رەسەيمەن وداقتاسۋ – باق پا، سور ما؟
وتكەن تاريحىمىزعا وي جiبەرiپ، جاقسىلىعى مەن جاماندىعىن تiزبەكتەپ سارالاساق، رەەيمەن جاقىنداسۋدان تاپقان پايدامىزدان، تارتقان زالالىمىز كوپ ەكەن. الدەكiمدەردiڭ ونەركاسiبiمiز دامىعان يندۋستريالى ەلگە رەسەيدiڭ ارقاسىندا قول جەتكiزدiك دەگەن ءسوزi - بiلمەستiڭ ءسوزi. ەلiمiزدiڭ ەرەن كەن بايلىعى مولشەرiمەن باعامداساق، بiزگە يندۋستريالى ەل بولۋ - ماڭدايعا جازىلعان مۇرا. ەرتە مە، كەش پە، بiز ول مۇرانى ورىسپەن بولماسا، باسقا دا ەكونوميكاسى دامىعان ەلدەرمەن بiرiگiپ، ءبارiبiر يگەرەر ەدiك.
اسكەري قاتەر
ەڭ باستىسى، رەسەيمەن جاقىنداسۋ - بiزدiڭ ۇلتتىق-رۋحاني مۇرامىزعا وراسان زور كەساپات اكەلدi. ونىڭ ءبارiن تiزبەكتەمەي، ەلiمiزدiڭ ورىستانىپ كەتكەن سولتۇستiگi مەن شىعىسىن، قازاق تiلiنiڭ iسكەرلiك-قاتىناستىق قولدانىسىنا جاسالعان اگرەسسيانى ەسكە الساق، يمپەريالىق ەزگiنiڭ بۇگiنگi ناتيجەسiنە قىسقاشا جاۋاپ الامىز.
وتكەن تاريحىمىزعا وي جiبەرiپ، جاقسىلىعى مەن جاماندىعىن تiزبەكتەپ سارالاساق، رەەيمەن جاقىنداسۋدان تاپقان پايدامىزدان، تارتقان زالالىمىز كوپ ەكەن. الدەكiمدەردiڭ ونەركاسiبiمiز دامىعان يندۋستريالى ەلگە رەسەيدiڭ ارقاسىندا قول جەتكiزدiك دەگەن ءسوزi - بiلمەستiڭ ءسوزi. ەلiمiزدiڭ ەرەن كەن بايلىعى مولشەرiمەن باعامداساق، بiزگە يندۋستريالى ەل بولۋ - ماڭدايعا جازىلعان مۇرا. ەرتە مە، كەش پە، بiز ول مۇرانى ورىسپەن بولماسا، باسقا دا ەكونوميكاسى دامىعان ەلدەرمەن بiرiگiپ، ءبارiبiر يگەرەر ەدiك.
اسكەري قاتەر
ەڭ باستىسى، رەسەيمەن جاقىنداسۋ - بiزدiڭ ۇلتتىق-رۋحاني مۇرامىزعا وراسان زور كەساپات اكەلدi. ونىڭ ءبارiن تiزبەكتەمەي، ەلiمiزدiڭ ورىستانىپ كەتكەن سولتۇستiگi مەن شىعىسىن، قازاق تiلiنiڭ iسكەرلiك-قاتىناستىق قولدانىسىنا جاسالعان اگرەسسيانى ەسكە الساق، يمپەريالىق ەزگiنiڭ بۇگiنگi ناتيجەسiنە قىسقاشا جاۋاپ الامىز.
ال قازiرگi قازاقستان بيلiگiنiڭ ويلاپ تاۋىپ جۇرگەن «ەۆرازيالىق وداعى» دا، «كەدەندiك وداعى» دا، «اسكەري وداعى» دا ەل مۇددەسiن كوزدەگەن ساياساتتىڭ سيقى ەمەس. بۇل - ەل باسىنداعى بيلiكتi ساقتاپ قالۋدىڭ امالىنان تۋعان ساياسي ساۋدانىڭ سىقپىتى. ورىسپەن جاسالعان ونداي وداقتار، اينالىپ كەلگەندە، قازاقستاننىڭ بولاشاعىنا ءۇلكەن قاتەر توندiرەتiن، ەلدi الەمدiك ءاسكەري كيكiلجiڭنiڭ ورتاسىنا اينالدىرۋ قاۋپi زور وداقتار ەكەنiن ەسكەرۋ كەرەك. ونىڭ باستى سەبەبi - يادرولىق دەرجاۆالاردىڭ مۇمكiن بولار ءوزارا جانجالى تۋىنداعان جاعدايدا، رەسەيدiڭ كوسموستىق جانە يادرولىق كۇشتەرiنiڭ نەگiزگi بازاسى بوپ سانالاتىن قازاقستان يادرولىق-راكەتالىق شابۋىلداردىڭ №1 نىساناسىنا اينالارى داۋسىز!
