كۇنى كەشە عانا يراننىڭ رۋحاني كوشباسشى ا.حامەنەيدىڭ ءپاتۋاسىنا سۇيەنگەن يراندىقتار قاعباسىن  كەربالاعا وزگەرتتى.  

يران يسلام مەملەكەتى مەن ساۋد ارابياسىنىڭ اراسىنداعى وتكەن جىلعى قاجىلىق ماۋسىمىنداعى كەلەڭسىز وقيعادان كەيىنگى كەلىسپەۋشىلىكتىڭ سالدارىنان يراننىڭ رۋحاني كوشباسشى ا.حامەنەي وسىنداي ءپاتۋا بەرىپتى.

وسىشايشا يران مەن ساۋد ارابياسىنىڭ اراسىنداعى داۋ-جانجالدىڭ  اقىرى يراندىقتاردىڭ قۇبىلاسىن وزگەرتۋىمەن تىندى. قازىر مىڭداعان يراندىق قاجىلىقتى قاعباسى بار مەككەدە ەمەس، كەربالادا وتەپ ءجۇر.

ارابتارعا ارقاسىن بەرگەن پارسىلار قاعبانى كەربالانىڭ جازىعىنان ىزدەپ كەتتى. وسىدان كەيىن اراب الەمىنە وكپەسى قارا قازانداي بولىپ وتىرعان وزگە مۇسىلمان ەلدەرى دە وزدەرىنە قاعبا ىزدەپ قاڭعىرىپ كەتپەي مە؟

مىسالى، قازاق ىشىندە دە ءبىر قاۋىم جۇرت تۇركىستانداعى ياسساۋي كەسەنەسىنە بارعاندى «كىشى قاجىلىققا» بالاپ ءجۇر. اسىرەسە، ءارتۇرلى ءدىني اعىمداردىڭ جۇمىسىنا بەرىك تولەرانتتى ۇستانىم كورسەتىپ جۇرگەن قازاقستاندا دا ەرتەڭ الگى دىندەگى مودەرنيستەردىڭ وسىنداي بۇلىك شىعارماسىنا كىم كەپىل؟

وسى ماسەلەگە قاتىستى  بەلگىلى ءدىنتانۋشى مۇحيددين يساۇلى مەن "مۇسىلماندار وداعىنىڭ" جەتەكشىسى مۇرات تەلىبەكوۆ مىرزالار ءبىزدىڭ پورتالعا پىكىر ءبىلدىرىپ، ويلارىن ورتاعا سالعان ەدى. 

ءدىننىڭ ءيىسى مۇرنىنا بارماعان جالعان سوپىلار «يراندىقتار قۇبىلاسىن بۇردى، ءبىز دە وزىمىزگە قاراي بۇرامىز» دەۋى ابدەن مۇمكىن

مۇحيددين يساۇلى، ءدىنتانۋشى:

- يراننىڭ بۇل قىلىعى، ارينە، ساياسي ويىندارىنىڭ ءبىر ءتۇرى. اينالىپ كەلگەندە سول باياعى ءاھلى كىتاپتىڭ جوسپارلارىنىڭ ءبىرى. ءاھلى كىتاپ "جەر بەتىندە مۇسىلمان بولماسىن" دەيدى. سول سەبەپتى ولار سوڭعى عاسىرلاردا ۋاحابي مەن شيت دەپ مۇسىلمانداردى ەكىگە ءبولىپ، اقىرىندا «يسلام مەملەكەتىن» ويلاپ تاپتى. سۋننيتتىك باعىتتاعى وسمانلىنى جىعىپ ءبىتتى. ەندىگى تەرىس اعىمداردىڭ ماقساتى قالعانىن قۇلاتۋ. شيتتەر ۋاحاپتارعا وكپەلەپ، "قۇبىلانى كەربالاعا وزگەرتەمىز" دەيدى. اللا تاعالا ءدىن ءىسلامدى بەرگەن اۋەلدە كوپ پايعامبارلار مەكەن ەتكەن اقسا مەشىتىن قۇبىلا ەتكەن بولاتىن. كەيىننەن ءاز پايعامبارىمىز مۇححاممەد عالايكىمسالام ماديناعا قونىس تەپكەن سوڭ، كوپ ۇزاماي قۇبىلانى قۇداي تاعالا قاسيەتتى مەككەدەگى قاعباعا قاراي بۇرعىزىپ، سول جەردى ءيسى مۇسىلماننىڭ بىرىگەتىن ورتالىعى ەتتى. اتام قازاقتىڭ «قۇبىلاعا قاراپ دارەت سىندىرما»، «قۇبىلاعا اياعىڭدى سوزۋشى بولما»، «لاقاپتاعى ءمايىتتىڭ ءجۇزىن قۇبىلاعا قارات» دەگەنى وسىدان قالعان. اللا تاعالا قۇبىلانى مەككەگە بۇرعاندا ءاھلى كىتاپتىڭ وكپەسى قارا قازانداي بولىپ، تۇتىگىپ كەتەدى. سودان بەرى جاۋلىعى ارتا بەرگەن. ەندى مىنە، يراندىقتاردىڭ قۇبىلاسىن كەربالاعا بۇرا السا، ولاردىڭ تابىسقا قول جەتكىزگەندىكتەرى بولىپ سانالادى. نەگە دەيسىز عوي؟ باسقانى بىلاي قويعاندا ەلىمىزدە دە كەيبىر باقسى-بالگەرلەر، شالا ساۋاتتى ءدىننىڭ ءيىسى مۇرنىنا بارماعان جالعان سوپىلار «يراندىقتار قۇبىلاسىن بۇردى، ءبىز دە وزىمىزگە قاراي بۇرامىز» دەۋى ابدەن مۇمكىن. مىسالى مەنىڭ اتامنىڭ مازاراتىنىڭ قاسىندا الدە بىرەۋلەر سالعان قاعبانىڭ ماكەتى بار. ونىڭ ءاۋ باستا سالۋىنىڭ ماقساتى قاعباعا جەتە المايتىن جالپاق قازاق ەلىنە قاعبانى تانىتۋ بولعان. ياعني، ءبىزدىڭ اتالارىمىز ونى تاۋاپ ەتۋ ءۇشىن، نە بولماسا قاعبا دەپ سالعان ەمەس. ولاي سالسا دىننەن شىعار ەدى. قازاق ەلىنە مىڭ جىل ءدىن ۇيرەتكەن قازاقتىڭ عۇلامالارى مۇنشالىقتى اقىماق ەمەس. بىراق سونى بۇل كۇندە بارىپ تاۋاپ ەتەتىندەر بارشىلىق ەكەن. نەمەسە الگىندە ءوزىڭ ايتقانداي تۇركىستاندى «ەكىنشى مەككە» دەپ جۇرگەندەر دە از ەمەس. نەگىزى ۇستازىمىز اكادەميك مۇرات جۇرىنوۆ بىردە: «تۇركىستاننىڭ «ەكىنشى مەككە اتالۋىنىڭ سىرى – احمەد ءياسساۋيدىڭ جىگىتتىك شاعىندا مەككەگە بارۋى سەبەپ بولعان. سوندا مەككەلىك ءبىر عۇلاما ەلگە شاريعات ايتقاندا بابامىز تۇرىپ، ء«سىز قاتەلەستىڭىز» دەپ قاتەسىن تۇزەيدى. سودان مەككەلىك ءىلىم ىزدەۋشىلەرى بابامىزدىڭ اينالاسىنا جينالىپ ءدارىس الا باستايدى. ال مۇنى كەيبىر اراب عالىمدارى كورە الماي شەتتەتىپ جىبەرەدى. بابامىز تۇركىستانعا كەلىپ ءىلىمىن جالعاستىرادى. سوندا مەككەلىك الگى ءىلىم ىزدەۋشىلەر تۇركىستانعا كوپ كەلەتىن بولادى دا، تۇركىستان "ەكىنشى ءىلىم" ورداسى «ەكىنشى مەككە اتانادى» دەيدى. ياعني بۇل دىنگە ەمەس، ىلىمگە قاتىستى شىققان ءسوز. ال ەندى سونى كەيبىر ءدىنبۇزارلار ءدال قاسيەتتى مەككە ءتارىزدى دەپ ويلايدى. ءھام كوپتەگەن قازاقتىڭ حاندارى مەن بيلەرى بابانىڭ اينالاسىنا جەرلەنۋىنىڭ سىرى قۇبىلانى وزگەرتۋ ەمەس، قايتا بابامەن بىرگە جۇزدەرىن قاعباعا قاراي بۇرۋدى قالاعاندارى ەدى. احمەد ءياسسيۋيدىڭ بار مىندەتى تۇركى جۇرتىنىڭ بەتىن قاعباعا، قۇبىلاسىنا قاراي بۇرۋ بولدى. سول ارمانىنا جەتىپ تە كەتتى. ءياسساۋيدىڭ ارقاسىندا تۇركى ەلدەرى مىقتى مەملەكەتتەر قۇردى. وسمانلى دەگەن الىپ مەملەكەتتىڭ دە ىرگەسىن سول بابامىزدىڭ ءىلىمى قالاپ بەردى. ءىسلام دىنىنەن بۇرىن قاعبانى وزىنە بۇردىرۋ ماقساتىمەن ءابراھا دەگەن قولباسشى ءبىر ءمىناجاتحانا سالىپ، ارابتاردى اداستىرماق بولادى. بىراق ارابتار ول جەردى لاستاپ تاستاعان سوڭ، قاعبانى قۇلاتۋ ءۇشىن اتتانىپ، جەڭىلىس تابادى. قازىر سول سول سوعىستار ءالى جالعاسۋدا. قازىرگى زاماندا مىقتى مۇسىلمان ەلدەرى سانالعان سيريا، يراك سەكىلدى مەملەكەتتەردى "جويىپ", اقىرىندا قاعباعا اۋىز سالۋ باستالدى. بىراق كوپ ۇزاماي ولار دا ءابراھا سەكىلدى قۇرىپ كەتەرى اقيقات. ءيا، قۇبىلانى وزگەرتپەك بولعاندار ارقاشان بولعان، بولا بەرەدى. ونسىز دا وسى ەلدەن ەكى كۇننىڭ بىرىندە جالعان پايعامبارلار شىعىپ جاتقان جوق پا؟ 

