كەشە (24.12.2015) «نۇر وتان» پارتياسى جانىنداعى مادەنيەت پەن ونەردى دامىتۋ ماسەلەلەرى جونىندەگى «ميراس» رەسپۋبليكالىق كەڭەسىنىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسى بولىپ ءوتتى.

وتىرىستىڭ كۇن تارتىبىندە «شەتەلدەگى قازاق دياسپوراسىنىڭ مادەنيەتى مەن ءتىلىنىڭ دامۋىنا قازاقستان تاراپىنان قولداۋ كورسەتۋ ماسەلەلەرى: شەتەلدەگى قازاق دياسپوراسىنىڭ بۇگىنگى جاعدايىنا شولۋ جاساۋ، شەتەلدەگى قازاق مادەني ورتالىقتارىنىڭ جۇمىسىن جانداندىرۋ، شەتەلدەگى قازاق مادەني ورتالىقتارى مەن قازاقستانداعى ۋاكىلەتتى ورگانداردىڭ ءوزارا قارىم-قاتىناسىن نىعايتۋ» ماسەلەلەرى قارالدى.

وتىرىسقا «ميراس» رەسپۋبليكالىق كەڭەسىنىڭ تولىق قۇرامى، مەملەكەتتىك اتقارۋشى ورگانداردىڭ وكىلدەرى، «نۇر وتان» پارتياسى توراعاسى ءبىرىنشى ورىنباسارىنىڭ كەڭەسشىسى بەرىك ءۋاليۇلى جانە ساراپشى رەتىندە اقىن اۋىت مۇقيبەك قاتىستى.

جينالىستى قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى، حالقارالىق ىستەر، قورعانىس جانە قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ جانە بۇگىن «نۇر وتان» پارتياسى جانىنداعى مادەنيەت پەن ونەردى دامىتۋ ماسەلەلەرى جونىندەگى «ميراس» رەسپۋبليكالىق كەڭەسىنىڭ توراعاسى ماۋلەن ساعاتحانۇلى اشىمباەۆ باسقارىپ اشتى.

تومەندە اقىن اۋىت مۇقيبەكتىڭ وسى وتىرىستا سويلەگەن ءسوزىنىڭ جازباشا نۇسقاسىن بەرىپ وتىرمىز.

 «اباي.كز» اقپاراتتىق پورتالى

 اۋىت مۇقيبەك، اقىن. «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ مۇشەسى:

الدىمەن «اشىق ەسىك» كەرەك

جاسىراتىنى جوق، شەتەلدەن كوشىپ كەلگەن قانداستارىمىزعا ءتورت جىلسىز ازاماتتىق بەرىلمەيتىن ەتىپ، 2013 جىلى 10 جەلتوقساندا قابىلدانعان «حالىقتىڭ كوشى-قونى تۋرالى» زاڭ جوباسى الىستان كەلگەن جانە كەلۋگە نيەتتى بولىپ وتىرعان اعايىننىڭ اتاجۇرتقا دەگەن كوڭىلىنە اۋىر قاياۋ ءتۇسىردى. ازاماتتىق ماسەلەسىن بىلاي قويعاندا، تۇراقتى تىركەۋگە تۇرۋدا تالاپ ەتىلەتىن قيسىنسىز انىقتامالار ولار ءۇشىن كولدەنەڭ قيىندىقتى كوبەيتىپ جىبەردى. قىسقاسى، تۋىسقاندار ايدىڭ-كۇننىڭ امانىندا ەكىگە ءبولىنىپ، كەڭەستىك كەزەڭنىڭ كۇيىن كەشە جازدادى.

وسى بارىستا قينالعان قاۋىم دا، ونىڭ ماسەلەسىن كوتەرىپ جۇرگەن ءبىز دە، كوبنەسە، تاۋەلسىز باق-قا جۇگىنۋگە ءماجبۇر بولدىق. ول اقپارات قۇرالدارى، ارينە، ماسەلەنى شەشۋگە بارىن سالعانى، اعايىننىڭ جانايقايىن بيلىككە جەتكىزۋ ءۇشىن بارىنشا اششى ايتقانى راس. قۋانارلىعى سول، ماسەلە وڭ شەشىمىن تاپتى.

