يمام عازالي. دوستاستىق نەگىزدەرى
ادام كولدەنەڭ كەزىككەن اركىممەن دوس بولا بەرمەيدى. سەبەبى، دوستىڭ مىناداي ءۇش ەرەكشە قاسيەتى بولۋ شارت.
1 - اقىلدى بولۋى. اقىلسىزبەن دوس بولۋدىڭ ەشبىر پايداسى جوق. ويتكەنى، اقىماقپەن اندا بولساڭ، باسىڭ قايعى-قاسىرەتكە دۋشار بولىپ، سوڭىندا قارا باسىڭ قالقيىپ جالعىز قالاسىڭ. اقىلسىز ادام ساعان پايدالى ءبىر نارسە جاسايمىن دەسە دە، اقىلسىزدىقپەن ساعان زياندى نارسە ىستەيدى. ال، وعان ءوز ءىس-ارەكەتىنىڭ زياندىعى بىلىنبەيدى. «اقىلسىزداردان ۇزاق تۇرۋ، اللاعا جاقىن تۇرۋ» دەگەن ءسوز تەگىننەن تەگىن ايتىلماعان. ياعني، ءاربىر ءىستىڭ اق-قاراسىن اجىراتا الماعان ادامنان ۇزاق تۇرعان ابزال.
2 - كوركەم-مىنەزدى بولۋى. جامان مىنەز-قۇلىقتى ادامنان تەك زيان كورەسىڭ. ال، مىنەزى قوركەم، بيازى ءھام جىبەكتەي ادامنان تەك جىلۋار الاسىڭ.
ادام كولدەنەڭ كەزىككەن اركىممەن دوس بولا بەرمەيدى. سەبەبى، دوستىڭ مىناداي ءۇش ەرەكشە قاسيەتى بولۋ شارت.
1 - اقىلدى بولۋى. اقىلسىزبەن دوس بولۋدىڭ ەشبىر پايداسى جوق. ويتكەنى، اقىماقپەن اندا بولساڭ، باسىڭ قايعى-قاسىرەتكە دۋشار بولىپ، سوڭىندا قارا باسىڭ قالقيىپ جالعىز قالاسىڭ. اقىلسىز ادام ساعان پايدالى ءبىر نارسە جاسايمىن دەسە دە، اقىلسىزدىقپەن ساعان زياندى نارسە ىستەيدى. ال، وعان ءوز ءىس-ارەكەتىنىڭ زياندىعى بىلىنبەيدى. «اقىلسىزداردان ۇزاق تۇرۋ، اللاعا جاقىن تۇرۋ» دەگەن ءسوز تەگىننەن تەگىن ايتىلماعان. ياعني، ءاربىر ءىستىڭ اق-قاراسىن اجىراتا الماعان ادامنان ۇزاق تۇرعان ابزال.
2 - كوركەم-مىنەزدى بولۋى. جامان مىنەز-قۇلىقتى ادامنان تەك زيان كورەسىڭ. ال، مىنەزى قوركەم، بيازى ءھام جىبەكتەي ادامنان تەك جىلۋار الاسىڭ.
3 - ساليحتاردان بولۋى. كۇنا ىستەۋدى جالعاستىرۋشىلار اللادان قورىقپايدى. اللادان قورىقپاعاندارعا سەنىم دە كورسەتىلمەيدى. اللا تاعالا: «ءبىزدى تۇسىنۋگە ءمان بەرمەگەندەر جانە ناپسىسىنە مويىنسۇنعاندارعا مويىنسۇنباڭىز» دەپ بۇيىرادى. بيدعاد (دىندە جوق قايعادالار) جاساۋشىلاردان مۇلدە ۇزاق تۇرۋ كەرەك. ويتكەنى، ونىڭ بيدعات ىسىنەن اسەرلەنىپ، بيدعاتتى سەن دە جاساۋىڭ مۇمكىن. تەگىندە، بۇگىنگى كۇنگى جاڭا جول-جورالعىلار اسا قاۋىپتى. بازبىرەۋلەر: «اللانىڭ قۇلدارىنا اكىم بولا المايمىز. ەشكىمنىڭ كۇنا مەن كۇپىرلىك جاساۋىنا كەدەرگى بولماۋىمىز شارت. ءبىزدىڭ اللانىڭ قۇلدارىمەن ەش دۇشپاندىعىمىز جوق. ولاردىڭ ىسىنە ارالاسۋعا دا قۇقىمىز جوق» دەيدى. بۇل بيدعاتتان دا اۋىر كۇنا، بارىپ تۇرعان انتۇرعاندىق ءھام دىنسىزدىك. ومىرلىك ۇستانىمى سولقىلداق مۇنداي ادامداردان قاشىق تۇرعان ءجون. سەبەبى، ولاردىڭ قيسىنسىز اڭگىمەسى ناپسىگە جاعىپ، ادامدى جەڭىل ويلارعا جەتەلەيدى. ءىبىلىس وسى ساتتە بۇكىل كۇش-قۋاتىمەن ازعىرۋشىعا جاردەمشى بولىپ، ونىڭ الگىندەي پىكىرلەرىن ادەمى كورسەتىپ، ادامدى دىننەن شىعارۋعا بارىن سالادى.
