 ءبىلىم نىسانى قايتا جوندەلدى. ەلبا­سىنىڭ 2017 جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن اپاتتى جانە ءۇشاۋىسىمدى مەك­تەپتەردى تولىقتاي جويۋ جونىندەگى تاپسىرماسىنا سايكەس 15 مەكتەپتىڭ قۇرىلىسىنا قوسىمشا قاراجات قاراستىرىلىپ وتىر.

وبلىس مەكتەپتەرىندە 35 مىڭ 700 مۇعالىم ءبىلىم بەرەدى، وتكەن جىلى 1281 جاس مامان كەلدى. ولار­دىڭ 363-ءى «ديپلوممەن اۋىلعا» باعدارلاماسى بويىنشا جۇمىس ىستەپ جاتىر. ال «بالاپان» باعدار­لاماسى شەڭبەرىندە 99 بالاباقشا پايدالانۋعا بەرىلدى، ونىڭ 88-ءى جەكەمەنشىك، بيۋدجەت قاراجاتى ەسەبىنەن 5 بالاباقشا سالىندى. التاۋى كۇردەلى جوندەۋدەن ءوتتى، مەكتەپتەر جانىنان 13 شاعىن ورتا­لىق اشىلدى. مەملەكەتتىك-جەكە­مەنشىك ارىپتەستىك دۇرىس جولعا قويىلعاندىقتان ءىرى جەكەمەنشىك بالا­باقشالار اشىلدى. اتاپ ايت­قاندا، ىلە اۋدانىنىڭ وتەگەن باتىر كەن­تىندە 500 ورىندى «سۇڭقار»، بو­رال­دايداعى 320 ورىندى «رود­ني­چوك»، الاكول اۋدانى ءۇشارال قا­لا­سىن­داعى جانە ەڭبەكشىقازاق اۋ­دا­نى بايتەرەك اۋىلىنداعى 100 ورىن­­دى بالاباقشالار. وسى اتقا­رىل­عان جۇمىستاردىڭ ناتيجەسىندە 3–6 جاس ارا­لىعىنداعى بالالاردى باق­شا­مەن قامتۋ دەڭگەيى 77 پايىزعا جەت­تى.

بيىلعى جىلدان باستاپ جەكە سەكتوردىڭ قاتىسۋىمەن كورسە­تى­لە­تىن دارىگەرلىك كەپىلدى كومەك كو­لە­مىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان دەن­ساۋ­لىق سالاسىن دامىتۋدىڭ جاڭا «دەن­ساۋلىق» باعدارلاماسى ىسكە اسىرىلا باستايدى. وتكەن جىلى كوكسۋ اۋدانى بالپىق بي اۋىلىندا تاۋلىگىنە 250 ادامدى قابىلدايتىن ەمحانا، 6 دارىگەرلىك امبۋلاتوريا جانە فەلدشەرلىك-اكۋشەرلىك پۋنكت سالىنىپ، 14 نى­سانعا كۇردەلى جون­دەۋ جۇرگىزىلدى. ەسەپتى كەزەڭدە 156 بىرلىك مەدي­تسينالىق قۇرىلعىلار مەن 38 دانا سانيتارلىق اۆتوكولىك الىندى. اتقارىلعان شارالاردىڭ ناتي­جەسىندە تۇرعىنداردىڭ ورتا ءومىر ءسۇرۋ دەڭگەيى 72 جاسقا جەتتى.

جەتىسۋدىڭ رۋحى مەن ءتىلى، ءدىلى مەن تاريحى سانالاتىن مادەنيەت باعىتى بويىنشا 7 مەكەمە كۇردەلى جوندەلىپ، جاڭا 3 اۋىلدىق كلۋب پەن كىتاپحانا اشىلدى. وسى ارالىقتا 42 مىڭ ءارتۇرلى ءىس-شارا وتكىزىلدى. بۇلاردىڭ قاتارىندا ءسۇيىنباي ارونۇلىنىڭ 200 جىلدىعىنا ار­نالع­ان شارالاردى، «اۋىلىم – التىن بەسىگىم» فورۋمىن اتاپ اي­تۋعا بولادى.

ۇلى وتان سوعىسىنىڭ 70 جىل­دىعىنا وراي 26 ەسكەرتكىش جون­دەلىپ، قالپىنا كەلتىرىلدى. سپورت­تىڭ دامۋىنا دەمەۋشىلەر وزدەرىنىڭ زور ۇلەسىن قوسۋدا. ماسەلەن، ەلى­مىز­گە بەلگىلى كاسىپكەر، وليمپيادا چەم­پيونى جاقسىلىق ۇشكەمپىروۆ جام­­بىل اۋدانى مىڭباەۆ اۋى­لىن­دا سپورت كەشەنىن اشتى. بۇگىنگى كۇ­نى دەنەشىنىقتىرۋ جانە سپورت­پەن اي­نالىسۋشىلار سانى 506,5 مىڭ ادامعا جەتتى. وبلىس حال­قىنىڭ، اسى­رەسە جاستاردىڭ سالا­ۋاتتى ءومىر سال­تىمەن اينالىسۋى ءۇشىن جەكە كا­سىپ­كەرلەردى تارتىپ، سپورت نى­سان­دارىن سالۋ قاجەتتىگىن اكىم باسا ايت­تى.