قۇدايعا شۇكىر، مىنە، ەلباسىمىزدىڭ كورەگەندىگىنىڭ ارقاسىندا قاتەلىكتەر تۇزەتىلىپ، جاڭا زاڭعا قول قويىلىپ، كوش ءوز ارناسىنا ءتۇسۋدىڭ الدىندا ءتۇر. ەل قۋانىپ، اقجولتاي جاڭالىقتى جارنامالاپ-اق جاتىر. دەگەمەن، جوعارىداعى جاعدايدان كوڭىلدە قالعان كولەڭكە تۇبەگەيلى سەيىلدى دەپ ايتۋعا ءالى ەرتە. جۇرت جۇرەگىندە، سۋىنۋ دەمەي-اق قويايىن، تارتىنۋ بار.

مۇنداي جاعدايدا، ەڭ الدىمەن نە ىستەۋ كەرەك؟!

ەلباسىمىز ەكى جۋرناليستكە بەرگەن بەيرەسمي سۇحباتىندا «ول ساياسات وزگەرمەيدى. بىزگە قايتىپ كەلەم دەگەن اعايىندارعا – قازاقتارعا ەسىك اشىق. مەن كوبىرەك كەلگەنىن قالايمىن ول ادامداردىڭ!» دەدى. دەمەك، ءبارى ايقىن، تۇسىنىكتى بولدى...

سوندىقتان، بىزگە ەندى ىركىلۋگە، بۇگەجەكتەۋگە، سالعىرتسۋعا، نەمقۇرايدى بولۋعا بولمايدى. باتىل قادامدار، تىڭ باستامالار جاسايتىن كەز كەلدى! 

جالپى، بۇگىنگى ءسوز بولىپ وتىرعان «شەتەلدەگى قازاق مادەني ورتالىقتارى مەن قازاقستانداعى ۋاكىلەتتى ورگانداردىڭ ءوزارا قارىم-قاتىناسىن نىعايتۋ» سەكىلدى بارلىق شارالاردىڭ كوزدەگەن ماقساتى،  جەتپەك ناتيجەسى نەمەسە تۇپكىلىكتى استارى بىرەۋ بولۋ كەرەك! ول – شەتتەگى قازاقتاردى ەلگە ورالتۋ. ولاردى قازاقستانعا قىزىقتىرۋ – جۇرەگىن، ساناسىن جاۋلاۋ!    

مەنشە، العاشقى ادىمدا الىستاعى اعايىننىڭ جوعارىداعى كەلەڭسىز جاعدايلارعا (قاتال زاڭ مەن جالعان جالالارعا) بايلانىستى جۇرەك تۇكپىرىندە قالعان سول كۇدىك پەن كۇماندى جوياتىن، كوڭىلىنە نۇر قۇياتىن، سەنىمىن بەكەمدەيتىن شارالارعا اپارۋ كەرەك دەپ ويلايمىن. ول شارانىڭ اتى «اشىق ەسىك» دەپ اتالسىن!

مارتەبەلى ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ كەشە عانا ەكى جۋرناليستكە بەرگەن سۇحباتىندا كوشى-قون ساياساتىنىڭ وزگەرمەيتىنىن قاداپ تۇرىپ ايتتى. سونىمەن بىرگە، ۇلت كوشباسشىسى «اسىرەسە، ولارمەن كەلگەن جاستار تەز ارادا مىناۋ قوعامنىڭ ىشىنە ەنىپ، ءبىلىمىن، ماماندىعىن الىپ، ادام بوپ ءوسىپ جاتىر. قازاقستاندىق بولىپ كەتتى. ۇلكەن كىسىلەر. ارينە، ولارعا قيىنداۋ. ونداي جاعدايلار بولادى عوي! ەگەر ەستەرىڭىزدە بولسا، 1961 جىلى ءجۇز مىڭنان ارتىق قازاق قىتايدان كەلگەن بولاتىن. كازىر ولاردىڭ ءبارى قازاقستاندىق بولىپ كەتتى عوي! ولاردىڭ بالارى، نەمەرەلەرى...» دەدى. «جاستاردىڭ كوبىرەك ورالۋى» تۋرالى بۇل ءسوزدى مەملەكەت باسشىسى ءبىرىنشى رەت ايتىپ تۇرعان جوق! ۇنەمى قايتالاۋمەن كەلەدى.

