رەداكتسيادان:

جاقىندا «camonitor.kz» دەيتىن سايت قازاق قوعامىنداعى رۋحى وياۋ ازاماتتاردىڭ ءىس-ارەكەتىن "شوۆينيزم" دەپ باعالاپ، ۇلتتىق مۇددە ماسەلەسىندە باس كوتەرىپ، ءسوز ۇستاپ  جۇرگەن  جاننىڭ ءبارىن اگرەسسورلىق يدەيانىڭ سوڭىنداعى رەاكتسيونەرلەر دەپ ايىپتادى.

رەسمي قاتىناس تىلىندە جارىق كورىپ وتىرعان اتالعان سايتتىڭ ماقالاسى ءام ونداعى پىكىر ءبىلدىرۋشى سۇلتانبەك سۇلتانعاليەۆ دەگەن ساياساتتانۋشىنىڭ (بۇرىن-سوڭدى ەسىمىن ەل ەستىمەگەن ازامات) كوكسەگەنى نە؟ بۇل ماقالانىڭ ماقساتى - قر قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 174-بابىندا ايتىلاتىن ۇلتارالىق ارازدىقتى قوزدىرۋ ەمەس پە؟ كوپۇلتتى قازاقستانداعى ءتۇرلى ەتنيكا وكىلدەرىن قازاق ۇلتشىلدارىنا قارسى قويۋ – ۇلتارالىق جىك تۋدىرماي ما؟

وسىعان قاتىستى سۇلتانبەك سۇلتانعاليەۆ ءوز سوزىندە "شوۆينيست" دەپ ايىپتاعان قوعام بەلسەندىلەرى ءھام ساياساتكەرلەردى سويلەتىپ كورمەكپىز. بۇگىنشە سىزدەردىڭ نازارلارىڭىزعا راسۋل جۇمالى مەن ايدوس سارىمداردىڭ پىكىرلەرىن ۇسىنىپ وتىرمىز.

 راسۋل جۇمالى، ساياساتتانۋشى:

"پرو-رەسەيشىل توپتاردىڭ ارانداتۋشىلىعى"

بىرىنشىدەن، بۇل - اراندانۋشىلىق ماتەريال دەپ ويلايمىن.  بۇل سايتتاعى پىكىر ءبىلدىرۋشى دە، سونداي سارىنداعى ماتەريالدى جاريالاپ وتىرعان اقپارات قۇرالىنىڭ دا دىتتەگەن ماقساتتارى تۇسىنىكتى جانە بىرجاقتى ايىپتاۋلارعا تولى ەكەن. بۇنداي پىكىرلەر وسىعان دەيىن دە بولعان. وكىنىشكە قاراي، قازىر  ءبىزدىڭ ەلىمىزدە وسىنداي رەسەيشىل، ءپۋتينشىل توپتار بار. ولار كادىمگى سوناۋ 20-30-40-جىلدارداعى كوللونيالىق ساياساتتىڭ بۇگىنگى جۇرناقتارى. ماقساتتارى تاۋەلسىز قازاستاندى ورىس يمپەرياسىنىڭ بولشەگى رەتىندە كورگىسى كەلەتىن، كەڭەستىك زاماندى اڭسايتىن،  سول ينتەگراتسيانى كوكسەۋشى توپتار، ادامداردىڭ جاساپ وتىرعان ارانداتۋشىلىق ارەكەتتەرى عانا. «يت ۇرەدى، كەرۋەن كوشەدى» دەگەن بار عوي، سول سەكىلدى قازاق ۇلتشىلدارى تۋرالى بۇدان زورعى اڭگىمەلەر ايتىلدى عوي.

ال وسىنداي قارا نيەتتى توپتاردىڭ، ادامداردىڭ ارەكەتتەرىنە ءبىز لايىقتى دەڭگەيدە تويتارىس بەرۋىمىز كەرەك.

ءوزىڭىز قاراڭىزشى، ۇلتشىلدىق دەگەنىمىز نە؟ ۇلتشىلدىق – ۇلتتى ءسۇيۋ، وتانىڭنىڭ پاتريوتى بولۋ، سول وتاننىڭ گۇلدەنۋى، كوركەيۋى ءۇشىن ۇلەس قوسۋ، ءۇن شىعارۋ، ەڭبەك ەتۋ دەگەن ءسوز. ۇلتشىلدىق ول – مەملەكەتشىلدىك. الەمدەگى كەز-كەلگەن ساياساتكەر ءوزىن ۇلتشىلمىن دەپ ەسەپتەيدى.

مىسالى، ۇلىبريتانيانىڭ پرەمەر-ءمينيسترى دەۆيد كامەرون: «ۇلىبريتانيانىڭ مەملەكەتتىك ساياساتى ۇلتتىق مۇددەمىزگە نەگىزدەلگەن» دەپ ايتادى. نەمەسە رەسەيدىڭ بۇگىنگى پرەزيدەنتى ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ ءوزى كەزىندە «رەسەيدەگى ەڭ ءبىرىنشى ۇلتشىل مەنمىن» دەپ ايتقان.

