اجەمنىڭ شاشى ۇزىن بولاتىن. شاشىن مۇرنىنىڭ قىرىمەن تاراقپەن تۋرالاپ الىپ، ماڭدايىنان ءتۇپ-ءتۇزۋ ەتىپ ەكىگە قاق جارىپ، ءورىپ قوياتىن. ورگەندە دە ۇشىنا دەيىن ورەتىن. تارقاتىلىپ كەتپەسىن دەگەنى. الدىمەن ءىرى ءجۇزدى تاراعىمەن، سودان سوڭ ءمۇيىز مايدا تاراقپەن تارايدى. ونىسى – اراسىندا بيت-سىركەلەرى بولسا، شاڭ-توزاڭى بولسا ءتۇسسىن دەگەنى. اق ورامالدى الدىنا جايىپ قويادى. سونى شۇقىلاپ، قاراپ وتىرادى. قاراپ بولعاسىن ورامالىن پەشتىڭ الدىنا اپارىپ قاعىپ، ورامالىن تاعادى دا پەشتىڭ الدىن سىپىرىپ، وتقا لاقتىرادى. شاشىن كۇندە بۇرقىراتىپ تاراپ، ءورىپ جاتپايدى عوي. جۋعان سوڭ ءبىر تەكسەرىپ العانى. تاستاي قىلىپ ءبىر رەت ءورىپ الىپ، شاشىنىڭ ارتىنا دوعال ءمۇيىز تاراعىن قاداپ، باسىنا اق شىت ورامالىن بايلاي سالاتىن، بولدى. ورامالىن شالىنىڭ الدىندا ەشقاشان شەشكەن ەمەس. كەيدە باسىن جۋىپ بولىپ، تاراپ جاتقاندا، ار جاعىنان شالى كورىنسە، «ويباي ءانى شال كەلە جاتىر، ورامالىمدى اپەر» دەپ شاشىن تاراماستان جيا سالىپ، ورامالىن بايلاپ قويادى.

ماعان ىلعي «شاشىڭدى جيناپ، ماڭدايىڭدى ءاردايىم اشىپ ءجۇر جارقىراتىپ، بولاشاعىڭ جارقىن بولادى» دەيتىن ماڭدايىمنان سيپاپ.

كەيىننەن قالىڭ قارا شاشى سۇيىلىپ، ازايا باستادى. باسىنا ورامالى تۇرماي، سىرعىپ شەشىلە بەرەتىن بولدى. دوعال تاراقتى ەكى شاشتى قوسىپ شاشتى تۇيۋگە پايدالاندى. ءوزى ازعانتاي عانا اعارعان شاش. نەگە شاشىن ءبىر شاش قىلىپ ءورىپ، تۇيمەيدى ەكەن؟ ىڭعايلى عوي دەپ ويلايتىنمىن. كەيىننەن شاشىن ماعان ورگىزە باستادى. تاستاي قىلىپ ەكىگە ءبولىپ ءور دەگەنى.

– اپا، (اجەمىزدى اپا دەپ كەتكەنبىز) سىزگە ءبىر شاش قىلىپ ءورىپ بەرەيىن بە؟ سوندا ورامال تۇرادى. «ەكى اشا نايزامەن» تۇيرەپ قوياسىز» دەدىم بىردە كوكەيىمدە جۇرگەن سۇراقتى قويىپ.

– قوي، تۇستەن كەيىن مىنا كەمپىر قۇتىرىپتى دەر جۇرت. كەرەگى جوق. توبەمە شاشىمدى شوشايتىپ، ورامال تاقپاي-اق قويدىم ۇلجالعاس قۇساپ. شالى جوق، جەسىر قاتىندار عانا شاشىن بىرەۋ قىلىپ ورەدى. توبەسىنە قوقايتادى. بولماسا جايىپ جىبەرەدى. وندايدى ەكىنشى قايتارا ەستىرتپە.  ەكى شاش قىلىپ ءورۋ – ءبىز ماڭگى ەكەۋمىز دەگەننىڭ بەلگىسى. جالعىز ەمەسپىن دەگەن ءسوز. شالىم جوق بولسا دا، جالعىز شاش قىلىپ ورمەيمىن. شاشىمدى كەسپەيمىن دە، بويامايمىن دا، وسى كەتكەنىم كەتكەن. ۇزىن شاش ايەل ادام قايتىس بولعان كەزدە ومىراۋىن جاۋىپ تۇرۋ ءۇشىن كەرەك. كەيىن سولاي ەتەرسىڭدەر، – دەپ تاراعاننان تۇسكەن ءبىر ۋىس شاشىن قولىمەن جيناپ، تۇيدەكتەپ-تۇيدەكتەپ تاراعىنا قىستىرىپ، باسىنا تۇيرەي سالدى. «وت جاققاندا پەشكە سالىپ جىبەرەرمىن، جەرگە تاستاساڭ تورعاي ءىلىپ اكەتەدى دە ۇياسىنا سالادى. سودان ادامنىڭ باسى اۋىراتىن بولادى، تاستاما» دەدى دە ورامالىن شارشىلاپ باسىنا تاقتى.

