قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ 20 جىلدىعىنا وراي قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ 2014 جىلعى 21 قاراشاداعى № 1223 قاۋلىسىنىڭ نەگىزىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگى تىلدەردى دامىتۋ جانە قوعامدىق-ساياسي جۇمىس كوميتەتىنىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا تىلدەردى دامىتۋ مەن قولدانۋدىڭ 2011–2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنىڭ اياسىندا بەلگىلى فولكلورتانۋشى عالىم بەرىك ءجۇسىپوۆتىڭ «قازاقستانداعى ەتنوستاردىڭ مۋزىكالىق مۇرالارى» اتتى مۋزىكالىق-ەنتسيكلوپەديالىق، عىلىمي-تانىمدىق ەڭبەگى جارىق كوردى. بۇل اۆتوردىڭ كوپ جىلعى عىلىمي ىزدەنىستەرى مەن تىنىمسىز ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسى بولىپ تابىلادى.

ەكى ءبولىمدى 3 تىلدەگى مۋزىكالىق انتولوگياعا قازاقستاندا تۇراتىن جۇزدەن استام ەتنوستاردىڭ اندەرى مەن اسپاپتىق مۇرالارىنىڭ تاڭداۋلى ۇلگىلەرى ەنگەن. حالىق مۋزىكاسى مايەگىندەگى ەلدىك رۋح پەن بىرلىك تۋىن بەكەم ۇستاعان قازاقستان حالقىنىڭ الۋان ءتۇرلى رۋحانيات نۇسقالارىن ءبىر ارناعا توعىستىرىپ، ورتاق تىنگە اينالدىرا العان ۇلتارالىق سيپاتىمەن ەرەكشەلەنەتىن بۇل باسىلىم ۇلتتىق ونەرتانۋ سالاسى بويىنشا قازاقستاندا العاش رەت قولعا الىنىپ وتىرعاندىعىمەن ەرەكشەلەنەدى.

ەتنيكالىق مۋزىكا تاقىرىبىنا ارنالعان مۇنداي جوبا بۇرىن-سوڭدى جاسالماعاندىقتان، بۇل ەرەكشە تاجىريبە قاتارىنا جاتاتىن باستامالى ەڭبەك ەكەنىن اتاپ ءوتۋىمىز كەرەك. قازاقستان حالقىنىڭ رۋحاني ءومىرتاريحى مەن مادەني تىنىس-تىرشىلىگىن تۇتاس زەرتتەپ، حالىق شىعارماشىلىعى جانرلارىن تەرەڭ تالداپ، ءاربىر ەتنوستىڭ ءتول مۋزىكاسىنا قاتىستى دەرەكتەردى عىلىمي ىجداعاتتىلىقپەن قامتىعان مۇنداي تەوريالىق، تانىمدىق ارقاۋى كەمەل ەنتسيكلوپەديالىق ەڭبەك عىلىمي اينالىمعا العاش رەت ءتۇسىپ وتىر. باسىلىم كوپشىلىكتى ەتنيكالىق دياسپورالاردىڭ مۋزىكالىق مادەنيەتى تۋرالى قۇندى ماعلۇماتتارمەن قامتاماسىز ەتە وتىرىپ، ولاردىڭ مۋزىكالىق ۇردىستەرىنىڭ الۋاندىعىن، سونىڭ ىشىندە حالىق مۋزىكاسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىن كەڭىنەن تولعايدى.

باسىلىم ەكى بولىمنەن تۇرادى. ءبىرىنشى ءبولىم حالىق شىعارماشىلىعى جانرلارىمەن تانىستىرا وتىرىپ، ءاربىر ەتنوس سازىنىڭ ءتولتۋما بولمىسىن، وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىن كورسەتەدى. ەكىنشى بولىمدەگى 28 CD تاسپاعا 330-داي ورىنداۋشى مەن توپتاردىڭ جەتكىزۋىندە 100-دەن استام ەتنوستىڭ 600-دەي مۋزىكالىق فولكلورىنىڭ تاڭداۋلى ۇلگىلەرى توپتاستىرىلعان. قازاق، ورىس جانە اعىلشىن تىلدەرىندە جازىلىپ، قۇراستىرىلعان مۋزىكالىق انتولوگيا كوپشىلىك وقىرمان مەن تىڭدارمانعا ارنالعان.