تاۋەلسىزدىككە تاعزىم

جۇمىستاعى باستى باعىتتاردىڭ ءبىرى – حالىقتىڭ از قامتىلعان توپ­تارىنا كومەك جانە قولداۋ كورسەتۋ. ءارتۇرلى الەۋمەتتىك كومەك 183 مىڭ­نان اسا ادامعا كورسەتىلدى. جىل سايىن اۋىلدىق جەردە تۇراتىن ءبىلىم، دەنساۋلىق ساقتاۋ، الەۋمەتتىك، مادەنيەت جانە سپورت سالاسىنىڭ 42 مىڭنان اسا قىزمەتكەرلەرىنىڭ وتىن ساتىپ الۋىنا كومەك كورسەتىلەدى. ەلىمىزدىڭ جوعارى وقۋ ورىندارىندا از قامتىلعان وتباسىلار مەن اتا-اناسىز وسكەن 367 ستۋدەنت وبلىس اكىمىنىڭ گرانتىمەن ءبىلىم الۋدا. وبلىس ورتالىعىندا 36 مىڭ 300 وقۋشى مەن ستۋدەنت قوعامدىق كو­لىكتە تەگىن جۇرەدى.

جىل باسىنان جەرگىلىكتى اتقا­رۋشى ورگان مەن قاۋىمداستىققا ەسەپ بەرەتىن «جەرگىلىكتى پوليتسيا قىزمەتى تۋرالى» زاڭ قابىلدانىپ، باسشىلارى بەكىتىلدى. وبلىستىق جەرگىلىكتى پوليتسيا قىزمەتىن ور­نالاستىرۋ ءۇشىن اۋەجاي اۋما­عىن­داعى عيمارات ساتىپ الىنىپ، جاڭ­عىرتىلاتىن بولادى. قاپشاعاي قالا­سىندا جەدەل باسقارۋ ورتا­لىعى سالىنىپ، پايدالانۋعا بەرىل­دى. تالدىقورعان قالاسىندا «دي­نامو» سپورت كەشەنى ىسكە قوسىلدى. ۋچاسكەلىك پوليتسيا ينسپەك­تور­لارىنا قىزمەتتىك تۇرعىن ۇيمەن بىرگە سالىنعان ءۇش تىرەك پۋنكتتەرى بەرىلدى. بۇل باعىتتاعى جۇمىس جالعاساتىن بولادى.

وبلىس ورتالىعى تۇرعىن­دارى­نىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا بيىل 200 بەينە­با­قىلاۋ كامەراسى ورناتىلىپ، جە­دەل باسقارۋ ورتالىعىنا قو­سى­لاتىن بولادى. جالپى وسىنداي 800 كامەرا ورناتۋ كوزدەلگەن. شالعاي جاتقان اۋداندارعا ەرەكشە كوڭىل بولىنۋدە. وتكەن جىلى رايىم­بەك اۋدانىنىڭ دامۋ جوس­پارى قابىلداندى، بيۋدجەتتەن 1,8 ملرد. تەڭگە قارجى ءبولىندى، ونىڭ ىشىندە نارىنقول ءوڭىرىن دامىتۋعا 689 ملن. تەڭگە قاراستىرىلدى. ەكى جىلدا جولداردى جوندەۋگە 1 ملرد. تەڭگە باعىتتالدى، الەۋ­مەت­تىك سالانىڭ ءتورت وبەكتىسى، ونىڭ ىشىندە بەردىبەك سوقپاقباەۆ اتىن­داعى مەكتەپ كۇردەلى جوندەۋدەن وتەدى.

نارىنقول اۋىلىندا جالعا بەرىلەتىن 20 ءۇيدىڭ، فۋتبول الا­ڭى­ن­ىڭ جانە سارىجاز، قاقپاق، قوس­توبە اۋىلدارىندا دارىگەرلىك ام­بۋ­لاتوريالار قۇرىلىسىنىڭ قۇ­جات­تامالارى دايىندالۋدا. ۇستى­مىزدەگى جىلى جالپى 1,6 ملرد. تەڭگە، ونىڭ ىشىندە نارىنقول ءوڭىرىن دامىتۋعا 644,5 ملن. تەڭگە قارجى قاراستىرىلعان. سونداي-اق، تالدىقورعان قالاسىنىڭ كەلبەتىن جاقسارتۋ جونىندە دامىتۋ جوس­پارى قابىلدانىپ، سوعان سايكەس كەڭ اۋقىمدى جۇمىستار جۇر­گى­زى­لۋدە. اتاپ وتەرلىگى، بيىل 21 مىڭ 177 جۇمىس ورنى اشىلىپ، جۇ­مىسسىزدىق دەڭگەيى 4,8 پايىزعا دەيىن تومەندەيدى.

– ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىش­ۇلى: «ەلىڭ ءۇشىن جان اياماي قىز­مەت ەتە بىلسەڭ، ەلىڭ دە سەنى الا­قانعا سالىپ ايالاي بىلەدى» دەگەن ەدى. وسى ورايدا ەلىمىزگە ساپالى قىزمەت ەتۋگە قويىلاتىن تالاپ تا وتە جوعارى. ءبىز اپپارات جۇمىسىن جەتىلدىرۋدە الدىعا قويعان ماق­ساتقا جەتۋ ءۇشىن بىلىكتى كادرلاردى تارتۋعا ەرەكشە كوڭىل بولەمىز. 2016 جىلعى 1 قاڭتارعا وبلىستاعى مەم­لەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ سانى 3895, ونىڭ 1785-ءى، ياعني 45,8 پايى­زى ايەل ازاماتتار. الماتى وب­لىسى اكىمى اپپاراتى مەن وبلىس اكىمى سايتىنا 5247 ءوتىنىش ءتۇستى. وبلىس باسشىلىعى 578 ادامدى جەكە ماسە­لەلەرى بويىنشا قابىل­دادى، – دەدى وبلىس اكىمى ءسوز سوڭ­ىن­دا.

بيىل – ءتاۋ ەتەر تاۋەلسىزد­ى­گى­مىز­گە 25 جىل. كەڭەستىك بيلىكتىڭ قا­بىرعاسىن سوككەن جەلتوقسان وقي­عاسىنا 30 جىل تولادى. الەمدى اۋ­زىنا قاراتقان سۋىرىپسالما اقىن جامبىلدىڭ 170 جىلدىق مە­رەيتويى باستالدى. سونىمەن بىر­گە وتارشىل بيلىككە قارسى باس كو­تەرگەن قارقارا كوتەرىلىسىنە عا­سىر تولىپ وتىر. اماندىق عاب­باس­ۇلى اتاۋلى شارالاردى ءبىر-بىرلەپ اتاپ، تۇرعىندار الدىنداعى ەسەبىن ەلباسىنىڭ: «دۇنيەدە تاۋ­ەل­سىز قازاق ەلى بار. ەڭ باستىسى – بۇ­گىن­نەن نۇرلى، بۇگىننەن كەمەل كە­لە­شەگى بار. سول كۇنگە بەرىك سەنىم بار!»، – دەگەن سوزىمەن قورى­تىن­دى­لا­دى.

ەسەپتى كەزدەسۋدەن كەيىن تۇر­عىندار تاراپىنان وبلىس اكىمىنە جازباشا جانە اۋىزشا ساۋالدار قويىلدى. ەل كوكەيىندەگى ۇسىنىس-تىلەكتەر مەن سۇراقتار كوبىنە ءۇش اۋىسىمدى مەكتەپ، بالاباقشا، نەيروحيرۋرگيا ورتالىعىن اشۋ، باسپانا، اپاتتى ۇيلەر، اقىندار مەرەيتويىن ەلەۋسىز قالدىرماۋ، الماتى ماڭىندا تەمىرجولدارعا بايلانىستى تۋىندايتىن كولىك كەپتەلىستەرى توڭىرەگىندە ءوربىدى. وبلىس باسشىسى حالىقتىڭ ۇسى­نىس­تارىن ەلەۋسىز قالدىرماي، جان-جاقتى جاۋاپ بەردى. جيىنعا قاتىسقاندار وبلىس اكىمىنىڭ ەسەبىن قاناعاتتانارلىق دەپ تاپتى.

جىر الىبىنىڭ مەرەيى

ارىستانبەك مۇحامەديۇلى، قر مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى:

– جەتىسۋ – اقىندار مەن باتىرلاردىڭ مەكەنى. بيىل حح عاسىردىڭ گومەرى اتانعان جامبىلدىڭ 170 جىل­دى­عىن كەڭىنەن اتاپ وتەمىز. ءار قازاق ازاماتى ءجۇز جا­ساعان جامبىلعا قارىزدار. ول قازاق ادە­بيەتىن تا­عى­لىم­دى داستاندارمەن دامىتىپ، پوەزيامىزعا ولشەۋسىز ۇلەس قوستى. سونداي اسىلدارى بار ەل ەشقاشان ەڭسەسىن تۇ­سىرمەيدى.

