قازىر قاي قالاعا، قاي اۋدانعا بارساڭىز دا الدىڭىزدان اتقا مىنگەن ءبىر باتىر "كۇتىپ" الادى. قولىندا - نايزاسى، استىندا - ارعىماق. العا قاراي تەبىنە ۇمتىلعان ءبىر سۇلبا كولبەڭدەپ تۇرعانى. ەڭ سوراقىسى سول، سول باتىرلاردىڭ كوبىسىنىڭ ەسكەرتكىشتەرى ەگىز قوزىداي ءبىر-بىرىنەن اينىمايدى. بۇل بابالارعا جاسالعان تاعزىم با، جوق الدە ەلدەن قالمايىق دەگەن جەلەۋمەن تۇرعىزىلا سالعان تاس ءمۇسىن بە؟ بۇل ەسكەرتكىشتەردى ونەر تۋىندىسى دەپ باعالاۋعا بولا ما؟

جالپى ەسكەرتكىش دەگەن - قايتالانباس تۋىندى بولۋى كەرەك. ءبىر قاراعان ادامنىڭ جان-دۇنيەسىن جاۋلاپ، ەستەتيكالىق ءلاززات سىيلاۋى قاجەت. ناعىز كوركەم تۋىندىنى كورۋ ءۇشىن جان-جاقتان ادامدار اعىلىپ كەلىپ، تاڭداي قاعىسىپ جاتپاعى ءلازىم. 

ال ءبىزدىڭ اتقا مىنگەن اتالارىمىزدىڭ بەينەسى ءسىزدىڭ جۇرەگىڭىزدى ءدىر ەتكىزە الا ما؟

بىرگە تاماشالايىق...

مىنە، مىناۋ ءۇش ءجۇزدىڭ باسىن قوسقان حان ابىلايدىڭ الماتى قالاسىنداعى ءمۇسىنى. ءمۇسىنشى س.بايماعامبەتوۆ پەن س.ەراليەۆ... 2000 جىلى ورناتىلعان بۇل ەسكەرتكىشتەگى دەنە ءبىتىم - جاس جىگىتتىكى، ال باسى ەلۋدى ەڭسەرگەن ادام. قولىنداعى ءمور مە، باسقا "بىردەمە" مە، اجىراتۋ قيىن...

ەسىلدىڭ جاعاسىنداعى كەنەسارى... اتاسى ابىلايدىڭ ەسكەرتكىشىنە ۇقسايتىن سياقتى ما، قالاي ءوزى؟!...

اۆتورى – ءمۇسىنشى نۇرلان دالباي جانە ساۋلەتشى شوتا ءۋاليحانوۆ. ات سالتشىسىنىڭ بيىكتىگى – 7 م، ال سوزىلىمدىلىعى – 6 م تۇرادى. جالپى سالماعى – 10 توننا. 2001 جىلى 10 مامىردا ەسكەرتكىش رەسمي تۇردە اشىلعان.

اعىباي باتىر. 2007 جىلى بالقاش قالاسىنداعى تاۋەلسىزدىك الاڭىندا قويىلعان ء(مۇسىنشى ج. قاليەۆ، سۋرەتشى ە. شاحيەۆ).

بايان باتىر. قازاق مەملەكەتىنىڭ ءىزىن قالاعان ۇلى ابىلاي حاننىڭ سەنىمدى سەرىگى بولعان، ءوزىنىڭ العىرلىعىمەن، تاپقىرلىعىمەن ەل ىرگەسىن جاۋدان قورعاۋدا كوزسىز ەرلىك كورسەتكەن باتىر بايان قاسابولاتۇلىنىڭ (1710/15-1757) قولادان قۇيىلعان ەسكەرتكىشى پاۆلودار قالاسىنىڭ ورتالىق الاڭدارىنىڭ بىرىنە ورناتىلدى. 

ەرەيمەنتاۋ قالاسىنىڭ ورتالىعىندا قانجىعالى بوگەنباي باتىرعا قويىلعان ەسكەرتكىش. 2009 جىلى اشىلدى.

ابىلقايىر حان ەسكەرتكىشى – وبلىس اكىمشىلىگىنىڭ ءۇيى الدىندا 2000 جىلى ورناتىلعان. تۇعىردىڭ بيىكتىگى – 2,8م، ەنى – 2,1 م، ۇزىندىعى – 5,8 م. اۆتورى ەسكەن سەرگەباەۆ – قر ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى. ساۋلەتشىلەرى – ب.ەگىنباەۆ، ن.قوجاعۇلوۆ.