جافار-سادىق (ر.ا) : «مىناداي بەس ادامدى دوس كورۋگە بولمايدى دەيدى:
1) وتىرىكشى: ونىڭ ءاربىر ىسىنە ءاردايىم ساق بول، سەبەبى سەنى كۇتپەگەن جەردە الداۋى مۇمكىن.
2) اقىماق: ساعان جاقسىلىق جاساعىسى كەلسە دە، ماسەلەنىڭ بايىبىنا بارماستان جاماندىق جاساپ قويۋى مۇمكىن.
3) ساراڭ: ەڭ قات شاقتا نەمەسە سىن ساعاتتا، دۇنيە ءۇشىن سەنى تاستاپ كەتۋى مۇمكىن.
4) قورقاق: باسىڭا الماعايىپ كۇن تۋسا، ۇركەكتەپ سەنەن قاشىپ كەتۋى مۇمكىن.
5) پاسىق: بولماشى نارسەگە بولا، سەنى جارعا يتەرۋى ابدەن مۇمكىن.
عۇلامالاردىڭ وسيەتتەرىنە ۇڭىلگەن بولساق، دوستىقتى ءۇش تۇرگە ءبولىپ، بىلايشا جىكتەۋگە بولادى.
ءبىرىنشى دوس ءتاتتى تاماق سەكىلدى. اس-اۋقاتتىڭ كۇندەلىكتى قاجەتتىلىگى بولعان سەكىلدى مۇنداي دوسقا ءاردايىم ءزارۋسىڭ جانە ول ءاماندا جانىڭنان تابىلادى.
ەكىنشى دوس دەرتكە داۋا بولار شيپا-ەم سەكىلدى. بۇنداي دوس كەيدە كەرەك، كەيدە كەرەك ەمەس. ياعني، سىرقاتتانعاندا وعان ءزارۋسىڭ، ساۋ شاعىڭدا ونى ىزدەمەيسىڭ.
ءۇشىنشى دوس مەڭدەپ العان سىرقات سەكىلدى. جۇقپالى ىندەتتەن بويىڭدى اۋلاق ۇستاعانىڭ ءتارىزدى قاسىنا جولاپ كەتسەڭ سىرقاتىن سەبەتىن دوستان دا قاشاسىڭ. ياعني، مۇنداي دوستى ەشقاشان كەرەك ەتپەيسىڭ.
جالپى ادامنىڭ قانداي ەكەنىن دوسىنا قاراپ تانيسىڭ. دوسى جاقcى بولسا، ول ادام دا جاقسى ادام. دوسى جامان بولسا، ونداعى جامان قاسيەتتەر، سەندە دە بولۋى ىقتيمال. ياعني، دوسىڭ اللا-تاعالا نەمەسە حاق جولىنان بۇلتارماعان ساليح قۇلدار بولعان بولسا، وندا ولاردىڭ بويىنداعى ىزگى-قاسيەتتەردىڭ شاپاعى ساعان دا شاعىلىسارى ءسوزسىز. كەرىسىنشە دوسىڭ سايتان بولعان بولسا، ونىڭ بويىنداعى قيامپۇرىستىق، قارادۇرسىندىك ءھام پاسىقتىق سەنىڭ بويىڭنان كورىنۋى عاجاپ ەمەس.