انتولوگيانىڭ اۆتورى ءارى قۇراستىرۋشىسى بەرىك ءجۇسىپوۆتىڭ نەگىزگى ماقساتى – وقىرمان مەن تىڭداۋشىنى قازاقستاندا تۇراتىن ەتنيكالىق دياسپورالاردىڭ حالىق مۋزىكاسى ۇلگىلەرىمەن تانىستىرۋ.   

انتولوگيا ونەرتانۋ، فولكلورتانۋ، ادەبيەتتانۋ، تاريح، ەتنوگرافيا سەكىلدى بىرقاتار قابىرعالى عىلىم سالالارىنىڭ دەرەكتەرىن قامتيدى. پوستسوۆەتتىك كەڭىستىكتەن كەيىن جاسالعان بالاماسى جوق ۇلگى-جوبا رەتىندە باعالانىپ، وتاندىق عىلىمنىڭ ۇلتتىق ونەرتانۋ سالاسىن ەرەكشە بايىتىپ وتىرعان بۇل مۋزىكالىق انتولوگيانىڭ تابيعاتى سانقىرلى. باسىلىم جوعارىدا اتالعان كاسىبي سالا ماماندارىنا قوسا، قاراپايىم تىڭدارماننىڭ دا تانىمىن تەڭ تارازىلاي وتىرىپ جاسالعان. باسىلىمنىڭ عىلىمي جاڭالىعىنىڭ سونىلىعى، تەوريالىق ارقاۋىنىڭ نەگىزدىلىگى، كۇندەلىكتى تاجىريبە جۇزىندەگى قاجەتتىلىگى ەتنوسارالىق مادەني كەلىسىمدى نىعايتا تۇسەدى.

نەگىزىنەن حالىق مۋزىكاسى جانرلارىن قامتىپ، ءان، بي، اسپاپتىق شىعارمالاردىڭ ءداستۇرلى جۇيەسىن ساقتاعان ورىنداۋشىلاردىڭ نۇسقالارىن توپتاستىرعان انتولوگيادا قاجەتىنە قاراي ءار ەتنوستىڭ تۇرمىس-تاريحىنا قاتىستى كلاسسيكالىق جانە زاماناۋي مۋزىكا ۇلگىلەرى دە قوسا بەرىلگەن. انتولوگياعا ەنگەن ەتنوس اتاۋلارى ناقتى دەرەكتەر نەگىزىندەلىپ ءالىپبي تارتىبىمەن ورنالاستىرىلعان. بەرىلگەن ءاربىر شىعارما اتاۋى ءۇش تىلدە جازىلىپ، مازمۇنىنا قاراي ولاردىڭ بۇگىنگى قازاق تىلىندەگى ناقتى بالاما اتاۋى ۇسىنىلعان.

ەتنيكالىق مادەنيەت ۇلگىلەرىن دامىتا ءتۇسۋ، كەيبىر جوعالا باستاعان ۇلتتىق داستۇرلەردىڭ مارجان ۇلگىلەرىن قالپىنا كەلتىرۋ، قازاقستاندىق ەتنومادەني كەڭىستىكتى قالىپتاستىرۋ سەكىلدى ماسەلەلەر بولاشاقتا تۇبەگەيلى زەردەلەنۋى ءتيىس. جالپى، مۋزىكا اتاۋلىنىڭ ەشقانداي شەكارانى بىلمەيتىن، جالپىعا بىردەي تۇسىنىكتى، ۇلتارالىق سيپاتى وسى انتولوگيا مازمۇنىنان دا انىق اڭعارىلادى. ادام بالاسىنىڭ قاي تىلدە سويلەپ، قانداي سەنىمدى تۇتىناتىندىعىنا قاراماستان، مۋزىكالىق مادەنيەت اتاۋلىنىڭ وزەگىندە ادامعا ورتاق ىزگىلىككە تولى ىلكى بەلگىلەر بولادى. اسىرەسە ونى ءتۇرلى ەتنوستاردىڭ ءداستۇرلى مۋزىكالىق مۇرالارىن قاتار قويىپ تىڭداعاندا انىق بايقايمىز. قاراپايىم تىڭداۋشىنىڭ سان ءتۇرلى سازدى سالىستىرا تىڭداي وتىرىپ، اقىر اياعىندا ءبىر عانا ۇلت اۋەنىن ەستىگەندەي اسەر الاتىندىعىن باسىلىمنىڭ وسى ەرەكشەلىگىنە جاتقىزامىز.