ودان كەيىن ۇندەگەم جوق. نە دەگەن ادالدىق!

كەشە اۆتوبۋستا ءبىر قىزدىڭ قۇلاعىندا «ناۋشنيك»، بويالعان شاشىن جايىپ العان ەكەن، شاشى ءبىر كەمپىردىڭ قولىنا ءىلىنىپ قالدى. ادام كوپ، كۇن ىستىق. ودان قاسىندا تۇرعان ادامنىڭ بەتىن جىبىرلاتتى. سودان الگى اپام شىداماسا كەرەك: «قاراعىم، بويجەتكەن قىز بالا ەكەنسىڭ، شاشىڭدى جيناپ جۇرسەڭشى. قانشاما ەنەرگيا بار مىنا جەردە.  شاشىڭا شايتان ۇيالايدى عوي. شاڭ بولادى. شاشتىڭ دا جاياتىن جەرى بار. ونىڭ ءوز ءجونى بار. قاتتى ايتتى دەمە اينالايىن، سەن دە قازاقتىڭ بالاسىسىڭ عوي، ءبىز ايتپاساق، كىم ايتادى. بوتەن دەمە، اپاڭبىز، جيناقى ءجۇر، جانىم» دەپ ارقاسىنان قاعىپ قويدى.

«وسىلار شاشتارىن جايىپ جۇرەدى، ەي، قۇددى ءبىر ديسكوتەكادا جۇرگەندەي، جيناسا قايتەدى ەكەن؟!» دەگەن ار جاعىنان بىرەۋلەردىڭ داۋىستارى شىقتى. «قۇلاقتارىندا ناۋشنيك ءبىزدى تىڭداپ جاتقان دا جوق» دەدى ورىسشالاپ بىرەۋ. ونسىز دا جۇمىستان شارشاپ كەلە جاتقان جۇرتتىڭ جۇيكەسى تاعى توزدى. اۆتوبۋستىڭ ءىشى ۋ-شۋ.

جۇرتتىڭ ءبارى قىزعا قارايدى. الگى قىز قىزاراقتاپ، شاشىن ءارى-بەرى وراپ تۇردى دا، جيناقتاپ، الدىڭعى جاعىنا سالىپ قويىپ، ءبىر-ەكى ايالداما جۇرگەن سوڭ ءتۇسىپ قالدى.

تىرناعىڭدى بوياپ قوي، نە ءبىرجولا ءوشىرىپ تاستا!

نەگىزى قوعامدىق ورىنداردا شاشتى دا، تىرناقتى دا دۇرىستاپ ءجۇرۋ كەرەك. اۆتوبۋسقا مىنگەن ادام الدىمەن قولىڭىزعا قارايدى. قولىنا قاراپ-اق ول ادامنىڭ مادەنيەتىنىڭ قانشالىقتى ەكەنىن كورە سالۋعا بولادى. تاڭەرتەڭ مىنسەڭىز اۆتوبۋستان، ويبوي، نەشە ءتۇرلى قولداردى كورەسىز. جارتىلاي ءوشىپ قالعان تىرناقتار، تىرناقتارىنىڭ استى كىر-كىر. جارىلىپ كەتكەن، ءتىلىم-ءتىلىمى شىققان قۇرىلىسشىلاردىڭ قولدارى... كەيبىرەۋى ءسۇپ-سۇيكىمدى، بويالعان سۇيرىك قىزىل تىرناق، قولدان جاپسىرىلعان تىرناق-ساۋساقتار...جاراسپاسا دا قىپ-قىزىل قىلىپ، بادىرايتىن الاتىن سۇيكىمسىز بادانا قولدار.

سوسىن اۆتوبۋستان ءتۇسىپ، جۇمىسقا كەلە جاتساڭىز، ۇستىندە قالىڭ، بۇتتارىندا كاپرونى جوق يۋبكا كيە سالعان جالاڭاش اياقتاردى كورەسىز. اياعىنىڭ تىرناعىن بوياپ الادى، ونىمەن قويماي. كۇن جاز عوي، دۇرىس. بىراق جالاڭاياق قالاي جۇرەدى كوشەدە، بىرەۋدىڭ ۇيىنە بارا قالسا جالاڭاياق كىرىپ بارۋدىڭ ءوزى ەرسى ەمەس پە؟ ءتىپتى مەشىتكە دە جالاڭاياق كىرۋ ىڭعايسىز، قىز بالا. مەكەمەدە قىزمەت جاسايتىن ءاربىر قىز-كەلىنشەك وسىنى ەسكەرسە ەكەن.