وبلىس اكىمى اماندىق باتالوۆ اينالدىرعان ءبىر جىل­دىڭ ىشىندە بيىك اسۋلاردى باعىندىردى. ءار كەزدەسۋدە ەل­باسى الماتى وبلىسىن ەرەكشە ايتىپ وتىرادى. مۇنىڭ ءبارى وبلىس باسشىسىنىڭ ىستەن ناتيجە كورسەتە بىلەتىن بىلىكتىلىگىنىڭ ارقاسى دەپ بىلەمىن. حاكىم اباي ادامدى اقىل مەن ەڭبەك قانا ەكى جاقتاپ جەتەلەيتىنىن ايتىپ كەتتى ەمەس پە؟ جەتىسۋ جەرىندە ۇلتقا جاناشىرلىق تانىتىپ جۇرگەن، ۇرپاق قامى ءۇشىن بارىن ايامايتىن تەكتى ازاماتتار كوپ. سولاردىڭ قاتارىندا باۋىرجان وسپانوۆتى اتار ەدىم. سوسىن ءى. جانسۇگىروۆ اتىنداعى جەتىسۋ مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى جوعارى ءبىلىم بەرۋدە الدىڭعى ورىنداردا تۇر. جەتىسۋ – ءان مەن جىردىڭ بەسىگى. كەزىندە اسەت بەيسەۋوۆ قۇرعان «قۇلانساز» ءانسامبلىنىڭ ءوزى نەگە تۇرادى؟ وبلىستى وركەندەتىپ وتىرعان، ەڭبەك پەن اقىلدى سەرىگى ەتكەن پەرزەنتتەر امان بولسىن.

جەتىسۋدىڭ جەتىستىگى باسىم

جايسان احمەتوۆ، قر پرەزيدەنتى اكىمشىلىگىنىڭ مەملەكەتتىك ينسپەكتورى:

– الماتى وبلىسى – رەسپۋبليكاداعى ەڭ ىرگەلى ءوڭىردىڭ ءبىرى ءارى تاۋى دا، جازىعى دا، وزەنى دە، كولى دە بار اگرارلى ايماق. مۇندا ءومىر ءسۇرۋ وتە قولايلى. جاڭادان جۇمىس ورىندارى اشىلىپ، ءوندىرىس وشاق­تارى جىلدان-جىلعا جاندانىپ كەلەدى. جەتىسۋدى تەكتەن-تەككە جەر جان­ناتى دەپ اتاماسا كەرەك-ءتى. سول سەبەپتەن دە شىعار، قازىرگى تاڭدا حالىقتىڭ سانى كۇن ساناپ ءوسىپ جاتىر.

مەن الماتى وبلىسىندا تۇراتىن 2 ميلليون حالىق­تىڭ كىرشىكسىز كوڭىلىنە، تاۋ بۇلاعىنداي تازا پەيىلىنە، اپپاق نيەتىنە ريزا بولامىن. ءارى وبلىس الماتىداي الىپ شاھارمەن شەكتەسىپ جاتىر. تۇرعىنداردىڭ باسىم بولىگى سول الماتى ماڭىنا شوعىرلانعان. ارينە، الماتى ماڭىندا باسپانا، تۇرعىن ءۇي، جەر ۋچاسكەلەرى بويىنشا داۋلى ماسەلەلەر جوق ەمەس. الايدا ونىڭ ءبارى ءوز ورنىمەن شەشىمىن تابادى. قازاقتا: «اكىم بول، حالقىڭا جاقىن بول»، – دەگەن دانالىق ساقتالعان. تۇسىنە بىلگەن ادام بۇل ماتەلدىڭ استارى تىم تەرەڭدە جاتقانىن بىلەدى. اكىم ارقاشان ەلدىڭ يگىلىگى ءۇشىن جۇمىس ىستەيدى. سىزدەردىڭ وڭىردە سوڭعى جىل جارىم ىشىندە وڭ وزگەرىس وتە كوپ. اقساقالىن ارداقتاپ، اعاعا قۇرمەت، ىنىگە ىزەت كورسەتىپ جۇرگەن ونەگەلى وبلىستىڭ ءبىرى رەتىندە وسى جەتىسۋدى اتار ەدىم.

جيىن بارىسىندا: ۇسىنىس پەن تىلەك

اسكەربەك اباەۆ، جامبىل اۋداندىق اگروونەركاسىپ كەشەنى قىز­مەت­كەرلەرى كاسىپوداعى كوميتەتىنىڭ توراعاسى، الماتى وبلىسىنىڭ قۇر­مەتتى ازاماتى:

– حالقىمىزدا «ىنتىماق – بۇزىلمايتىن قورعان، بىرىگىپ ەككەن اعاش – ور­مان» دەگەن جاقسى ءسوز بار. ىنتىماقتى تىرەك ەتكەن ءوڭىر جۇرتشىلىعىنىڭ وبلىس اكىمىنىڭ باستاماسىمەن قول جەتكەن تابىستارىنا ءاردايىم مارقايىپ وتىرامىز. وبلىسىمىزدىڭ جۇيەلى دامۋى مەن جامبىل اۋدانى حالقىنىڭ ەسەلى ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا قازىر ءورىس مالعا، القاپ استىققا تولدى. قانداي ءىستى قولعا الامىن دەسە دە مەملەكەت تاراپىنان بارلىق جاعداي جاسالىپ، قولداۋ كورسەتىلۋدە. وسى بەرەكەلى ءىستىڭ يگىلىگىن حالىق كورىپ وتىر. ماسەلەن، اۋدانىمىزدا مىڭباەۆ شارۋا قوجالىعى وتكەن جىلى 120 توننا ەت وتكىزگەن بولسا، جاڭادان قۇرىلعان «يمپەريا فۋد» سەرىكتەستىگى 3 مىڭ باسقا ارنالعان مال بورداقىلاۋ الاڭىن ىسكە قوستى. ىسكەر ازاماتتار الداعى ۋاقىتتا ەت ءوندىرىسىنىڭ كولەمىن 1289 تونناعا جەتكىزەمىز دەپ جوسپارلاپ وتىر.