قازiردiڭ وزiندە استانا تاراپىنان جiبەرiلگەن «جالپاقشەشەيلiكتiڭ» ارقاسىندا رەسەيدiڭ ستراتەگيالىق ماقساتتاعى اسكەرلەرi قازاقستانعا كiرiپ، ەلiمiزدiڭ تاۋەلسiزدiگiنە تiكەلەي قاۋiپ ءتوندiرۋدە. اتاپ ايتساق، قازاقستان بيلiگi 11 ميلليون گەكتار قازاق جەرiنە ورنالاسقان بۇرىنعى جەتi سوۆەتتiك يادرولىق-راكەتالىق سىناق پوليگونى مەن ءاسكەري بازاسىن بولماشى «جالقارجىعا» رەسەيگە قايتا بەرiپ تە ۇلگەردi. ەسكە سالا كەتەيiك، بۇل پوليگونداردىڭ قىسقاشا سيپاتتاماسى مىناداي:
رەسەي قورعانىس مينيسترلiگiنە قارايتىن № 5-شi بايقوڭىر سىناق پوليگونى مەن كوسمودروم. بۇل راكەتادرومدا 1957 جىلدان بەرi 1100 ءتۇرلi راكەتالارمەن قاتار، 30-دان استام جاپپاي قىرىپ-جوياتىن كونتينەنتارالىق بالليستيكالىق راكەتا سىنالعان. رەسەيدiڭ عارىشقا جiبەرiلiپ جاتقان كوسموستىق كەمەلەرiنiڭ 70 پايىزى وسى بايقوڭىردان ۇشىرىلۋدا. بۇل كوسمودرومنان ۇشىرىلاتىن ادامزات پەن قورشاعان ورتاعا اسا قاۋiپتi «پروتون»، «زەنيت»، «سويۋز»، «دنەپر» راكەتالارىنىڭ 1-3-شi ساتىلارى قىزىلوردا، قاراعاندى، پاۆلودار، سولتۇستiك جانە شىعىس قازاقستان وبلىستارى ايماقتارىنا قۇلايدى. قازاقستان ۇكiمەتi قازiر بۇل سىناق كەشەندەرiن رەسەيگە 2050 جىلعا دەيiن جالعا بەردi!
باتىس قازاقستانداعى ازعىر، تايسويعان، ەمبi ماڭىنا ورنالاسقان № 85, 171 جانە 231-اسكەري سىناق پوليگوندارى. بۇل رەسەيدiڭ قورعانىس مينيسترلiگiنە قارايتىن ستراتەگيالىق اسكەرلەرiنiڭ 929-شى مەملەكەتتiك ۇشىرۋ-سىناق ورتالىعىنىڭ شتابى استراحان وبلىسىنىڭ احتۋبا قالاسىندا ورنالاسقان. بۇل جەرلەردە جاڭا راكەتالار ءتۇرلەرi سىنالۋدا. رەسەي جەرiنەن اتىلعان راكەتالار ءجانە اسكەري اۋە كۇشتەرi مەن اسكەري تەڭiز كۇشتەرi اۆياتسياسىنىڭ ۇشاقتارى دا وسى قازاق جەرلەرiن وق نىساناسىنا اينالدىرىپ، اتقىلاپ جاتتىعادى. ال مۇنداعى جان-جانۋارلار مەن ءجاندiكتەر، وسiمدiكتەر دۇنيەسi حيميالىق ۋلار مەن وتقا ورانىپ قۇرىپ جاتىر. كۇنi كەشە عانا (16-24 ماي، 2010 جىل.) وسى جەرلەردە جاڭا قارۋدىڭ سىناعى ناتيجەسiندە 12 مىڭنان استام «قىزىل كiتاپقا» كiرەتiن دالا اقبوكەندەرi قىرىلىپ قالدى. ال مۇنى بيلiكتiڭ سويىلىن سوعىپ، سولاردىڭ ايتقانىنان شىعا المايتىن ۆەتەرينار ماماندار «پاستەرەللەز» دەگەن iندەت دەپ جالتارۋدا. 1988 جىلى بايقوڭىردان ۇشقان، قورشاعان ورتا مەن ادامزاتقا اسا قاتەرلi, سالماعى - 2360 توننا، ۇزىندىعى - 59 مەتر، ديامەترi - 18 مەتر، 3 ساتىلى «بۋران-ەنەرگيا-11ك25» دەگەن تاجال راكەتاسى ۇشىرىلعاندا، وسى ەلسiز دالادا جايىلىپ جۇرگەن 0,5 ميلليوننان استام اقبوكەن مەن باسقا دا جابايى اڭدار، مالدار قىرىلىپ قالعان بولاتىن. سول كەزدەرi جەر-جاھانعا قاتەر اكەلەتiن بۇل «جاۋىزدىق جوباعا» قارسى ءبۇكiل ادامزات قاۋىمى قارسى شىققاسىن، بۇل زىمىراندارعا تىيىم سالىندى...