ەندى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ 2002 جىلعى 11 قاراشاداعى №1188 «كاسىپتىك ورتا جانە كاسىپتىك جوعارى ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنا وقۋعا ءتۇسۋ كەزىندە ادامداردىڭ جەكەلەگەن ساناتتارى ءۇشىن قابىلداۋ كۆوتاسىن بەلگىلەۋ تۋرالى» قاۋلىسىنداعى كاسىپتىك ورتا جانە كاسىپتىك جوعارى ءبىلىم بەرەتىن ءبىلىم ۇيىمدارىنا وقۋعا ءتۇسۋ كەزىندە بەكىتىلگەن مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ تاپسىرىسىنان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتى بولىپ تابىلمايتىن ۇلتى قازاق ادامدارعا بەرىلەتىن 2 پايىز كۆوتانى 20 پايىزعا كوبەيتەتىن مەزگىل جەتتى.

الداعى جەردە «نۇر وتان» پارتياسى جانە ونىڭ «ميراس» قوعامدىق كەڭەسى وسى «اشىق ەسىك» اكتسياسىنا باسا نازار اۋدارسا، تياناقتى جوبا جاساپ، ۇكىمەتكە زاڭنامالىق كۇشى بار قۇجات قابىلداتۋعا ىقپال ەتسە ەكەن دەيمىن.

مىسالى، شىعىستاعى كورشىمىز قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىندا، سوڭعى ساناق مالىمەتى بويىنشا، 1 542 600 ەتنيكالىق قازاق تۇرادى. ونىڭ 60 مىڭى كاسىپتىك ورتا جانە جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ستۋدەنتتەرى. سول الپىس مىڭنىڭ 15 مىڭى قىتايدىڭ ىشكى ولكەلەرىندە ءار ءتۇرلى ماماندىقتا وقيدى ەكەن. ءبىر قۋانارلىعى، وسى ون بەس مىڭ ستۋدەنتتىڭ ءوز بەتتەرىمەن قۇرعان «قىتاي قازاق ستۋدەنتتەر بىرلەستىگى» دەگەن ۇيىمى بار. ءوز ىشىنەن سايلانعان توراعاسى، 22 ولكە مەن ورتالىققا تىكە قارايتىن ءۇش ۇلكەن قالادا بولىمشەسى جۇمىس ىستەيدى. ءار جىلى قۇرىلتايلار ۇيىمداستىرىپ، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى دارىپتەيتىن شارالار وتكىزىپ كەلەدى. بيىل «قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىن، حاكىم ابايدىڭ 170 جىلدىعىن شاما-شارقىنشا اتاپ وتكەنىن مەن جاقسى بىلەم. ناۋرىز مەرەكەسىن دە جىل قۇرعاتپاي تويلاپ وتىرادى. «توعىز قۇمالاقتان» سپورتتىق جارىستار وتكىزىپ تۇرادى...

ولار قىتايداعى قازاقستان ەلشىلىگىمەن تىعىز بايلانىستا. ەلىمىزدەن ساپارلاي بارعان ۇكىمەت باسشىلارىنا ءتىلماش بولىپ جۇرگەندەرى دە بار. مىسالى، جاقىندا پرەمەر-ءمينيستردىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى باقىتجان ساعىنتاەۆقا ءمارمار قاناتقىزى دەگەن قارىنداسىمىز اۋدارماشى بولدى.

دەمەك، وسىنداي قازاق ستۋدەنتتەر ماڭعوليا مەن وزبەكستاندا، رەسەي مەن باتىس ەلدەرىندە دە كوپ... ولاردىڭ دا وسى تەكتەس ستۋدەنتتىك ۇيىمدارى بار بولۋى ابدەن مۇمكىن!