<!--pagebreak-->
بىرەۋمەن دوس بولعان بولساڭ نەكەگە تۇرعان كەزدەگىدەي كەيبىر مىندەتتى شارتتار تۋىندايدى. بۇل مىندەتتى شارتتاردىڭ استارىنداعى حيكمەتتى سەزىنبەيىنشە، شىنايى دوستىقتىڭ دا تۇپكى ءمانىن ءتۇسىنۋ مۇمكىن ەمەس. اللا ەلشىسى س.ع.ا: «ەكى دوس ءبىر-ءبىرىن تولىقتىرعان ەكى قول سەكىلدى» دەپ، دوسى جوق جانداردىڭ بۇل فانيدەن بەيداۋا عۇمىر كەشەتىنىن تۇسپالداپ، ادامزاتتىڭ ءبارىن اندا بولۋعا ۇندەگەن-ءتىن. ءيا، يلاھي وسى ۇندەۋدەن كەيىن دوسى جوق ادامدى قۇر قۋىس كەۋدە دەمەسكە ءلاجىڭ قالمايدى. اسقاق ابىرويى كوك تىرەپ، اتاعىنان ات ۇركەتىن ول ادام كىم بولسا دا، تۇعىرى بيىك تۇلعا ەمەس، جانازىعى جوق قۇر سۇلبا سانالادى.
شىنايى دوستاردىڭ ءبىر-بىرىنە دەگەن كوپتەگەن حاقتارى بار. سونىڭ ءبىرى دۇنيە-مۇلىك ماسەلەسىندە دەسەك قاتەلەسپەيمىز. مۇلىكتىك قاتىناستا ءوزىڭنىڭ حاقىڭدى دوسىڭنىڭ حاقى، دوسىڭنىڭ حاقىن ءوزىڭنىڭ حاقىڭ دەپ ءبىلۋىڭ شارت. بۇل تۋرالى قۇراندا: «وزدەرى مۇقتاج بولسادا (ولجاعا), وزدەرىنە قاراعاندا ولارعا (مۇحاجىرلەرگە) كوپ بەرەدى» دەپ بۇيىرىلادى. ءاسىلى (ورتا دارەجەدە), دوسىڭدى ءوزىڭ سەكىلدى سەزىنگەنىڭ ابزال. ەڭ بولماعاندا (تومەنگى دارەجەدە) دوسىڭدى قامقورلىعىڭداعى قىزمەتشىڭ سەكىلدى كورىپ، وزىڭنەن ارتىلسا ونىڭ قاجەتتىلىگىن وتەۋ ءلازىم. دوسىڭدى ايتقىزىپ بارىپ، سەن وعان كومەكتەسەڭ، وندا ول قان-ءسولى جوق، جالاڭ دوستىق دەگەن ءسوز. ويتكەنى، مۇنداي جاعدايدا سەن دوسىڭنىڭ ءحالىن ويلامعان بولىپ تابىلاسىڭ. دوسىڭ تۋرالى ويلاماۋىڭ، سەنىڭ جۇرەگىڭدە دوستىق سەزىمنىڭ ءىزى-تابى قالماعانىن كورسەتەدى. ال، مۇنداي سامارقاۋ دوستىق ەكى دۇنيەمىز ءۇشىن دە وپا اپەرمەيدى.
ۇتبەتۋل عۇلامنىڭ ءبىر دوسى بار ەدى. ول: «ماعان ءتورت مىڭ ديرحەم كەرەك ەدى» دەپ، دوسىنان اجەتىن شىعارۋدى وتىنەدى. «جارايدى ەكى مىڭ كۇمىس بەرەيىن» دەگەن جاۋاپتى ەستىپ، «اللا ريزاشىلىعى ءۇشىن جاقسى كورگەنىڭدى ايتاسىڭ، بىراق، دۇنيە-بوقتى تارتۋ ەتۋدى بىلمەيسىڭ. بۇل ىسىڭە قالاي قىمسىنبايسىڭ؟!» دەپ، ونىمەن دوس بولۋدان باس تارتادى.
