وتكەن جولى حايۋاناتتار باعىنا بارعاندا، توردىڭ ىشىندەگى قاسقىردى كوردىم. ادام قولىنان ەت جەپ، ولەكسەمەن قورەكتەنەتىندىكتەن قاسقىردىڭ ءجۇنى تۇسكەن، تۇرىندە بورىگە ءتان تەكتىلىك بايقالمايدى. تەك، بار ورلىگى كوزىندە قالعان، وت بوپ جانىپ تۇر.

«شىركىن-اي، دالادا ەركىن جۇرسەم، ونەرىمدى كورەر ەدىڭدەر» دەيتىندەي. ماعان ءومىر بويى ارلانداي الىسىپ وتكەن باتىرلار، تورعا قامالعان ەرلەرىمىز ەسىمە ءتۇستى. ادامداردى كورگەن ءبورى كوككە قاراپ ۇلىپ الدى. ار جاعىنان كوكبورىنىڭ رۋحى ءتىل قاتقانداي بولدى. كوكبورىنىڭ مۇڭى ء«ۋۇۇۋ-ۋۋ-ءۋۇۇۋ-ۋۋ... مەن، ەر تۇرىكتىڭ، قازاقتىڭ كيەسى كوكبورىمىن. سول ەر تۇرىكتىڭ قارا شاڭىراعىن باسقان قازاقتىڭ كيەسى رەتىندە، مەنىڭ ورنىمدى بارىس الىپ قويدى. ارينە، وكىنىشتى. دەگەنمەن، بۇگىنگى تاڭدا قازاق ەلىنە ساياسي جاعدايدى ەسكەرگەندە، بارىستان باسقا توتەم كەرەك ەمەس. سەبەبى، باتىستان ايۋداي اقىرىپ ورىس، شىعىستان اجداھاداي ىسقىرىپ قىتاي ءتونىپ تۇر. ايدالادان توعىز باستى ءداۋ امەريكا دا قوقاڭداپ قويادى. ال، ولارعا قارسى تۇراتىن قيمىلى ءابجىل، نە ىستەپ نە قويعانىن دا، باسقان ءىزىن دە سەزدىرمەيتىن بارىستان باسقا توتەمدى كورمەي تۇرمىن. ال، وسى جاعدايعا جەتكەن قازاقتىڭ ءوزى كىنالى. ءبىرىن-ءبىرى كورە الماي، ىشتەي قىرقىسىپ، اقىرىندا سىرتقى جاۋعا جەم بولدى. ەلىن، جەرىن قورعاۋ ءۇشىن، مەملەكەتىن وركەندەتۋ ءۇشىن، عىلىم-بىلىمگە ۇمتىلمادى. اۋىل-ءۇيدىڭ اراسىندا ەت جەپ، قىمىز ىشكەنگە ءماز بولىپ، ءوزارا باقتالاسىپ، اعايىن-باۋىرىن، ءوزدى-ءوزىن جەڭگەنگە قۋاندى. اعايىن، دوس-تۋىسىنا قول ۇشىن سوزۋدىڭ ورنىنا، تالاۋعا تاستادى.

شىركى-ءى-ءىن، ءبورىلى بايراق كوتەرىپ جورىققا شىعاتىن، مودە قاعان، ەدىل پاتشا، ەر تۇرىك، كۇلتەگىندەردىڭ كەزىندەگى مەنىڭ ءداۋىرىم تۋعان زاماندى ايتساڭشى... جورىققا شىققاندا ءاردايىم الدىندا جورتىپ، جول كورسەتىپ وتىرۋشى ەدىم. وڭتۇستىك پەن سولتۇستىككە دە، باتىس پەن شىعىسقا دا شابۋىل جاسادىق، كۇندىز وتىرمادىق، تۇندە ۇيىقتامادىق. قورقاۋلاردى قىرعاندا، قۇمارىم قانىپ الىسۋشى ەدىم. ءبىز بىرىككەندە، بۇگىنگى تسيرك ساحناسىندا مىسىقتاي مياۋلايتىن ارىستان مەن جولبارىستىڭ وزدەرى دە ىنىنەن شىقپايتىن. ايقاس ۇستىندە شيەبورىلەردى بۇيىم قۇرلى كورمەۋشى ەدىم. ءبىزدىڭ قيان-كەسكى ۇرىستار الەمگە تەڭدىك ورناتۋ ءۇشىن جۇرگىزىلدى جانە سول تەڭدىكتى ورناتىپ ەدىك. شىركى-ءى-ءىن دۇنيە-اي دەسەڭشى. سوندىقتان بولار، مەنى-كوكبورىنى، الەم حالقى دالانىڭ تازالىق سانيتارى اتاعان. الەمدەگى گوموسەكسۋالدىقتى، ايارلىق، قۋلىق-سۇمدىقتى، ادىلەتسىزدىكتى جويۋ ءۇشىن قانشاما جورىق جاسادىق، ءبىز. سونىڭ بارىندە، ەلى ءۇشىن تۋعان ەرلەرگە سەرىك بولىپ ەدىم. كەشەگى شىڭعىس حاننىڭ ءوزى دە مويىنداپ، مەنىڭ ايتقانىممەن ءجۇردى. ورمانداعى جالاڭبۇت حالىق ەرى اناسىمەن، قىزىمەن بىرگە سايران سالىپ، ويىنا كەلگەنىن ىستەيتىن بەيباستاق جۇرتتى دا ءتاۋباسىنا ءتۇسىرىپ ەدىك. قۇرت-قۇمىرسقا جەيتىن ەلدى دە، ورنىنا قويىپ ەدىك. التىن وردا حاندارى دا مەنىمەن اقىلداسىپ وتىراتىن. قۇلاعۋ حان شەكتەن شىققان سوڭ عانا، وعان قارسى ءوزىمنىڭ ۇرپاعىم بيبارىستى قولدادىم. اراب ەلىندەگى ۇرپاعىما، مامليۋكتەرگە 300 جىل كومەك كورسەتتىم. قازاقتىڭ ەجەلگى تۇران دالاسىندا، شەتى-شەگى جوق ساحارادا قايىرشى بولمايتىن. اداسىپ قالعان ادام كەز-كەلگەن ۇيگە قۇدايى قوناق بولاتىن. كۇتىپ الماسا، اعايىننىڭ نالاسىنا قالاتىن، ءوز ەلىنىڭ ءبيى جازالايتىن ەدى عوي.