دەمەك، قازاقستان تاراپى ەڭ الدىمەن وسى جاستارمەن جۇمىس ىستەگەنى ءجون.

ول ءۇشىن، وسى جاستاردان جازعا قاراي قازاقستانعا ارنايى دەلەگاتسيا ۇيىمداستىرۋ كەرەك. دەلەگاتتسيا قۇرامى جاي ستۋدەنتتەر ەمەس، عىلىمدا اشقان جاڭالىعى بار، وزات وقيتىن، ءوز ورتاسىندا بيىك بەدەلى بار قىز-جىگىتتەردەن جاساقتالسىن. كەلگەن بەتتە، ولاردى «نۇر وتان» پارتياسى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى قابىلداپ، پارتيانىڭ باس شتابى ورنالاسقان مەكەمەنى ارالاتۋى، ءوز كەڭسەسىنە كىرگىزىپ، فوتوعا تۋسۋگە مۇمكىندىك بەرۋى، باس پارتيا جونىندە تۇسىنىك جاساۋى، ماعلۇمات بەرۋى ءتيىس.

سوسىن بۇل توپ پارلامەنتتىڭ قوس پالاتاسىندا قوناقتا بولسىن. قوس توراعانىڭ دا كابينەتتەرىن كورسىن، تانىسسىن. ءبىر-ەكى دەپۋتات قابىلداپ، كەڭەس وتكىزسىن. ق.توقاەۆتىڭ ءوز ەلدەرىندە شىققان كىتاپتارىن الا كەلىپ، اۆتورلىق قولتاڭبا جازدىرىپ السىن.

ودان ارعى جەردە، ۇكىمەت ءۇيىن ارالاپ، پرەمەر-ءمينيستردىڭ كرەسلوسىنا وتىرىپ كورسىن.

ارى قاراي، بۇل ساپار اقوردادا جالعاسسىن. ەلباسىمىزدىڭ كابينەتىن، كىتاپحاناسىن، جينالىس زالدارىن تاماشالاسىن.

سوسىن نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنە بارىپ، ءوز قۇربىلارىمەن كەزدەسسىن، تانىسسىن، پىكىرلەسسىن!..

ستۋدەنت جاستار وزدەرى تاپقان، پاتەنتتەگەن عىلمي جوبالارىن، مۇمكىندىك بار، بىرگە الا كەلەتىن بولسىن تاعى.

ايىرىم ۋاقىت ءبولىپ، قارجى سالاسىندا وقىپ جاتقان جاستارمەن باقىت سۇلتانوۆ، مەديتسينا ماماندىعىن وقىپ جاتقاندارىمەن دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتىك دامۋ ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى بولىپ ەلجان ءبىرتانوۆ، بولاشاق پەداگوكتارمەن اسلان ءسارىنجىپوۆ، ەكونوميستەرمەن ەربولات دوساەۆ، ەنەرگەتيكتەرمەن  ۆلاديمير شكولنيك جەكە-جەكە كەزدەسىپ، اڭگىمەلەسسىن.

ساپار سوڭىنا تامان استانانىڭ، قازاقستاننىڭ كورىكتى جەرلەرىن ارالاسىن، كەتەردە استانا قالاسىنىڭ اكىمى قوناقاسى بەرىپ، شىعارىپ سالسىن. اسپا-توك داستارحاننىڭ كەرەگى جوق، پەيىلمەن بەرگەن ءبىر ءشىنىسۇتتى شاي جەتكىلىكتى.

ەكىنشى كەزەكتە، شارۋا قوجالىق باسشىلارى مەن ديحانداردان، كاسىپورىن يەلەرىنەن، قولونەر شەبەرلەرىنەن، جەكە كاسىپكەرلەردەن ۇيىمداسقان توپتى شاقىرۋ كەرەك.