بىزدە جۇمىس ىستەيتىن ورىسشالاۋ ءبىر جىگىت بار ەدى، سول بىردە ءبىر قىزعا «ويباي، جالاڭاياق وتىرسىز با؟ اياعىڭىز تەرلەمەي ما، ساسىپ كەتەدى عوي ءتۋفليىڭىز» دەگەنى، اياعىنا قاراپ. الگى قىز ساسىپ قالىپ، «سەيچاس جە لەتو، ناسكي كيىپ الايىن ەششە» دەدى كۇلىپ. ءبارىمىز مىرس ەتىپ كۇلدىك. شىنىندا دا جۇمىسقا كەلگەندە ساۋساقتارىن جىلتىڭداتىپ، سۇيرەتپە كيىپ الاتىندار بار. مەملەكەتتىك قىزمەتتە بولعاسىن باسى جابىق تۋفلي مەن اياعىن سويتالداي قىلماي جۇقا كاپرون كيۋ كەرەك دەگەنى شىعار... بۇل ادامدى سىناۋ ەمەس. قوعامدىق ورىندا كوزگە قيسىق كورىنىپ تۇرعان نارسە.

ءاسىلى، گەرمانيا، اقش، رەسەي، كورەيا، جاپونيا سەكىلدى مەملەكەتتەردىڭ وفيستەرىندە، بانكتەرىندە، لاۋازىمدى قىزمەت ورىندارىندا ءوز مەملەكەتى حالقىنىڭ سىرت سيپاتىنا ەرەكشە ءتارتىپ ەنگىزىلگەن. تىرناقتارىن 2-3 سم ارتىق وسىرۋگە، ساقال-شاشتارىنىڭ ۇشتانىپ كەتۋىنە، جيناماي جۇرۋىنە، قىسقا نەمەسە ۇزىن، اشىق-شاشىق كيىم كيۋىنە جول بەرىلمەيدى. ءتىپتى، كوبىسى قىزمەت ورىندارىندا بىردەي فورما كيىپ وتىرۋدى ادەتكە اينالدىرعان. تىزەدەن ءسال عانا جوعارى يۋبكا-كوستيۋم، اق جاعالى جەيدە، ءوفيسىنىڭ ەمبلەمماسىنا ساي گالستۋك. بولدى. ءار مەكەمەنىڭ ءوز فورماسى، ءوز بەلگىسى بار. بۇل دۇرىس ءبىر جاعىنان. ءوز مەملەكەتىنىڭ تۇرعىندارىن تارتىپكە كەلتىرۋ، بەتىمەن جىبەرمەۋ.

كەشە ايالدامادان ءبىر قىزدى كوردىم. تاپ-تۇيناقتاي. سۇر كوستيۋمىنىڭ جاعاسىنا كوزىم بىردەن ءتۇستى. جاعاسىندا قازاقتىڭ ويۋى بار ەكەن. ادەمىلەنىپ بويانىپ، شاشىن ءتۇيىپ الىپتى. ويپىرماي، مىناۋ ءبىر كوپ تە بولسا «قازاقستان» تەلەارناسىنىڭ ءجۋرناليستى شىعار دەپ ويلادىم. بىراق ءتۇرى تانىس ەمەس. ءبىر جاعاسىنا كىشكەنتاي عانا «AIR ASTANA» دەگەن  بەلگىسى بار جازۋ تۇر. قانداي جاقسى. يۋبكاسى يۋبكا، ءتۋفليى-تۋفلي-اق ەكەن! ءتىپتى سۇيسىنەسىڭ. نەگە ءبىزدىڭ بارلىق مەكەمەمىز وسىنداي فورمالار جاساۋدى، وسىنداي تەمىر ءتارتىپتى قولعا الماسقا!

جۇرتتى تاربيەلەي المايسىڭ، ارينە. بىراق ءاربىر مەكەمە باسشىسى وسىنى الدىمەن قولعا السا بولادى عوي. ءار مەكەمەنىڭ ءوز فورماسى بولسا جاقسى ەمەس پە؟ ارتىق كيىم دە ساتىپ المايسىڭ. مەملەكەتتەن مۇمكىن وسىعان قارجى ءبولۋدى تالاپ ەتەرمىز؟ ارتىق ساقال-شاش تا وسىرمەيسىڭ. ابىرجىمەي، تاپ-تازا بولىپ، مادەني ءومىر سۇرەسىڭ. ءدىنىمىزدىڭ دە، ءتىلىمىزدىڭ دە تۇزەلۋىنە سەپتىگى تيە مە دەپ ويلايمىن كەيدە. قايتا مەكتەپتەگىلەر مەن اۆتوبۋس جۇرگىزۋشىلەرىنىڭ كيىمىن قالپىنا كەلتىرگەنى دۇرىس بولعان. ولاردىڭ كيىمىنە قاراپ، اۆتوبۋسىمىز دا بۇرىنعىدان تازاراق، تارتىپتىرەك بولعان سەكىلدى بولىپ كورىنەدى. ءالى دە كەمشىن تۇستارى بار، ولاردىڭ دا تىرناق-شاشتارىن تۇزەتۋ كەرەك. وعان سالتىمىز بەن ءدىنىمىزدى، سالتىمىزدى قوسۋىمىز كەرەك. كەشەگى ءداستۇر مەن ءدىندى، ءتىل مەن تاربيەنى، اتا-اجەمىز بەرگەن ىرىم-تىيىمدار مەن ءتالىم-تاربيەنى الدە دە مىقتاپ قولعا الساق ناعىز ۇلى قازاق ەلى بولار ەدىك!

اسەل نازارالى

Abai.kz