استانا قالاسىندا قۇرىلىس جۇمىستارى دۇركىرەپ ءجۇرىپ تۇرعاندىقتان، قاراجۇمىس ىزدەپ ناپاقا تابۋعا كەلگەن قاراپايىم حالىقتىڭ كوپ ەكەنى بەلگىلى. قۇرىلىسشى قاۋىمنىڭ ورتاشا ەڭبەكاقىسى ءجۇز مىڭ تەڭگەنىڭ و جاق بۇ جاعىندا. بۇل ورايدا قۇرىلىس باسىنداعى باستىقتاردى ايتىپ وتىرعانىم جوق، كادىمگى ەكى قولعا كۇرەك ۇستاپ، كىرپىش قالاپ جۇرگەن ەڭبەكشى حالىقتى ايتامىن.

وسىناۋ ەڭبەكشى ادامدارعا ءۇي-جاي بەرىپ قامتاماسىز ەتىپ وتىر دەسەڭىز قاتەلەسەسىز. ەشقانداي قازاقستاندىق قۇرىلىس كومپانيالارى قۇرىلىسشىلارىنا باسپانا بەرمەيدى. قۇرىلىسشى ءوز باسپاناسىن ءوزى قامداۋعا ءماجبۇر. استانا قالاسىنىڭ اسپانمەن تالاسقان جايلى پاتەرلەرىنە جايعاسۋ ولار ءۇشىن ورىندالماس ارمان. ساتىپ الۋدى بىلاي قويعاندا، مۇنداي پاتەردىڭ جالعا الۋ قۇنى قۇرىلىسشىنىڭ ەڭبەك اقىسىنان ەكى ەسە قىمبات. بىراق حالىق امالىن تاۋىپ قالا ماڭىنداعى ەسكى ساياجاي ۇيلەرىن ساعالاۋدا. ساياجايداعى ۇيلەر تۇتىندەتىپ پەش جاعاتىن، جازعى جاۋىندا كوشەسى اياق العىسىز بالشىققا باتىپ جاتسا-داعى، شاعىن وتباسىن جايعاستىرىپ، كۇدەلىكتى كۇيبەڭ تىرلىگىندە ءبىر دەمالىپ جاتۋعا جاراپ جاتىر. باعاسى دا قالتا كوتەرەرلىك. شاعىن ۇيشىكتەردى 20-25 مىڭ تەڭگەگە جالداۋعا بولادى. ولاردىڭ اراسىندا استانانىڭ ۋداي قىمبات ۋچاسكەلەرىنە قاراعاندا اناعۇرلىم ارزان ساياجاي ۋچاسكەسىن ساتىپ الىپ، وزدەرىنە لايىقتاپ ءۇي سالىپ العاندار دا جەتەرلىك. ءبىرتالاي قۇرىلىسشىلار سولاي ىستەدى دە. بىراق، جەر استىنان جىك شىقتى... 

استانا قالاسى ەسىل اۋدانىنىڭ اكىمى حانىم سابيلا مۇستافينا 2016 جىلدىڭ باسىندا حالىقپەن كەزدەسۋىندە ەلدىڭ كوكەيىندە جۇرگەن ساۋالدارعا تاڭقالارلىق جاۋاپ بەرگەن. ساياجايدىڭ بالشىق جولدارىن، اۋىز سۋ ماسەلەسىن كوتەرگەن قاۋىمعا بەرگەن جاۋابى مىناۋ بولدى:

«ساياجايدىڭ الدەقاشان ساياجاي بولۋدان قالعانىن بىلەمىز. ول جەردە قارا حالىق جاتاقحانالار سالىپ، قىپ قىزىل بيزنەس جاساپ وتىر. جاتاقحانا سوققاندارمەن كۇرەسەمىز»، - دەدى ول.

«شۇبار مولتەك اۋدانىنداعى جەر ۇيلەردى گازداندىرۋ قاجەت. بۇل تۋرالى نە ايتاسىز؟» دەگەن ساۋالعا دا اكىم ءوز دەڭگەيىندە جاۋاپ بەردى:

«شۇبار اۋدانىنداعى ۇيلەردىڭ قۇنى ميلليون-ميلليون دوللار تۇرادى؟ جىلايتىن جوندەرىڭىز جوق»، - دەدى.