«تابىس» شارۋا قوجالىعى جاڭادان ءسۇت-تاۋارلى فەرماسىن سالدى. وسى اي­دىڭ اياعىندا گوللانديادان 600 باس ءىرى قارا مالدىڭ تۇقىمىن الىپ كەلەدى. سونداي-اق اۋدانىمىزدا ءىرى ەت جانە ءسۇت ونىمدەرىن وڭدەۋ تسەحتارىن سالۋ قولعا الىنۋدا. بۇل وندىرىستە جەرگىلىكتى تۇرعىندار ەڭبەك ەتەتىن بولادى.

بيىل جىر الىبى جامبىل جاباەۆتىڭ 170 جىلدىعى. وبلىس اكىمىنىڭ تىكەلەي قولداۋىمەن جامبىل اۋىلىنداعى ورتا مەكتەپ پەن ونەر مەكتەبىن كۇردەلى جوندەۋگە قوماقتى قارجى ءبولىندى. اۋىلدىڭ 6 كوشەسى كۇردەلى جوندەۋدەن ءوتتى، تۇنگى جارىق شامدارى ورناتىلىپ، باسقا دا يگى شارالار اتقارىلۋدا. وتكەن جىلى ءسۇيىنباي بابامىزدىڭ 200 جىلدىق مەرەيلى تويى اۋقىمدى كولەمدە اتالىپ ءوتىلدى. بۇل – وتكەننەن ونەگە الۋدىڭ، بابالار ءسوزىن باعالاي ءبىلۋدىڭ جارقىن ۇلگىسى.

بۇگىنگى جيىندا اۋدان ەڭبەككەرلەرىنىڭ اتىنان وبلىس باسشىسى اماندىق باتالوۆقا زور ريزاشىلىعىمىزدى ءبىلدىرىپ، العىس ايتامىز. 2015 جىلعى اتقارعان قىزمەتىنە قاناعاتتانارلىق دەگەن باعا بەرەمىز.

ماريا ساگۋروۆا، «AQUMARINE resort» جشس-ءنىڭ ديرەكتورى:

– وبلىس اكىمىنىڭ بايانداماسىن تىڭداي وتىرىپ، وبلىسىمىزدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق تۇرعىدا تابىستى دامىپ كەلە جاتقانىنا تاعى ءبىر مارتە كوز جەتكىزدىك. 2007 جىلدان بەرى الاكول ايماعىنا ينۆەستيتسيا تارتۋ باعىتىندا ەڭبەك ەتىپ كەلەمىن. بۇل – وتە تاڭعاجايىپ ولكە. ءوڭىردىڭ ءتۋريزمدى دامىتۋعا ۇلكەن مۇمكىندىگى بار. وسى ورايدا سوڭعى جىلدارى وبلىس اكىمدىگى تاراپىنان ايتارلىقتاي ىستەر اتقارىلىپ، ناقتى قولداۋ كورسەتىلىپ جاتقاندىعىنا ءوز كوزىمىزبەن كۋا بولۋدامىز. ينۆەستورلاردىڭ جۇمىس ىستەۋىنە بارىنشا قولايلى مۇمكىندىكتەر جاسالعان. ەلەكتر جەلىسى تارتىلىپ، اۆتوجول جوباسى جۇزەگە اسىرىلۋدا. اۋىلدىق امبۋلاتوريا اشىلماق. «الماتى –جەتىگەن – دوستىق» باعىتىندا پويىز جۇرگىزىلە باستادى. وسىنداي قولداۋدىڭ ارقاسىندا ءبىزدىڭ كومپانيامىز بيىل قوناقۇي سالۋ جۇمىسىن اياقتاماق. دەمالىس ايلاعىندا پانسيونات پەن قوناقۇي قاتارى كوبەيىپ كەلەدى. وتكەن جىلدىڭ وزىندە عانا ون جاڭا نىسان ىسكە قوسىلدى. بۇگىنگى كۇننىڭ وزىندە الاكولدىڭ جانىندا ءجۇز شاقتى تۋريستىك نىسان بار. بۇرناعى جىلمەن سالىستىرعاندا كەلۋشىلەردىڭ قاتارى 28 پايىزعا ارتتى. ينۆەستورلار اتىنان جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانعا كورسەتكەن قولداۋلارى ءۇشىن ۇلكەن العىس ايتقىم كەلەدى. ال ءبىز ءوز تاراپىمىزدان قولىمىزدان كەلگەنشە ءوڭىردى وركەندەتۋگە ءوز ۇلەسىمىزدى قوسا بەرمەكپىز.