رەسەيدiڭ استراحان وبلىسىنداعى كاپۋستين ياردا ورنالاسقان 4-شi مەملەكەتتiك سىناق پوليگونى دا باتىس قازاقستان مەن اتىراۋ وبلىستارىندا راكەتالار مەن قورشاعان ورتاعا اسا قاتەرلi ءتۇرلi قارۋلاردى سىناقتان وتكiزۋدە. ءجانە بۇل جەردە رەسەيدiڭ 20-شى ەرەكشە سىناق ستانتسيالارى دا (يپ-8 جانە يپ-16) ورنالاسقان.
رەسەيدiڭ قورعانىس مينيسترلiگiنە قارايتىن №10-شى «سارىشاعان» اسكەري پوليگونى قاراعاندى، جامبىل، قىزىلوردا، اقتوبە وبلىستارى اۋماعىن قامتىپ، جالپى 80 مىڭ شارشى شاقىرىم جەردi الىپ جاتىر. سولتۇستiكتەن وڭتۇستiككە قاراي ەنi 250 شاقىرىم، باتىستان شىعىسقا قاراي 600 شاقىرىمعا سوزىلىپ جاتقان ايماقتاردى رەسەي ءتۇرلi قارۋلارىن، اسiرەسە زەنيتتiك راكەتالىق كەشەندەردi (زرك) سىنايتىن «كاپۋستين يار-سارى شاعان» راكەتالىق تراسسالارىنا اينالدىرعان. بۇل پوليگوننىڭ شتاتتىق باسقارماسى 4-شi مەملەكەتتiك سىناق پوليگونىنا قارايدى. بۇلار قازiر وسى جەردە قاھارلى زرك-500 جاڭا قارۋلار ءتۇرiن سىناۋدى باستاماق...
ال اقتوبە وبلىسىنىڭ جەم اۋدانى («ەمبا» پوليگونى) جەرiندە ورنالاسقان № 11-سىناق پوليگونىندا رەسەيدiڭ 5580-شi سىناق جۇمىستارىن ءجۇرگiزەتiن iرi بازاسى دا قايتا ورنالاسىپ، ءتۇرلi قاھارلى قارۋلاردى سىناقتان وتكiزiپ، اۋا رايى مەن تابيعاتتى ويرانداپ، تiرشiلiك كوزدەرiن ۋلاپ، جويۋدا.
رەسەيدiڭ راكەتالىق شابۋىلداردىڭ الدىن الۋ ماقساتىنداعى ستراتەگيالىق كوسموستىق ءاسكەرلەرiنiڭ № 3-شi ارمياسىنىڭ راديوتەحنيكالىق «بالقاش-9» - دەپ اتالاتىن iرi اسكەري بازاسى بالقاش كولiنiڭ جاعاسىنداعى پريوزەرسك قالاسىنا جاقىن جەردە ورنالاسقان. سونىمەن قاتار بۇل اسكەري بازا وسى پوليگوندارداعى نەشە ءتۇرلi ادامزاتتى جاپپاي قىرىپ-جوياتىن قارۋلاردى سىناۋ ءناتيجەسiن دە تەكسەرiپ، قورىتىندى شىعارىپ وتىرادى.