ۇلتشىلدىق دەگەن – مەملەكەتكە قارسىلىق ەمەس، مەملەكەتشىلدىك دەگەن ءسوز. وكىنىشكە وراي ورتا جولدان كىرىسىپ، قازاق ۇلتشىلدارىن مەملەكەتكە جاۋ ەتىپ كورسەتۋشى ارام پيعىلدى ازاماتتار ارامىزدا كوپ.

ارانداتۋشى ماقالاداعى پىكىر ءبىلدىرىپ وتىرعان ساياساتكەر قازاق ۇلتشىلدىعىن – شوۆينيزم دەپ باعالاپتى.

شوۆينيزم – ءوز ۇلتىن جاقسى كورىپ، وزگە ۇلتتاردىڭ قۇندىلىقتارىن ەزگىگە سالۋ دەگەن ءسوز. ول دەگەنىڭىز – ناسىلدىك الالاۋ، مەملەكەتتىك قىزمەتتەرگە قابىلدايتىن كەزدە ۇلتتىق جىككە ءبولۋ. ۇلتىنا، دىنىنە، ناسىلىنە قاراپ الالاپ، وزگە ۇلتتىڭ جەكە قۇندىلىقتارىن اياققا تاپتاپ، ءبىر عانا ۇلتتىق يدەيانى حالىققا كۇشتەپ ۇيرەتىپ جاتقان، باسقىنشىلىق ارەكەتتەر جاساپ وتىرعان قاي مەملەكەت ەكەنىن كەز-كەلگەنىڭىز بىلەسىزدەر عوي. ءبىر وكىنىشتىسى – قازاقستاندا وسىنداي قارا نيەتتى توپتاردىڭ ۇگىت-ناسيحاتىنا توقتاۋ سالىنباي تۇر. قازىر ەلىمىزدە كەيبىر باق وكىلدەرى رەسەيشىلدىك ساياساتتى اشىق جۇرگىزىپ وتىر. مىسالى، جوعارىداعى «سەنترال ازيا مونيتورينگ» سايتى، كتك، ورت ت.ب. اقپارات قۇرالدارى قازاق ۇلتشىلدارىن قارالاۋ ارقىلى، ولاردى شوۆينيست ەتىپ كورسەتۋدە. ءبىز بۇنىمەن ۇلت بولىپ كۇرەسۋىمىز كەرەك. وسى مەملەكەتتى قۇرۋشى ۇلت رەتىندە ءبىز ەڭ الدىمەن ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق مۇدەمىزدى ويلايىمىز كەرەك.

ارينە، مەملەكەت ەگەر رف-مەن ينتەگراتسيا جاساعىسى كەلسە، قارسىلىعىمىز جوق. حوش، سەرىكتەس بولسىن، ارىپتەس بولسىن. بىراق، قازاق بايلىعىنىڭ، ەكونوميكاسىنىڭ، مەملەكەتتىڭ ىشكى ساياساتىنىڭ ت.س.س. تۇتقاسىن رەسەيگە ۇستاتىپ قويۋعا ءبىز قارسىمىز.

ايدوس سارىم، ساياساتتانۋشى:

بۇل – ۇلتتىڭ ءسوزىن سويلەپ جۇرگەن ازاماتتاردى «حالىق جاۋى» ەتىپ كورسەتۋدىڭ امالى

سۇلتانبەك سۇلتانعاليەۆتىڭ قازاق ۇلتشىلدارىن قارالاعان پىكىرىن وقىپ شىقتىم. وقىپ وتىرىپ، ول ازاماتتىڭ قازاق ۇلتىنا جانى اشىمايتىنىن، كوممۋنيستىك يدەولوگيادان ءالى ازات بولا الماعانىن بايقادىم. مەنىڭشە، تاۋەلسىز قازاقستان جاعدايىندا ءدال وسىنداي باعىت-باعداردا جۇرگەن ازاماتتاردىڭ بار ەكەندىگىنىڭ ءوزى قورقىنىشتى. ولارعا اقپارات قۇرالدارى بەتىنەن الاڭ بەرىپ، گازەت شىعارتۋ، ەلىمىزدىڭ ساياساتىنا قارسى ويلارىن اشىق ايتقىزىپ قويۋ – ۇلكەن قاۋىپ. سەبەبى، مەن كوممۋنيزم يدەياسى دەگەندى قانىشەرلەردىڭ يدەولوگياسى دەپ بىلەمىن. بولاشاق ۇرپاق ءۇشىن «كوممۋنيست» دەگەن ءسوز «قانىشەر» دەگەن ءسوزدىڭ بالاماسى بولاتىنىنا سەنەمىن. ەڭ وكىنىشتىسى سول، ءبىزدىڭ بيلىك ۇلتىمىزدى تاريحتان جويىپ جىبەرۋ ءۇشىن جانىن سالعان سول كوممۋنيستەرگە ءالى كۇنگە ءتۇرلى مىنبەر بەرىپ، پارتيا قۇرعىزىپ، پارلامەنتتەن ورىن ءبولىپ وتىر. وسىنداي كەزدە سۇلتانبەك سەكىلدى جىگىتتەردىڭ بۇيرەكتەن سيراق شىعارۋى – «قالىپتى جاعداي». ءوز باسىم، ولاردىڭ نە دەپ جاتقانىنا نازار اۋدارمايمىن. دەسەك تە، قازاق ۇلتىنىڭ ويانۋى، قازاق ۇلتشىلدارىنىڭ مارتەبەسىنىڭ وسە باستاۋى كەيبىرەۋلەر ءۇشىن وتە ۇرەيلى جاعداي بولىپ وتىر. سوندىقتان دا ولار ۇلتتىڭ ءسوزىن سويلەپ جۇرگەن ازاماتتاردى «حالىقتىڭ جاۋى» ەتىپ كورسەتكىسى كەلەدى. سول باعىتتا جۇمىس جاساپ جاتىر. وسىلايشا ءبىزدى بيلىككە جامانداپ، ەلىمىزدى ۇلتتىق مەملەكەتكە اينالۋىنا توسقاۋىل قويماقشى.

