شىڭعىس حان شىر ەتىپ جارىق دۇنيەنىڭ ەسىگىن اشقاننان اقىرعى دەمى ءبىتىپ، و دۇنيەگە اتتانعاننان كەيىن دە، تاريحتا ءتۇيىنى بۇگىنگە دەيىن شەشىلمەي، ءتىپتى شەشىلۋى نەعايبىل ءوز ءومىرىنىڭ بەيمالىم بەتتەرىن قالدىرىپ كەتتى.

شىڭعىس قاعانعا دەيىن دە، كەيىن دە تاريحتا اتى قالعان ۇلى تۇلعالار بولعان. بىراق ولاردىڭ بىردە-بىرەۋىنىڭ ءدال قاعاندىكىندەي اسا مول قۇپيا­سى قالعان جوق. دەمەك، الەم تاريحىنداعى ەڭ قۇپيا­عا تولى تۇلعالاردىڭ ءبىرى ءارى بىرەگەيى - شىڭعىس حان. ول تۋرالى شىندىقتىڭ كەيبىر بەتتەرى ءالى اشىلماي كەلەدى.

ۇلى قاعان و دۇنيەلىك بولعانىمەن، كيەلى رۋح ادامزاتتىڭ ويىنا ورالا بەرەدى. ول تۋرالى مىڭداعان كىتاپتار مەن عىلىمي ماقالالار، بىرنەشە كينوفيلمدەر مەن پەسا قويىلىمدار شىعارىل­دى. شامامەن وسىدان ەكى ءجۇز جىل بۇرىن قاعان­نىڭ مۇردەسىن ىزدەۋ باستالعاننان بەرى جۇزگە جۋىق ەكسپەديتسيا ۇيىمداستىرىلىپ، قىرۋار جۇمىستار جاسالعانىمەن، سول باياعى اشىلماعان قۇپيا اشىلماي كەلەدى.

جاقىندا الەم قاعانىنىڭ مولاسى تابىلعاندىعى تۋرالى اقپارات باق بەتىن ارالاپ كەتتى. بۇل تۋرالى جۇكەل حاماي ءوزىنىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى جەكە پاراقشاسىندا جازدى.

بۇرقان قالدۇن تاۋىندا ۇزاق جىلدار بويى جۇرگىزىلگەن حالىقارالىق ەكسپەديانىڭ العاشقى قورتىندىسىن جاپونيانىڭ “كيودو تسۋسين” اگەنتى، جاپونيانىڭ عىلىم ورتالىعىمەن بىرىگىپ، جاريا ەتتى.
1990 جىلدان باستاپ، ءۇش كەزەڭمەن جۇرىلگەن حالىقارالىق شارانىڭ بۇل العاشقى قورتىندىسى.

كەشە اقش-تىڭ “Nasa” عارىش زەرتتەۋ ورتالىعى، جاپونيانىڭ «GVC» عارىش زەرتتەۋ ورتالىعىمەن بىرىگىپ، موڭعوليانىڭ سولتۇستىك شىعىسىنان بۇرىن-سوڭدى الەم تاريحىندا كەزدەسە بەرمەگەن ەڭ ۇلكەن ولجا – ۇلى شىڭعى قاعاننىڭ مۇردەسىن تاپتى. بۇعان جاپونيادا وندىرىلگەن مىڭداعان مەتر تەرەڭدىكتى تارتاتىن “LCI” ءدۇربىنىڭ كومەگىمەن قولجەتكىزىپتى. بۇرقان قالدۇن تاۋىنداعى شىڭعىس قاعاننىڭ مۇردەسى 1000 شارشى مەتر اۋماقتى قامتىعان، سەگىز بولمەدەن تۇرادى ەكەن. ورتاڭعى بولمەدە شىڭعىس قاعان كىندىك تۇسىنا كەرەمەت زەرگەرلىكپەن جاسالعان تاڭباسىن ۇستاعان بويىندا قويىلىپتى. اياعىنىڭ ەكى تۇسىنا ارىستاننىڭ ءمۇسىنى، باسىنا كوك اسپاندى ء/تاڭىر/-ءدى اسپەتتەپ، سامعاپ بارا جاتقان سۇڭقار قۇس قويىلىپتى.

جانە وڭ جاعىنا سەگىز بوز ءتۇستى ات، اينالاسىنا اسىل زاتتار، ەرتوقىم، جۇگەنمەن قوسا وزگە دە ات ابزەلدەرى، قالعان جەرلەرگە كۇلىك باتىر، حانىمدارىنىڭ مۇردەسى جاتقانىن ارنايى اسپاپ ارقىلى تولىق انىقتاپتى.
وسىعان بايلانىستى الداعى ۋاقىتتا الەم عالىمدارىنىڭ ارنايى كەڭەسى قۇرىلىپ، موڭعوليا وكىمەتىنەن مۇردەگە قازۋ جۇمىسىن جۇرگىزۋ تۋرالى رۇقسات الۋ شارالارى قاراستىرىلماق، دەيدى.

Abai.kz