سابيلا حانىم ءدال وسى تۇستا ءوزىنىڭ قالتاسى مەن حالىقتىڭ قالتاسىن شاتاستىرىپ العان سياقتى. ەل الدىندا اكىمدىك مىندەتى ەلدىڭ قالتاسىنداعى اقشانى ساناۋ ەمەس، ەل ءۇشىن قانداي دا ءبىر جايلى جاعدايلار جاساۋ ەكەنىن بىلمەيدى-اۋ شاماسى. حالىققا قىزمەت ەتۋگە كەلگەن اكىمنىڭ حالىقتىڭ جاعدايىنا تەرەڭ ۇڭىلمەي جاتىپ، تابىسىن ەسەپتەۋگە اسىققانى قىزىق ەكەن. استانا حالقىنىڭ كوپشىلىگى بۇگىندە باسپاناعا ءزارۋ ەكەنىن، تۇرعىن ءۇي باعاسى قانشا شارىقتاعانمەن ولاردى تەك قالتالىلار الىپ، قارا حالىققا ۋداي باعاعا جالعا بەرىپ وتىرعانىن بىلمەيتىن سياقتى.

جىل باسىنداعى اكىمنىڭ جاۋابىنان حالىق شوشىسا-داعى، ارتىنان قايىرىن بەرسىن دەپ قايتقان بولاتىن. الايدا سابيلا حانىم ساياجاي تۇرعىندارىنا شىنداپ تەكسەرۋ جۇرگىزە باستادى.

كوكتەم شىعا استانا قالاسىنىڭ جەر قاتىناستارى جانە جەردىڭ پايدالانىلۋى مەن قورعالۋىن باقىلاۋ باسقارماسىنان مەملەكەتتىك ينسپەكتورلار كەلىپ، ساياجايعا جاڭادان سالىنعان ءۇي-جايلاردى تەكسەرىپ، «جەردى ءوز ماقساتىندا پايدالانىلىپ جاتقان جوق» دەگەن اكتى تولتىرىپ، جەر يەلەرىنە ايىپپۇل سالىپ كەتتى. ءۇش ايدىڭ ىشىندە جەردى ماقساتتى پايدالاۋ ءۇشىن مىنا جەردى تۇرعىن ۇيگە اينالدىرماي، جەر قازىپ جۇمىس ىستەۋلەرىن تالاپ ەتەدى.

شىنداپ كەلگەندە، ءدال وسى اكىمشىلىكتىڭ قوقان-لوققىسى مۇلدە ورىنسىز. زاڭ اياسىندا دا، ادامگەرشىلىك اياسىندا دا ميعا سىيمايتىن سوراقىلىق!

جەر قاتىناستارى تۋرالى زاڭدا «جەر ۋچاسكەسىنىڭ يەسى جەردىڭ استى مەن ءۇستىن ءوز قاجەتىنە قاراي پايدالانۋعا ابدەن قۇقىلى» دەپ انىق جازىلعان. ساياجايدىڭ ۇيلەرىندە تۇرۋعا بولمايدى دەگەن شەكتەۋ مۇلدە جوق. سونىمەن قاتار ساياجايداعى ۇيلەردىڭ ولشەمى، نە ەگىلەتىن ەگىستىك كولەمى تۋرالى قانداي دا ءبىر نورمالار كورسەتىلمەگەن.

ادامگەرشىلىككە ساياتىن بولساق، مىنا ءوز قولىمەن ءۇي-جايىن سالىپ العان قارا حالىقتى قاي جاققا قاڭعىتىپ جىبەرگىسى كەلىپ وتىرعانىن تۇسىنىكسىز. جىل سايىن مەملەكەتتىك جەڭىلدىكپەن قوس-قوستان پاتەر الاتىن باي-باتشالار ۇيالماي-قىزارماي سول پاتەرلەرىن ۋداي اقىعا جالعا بەرەدى. ول ءۇشىن مەملەكەتكە ءبىر تيىن سالىق تولەمەيدى. «تۇرارعا ءۇيىم جوق» دەپ راسىمدەپ الىنعان ۇيلەرگە وزدەرى تۇرعىسى كەلمەي، پاتەر جالداۋشىلاردى جىبەرەدى. مەملەكەتتىك جەڭىلدىكپەن الىنعان ۇيلەردىڭ 80 پايىزى جالعا بەرىلەدى دەسەم، وتىرىك ايتقانىم ەمەس. سويتە تۇرا سابيلا حانىم، سول شىنىمەن جالعا بەرىلەتىن پاتەرلەردەن سالىق جينامايدى، ال ساياجايداعى پاتەر جالداۋعا شاماسى جوق قارا حالىقتى قالاعا قۋعىسى كەلەدى. بۇل دەگەنىڭىز، ونسىز دا حالىقتىڭ قازىناسىن جەپ وتىرعان باي-باتشالاردىڭ تاعى دا قارا حالىقتىڭ قايعىسىنان اقشا جاساساق دەگەن ارام نيەتى ەمەس پە!

قانشاما ۇلت پەن ۇلىس سىيعان قازاقتىڭ جەرىنە قازاقتىڭ ءوزى سىيماي جاتقانى جانىڭىزدى كۇيدىرمەيدى مە؟!

گۇلجان ءىزتاي

Abai.kz