ايدىن يمانبەكوۆ، «اكبەل ي ك» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىك­تەس­تىگىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى:

– وتكەن جىل قورىتىندىسىنان وبلىسىمىزدىڭ الەۋمەتتىك ەكونوميكالىق دامۋ بارىسىندا اۋىلشارۋاشىلىعى، ونەركاسىپ، دەنساۋلىق ساقتاۋ، تاعى باسقا سالالاردا قول جەتكىزگەن ۇلكەن جەتىستىكتەرىن كورىپ وتىرمىز. وبلىسىمىزدا فارماتسەۆتيكا سالاسى دا دامۋ ۇستىندە. بۇگىننىڭ وزىندە 6 فارماتسەۆتيكالىق كاسىپورىن ىسكە قوسىلدى. ونىڭ ىشىندە «اكبەل ي ك» جاۋاپكەرشىلىگى شەكتەۋلى سەرىكتەستىگى دە بار. بۇل زاۋىتىمىزدىڭ سالىنۋىنا 500 ملن. تەڭگەگە جۋىق ينۆەستيتسيا ءبولىندى.

بۇگىنگى تاڭدا «بيزنەستىڭ جول كارتاسى – 2020» باعدارلاماسى شەڭ­بەرىندە وبلىستىق اتقارۋشى ورگاننىڭ قولداۋىمەن زاۋىتقا ينفراقۇرىلىم تار­تىلدى. اتاپ ايتساق، ەلەكتر جۇيەسى، قوسالقى ەلەكتر ستانتسياسى ىسكە قوسىلىپ، گازبەن قامتاماسىز ەتىلۋ جايى شەشىلدى. مەملەكەتتەن 40 ملن. تەڭگە قارجى ءبولىندى. سونىڭ ارقاسىندا ءوندىرىستى كەڭەيتۋگە مۇمكىندىك تۋىپ، 65 جۇرمىس ورنى اشىلدى. وسى ورايدا وبلىسىمىزدا جۇمىس ىستەپ وتىرعان بارشا فارماتسەۆتيكا سالاسىنداعى كاسىپكەرلەر اتىنان ساپالى نارىققا ساي وتاندىق ءونىم شىعارۋعا بارىنشا مۇمكىندىك تۋدىرىپ وتىرعان وبلىس اكىمىنە العىسىمىزدى جەتكىزەمىز.

قازىرگى قيىن-قىستاۋ ەكونوميكالىق داعدارىس كەزىندە اشىلعان جۇمىس ورىندارىن ساقتاپ قانا قويماي، ءوندىرىس قارقىنىن ءوسىرۋ ەسەبىنەن ودان ارى ۇلعايتۋ كوزدەلىپ وتىر. كاسىپورىن كەلەشەكتە دە ءوزىنىڭ الدىنا قويىپ وتىرعان بيزنەستەگى الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىكتى ارتتىرۋ جۇمىسىن ارى قاراي جالعاستىرا بەرمەك.

سادۋاقاس باتقالۇلى، سارقان اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى:

– ەلباسىنىڭ تاپسىرماسى، وبلىس اكىمىنىڭ تىكەلەي باسشىلىعىمەن كەزىندە سارقاننىڭ داڭقىن اسىرعان قىزىلشا داقىلىن ءوسىرۋ قايتا قولعا الىندى. قىزىلشا ەگىستىگىنىڭ كولەمى ۇلعايدى. ءونىم ساپاسى ارتتى. ەلگە جۇمىس تابىلدى. مۇنداعى شارۋا قوجالىقتارى ءونىمدى ەسەلەپ، كوكسۋ قانت زاۋىتىنا ءتاتتى ءتۇبىر جەتكىزدى. بۇل –سارقاندىقتاردىڭ جاقسى باستاماعا قوسقان ۇلەسى.

وبلىس باسشىسى اۋدانعا جۇمىس ساپارمەن كەلگەن سايىن حالىققا ۇلكەن ءۇمىت، سەنىم ۇيالاتادى. لەپسى ءوڭىرىن ۇمىت قالدىرماي، بالقاش كولىنىڭ جاعالاۋىن جاڭعىرتۋعا ءىرى قادام جاسالىپ جاتقانىنان جۇرتشىلىق حاباردار. قانشاما جىل قاراۋسىز قالعان چەركاسسك مۇراجايىن كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزۋگە، وعان باستاپ اپاراتىن جولدى دا جاقسارتۋعا قوزعاۋ سالىنعانى ءبىز ءۇشىن قۋانىش.

كەيىنگى جىلدارى اۋدانىمىزدىڭ اگرارلىق سالاسىنىڭ بويىنا قان جۇگىردى. قانشاما جوبا جۇزەگە استى. سۋارمالى ەگىنشىلىك جوعارى قارقىنمەن دامۋ ۇستىندە. سولاي دەسەك تە، ەگىستىك كولەمىن ۇلعايتۋ ءۇشىن سۋ تاپشىلىعى بۇگىنگى كۇن­دە وزەكتى ماسەلە بولىپ تۇر. ونى شەشۋ جولى – تامشىلاتىپ سۋارۋ تەح­نولوگياسىن دامىتۋ. بيىل بۇل تەحنولوگيانى باقالى اۋىلىنىڭ «قامقور» شار­ۋا قوجالىعى 50 گەكتار جەرگە قىزىلشا داقىلىن سەۋىپ، جۇزەگە اسىرماقشى. وب­لىس باسشىسىنان قوجالىققا قۇرال-جابدىق الۋعا 16 ملن. تەڭگە قاراجات بولۋگە ىقپال ەتۋىن سۇرايمىز.