رەسەيدiڭ قارۋلى كۇشتەرiنiڭ ترانسپورتتىق اۆياتسياسىنىڭ جەكە پولكi قوستاناي قالاسىنىڭ اەرودرومىنا ورنالاسقان. بۇل اسكەري بازا قازاقستانداعى پوليگوندارداعى سىناقتاردى ءجۇرگiزۋ ءۇشiن جوسپارلانعان iس-شارالار مەن باسقا دا اسكەري ماقساتتاردى جۇزەگە اسىرۋعا ارنالعان...
قازاقتىڭ جەرiندەگi رەسەيدiڭ وسى اسكەري پوليگوندارىنداعى اسكەري سىناقتار مەن كوسموستىق ۇشىرۋلار كۇز بەن قىس، كوكتەم ايلارىندا قازاقستاننىڭ شىعىسى مەن ەلدiڭ باسقا دا ايماقتارىنا وراسان ورنى تولماس (شىعىستا - تاسقىن، باتىستا - قۇرعاقشىلىق، بوران مەن ۇسiكتەر) اپاتتار اكەلۋدە.
ەل باسشىلىعىنىڭ حالىق الدىنداعى جاۋاپسىزدىعىن پايدالانعان رەسەيلiكتەر ءتۇرلi سىناقتار وتكiزiپ، قازاق جەرiندە جاساندى ايازدار مەن راديواكتيۆتi جاۋىندار تىيىلماي، فلورا مەن فاۋناعا ورنى تولماستاي زيان كەلۋدە.
سوڭعى جىلدارى رەسەيدiڭ وسى اسكەري پوليگوندارىنىڭ زياندى سىناقتارى اسەرiنەن اۋاداعى وتتەگiنiڭ قۇرامى ازايىپ كەتكەن (اۋا قۇرامىنىڭ 78 پايىزى ازوتتان، 20,95 پايىزى وتتەگiدەن، ال قالعان 1,05 پايىزى: ارگون، گەلي، كريپتون، كسەنون، سۋتەگi ت.س.س. باسقا دا گازداردان تۇرادى). مۇنىڭ اقىرى قازاقستاندى جىل سايىن جۇرەك-قان تامىرلارى اۋرۋلارىنان عانا 80 مىڭ ادامىنان ولiدەي ايىرىلۋعا اكەلسە، («Kazakhstan Today».16-21.10.2009 گ.) سۇيەك-كەمiك، بۋىن اۋرۋلارىمەن 1,5 ميلليون ادام زارداپ شەگۋدە. قازاقستانداعى 6-14 جاستاعى بالالاردىڭ 44,8 پايىزى انەميامەن اۋىرادى. ال راك اۋرۋلارىمەن، تۋبەركۋلەزبەن، وزiنە قول سالاتىن اۋرۋلارمەن دۇنيەدەن وتكەندەردiڭ ەسەبi جوق. قازiرگi رەجيمنiڭ ارقاسىندا سوڭعى جىلدارى قازاقستاندا سۇمدىق ەكولوگيالىق اپاتتى جاعدايلار قالىپتاستى. وسىنداي سىناۋلاردان جانە كوسموستىق ۇشىرۋلاردان بيiك تاۋلارداعى ماڭگi مۇزدىقتاردىڭ ەرۋi جەدەلدەپ، وزەن-كولدەرiمiز بۋلانىپ، تايازدانىپ، جەراستى سۋلارى تومەن ءتۇسiپ بارادى!
ساياسي قاتەر
قازاق حالقى وتكەن 18-19 عاسىردى ساناماعاننىڭ وزiندە، تەك 20 عاسىردا عانا رەسەي ەلiمەن جاقىنداسۋدىڭ ارقاسىندا جان باسىنىڭ 90 پايىزىنان ايىرىلدى. و باستان ورىس اق پاتشاسىنا دا، حالىقارالىق ماسوندار مەن كوممۋنيستەر بيلەگەن رەسەي مەن سوۆەت ۇكiمەتiنە دە قازاق حالقى ەمەس، قازاق جەرiنiڭ استى مەن ءۇستiنiڭ بايلىعى عانا كەرەك بولعان. قازiر دە سىرتتان بiزگە قاراعان كوزقاراس سولاي قالىپ وتىر!