ولار دا جوعارىداعى ستۋدەنت ساياحاتشىلاردىڭ ىزىمەن ساپارىن جالعاستىرعانى وڭ. بۇلاردى اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى اسىلجان مامىتبەكوۆ, قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەمەر-ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى اسەت يسەكەشوۆ، «اتامەكەن وداعى» قازاقستاننىڭ ۇلتتىق ەكونوميكالىق پالاتاسى باسقارماسىنىڭ توراعاسى ابىلاي مىرزاحمەتوۆ،  ۇلتتىق بانك توراعاسى دانيار اقىشەۆ جانە احمەتجان ەسىموۆتار ءبىر-بىرلەپ قابىلداسىن، كەڭەسسىن. ەڭ ەستە بولاتىن ءبىر نارسە، ەكىنشى توپقا قالا سىرتىنداعى اۋىلداردى، شارۋا قوجالىقتارىن، بازارلاردى، استانانىڭ يندۋستريالىق پاركىن... كورسەتۋ كەرەك.

سونىمەن بىرگە، ۇلتتىق ونىمدەرىنىڭ كورمەسىن وتكىزۋگە جاعداي جاسالسىن...مۇنداي بارىس-كەلىس ءازىر دە جوق ەمەس. كەلىپ-كەتىپ جاتقاندار تام-تۇمداپ بار. بىراق ولاردى كىم قابىلدايتىنىنىن نەمەسە ولار كىمدەرمەن كوبىرەك كەزدەسەتىنىن ايتايىن با؟! مۇحتار شاحانوۆ! مۇحاڭنىڭ الەم اقىنى ەكەنىندە داۋىم جوق! بىراق، شەتتەن كەلۋشىلەرگە قازاقستان تۋرالى نە ايتاتىنىن وزدەرىڭىز جاقسى بىلەسىزدەر! مىرزاتاي جولداسبەكوۆكە جولىقسا، «تاريحي وتانىمىز قازاقستان ەكەن دەپ وسىندا ۇدەرە كوشىپ كەلۋدى دوعارىڭدار!» دەۋى ابدەن مۇمكىن!

مەنىڭ بۇل ۇسىنىسىم، بالكىم تىم «قارابايىر» نەمەسە توسىنداۋ سەزىلەتىن شىعار. سول ءۇشىن ءبىر-ەكەۋىن تولىعىراق تۇسىندىرە كەتەيىن.

مىسالى، ءوزىمىزدىڭ شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ زايسان اۋدانىمەن شەكارالاس قحر-دىڭ  شۇار ايماعىندا شاۋەشەك دەگەن قالا تۇر سول وڭىردە اتاقتى باي باشپايدىڭ ارقارمەن بۋدانداسقان التى ءمۇيىزدى قويلارى جايىلىپ ءجۇر. وعان قىتاي ۇكىمەتى «باشپاي قويى» دەگەن ەرەكشە ستاتۋس بەرىپ، جالپىلاستىرۋ ءۇشىن ارنايى جوبامەن مەملەكەت جاعىنان قامقورلىق جاساپ وتىر. ارقايسىسىنىڭ سالماعى 200-250 كەلە تارتادى. ەتتى، ءجۇندى. ءارى قازاق دالاسىنىڭ تابيعاتىمەن بىتە قايناپ بىرگە تۋعان ءتول. قىتايدا ەڭ باعالى قويلار. كادىمگى قازاقتار باعادى. برەند ەسەپتەلەدى!

ماڭعوليادا ءۇش ميلليون حالىق بار. ادامداردىڭ نەگىزگى كاسىبى مالشارۋاشىلىعى بولىپ كەلەدى. ورتا ەسەپپەن ءاربىر ادامعا 12 باس مال كەلەدى. سونىڭ ءبىر ۇلەسى قازاقتارعا ءتان. مەن 37 مىڭ باس سيىرى بار قانداسىمىزدى بىلەم.

ال، سول باشپاي قويىن باعاتىن شوپان مەن ماڭعوليالىق سيىرشى، جىلقىشى كەلسە، نەگە ونى ا.مامىتبەكوۆ قابىلداماسقا، تاجىريبەسىن سۇراپ كورمەسكە؟!

بۇل – ءبىر.