ءحاليفتىڭ ماڭايىنداعى ءبازبىر سوپىلار ءبىر ادام حاقىندا تەرىس كوزقاراس قالىپتاستىرماق نيەتپەن، وسەك ايتا باستايدى. حاليف بۇعان اشۋلانىپ، ءبارىن ولتىرۋگە ءامىر بەرەدى. سوپىلاردىڭ ىشىندە وتىرعان ءابۋ حاسان نۋري العا شىعىپ، ءبىرىنشى ءوزىن ءولتىرۋىن قيىلىپ سۇرايدى. حاليف: «نەگە ءبىرىنشى سەنى ءولتىرۋىمىز كەرەك؟» دەگەندە، «ولار مەنىڭ دوستارىم، ولار ءۇشىن جانىمدى پيدا ەتكىم كەلەدى» دەپ، جاقىن دوستارى ءۇشىن ساۋعا سۇراپ، ونىڭ ورنىنا ءوزىنىڭ باسىن بايگەگە تىگەدى. حاليف: «دوستارى ءۇشىن جانىن ساداعا ەتەتىن جانقيارلار ولتىرىلمەۋى ءتيىس» دەپ، الگىلەردىڭ ءبارىن جازادان بوساتادى.
فاتھي مۋسۋلي ءبىر دوسىنىڭ ۇيىنە باردى. دوسى ۇيىندە جوق ەدى. دوسىنىڭ كۇڭى: «مىنا دوربانى الىپ، ۇيدەن نە كەرەك بولسا، سونى قالاعاننىڭشا ال عوي» دەپ، ءوز يەسىنىڭ دوسىنا اسقان مىرزالىق تانىتادى. دوسى كەشكە ۇيىنە كەلگەندە، مۇنى ەستىپ، قۋانعانىنان الگى كۇڭنىڭ باسىنا ازاتتىق بەرىپ، ءوز ەركىنە قويا بەرەدى.
ءابۋ حۋرايراعا ءبىر ادام كەلىپ: «سەنىمەن دوس بولعىم كەلەدى» دەپ، اقجارما پەيىلىن ۇسىنادى. ءابۋ حۋرايرا: «شىن دوستىقتىڭ قادىرىن بىلەسىڭ بە؟» دەپ سۇرادى. الگى كىسى: «جوق» دەپ جاۋاپ قاتتى. سوندا ءابۋ حۋرايرا: «مەنىمەن دوس بولامىن دەسەڭ، التىنىڭ مەن كۇمىسىڭدى مەنىڭ ساناۋىما ريزا بولۋعا ءتيىستىسىڭ» دەدى. الگى ادام: «ءالى مەن بۇل ماقامعا شىققان جوقپىن» دەپ، ازداپ توسىلىپ قالادى. ءابۋ حۋرايرا: «ولاي بولسا، مەنىمەن دوستا بولا المايسىڭ!» دەپ، قاتقىلداۋ بولسا دا، ادىلەتتى تۇردە بۇل ۇسىنىستان باس تارتادى.
<!--pagebreak-->
يبن ومار (ر.ا) اش قۇرساق جۇرگەن ءبىر ساحاباعا كاۋاپ جىبەرەدى. ول: «مەنەن گورى پالەنشە دەگەن ساحابانىڭ جاعدايى تىم قيىن» دەپ كاۋاپتى سوعان جىبەرەدى. بۇنى العان الگى ساحابا: «مەنەن قاراعاندا جاعدايى مۇشكىل ءبىر ساحابا بار» دەپ كاۋاپتى سوعان جىبەرەدى. ءسويتىپ كاۋاپ بىرنەشە قولدان ءوتىپ كەلىپ، ەڭ سوڭىندا يبن وماردىڭ (ر.ا) وزىنە قايتىپ كەلەدى.
ماسرۋك پەن حايسەمە دەگەن ەكى مۇسىلمان ءبىر-بىرىمەن دوس بولادى. كۇندەردىڭ كۇنىندە تۇرمىستىڭ تاۋقىمەتىنە بايلانىستى ەكەۋى دە قارىزعا بەلشەسىنەن باتادى. بىراق، ەكى دوس تابىس تاپسا، ءبىر-بىرىنە ايتپاستان، وزىنەن بۇرىن، دوسىنىڭ قارىزىن وتەيتىن ەدى.