تۇرىك حالىقتارى مۇسىلمان دىنىنە دەيىن دە ءبىر اللاعا، كوك تاڭىرىنە سىيىنعان ەدى. دالانىڭ زاڭىندا ەكى سويلەۋ بولمايتىن. ايەلى نازىك، ەرى مىنەزدى بولاتىن. بۇگىنگىدەي دۇنيەنىڭ بوقتىعى ءۇشىن ارىن ساتپايتىن. قۇداي بەرگەن ادال ريزىققا ريزا بولاتىن. كەيدە ادىلەتسىزدىكتى ەستىگەندە، كورگەندە شىداي الماي كەتەمىن. ەل ىشىندەگى نامىستى ەرلەرگە دەم بەرىپ قويامىن. بۇكىل حاندارعا، باتىر-بيلەرگە جولداس بولدىم. قاسىم، ەسىم، تاۋەكەل، ءاز تاۋكە ابىلاي حان، باسقا دا ەل باسقارعان حاندار ءبارى دە كوكجالدار ەدى. ەلدىڭ باسىن قوستى. وزدەرى قىزۋ مايداننىڭ ورتاسىندا ءجۇردى. مەن، قازاقتار 300 جىلداي بودان بولعاندا، 400-دەي كوتەرىلىستى ۇيىمداستىرۋعا ۇيىتقى بولدىم. كەنەسارى مەن يساتاي-ماحامبەتتىڭ، سەگىز سەرى، وسپان باتىرلاردىڭ قاسىندا بولدىم. ۇركىنشىلىك كەزىندە، گيمالايدىڭ شىڭ-قۇزىن باسىپ ءشۇرشىت اسقان، ەۋروپانىڭ قالالارىنا شاشىراي قاشقان قازاقتارعا دا جول كورسەتىپ وتىردىم. ۇلى وتان سوعىسىندا دەمەۋ كورسەتتىم. جەلتوقسان مەن جاڭاوزەندەگى جاعدايعا دا مەن ىقپال جاسادىم. تەك، ءبىزدىڭ ىسىمىزگە قورقاۋلار ارالاسىپ، جازىقسىز حالىقتىڭ قانى توگىلۋىنە اكەپ سوقتىردى.

تاۋەلسىزدىك كۇندەرىندە دە، پرەزيدەنتكە دە قولداۋ كورسەتتىم. توقتار مەن تالعات، ايدىن باتىرلار جۇرەگىنىڭ تۇگى بولماسا، ۇماي تەكتى انانىڭ قاسيەتى بولماسا، قازاقتىڭ اتىنان كوككە جايدان-جاي ۇشا سالماس ەدى. تەك، تالعات، قۇلقىنىن توقتاتا المايتىن، باقايىن سوراتىن ايۋدىڭ تاربيەسىندە بولىپ، ارلاندىق قاسيەتىنەن ايىرىلىپ قالدى. ونى دالاداعى كوكبورىنىڭ اپانىنا اپارىپ، ءبىر اۋناتىپ الۋ كەرەك. كەشەگى الاش ارىستارىنا، مۇستافا شوقاي، قاجىعۇمار شابدانۇلى، ءىلياس ەسەنبەرلين، جۇمابەك تاشەنەۆ، شاحانوۆ پەن ماعاۋينگە دە، ەل ءۇشىن، ءتىل، ءدىن ءۇشىن شىرىلداپ جۇرگەن ازاماتتارعا، استاناداعى پروتوندى توقتاتۋعا قارسى ۇيىم قۇرعان ازاماتتارعا دا مەن رۋح بەردىم. مەن ەلدى، جەردى ۇمىتقان جوقپىن. اتقامىنەرلەر ەپتىلىككە ۇمتىلىپ، تەكتىلىكتى ۇمىتىپ كەتسە، ولاردىڭ دا ەسىنە سالىپ قويامىن. ەل ازاماتتارىنا ءاردايىم قولداۋ كورسەتىپ كەلەمىن. كەيىنگى ەلدىڭ باسىندا جۇرگەن شەنەۋنىكتەردەن بايقايتىنىم، نە بارىسقا ءتان، نە كوكبورىگە ءتان تەكتىلىك جوق. كەيدە، ەل باسقاراتىن ازامات دەۋگە دە ۇيالاسىڭ. ءتىپتى، اڭ ەكەش، اڭنىڭ ءوزى ولاردان سىرت اينالادى. قورقاۋلىعى جاريا بولعاندارى شەتەلگە قاشىپ جاتىر. ەل ازاماتتارى شامالى كوكجالدىق كورسەتسە، قورقاۋلارعا ۇناماي قالادى.