كازىر قىتاي مەديتسيناسى الەمنىڭ الدىڭعى قاتارىندا. قازاقستانداعى جۇرەك، بۇيرەكتىڭ كۇردەلى وتالارىن سول جاقتان كەلگەن قانداس دارىگەرلەردىڭ جاساپ جاتقانى بار. ماناعى 15 مىڭ ستۋدەنتتىڭ ىشىندە وسى ماماندىق بويىنشا ءبىلىم الىپ جۇرگەندەرى جەتەرلىك. وسى توپتىڭ ىشىندە سول كارديولوگتار كەلسە، ونى نەگە ەلجان ءبىرتانوۆ قابىلداپ، سويلەسپەسكە!

شەتتەگى قازاق كاسىپكەرلەرى اقشاسىن گونكو́نگتىڭ بانكتەرىنە قويادى. ەلىمىزدە قارجى ورتالىعى اشىلعالى جاتىر. سول كاسىپكەرلەردىڭ اقشاسىن ەلىمىزگە قۇيدىرۋ ءۇشىن ا.مىرزاحمەتوۆ، باقىت سۇلتانوۆ نەمەسە  ۇلتتىق بانك توراعاسى دانيار اقىشەۆ ولارمەن نەگە ديدارلاسپاسقا؟! تاعىسىن، تاعىلار... ءبارى-ءبارى قابىلداسىن، سويلەسسىن، سىرلاسسىن، وي ءبولىسسىن! ەلگە شاقىرسىن. كەلىپ، كاسىپورىن اشقان نە قارجى قۇيعان جاعدايدا، ەلىمىز جاعىنان كورسەتىلەتىن جەڭىلدىكتەر مەن بەرىلەتىن كەپىلدىكتەردى ايتسىن...

قىسقاسى، الەمدەگى بار قازاقتىڭ بارار جەرى – قازاقستان. سوندىقتان، وسى باستان ولاردىڭ «قۇلاعىن بۇراي» بەرۋ كەرەك قوي!

قازاق ايتادى عوي، «مىڭ ەستىگەننەن، ءبىر كورگەن ارتىق» دەپ. 25 جىلدا ن.نازارباەۆتىڭ قانداي مەملەكەت قۇرعانىن، قازاقستاننىڭ، شىن مانىندە قاي دەڭگەيگە كوتەرىلگەنىن، قانداي كادىرلار قوسىنىن تاربيەلەپ وسىرگەنىن ولار دا ءوز كوزدەرىمەن ءبىر كورسىن! وتانىمىزدى الەمگە ودان ارى تانىتا ءتۇسۋ ءۇشىن، ەڭ الدىمەن مەملكەت قۇراۋشى ۇلت – قازاقتىڭ ءوزى تەرەڭ تانىعانى ءجون ەلىمىزدى!

دەمەك، جوعارى دەڭگەيدە جاقسى ۇيىمداستىرا بىلسەك، وسى ەكى شارا-اق شەتەلدە جۇرگەن قانداستارىمىزدىڭ ۇلى دالا ەلىنە دەگەن كوزقاراسىن تۇبەگەيلى وزگەرتەتىنىنە مەنىڭ سەنىمىم كامىل.

ول ءۇشىن، بۇل ساپارلاردى وتاندىق باق كەڭ كولەمدە تاراتسىن. كەلۋشى اعايىنداردىڭ وزدەرى دە WhatsApp, ۋيشات ارقىلى كۇنبە-كۇن ءبىزدىڭ سول باق-تان ءبىر كەم حابار تارتپاسى تاعى انىق...

سوسىن، ەلىمىزگە ەشقايدا كەتپەيتىن ناعىز ۇلتتىق ينۆەستورلار تارتىلادى، قارجى دا قۇيىلادى، ماماندار دا اعىلدى.

بالاسى كەلسە، ارتىنان اڭىراتىپ اتا-اناسى دا جەتەدى.

ۇلت كوشباسشىسى ايتقانداي، كەزدەسۋلەردىڭ بارىندە ءبىزدىڭ لاۋازىمدى تۇلعالار «ولار كەلگەندە، كوكىرەگىنەن يتەرمەي»، تەك قانا جىلى قاباق، شىنايى پەيىل تانىتسا بولعانى!

24.12.2015

استانا

Abai.kz