حازىرەتى الي (ر.ا): «مەن كەمباعالعا ءجۇز ديرحەم بەرگەننەن گورى، دوسىما جيىرما ديرحەم بەرگەندى الدەقايدا دۇرىس كورەم» دەپ، ساداقا بەرۋدەن كورى، دوستىققا ادال بولۋدى جوعارى قوياتىن. بىردە، پايعامبارىمىز س.ع.ا ءبىر ساحابامەن بىرگە باۋعا بارادى. باۋدان ەكى ميسفاك الادى. ميسفاكتىڭ بىرەۋى ءتۇزۋ، بىرەۋى قيسىق ەدى. ءتۇزۋىن الگى ساحاباعا بەرىپ، قيسىعىن ءوزى الادى. الگى ساحابا: «ەي اللانىڭ ەلشىسى ءتۇزۋ ميسفاككا سەن لايىقتىسىڭ، مۇنى سەن ال» دەگەندە، مۇحاممەد س.ع.ا: «ءبىر ادام بىرەۋمەن دوس بولعان بولسا، (ەسەپ كۇنى) مىندەتتى تۇردە، دوسىنىڭ اقىسىن بەرىپ-بەرمەگەنى سۇرالادى» دەپ، شىن دوستىقتىڭ جۇگى اۋىر بولاتىنىن ساحاباسىنا ناسيحات ەتكەن ەدى. تاعى بىردە پايعامبارىمىز س.ع.ا-نان: «ءبىر-بىرىمەن دوس بولعان ەكى ادامنىڭ قايسىسى اللانىڭ الدىندا جوعارى تۇرادى؟» دەپ سۇرالعاندا، «قايسىسى وزىنەن گورى دوسىن جوعارى قويسا، سونىڭ مارتەبەسى ۇلىق» دەپ جاۋاپ قاتقان بولاتىن. ياعني، حاق ەلشىسى بۇل ءتامسىل-حاديستەرىندە دوس بولعان جانداردىڭ ءبىر-بىرىنە دۇنيە-بوقتى پيدا ەتە ءبىلۋ كەرەكتىگىن دارىپتەگەن-ءتىن.
جارتى كۇلشەنىڭ ءوزىن جارىپ جەيتىن جانقيار دوستار ءاماندا ارعا سىن بولاتىن ءاربىر ىستە ادالدىق تانىتادى. قاشاندا ءبىر-بىرىنە ايتقىزباستان قول ۇشىن بەرىپ، دوستىق پارىز-مىندەتىن شات-شادىمان راۋىشتە ماڭدايى جارقىراعان كۇيمەن اتقارادى. كوزدىڭ نۇرىمەن ۇعىسىپ، كوڭىلدەرىن اۋلاپ، مەيىرلەنە قاراعانى سونشالىقتى ىشكى جان-دۇنيەلەرى تۇتاستانىپ، ءبىر-بىرىمەن بىتە-قايناسادى.
يسلام الەمىنىڭ جارىق جۇلدىزدارىنا بالانعان ءيىر بۇتاق عۇلامالاردىڭ كوپشىلىگى دوستىققا بۇل جالعاننىڭ جارىعىمەن ەمەس، اقىرەتتىك تۇرعىدان، ياعني، عاراسات مايدانىنىڭ دۇربىسىمەن قاراي بىلگەن. ولار قۇدايدىڭ قۇتتى كۇنى اقىرەتتىك باۋىرلارىنىڭ ۇيىنە باس سۇعىپ، امان-ساۋلىعىن سۇراسىپ، ۇيدەگى ءھام تۇزدەگى تىرشىلىگىن تۇزەۋگە اتسالىساتىن. تۇرمىس تاۋقىمەتىن بىرگە تارتۋعا تاۋەكەل ەتىپ، بەينە ءبىرىن-ءبىرىنسىز تاماعىنان اس وتپەيتىندەي كورىنەتىن. ولار دوستارىنىڭ مۇددەسىن ءوزىنىڭ مۇددەسى ساناپ، دوسىنىڭ باسىنا تۇسكەن اۋىرتپالىقتىڭ ءدامىن تاتپايىنشا جانىن قويارعا جەر تاپپايتىن. سوڭىنان سول اۋىرتپالىقتى بىرگە ەڭسەرىپ تۇرىپ تا: «جان باۋىرىم ايىپقا بۇيىرماعايسىڭ، جامان دوسىڭنىڭ جاساعان بار كومەگى وسى بولدى»، - دەپ، اسقان كىشىپەيىلدىكپەن ىزەت كورسەتەتىن.