اتتە-ە-ەڭ... ارون اتابەك، سايات ىبىراي، سەرىك احمەتوۆ، باۋىرجان ابدىشەۆ قانشاما ارىستار ارلاندىعىنان اباقتىدا وتىر. ي.تاسماعامبەتوۆ، ق.كوشەرباەۆ، ب.ساپارباەۆ، ە.كارين، ب.بايبەك، ب.ابدىعالي، ا.مىرزاحمەتوۆ، ە.ارىن سياقتى ەرلەردە بورىگە ءتان تەكتىلىك بار. ولاردى الداعى ۋاقىتتا دا، ەلباسى قاسىنا الىپ، حالىققا دۇرىس جول كورسەتىپ، مەملەكەتتى تىعىرىقتان الىپ شىعادى دەپ سەنەمىن. پرەزيدەنت قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىن تويلايمىز دەگەندە، كەڭ دالاعا سىيماي كەتتىم. قازاقتىڭ كوكجال حاندارىن ەسكە العان توپىراعى قاسيەتتى وڭىرلەردەگى سالتاناتتى مەرەكەلەردە اينالا جورتىپ ءجۇردىم. ال، بۇگىندە، بورىلىكتەن ايرىلىپ، باقايىن سوراتىن ايۋدىڭ سوڭىنا ەرگەننىڭ كەسىرىنەن داعدارىسقا تاپ بولدىق. كوكجالدىعىنان، ۇلتتىق قاسيەتىنەن اجىراماعان تۇركى حالىقتارى قانداي قيىندىقتى دا ەڭسەرىپ، تاپجىلماي العا باسىپ كەلەدى. قورقاۋلاردى بيلىكتەن ىعىستىرىپ، ۇلتىم دەگەن ازاماتتار ەل باسىنا كەلمەي، جەمقورلىق جالعاسا بەرەدى. وزىڭنەن تۋماي ۇل بولمايدى. يدەولوگيا، كاسىپكەرلىك، ونەركاسىپ، ەكونوميكا، مادەنيەت نەگىزگى سالالاردى ۇلتتىق رۋحپەن سۋارىلعان، بيىك پاراساتتى سىڭىرگەن، شىنايى پاتريوتتار باسقارۋ ءتيىس. وزدەرىڭە بوتەننىڭ ەمەس، تەك وزدەرىڭنىڭ عانا جانىڭ اشيدى. مەملەكەتتى تەك، ەلىن سۇيگەن ازاماتتار عانا امان ساقتاپ، جارقىن جولعا جەتەلەيدى.

كورەسىڭدەر، قازاقتىڭ رۋحى ويانادى. كوكبورىلەپ اتقا قوناتىن كۇن تۋادى، ءالى. سول كەزدە، بۇگىنگى حالىقتىڭ بار بايلىعىن شاشىپ، ويىنا كەلگەنىن ىستەپ جۇرگەندەردى ءتاۋباسىنا تۇسىرەمىز. كوكبورى رۋحى قازاقتىڭ كەۋدەسىنە قونعان كۇنى ۇلتتىڭ تىلىنە، دىنىنە، سالت-داستۇرىنە، ۇلتتىق-مەملەكەتتىك بىرلىگىنە نۇقسان كەلتىرەتىندەر ىندەرىنە وزدەرى-اق، تىعىلىپ قالادى. مەن قايتىپ كەلەمىن. ول كۇن دە الىس ەمەس. قازاقتىڭ، ەر تۇرىكتىڭ باباسىن ۇماي تەكتى كوكبورى ەمىزىپ، تاربيەلەگەن. اسىل قاسيەتتى جوعالتپاڭدار، تەكتىلىكتى ساقتاڭدار». تورداعى قاسقىر كوككە قاراپ ۇلىعاندا، كوكبورى رۋحىمەن تىلدەسكەندەي بولدىم.

جاڭابەك ناروۆ

Abai.kz