بۇرىنعى وتارشىلدىق پيعىلداعى كوممۋنيستەر بيلiگi ۇلتتىق رەسپۋبليكالار مەن شەت ايماقتاردان كادر تاڭداعاندا، «ينتەرناتسيوناليست» دەگەن قالىپقا سىياتىن ناعىز مانساپقورلاردى جينادى. ولار اتاققۇمار، حالقىنىڭ مۇددەسiنەن گورi, ءوز مۇددەسiن كوبiرەك ويلايتىن، قيىن كەزدەردە وزدiگiنەن شەشiم قابىلداي المايتىن، ورتالىقتاعى كۇشتiگە عانا جاعىنىپ، سول قوجايىندارىن ارقا تۇتاتىن، ءوز حالقىن جۇندەي تۇتەتiن ۇلتتىق كادرلار - «شولاق بەلسەندiلەر» بولدى. ياعني وتارشىلداردىڭ ەجەلگi ءتاسiل-امالى نەگiزiندە: «تەكسiزدەرiنە بيلiك بەرiپ، تەكتiلەرiن قۇلدىق جاعدايدا ۇستاپ»، حالقىمىزعا قارسى ناعىز گەنوتسيدتi دە سول «شولاق بەلسەندiلەردiڭ» قولىمەن جاساپ كەلدi.
الايدا و باستان كەرەعارلىققا قۇرىلعان وتارلىق جۇيە زاڭدى تۇردە قۇلاعانىمەن، بۇرىنعى ۇلتتىق ايماقتار مەن رەسپۋبليكالاردا بۇرىنعى كوممۋنيست باسشىلار بارلىق بيلiكتi باسىپ قالىپ، وڭدەرiن وزگەرتiپ، «دەموكراتتارعا» اينالدى. بۇل جاڭا باسشىلار ورتالىقتاعى قوجايىندارىنان ازات بولعان سوڭ، وزدەرiنiڭ جەكە تاۋەلسiزدiكتەرi مەن شەكسiز بيلiكتەرiن شەبەر پايدالانىپ، جەردiڭ استىنداعى جانە ۇستiندەگi مەملەكەت بايلىقتارىنىڭ ءبارiن جاپپاي جەكەشەلەندiرiپ الىپ، اياق استىنان «بايشىكەشتەر» بوپ شىعا كەلدi. باسقا رەسپۋبليكالارعا قاراعاندا، بۇل ۇدەرiس بiزدiڭ قازاقستاندا ادەتتەگiدەي ناۋقانشىلدىقپەن اسا بiر زور قارقىنمەن ءجۇردi. اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسى مەن ءوندiرiستi جەكەلەندiرiپ العانداردىڭ بiرەن-سارانى عانا بولماسا، كوپشiلiگi بۇل كاسiپورىنداردى ءجۇرگiزە الماي، iرگەتاسىنا دەيiن كۇيرەتiپ تىندى. بۇرىنعى حالىق شارۋاشىلىعى تۇگەلگە دەرلiك قيراپ، مەتاللولومعا اينالىپ، شەتەل اسىپ كەتتi.
«ەكونوميكا مەن ەلدiڭ ساياسي دامۋىندا بۇرىن-سوڭدى جەتپەگەن جەتiستiكتەرگە جەتتiك!» - دەپ جار سالعان، جەرiنiڭ استى مەن ءۇستi بايلىققا تولى بولسا دا، تاۋەلسiز قازاقستاننىڭ جالپى سىرتقى قارىزى قازiرگi كۇنi - 111 ميلليارد دوللاردان اسىپتى! سوندا بۇل وراسان دەڭگەيدەگi قوماقتى قارجىلار قايدا كەتتi? قانداي وندiرiسكە سالىندى؟
ينە مەن تۇيمەگە دەيiن، ەڭ قاراپايىم ءونiم بەتورامال مەن كويلەك-ىشتانعا دەيiن شەتتەن تاسىلۋدا. كوكونiس پەن جەمiستەر، ەت پەن ءسۇت، اياقكيiمدەر مەن سىرت كيiمدەر، قازان-وشاق، ىدىستار، كەتپەن مەن شوت، كۇرەك پەن شەگە، بالعاعا دەيiن شەتتەن اكەلiنەدi. تiپتi 1,5 ميلليارد قىتايدان كوكونiس پەن جەمiس، پاكiستاننان كارتوپ تاسىلاتىن كۇيگە جەتتiك!