اقجال تولقىن تابيعيندەردىڭ العادايى حاسان باسري: «ءبىز ءۇشىن ءدىن قارىنداستارىمىز جيعان دۇنيە-مۇلكىمىز بەن ءوز كىندىگىمىزدەن تاراعان بالا-شاعامىزدان دا ارتىق. ويتكەنى، ولار ەسەپ كۇنىن (ماھشار الاڭىن) ەسىمىزگە تۇسىرەدى. سوندىقتان، بۇل فانيدە بالا-شاعاڭىزبەن قاتار ءدىن-باۋىرلارىمىزبەن دە بىرگە عۇمىر كەشىڭىز. التىن ءجىپتىڭ ارقاۋىنداي بولعان رۋحاني سىرلاسۋدى ءۇزىپ الماۋعا ءمان بەرىڭىزدەر. سەبەبى، رۋحاني سۇحباتتاستىق، يمان ازىعىنىڭ كۇرەتامىرى ىسپەتتى»، - دەپ، يلاھي دوستىقتىڭ قادىرىن تەرەڭ تۇسىنۋگە شاقىرادى.
ايدارىنان جەل ەسكەن داڭقتى عۇلاما اتا (ر.ا): «ءدىن قارىنداسىڭىزدى كەم دەگەندە ءۇش كۇندە ءبىر جوقتاڭىز. سىرقاتتانىپ قالعان بولسا، حال-احۋالىن سۇراپ، زيارات جاساپ، كوڭىل-كۇيىن ءبىر سەرپىلتىپ تاستاڭىز. ءدارى-دارمەگىن دە اپارىپ بەرىپ، قول ۇشىڭىزدى سوزىڭىز. ءتۇيىنى شەشىلمەي، تىعىرىققا تىرەگەن قاۋىرت جۇمىسى بولسا، سول ءىستىڭ ءبىر ۋىعىن كوتەرىسىپ، قولىڭىزدان كەلەر كومەكتى اياماڭىز. بارىنەن بۇرىن، يلاھي سۇحباتتاستىق قۇرىپ، رۋحاني سىرلاسۋدىڭ قانشالىقتى ءلاززاتتى بولاتىنىن سەزىندىرۋگە تىرىسىڭىز»، - دەپ، ناعىز جاناشىر دوستىقتىڭ قاس ۇلگىسىنىڭ قانداي بولاتىنىن نۇسقاعان ەدى.
اسىلداردىڭ سىنىعى (اھلي ۆايت) جافار يبن مۇحاممەد (ر.ا): «ماعان مۇڭ-مۇقتاجىن ايتىپ جۇرت كەلمەسىن دەپ، دوسىم تۇگىلى دۇشپانىما دا كومەگىمدى ايامايمىن. مەن ولارعا ەمەس، ولار ماعان مۇقتاج بولماسىن (ياعني، ولارعا كومەك بەرە الماي جەر شۇقىپ قالمايىن ماعىناسىندا) دەپ تاڭنىڭ اتىسى، كۇننىڭ باتىسى قارا تەرگە مالشىنىپ، كوپ جۇمىس ىستەيمىن. جورا-جولداستارىمنىڭ جاعدايى مەنى قاتتى تولعاندىرعانى سونشالىقتى، كەيدە تاڭ اتقانشا كىرپىك ىلمەيمىن»، - دەپ، شىنايى دوس بولا ءبىلۋدىڭ ورنەگىن ءوز ومىرىنەن ويىپ كورسەتكەن-ءتىن.