قابانباي باتىرعا ارناپ قويىلعان ەسكەرتكىشتەر وتە كوپ. سونىڭ ءبىرى تالدىقورعان قالاسىندا. ەسكەرتكىش 2009 جىلى اشىلدى. ەسكەرتكىشتىڭ اۆتورلارى: ارحيتەكتورى – قاباي باۋلۋكوۆ، مۇسىنشىلەرى – مالىك ءجۇنىسباي، بولات قۇسايىنوۆ. بيىكتىگى 5 مەتر، سالماعى 5 توننانى قۇرايدى.

ناۋرىزباي باتىردىڭ (2006 جىلى) 300 جىلدىق مەرەيتويىنا وراي الماتى وبلىسىنىڭ قاراساي اۋدانىنىڭاۋماعىنداعى بيىك توبە باسىنا ەسكەرتكىش ورناتىلدى. ەسكەرتكىش جوباسىنىڭ اۆتورى: ق. جارىلقاپوۆ، ءمۇسىنشى ن. دالباي، تاس كەسۋ جۇمىستارى - ۆ. چەرەپانوۆ. ەسكەرتكىش 2006 جىلدىڭ 16-شى قىركۇيەگىندە اشىلدى.

قوستاناي وبلىسى، مەڭدىقارا اۋدانىندا الىستان مەنمۇندالاپ تۇراتىن تۇرسىنباي باتىر ەسكەرتكىشى.

تاريحتا شاقشاق جانىبەك اتانعان باتىرعا 1993 جىلى ارقالىق قالاسىندا ەسكەرتكىش ورناتىلدى.

الماتى وبلىسىنا قاراستى قاراساي اۋدانى، قاسكەلەڭ قالاسىنا ورناتىلعان قاراساي باتىر ەسكەرتكىشى.

الماتى قالاسىنداعى رايىمبەك باتىر ەسكەرتكىشى...

ارينە، قازاق دالاسىنداعى اتقا مىنگەن باتىرلار ەسكەرتكىشىن تۇگەندەپ شىعۋ مۇمكىن ەمەس. دەسە دە، وسى ەسكەرتكىشتەردىڭ قايسىسى ساناڭىزدان ويىپ تۇرىپ ورىن الدى؟ ايتا المايسىز. وسىندايدا مارالتاي اقىننىڭ "ماحامبەتتىڭ ءمۇسىنى" دەگەن ولەڭى ەسىمە تۇسەدى. مارالتاي اقىن: "مەن باسى جوق ماحامبەتتىڭ ەسكەرتكىشىن سالعىم كەلەدى. ارتىندا ىقىلاس تىزەرلەپ، كەسىلگەن باستى ۇستاپ تۇرادى" دەگەن ويدى ايتادى سول ولەڭدە... ىقىلاستىڭ ساتقىندىعى مەن ماحامبەتتىڭ باتىرلىعىن كورسەتەتىن مۇنان اسقان سۋرەت بولا ما؟ ارينە، جوق. 

ماحامبەت ءوز الدىنا، اتقا مىنگەن باتىرلاردا دا الاسامىز جوق. مۇنىڭ ءبارىن تىزۋدە ءبىر عانا ماقساتىم بار. مىڭ باتىردى اتقا مىنگىزسەڭىز دە، قازاقتىڭ رۋحى اسقاقتاپ كەتپەيدى. كەرىسىنشە، رۋشىلدىق، جەرشىلدىك دەرتىن اسقىندىرىپ جىبەرۋى مۇمكىن. ونان دا، ەل بولىپ، ازاتتىق ءۇشىن ارپالىسقان كەنەسارى حانعا قايتالانباس ەسكەرتكىش تۇرعىزالىق. مەن باسى جوق كەنەسارىنىڭ ەسكەرتكىشىن سالۋدى ۇسىنامىن. قازاق سول باستى قايتارعان كۇنى عانا "اتتان تۇسەدى"... باتىرلارىمىز دا...

(كەيبىر سۋرەتتەر مەن مالىمەتتەر el.kz cايتىنان الىندى)

ءشارىپحان قايسار

Abai.kz