جالپى، قازاق كيەلى جەرىمىز بەن ەلىمىزدىڭ يەسىنە اينالماي ناعىز دەموكراتياعا قول جەتكىزە المايمىز. سۇلتانعاليەۆ قارا كۇيە جاعىپ وتىرعان ازاماتتار بۇل ەلدىڭ يەسى كىم ەكەنىن ايتىپ، جازىپ جۇرگەن ازاماتتار. ولاردى ورتا دەڭگەيلى ءبىلىمى بار ازاماتتار دەپ كۇستانالاۋ دا «ساسقان ۇيرەك ارتىمەن جۇزەدىنىڭ» كەرى. مەن ءوزىمدى ايتپاي-اق قويايىن. مىسالى، راسۋل جۇمالى 4-5 ءتىلدى ەركىن مەڭگەرگەن، ءتۇرلى لاۋازىمدى قىزمەتتەر ساتىسىنان وتكەن ءبىلىمدى ازامات ەكەنىن ەلدىڭ ءبارى بىلەدى. ال، مۇحتار تايجان پولشادا ەكونوميكالىق ۋنيۆەرسيتەت بىتىرگەن، الەمنىڭ ماڭدايالدى ەكونوميستەرىنەن ءدارىس العان – ساۋاتتى جىگىت. مۇحتار دا بىرنەشە ءتىلدى جاقسى بىلەدى. ساۋاتتىلىق، ءبىلىم جاعىنان مۇحتار سۇلتانبەك سۇلتانعاليەۆتى مىڭ وراپ الادى.

ءبىز شامامىز جەتكەنشە قوعامدىق جۇمىستارمەن اينالىسىپ، ەلىمىز بەن جەرىمىز ءۇشىن ءبىرتالاي شارۋالار جاساپ جاتىرمىز. ال، سۇلتانعاليەۆ سەكىلدىلەر قانداي يگىلىكتى ءىس تىندىرىپتى؟ بۇل سۇراققا جاۋاپ تابۋ قيىن. تاعى دا ءبىر ماسەلەگە نازار اۋدارايىق. ۇلتشىل ازاماتتاردى سىناپ جاتقان سۇلتانعاليەۆ قازاق ءتىلى مەن ورىس تىلىنەن باسقا قانداي ءتىل بىلەدى ەكەن؟ قازاق ءتىلىن دە ماندىتپايتىن بولۋى مۇمكىن. سويتە تۇرا ۇلتتىق ماسەلەگە تورەلىك ايتقىسى كەلەدى. وعان ەشكىم دە جول بەرمەيتىنىن تۇسىنگىسى كەلمەيدى. بۇل جىگىتكە ايتارىم، الدىمەن ءبىز ءجۇرىپ وتكەن جولمەن ءجۇرىپ كورسىن، ءبىز باسقان توبەنى باسىپ كورسىن. سوندا عانا بىزبەن ءبىر جولدا كەلە جاتقان قازاقتىڭ جۇزدەگەن حالىق جازۋشىسىنىڭ، اقپارات قۇرالدارى باسشىلارىنىڭ، جالپى قازاق ەليتاسىنىڭ بەتىنە قارا كۇيە جاعۋدىڭ قانداي اۋىر ەكەنىن تۇسىنەر ەدى. بۇلاي كوپكە توپىراق شاشۋ ءۇشىن الدىمەن قازاق ءتىلىن ءبىلۋى، ولاردىڭ ويلارىن، يدەيالارىن ءتۇيسىنۋى كەرەك. ال، «سىرتتان تون پىشە» سالۋ ساياساتتانۋشى ءۇشىن – ۇيات نارسە.  

Abai.kz