ءدىن عۇلامالارىنىڭ ءبىرى جان دوسى جان ءتاسىلىم ەتكەندە، ونىڭ ارتىندا قالعان بالا-شاعاسىنىڭ قىرىق جىلعا دەيىن تۇرمىستىق قاجەتتىلىگىن وتەپ، ءوز بالالارىنداي باعىپ-قاعىپ، ماپەلەپ ءوسىرىپ، ولاردىڭ حاقىن ءوزىنىڭ حاقى دەپ بىلگەن ەدى. قارىزدانىپ-قاۋعالانسا دا، دوسىنىڭ ارتىندا قالعان ۇيەلمەلى-سۇيەلمەلى شيتتەي بالا-شاعاسىن اسىراپ باعىپ، ەل قاتارىنا قوسقان-تىن. ءارى ول بۇل ءىسىن ەشكىمگە مىندەت قىلماي، ءوزىنىڭ اللانىڭ الدىنداعى قاسيەتتى بورىشى دەپ ساناعان بولاتىن.
ءيا، بىرەۋمەن دوس بولعان بولساق، ونىڭ سالماعى ءزىل باتپان ەكەنىنە ءسوزسىز كوزىمىز جەتەدى. سەبەبى، شىنايى دوستىق ءاربىر ىسكە ىنتى-شىنتىلىقپەن قاراۋعا ۇيرەتەتىن، ساليحالى بولۋعا ۇندەيتىن نازىك دۇنيە. ۇيرەتىپ-ۇندەپ قانا قويمايدى، قالاساڭىز دا، قالاماساڭىزدا يلاھي دوستىقتىڭ قاسيەتتى مىندەتتەرىن موينىڭىزعا جۇكتەپ، تەك دوستىقتىڭ لەبىمەن ەرىكسىز تىنىس الۋعا يتەرمەلەيدى. وسى تۇستا باسا نازار اۋداراتىن جايت - دوستىقتىڭ بوس ۇستاساڭىز سۋسىپ شىعىپ كەتەتىن، قاتتى قىسساڭىز قولىڭىزدى ءتىلىپ كەتەتىن مۇزداق قىلىش ەكەنىن ۇمىتپاعان ءجون. دوستىق - نەمكەتتى قاراۋعا بولمايتىن، قارادۇرسىن يلەۋگە كونبەيتىن قۇبىلىس. سوندىقتان دوستىق سەزىم - ۇدايى ايالاۋدى كەرەك ەتەتىن، ۇنەمى قاستەرلەۋدى قاجەت ەتەتىن شىن دوستاردىڭ وزىنە عانا ءمالىم يلاھي سىر ءھام زور بايلىق. ياعني، شىنايى دوستىق ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ پەشەنەسىنە جازىلا بەرمەيتىن اسا باعالى قۇندىلىق سانالادى.
اردا ەمگەن ارعىماقتىڭ تۇياعىنىڭ دىبىسى قوزى-كوش جەردەن ءدۇمپۋ بولىپ ەستىلەتىنىندەي، اندا بولعان ازاماتتاردىڭ دوستىق رۋحىنىڭ ءدۇرسىلى دە اقىرەت الەمىنە جاڭعىرىق بولىپ جەتىپ جاتادى. ءتاڭىر-تاعالا ولشەپ-ءپىشىپ قامشىنىڭ سابىنداي بەس كۇندىك عۇمىردى ءناسىپ ەتكەن. سول عۇمىردان تىسقارى تۇرعان تىلسىم الەمگە زور ماقتانىشپەن الا باراتىن ەرەن بايلىعىمىز - يلاھي دوستىق ەكەنى تالاسسىز شىندىق. تەگىندە شىنايى دوستىقتىڭ ۇدەسىنەن شىعىپ، كوڭىل تۇتاستىعىن قۇرا بىلگەن جانقيار جاندار اقىرەتكە اتتانباي تۇرىپ-اق يلاھي دوستىقتىڭ قادىرىن جەتە تۇسىنەدى. ياعني، جۇمىر باستى پەندەلەر باقي الەمدە فاني الەمنىڭ زەينەتىن كورەتىنى سەكىلدى، جانقيارلار بۇل جالعاندا ءجۇرىپ-اق كەمەل دوستىقتىڭ جۇماقتا ەسەتىن جىلى لەبىن تەرەڭ جۇتىنا الادى.