سونداي-اق، بيىل اۋداندا 36 مىڭ توننالىق قىزىلشا وڭدەيتىن زاۋىتتى ىسكە قوسۋ جوسپارلانۋدا. وسىعان وراي، اۋداندىق ارداگەرلەر كەڭەسى ەگىستىك جەر الىپ، قانت قىزىلشاسىن سەبۋگە باستاما كوتەرسە، سارقان جاستارى دا ورتاق ىسكە قۇلشىنىس تانىتۋدا. ءبىز وبلىس ارداگەرلەرى مەن جاستارىنا ۇندەۋ تاستاپ، ءبىزدىڭ باستامامىزدى وبلىس كولەمىندە قولداۋعا شاقىرامىز.

بىرلىك بار جەردە – بەرەكەلى تىرلىك بار. جەر جانناتى جەتىسۋىمىزدىڭ گۇلدەنە تۇسۋىنە ۇنەمى كوڭىل ءبولىپ وتىراتىن ەلباسىمىزعا جانە وبلىس باسشىسىنا بۇكىل جەتىسۋلىقتاردىڭ اتىنان شىن جۇرەكتەن العىسىمدى بىلدىرەمىن. وبلىس باسشىسىنىڭ ەڭبەگىن ەڭ جوعارى «بەس» دەگەن باعامەن باعالايمىز.

كۇلاندا باتىربەكوۆا، «ەركەم-اي» جەكەمەنشىك بالاباقشاسى مەن «دانا» جەكەمەنشىك مەكتەبىنىڭ قۇرىلتايشىسى:

– 2009 جىلدان بەرى ءبىلىم سالاسىنا ينۆەستيتسيا تارتىپ جۇرگەن كاسىپكەرمىن. تالعار اۋدانىندا 500 ورىندى 2 بالاباقشا، 350 ورىندى مەكتەپ قۇرىلىسىن سالىپ، 156 ادامدى جۇمىسپەن قامتىپ وتىرمىن. مەملەكەت قازىناسىنا جىل سايىن 30 ملن.-عا جۋىق سالىم تولەنۋدە.

بۇدان بولەك، مەكتەپتىڭ زاماناۋي جابدىقتالعان بازاسىندا اۋىل بالالارىنىڭ جاپپاي سپورت پەن قوسىمشا ءبىلىم الۋىن قامتۋ ءۇشىن ءتۇرلى ۇيىرمەلەر اشۋعا ءوز ۇلەسىمدى قوسسام دەيمىن. سونىمەن قاتار قاپشاعاي قالاسىنان 59 سوتىق جەر تەلىمىن ساتىپ الىپ، ءبىرىنشى قاباتىندا 250 ورىندى بالاباقشاسى بار تۇرعىن ءۇي كەشەنىن سالۋدى جوسپارلاپ وتىرمىن. وسى الەۋمەتتىك نىسان مەملەكەتتىك-جەكەمەنشىك ارىپتەستىك نەگىزىندە قولداۋ تاپسا دەگەن ۇسىنىسىم بار. مەكتەپكە بارار جولعا كوپشىلىك دەمالاتىن ورىن جاساپ، كوگالداندىرىپ، شامدار ورناتىپ، سپورت كەشەنى مەن ۆەلوسيپەدشىلەرگە ارنالعان جول سالسام با دەگەن ويىمدى جۇزەگە اسىرۋعا مۇمكىندىك جاسايسىزدار دەگەن ويدامىن.

وبلىس اكىمىنىڭ جاس ۇرپاق تاربيەسىنە ۇلكەن كوڭىل بولەتىندىگىن، بيىل وبلىسىمىزدا بۇلدىرشىندەردى بالاباقشامەن قامتۋ دەڭگەيى مەجەلى جوسپارعا جەتىپ وتىرعاندىعىنان كورە الامىز. وعان ءوز تاراپىمىزدان ۇلەس قوسىپ جاتقانىمىزدى ماقتانىش تۇتامىز.