ال رەۆانشيزم مەن بۇرىنعى يمپەريانى قالپىنا كەلتiرۋدi ماقسات تۇتقان رەسەي ءۇشiن قازاقستاننىڭ وندiرiستiك مەشەۋلiگi الدەقايدا تيiمدi. تۇرمىستىق سۇرانىستاعى تاۋارلار مەن ازىق-تۇلiككە دەگەن سۇرانىس ارتقان سايىن رەسەيدiڭ بiزگە ىقپالى دا كۇشەيە تۇسپەك. سونىڭ ناتيجەسi رەتiندە پۋتيندiك-مەدۆەدەۆتiك رەسەي قازاقستاندى «كەدەندiك وداقتىڭ» قوراسىنا ايداپ تىقتى. شىندىعىنا كەلگەندە، رەسەيدiڭ وسى باعىتتاعى باستى ماقساتى - قازاقستاننىڭ ورىس ەلiنە ساياسي تاۋەلدiلiگiن قالىپتاستىرۋ، قازاق ەلiن قايتادان بۇرىنعى مەتروپولياعا قايتا بايلاپ بەرۋ!
رەسەي قازiر بۇرىنعى ءوز قۇرامىنداعى ۇلتتىق رەسپۋبليكالار مەن اۆتونوميالاردى جويىپ، ونىڭ ورنىنا وكرۋگتەر قۇرۋعا كiرiستi. رەسەي قازiر باشقۇرت، تاتار، قۇمىق جانە باسقا تiلدەردەگi مەكتەپتەردi جاۋىپ، ونداعى باسقا ۇلتتاردى رۋحاني جاعىنان جويۋعا كiرiستi. ۇلتتىق مەكتەپتەردi جاۋىپ، ورىستىڭ تiلiنە ايقىن باسىمدىلىق بەرۋدە. سوڭعى 20 جىلدا رەسەي قۇرامىنداعى ونداعان ۇلتتار مەن ۇلىستار جويىلىپ كەتكەن. كۇنi كەشە عانا رەسەي مەمدۋماسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى «اتاقتى» جيرينوۆسكي مىرزا تاجiكستان مەن قىرعىزستاننان وكرۋگ جاساپ، رەسەي قۇرامىنا كiرگiزۋدi ۇسىندى. جيرينوۆسكي مىرزا و باستان رەسەي باسشىلىعىنىڭ ماقساتى مەن كوكەيتەستi ويلارىن اشىق ايتاتىن «رۋپور» ەكەنiن ەسكەرسەك، بۇل «دالباسالىقتى» ورىستىڭ يمپەريالىق ساياساتىنىڭ قايتادان باس كوتەرۋ بەلگiسi دەپ بiلگەن ءجون. بۇل قاتەر ەرتەڭ قازاقستانعا دا ءتونۋi ابدەن مۇمكiن.
قازاق حالقى ەندiگi جەردە قايتادان ەشكiمگە دە، ەشقاشاندا كiشi iنi دە، قۇل دا بولماۋى كەرەك! قازاقستاننىڭ كەز كەلگەن مەملەكەتپەن تۇزiلگەن حالىقارالىق شارتتارى، بiرiنشiدەن، مەملەكەتتiڭ جانە ونداعى حالىقتىڭ مۇددەسiن كوزدەۋگە تيiس! ساياسي بيلiكتiڭ ەسەبi حالىق مۇددەسiنەن ەشقاشان جوعارى تۇرماۋى كەرەك. سوندىقتان قازاقستان ءۇشiن حالىقارالىق زاڭدىلىقتار نەگiزiندە عانا ءوزارا تيiمدi ەكونوميكالىق بايلانىستار مەن قاتىناستاردان باسقا رەسەيمەن دە، باسقامەن دە ەشقانداي دا وداقتاستىقتىڭ قاجەتi جوق!
Iلەسبەك بايجانوۆ،
«تاۋەلسiزدiگiن قورعاۋ» قوزعالىسى وڭتۇستiك
قازاقستان وبلىستىق ۇيىمداستىرۋ كەڭەسiنiڭ توراعاسى
شىمكەنت شاھارى
