ابايدىڭ ءاربىر ءسوزى – التىن كىرپىش. ءبىر ءسوزىن دۇرىس جازباساق، ايتپاساق سول كىرپىشتەردى شەتىنەن بۇزا بەرگەن بولامىز.

وسىعان بايلانىستى، كوكەيدە جۇرگەن كوپ وي بار. سونىڭ ءبىرى – «سەگىز اياقتىڭ» ەكىنشى شۋماعىنىڭ التىنشى تارماعىندا كەزدەسەتىن ء«باھرا» ءسوزىنىڭ دۇرىس ايتىلماي ءجۇرۋى جايى.

وسى ءبىر عانا ء«باھرا» ءسوزى تۋرالى اقىن جاقان سىزدىقوۆ شامامەن 1960 جىلدارى بولۋى كەرەك، ابايتانۋشى، عالىم قايىم مۇحامەدحانوۆقا ارنايى حات جازادى.

بۇل سىردى 2016 جىلى «قايىم مۇحامەدحانوۆ اتىنداعى ءبىلىم جانە مادەنيەت ورتالىعى» قوعامدىق قورى شىعارعان «قايىم مۇحامەدحانوۆ: حاتتار سويلەيدى» اتتى كىتاپتان الىپ وتىرمىز.

سول جاقاڭ حاتىندا:

«ابايدىڭ ولەڭدەرىن بۇزىپ باسىلۋىنا، كەي جەرلەرى مۇلدەم قاتە ەكەنىنە ىزالاناتىن ەدىم. «تولىق جيناق» دەپ باسىپ، ءبىزدىڭ عالىمدارىمىز «قول قويعانىنا» اسىرەسە راديو ارقىلى ء«باھرا» دەگەن ءسوزدىڭ ء«باھار» دەپ ءان سالاتىنىنا ءىشىم ۋداي اشيتىن» (43-بەت), - دەپ كەيىستىك بىلدىرەدى.

ابايدىڭ ءوزى ء«سوز تۇزەلدى، تىڭداۋشى، سەن دە تۇزەل» دەمەۋشى مە ەدى؟! بىراق دۇرىس قالانىپ تۇرعان سوزدەردى نەگە بۇرمالاۋعا اۋەسپىز وسى؟ كاكىتاي ىسقاقۇلى مەن تۇراعۇل ابايۇلى قۇراستىرىپ شىعارعان ابايدىڭ 1909 جىلعى تۇڭعىش جيناعىندا بۇل ءسوز – ء«باھرا»، باسقا جيناقتاردا دا سولاي، 1995 جىلى شىققان سوڭعى اكادەميالىق جيناقتا دا ء«باھرا». 

جالپى بۇل ءسوزدىڭ ماعىناسى – «پايدا، بىلىمنەن ۇلەس الۋ، ءلاززات، عانيبەت، ۇلگى الۋ» دەگەنگە سايادى.

ء«باھار» دا «بوتەن» ءسوز ەمەس ەكەندىگىن ايتۋعا ءتيىسپىز. «ونەگە، ۇلگى» دەگەن ماعىناداعى ءسوز.

بۇل تاڭسىق سوزگە ا.بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتى شىعارعان «قازاق سوزدىگىنىڭ» (الماتى، 2013) 210-بەتىندە: «باھرا – (ير.) – پايدا، ولجا، ناتيجە»، - دەپ تۇسىنىك بەرىلەدى. 

جاقان سىزدىقوۆ ء«باھار» دەپ ءان سالىپ جۇرگەندەرگە كەيىپ جۇرگەندە، ەندى بۇگىنگى انشىلەرىمىز ء«باھيرا» دەپ ايتاتىن بولدى. بۇل قالاي؟ بولمىسى بولەك، داۋىسى ەرەك ءانشى ەرلان رىسقاليدىڭ ورىنداۋىنداعى «سەگىز اياقتى» تىڭداعاندا «باھيرا» دەپ ايتقان ءسوزىن ەستىپ ەسەڭگىرەپ قالعانداي بولدىق.

ولەڭ قۇرىلىسىن تەكسەرۋ ارقىلى دا بۇل ءسوزدىڭ دۇرىس-بۇرىسىن انىقتاۋعا بولادى دەپ ويلايمىز.

«وتكىردىڭ ءجۇزى،

كەستەنىڭ ءبىزى

ورنەگىن (3) سەندەي (2) سالا الماس (3).

بىلگەنگە مارجان،

بىلمەسكە ارزان،

ناداندار (3) ءباھرا (2) الا الماس (3).

قينالما بەكەر، ءتىل مەن جاق،

كوڭىلسىز قۇلاق – ويعا ولاق».

قاراڭىز، مۇنداعى ء«باھرا» 2 بۋىندى ءسوز. ولەڭ جولى تولىق وقىلعاندا 8 بۋىن.

جالپى، «سەگىز اياقتىڭ» ءار شۋماعىنىڭ 3-ءىنشى جانە 6-ىنشى تارماقتارى 7 نە 8 بۋىنمەن ءبىتىپ وتىرادى. «ناداندار ءباھرا الا الماس» دەگەن ولەڭ جولى سول 6-ىنشى ساتىعا ورنالاسقان.

ال «ناداندار باھيرا الا الماس» دەپ وقىساق تا، ايتساق تا، ولەڭ جولى 9 بۋىنعا سوزىلىپ كەتەدى. بۇل اباي ايتقان تالاپقا قايشى.

باۋىرجان بەرىكۇلى

Abai.kz