يلاھي دوستىقتىڭ اجىراماس بولىگىنىڭ ءبىرى تىلمەن بولاتىن حاق ەكەنى بەسەنەدەن بەلگىلى. حاق ءدىننىڭ كانوندارىندا رۋحاني باۋىرلار ءوزارا قارىم-قاتىناس بارىسىندا جۇمساق سويلەپ، قولىنان كەلگەنىنشە ءبىر-ءبىرىنىڭ ايىبى مەن كەمشىلىكتەرىن بۇركەۋى قاجەت. ءدىن قارىنداستارىن عايباتتاعان بىرەۋ بولسا، قۇلاعىن تارس جاۋىپ تىڭداماعانى نەمەسە مۇلدە ءۇن قاتپاعانى ابزال. ۇنجىرعانى تۇسىرەر ىڭعايسىز جاعدايعا تاپ بولۋدى وزىڭە قالاماعانىڭ سەكىلدى، ءدىن باۋىرىڭنىڭ دا ەڭسەسىن تۇسىرەر كوڭىلسىز كۇيگە دۋشار بولۋىن قالاماۋى كەرەك. ومىردە بولۋى مۇمكىن مۇنداي مۇڭعا باتىرار احۋالعا ءماجبۇرلى جاعدايدان باسقا كەزدە بارماعان دۇرىس.
شىنايى دوستار ەشقاشان سوزبەن كەرىسىپ، ءبىر-بىرىنە قاراما-قارسى كەلمەي ءھام تالاس-تارتىس جاساماۋى شارت. ءوزارالارىندا ەشتەڭەنى جاسىرمايتىنداي جىلى قاتىناس ورناسا دا، قارا باستىڭ قامىن ايتامىن دەپ رۋحاني تۇتاستىققا سىزات تۇسىرمەگەنى ابزال. سەبەبى، كىرشىكسىز دوستىقتىڭ اق پاراعىنا ءبىر قارا داق ءتۇستى مە، ونى قايتا اعارتۋ قيامەت-قايىم ءىس. ءاسىلى، بىرەۋدى ءسوز قىلىپ كۇڭكىلدەۋ، السىزدىكتىڭ بەلگىسى. اسىرەسە، ءدىن باۋىرلار ءوزارالارىندا قۇداي قوسقان قوساعى مەن بالا-شاعاسى حاقىندا عايبات جاساۋىنا بولمايدى. زادىندا، بۇنداي ەسىرىك سوزگە مۇلدە ەرىك بەرمەگەن ءجون. بۇعان ءبىر ەرىك بەرسەڭ، ادەتكە اينالۋى ابدەن مۇمكىن. ايتسەدە، جاقىندارىمىز جايلى جاقسى ءسوز ايتىلسا، وعان توسقاۋىل بولۋدىڭ قاجەتى جوق. ەگەر، توسقاۋىل بولساڭ، تۇما ويعا تاياز، ىشەگىڭە شىنتاق اينمالمايتىن پەيىلى تار پەندە بولىپ كورىنەسىڭ.
حاق ەلشىسى (س.ا.ۋ) حاديس-شاريفتەرىنىڭ بىرىندە: «ءمۇمىن ءاردايىم كەشىرىم ىزدەسە، مۇناپىق ارقاشان ايىپ ىزدەيدى»، - دەيدى. دەمەك، قۇداي-تاعالانىڭ سۇيگەن ساليح قۇلدارىنىڭ ساپىندا بولۋىمىز ءۇشىن كەشىرىمدى بولىپ، ال ەلىكپە ەكىجۇزدىلىكتەن ۇزاق تۇرۋ ءۇشىن ەشكىمنىڭ ايىبىن اشكەرە ەتپەۋىمىز شارت. تەگى، ءبىز ءبىر جاقسى ىسىمىزبەن ون كەمشىلىگىمىزدى تۇزەتۋىمىز كەرەك. سوندا ءبىزدىڭ رۋحانياتىمىز ۇنەمى ىلگەرلەۋ ۇستىندە بولادى. كەرىسىنشە، البىرتتانىپ بىرەۋدىڭ ايىبىن ايداي الەمگە پاش ەتسەك، قۇلاش بويلاماس قۇردىمعا ءوز-ءوزىمىزدى تاستاپ جىبەرگەن بولامىز.
(ىقشامداپ تارجىمالاعان مۇحان يساحان)
ماقالانى تولىعىمەن جۇكتەۋ