اۆتور جايىندا

بەرىك ءجۇسىپوۆ (7.03.1970) – فولكلورتانۋشى عالىم.

قۇرمانعازى اتىنداعى الماتى مەملەكەتتىك كونسەرۆاتورياسىن (1987–1995), قورقىت اتا اتىنداعى قىزىلوردا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىن (2008–2010) بىتىرگەن. ج. ەلەبەكوۆ اتىنداعى ەسترادا-تسيرك كوللەدجىندە مۇعالىم (1995–1996), كونسەرۆاتوريادا وقىتۋشى (1996–1998), اعا وقىتۋشى (1998–2000), حالىق ءانى كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى (2000–2003), «جەتىسۋ» اق دا (2003–2005), «تايقازانتەحنوسەرۆيس» جشس دە (2005–2008) مەنەدجەر، قىزىلوردا وبلىستىق مادەنيەت باسقارماسىنىڭ باستىعى (2008–20013), «قازاقستان حالقىنىڭ رۋحاني دامۋ قورى» اق-نىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى (2013) قىزمەتتەرىن اتقارعان.

قازاق راديوسىنىڭ التىن قورىندا «ميراس»، «كانەكەي، ءتىلىم، سويلەشى» اتتى سەكسەنگە تارتا اۆتورلىق باعدارلامالارى ساقتالعان (2006–2008), «كەنتاۆر» گازەتىندە جاۋاپتى حاتشى بولعان (2008). رەسپۋبليكالىق «جىگەر» (الماتى، 1988), «شارك تورانالاري» (سامارقان، 2001), «تۇرىك ءدۇنياسى ۇزاندارى» (انكارا، 2000) فەستيۆالدەرىنىڭ، يراندا (تەگەران، 2005, 2010), پازىرىقتا وتكەن (التاي، 2004) قايچىلاردىڭ حالىقارالىق كونكۋرستارىنىڭ جەڭىمپازى. «دارىن» مەملەكەتتىك جاستار سىيلىعىنىڭ (2000), حالىقارالىق تۇرىكسويدىڭ «مۇراگەر» سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى (2000). قر پرەزيدەنتىنىڭ (2012), رف مادەنيەت ءمينيسترىنىڭ (2011) قۇرمەت گراموتالارىمەن ماراپاتتالعان. فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى (1999), ونەرتانۋ ماماندىعى بويىنشا دوتسەنت (جاك، 2001). ءدارىس-كونتسەرتتەرمەن گەرمانيا، بەلگيا، قىتاي، نيدەرلاندى كورولدىگى، تۇركيا، امەريكا، يران، رەسەي، وزبەكستان، قىرعىزستان مەملەكەتتەرىندە بولعان.

ەكى جۇزگە تارتا عىلىمي-تانىمدىق ماقالالاردىڭ، «مىرزاستاعى جىر مەكتەبى» (1991), «جيدەلى-بايسىن كۇيلەرى» (2000) «كۇرەتامىر»، «جىرداريا»، «ويتۇمار» (2009), سۇلەيلەر» (2010), «ادىرنا» (2011) اتتى كىتاپتاردىڭ اۆتورى. «قازاقتىڭ قاھارماندىق ەپوسى – قوبىلاندى باتىر» مونوگرافياسى (2003), تۇرماعامبەت ىزتىلەۋۇلى شىعارمالارى (2007), بازار جىراۋ وڭداسۇلى شىعارمالارى (2008) عىلىمي باسىلىمدارىنىڭ قۇراستىرۋشىسى، جاۋاپتى شىعارۋشىسى، رەداكتورى. «سىر سۇلەيىن سۇراساڭ» (2008), «قايتالانباس داۋىستار» (2011) مۋزىكالىق انتولوگيالارىنىڭ اۆتورى، عىلىمي-تانىمدىق، كوركەم قويىلىمدى «جىراۋ» (2011), «قاھارمان» (2014) فيلم-پورترەت جوبالارىنىڭ جەتەكشىسى.

ول جايىندا جيحانگەر-جۋرناليست ت. مومبەكۇلى «جاراتقان، جار بولعايسىڭ» (2011) اتتى كىتاپ جازعان.