 ەرلىك قاليبەك، ب. ريموۆا اتىنداعى وبلىستىق دراما تەاترىنىڭ ءارتىسى:

– وتكەن جىلدىڭ قاڭتار ايىندا اماندىق عابباسۇلى مادەنيەت قىزمەتكەرلەرىنىڭ باسىن قوسىپ، جەتكەن جەتىستىكتەرىمىز بەن كەمشىلىكتەرىمىزدى سارالاعان بولاتىن. بۇل باسقوسۋ مادەنيەت سالاسىنىڭ قىزمەتكەرلەرىنە ۇلكەن سەرپىلىس بەردى. وبلىستاعى مادەنيەت ۇيلەرىنىڭ مەتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسى جاڭارتىلىپ، مۋزىكالىق اپپاراتۋرالار ساتىلىپ الىندى. تەاتر عيماراتىنا 98 ملن. تەڭگە قارجى ءبولىنىپ، كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزىلدى. مادەنيەت سالاسى قىزمەتكەرلەرىمەن كەزدەسۋدە تەاترعا سۇرالعان ون شتات بىرلىگى ەكى ايعا جەتپەي بەرىلىپ، ناتيجەسىندە قاتارىمىز جاس ماماندارمەن تولىقتى. بۇگىندە سول ارتىستەردىڭ ەكەۋى جانە ءوزىم باسپانالى بولىپ وتىرمىن. كەشە عانا نارەستەلى بولعان مەن ءۇشىن بۇل زور قۋانىش، ۇلكەن باقىت. مۇنىڭ ونەر ادامدارىنىڭ جۇمىسقا دەگەن ىنتاسىن ارتتىرىپ قانا قويماي، ەلباسىنىڭ سىندارلى ساياساتىن قولداپ، الدىڭعى قاتارلى 30 ەلدىڭ قاتارىنا قوسىلۋ جولىندا ايانباي ەڭبەك ەتۋىمىزگە ۇندەيتىنى ءسوزسىز.

ءوڭىر باسشىسى مادەنيەت سالاسىنا اسا كوڭىل ءبولىپ، ونەر يەلەرىن بارىنشا قولداپ كەلەدى. وبلىس ورتالىعىندا جاڭا تەاتر سالۋ باستاماسى تەاتر ارتىستەرىنىڭ عانا ەمەس، بارشا جەتىسۋلىقتىڭ قۋانىشى دەپ بىلەمىز. سول ءۇشىن اماندىق عابباسۇلىنا ۇلكەن العىس ايتامىز. مادەنيەت قىزمەتكەرلەرى اتىنان وتكەن جىلى اتقارعان جۇمىسىنا قاناعاتتانارلىق دەپ باعا بەرەمىز.

ساعي اسىلحانوۆ، «جاس وتان» جاستار قاناتىنىڭ بەلسەندى مۇ­شە­سى:

– وبلىسىمىزدا جاستارعا ۇلكەن قولداۋ كورسەتىلىپ كەلە جاتقاندىعى ءبىزدى قۋانتادى. الەۋمەتتىك از قامتىلعان وتباسىنىڭ جاستارى وبلىس اكىمىنىڭ گرانتى ەسەبىنەن ەلىمىزدەگى ەڭ بەدەلدى ۇلتتىق جانە مەملەكەتتىك جوعارى وقۋ ورىندارىندا ءبىلىم الۋدا. بۇل جاستاردىڭ ەرتەڭگى كۇنگە دەگەن سەنىمىن نىعايتادى.

وبلىسىمىزدىڭ كۇن سايىن كوركەيىپ كەلە جاتقاندىعىنا قارقىندى جۇرگىزىلىپ، قالا اجارىن اشقان قۇرىلىستار دالەل. سونىڭ ىشىندە جاڭادان بوي كوتەرگەن وقۋشىلار سارايى، جاستارعا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعى مەن «جاستار» ساياباعىن ماقتانىشپەن ايتا الامىز. قاراتال وزەنىنىڭ جاعاجايى دا عاشىقتاردىڭ ماحاببات اللەياسىنا اينالدى. الداعى ۋاقىتتا جاستاردىڭ نەكەسى تەڭدەسى جوق ءزاۋلىم سالتانات سارايىندا قيىلاتىنى اربىرىمىزگە قۋانىش سىيلايدى. ال جاس وتباسىلارى مەن جاس ماماندارعا ارنالىپ كوپقاباتتى ءزاۋلىم ۇيلەردىڭ سالىنۋى جاستاردى جارقىن بولاشاققا جەتەلەيدى. سونىمەن قاتار ستۋدەنتتىك قۇرىلىس جاساقتارىنىڭ جۇزدەن استام ساربازى «جاستار» ساياباعىنىڭ جاندانۋىنا قىزمەت ەتىپ، وبلىسىمىزدىڭ كوركەيۋىنە ۇلەسىن قوسۋدا. ال «جاسىل ەل» ەڭبەك جاساعىنىڭ 3 مىڭعا جۋىق جاسى وبلىس اۋماعىندا تازالىق جۇمىسىن جۇرگىزىپ، ەڭبەكپەن قامتىلۋدا.

وتكەن جىلى وبلىس اكىمى اتا-اناسىنىڭ قامقورلىعىنسىز قالعان بالالارعا پاتەر كىلتتەرىن سىيلاعاندا ولارمەن بىرگە قونىس تويىن تويلاعانداي بولىپ، شىن جۇرەكتەن قۋاندىق. بۇل جاسالعان جۇمىستاردى جەتىسۋ جاستارى وتە جاقسى دەپ باعالايدى.

قۋانىش تۇنعاتار، الما ەسەنباەۆا

Abai.kz