حامەنەيدىڭ شەشىمىن حالىق قولدايدى دەگەن بوس ءسوز

مۇرات تەلىبەكوۆ، "مۇسىلماندار وداعىنىڭ" جەتەكشىسى:

- يراننىڭ رۋحاني جەتەكشىسى بەرگەن ءپاتۋا ابايسىز ايتىلعان پىكىر بولۋى كەرەك. ساياسي تالاس-تارتىستىڭ  ىعىندا مۇنداي مالىمدەمە جاساۋعا بولمايدى ارينە. مەككەگە بارىپ، قاجىلىق پارىزىن وتەۋ عاسىرلار بويى جالعاسىپ كەلە جاتقان مۇسىلمانداردىڭ پارىزى. ءتىپتى، ءداستۇرى.  يمام حامەنەيدىڭ اتاق بەدەلى قانداي بولماسىن، بۇل ءپاتۋانىڭ ساۋاتسىز ەكەنىن يراندىقتار جاقسى تۇسىنەدى. قاعبانى وزگەرتۋ دەگەنىڭ – قاسيەتتى قۇرانعا وزرگەرتۋ جاساپتى دەگەنمەن پارا-پار عوي.

وسى تۇستا ەسكەرە كەتكەنىمىز ءجون، ساۋد ارابياسى قاجىلىقتى ساياسيلاندىرىپ، ءوز پايداسىنا شەشكىسى كەلەدى. قاجىلىققا مەككەگە بارىپ، قاعباعا تاۋەپ ەتۋ كۇللى دۇنيەجۇزى مۇسىلماندارىنىڭ پارىزى بولىپ قالىپتاسقان.  ءبىلىڭىز، مەككە ساۋديا كورولىنىڭ جەكە مەنشىگى ەمەس، الەم مۇسىلماندارىنىڭ قاجىلىق ەتەتىن – قاسيەتتى ورنى. سوندىقتان، ساۋديا بيلىگى مۇنداي ساياسي ويىندارىن دوعارمايتىن بولسا، الەم مۇسىلماندارى ساۋد ارابياسى بيلىگىنىڭ رەجىمىن اۋدارىپ جىبەرۋى مۇمكىن.

ءيا، مەككە ساۋد ارابياسىندا ورنالاسقان. بىراق، كورول وتباسى شەكتەن شىقپاۋ كەرەكتىگىن جاقسى تۇسىنەدى. سەبەبى، ول دۇنيەجۇزى مۇسىلماندارىن وزىنە قارسى قويىپ الماۋدى ويلايدى. ال ەندى بيزنەس دەگەنگە كەلەتىن بولساق، ول تەك ارابيادا عانا ەمەس، بارلىق مەملەكەتتە بار. قايتالاپ ايتام، حامەنەيدىڭ شەشىمىن حالىق قولدايدى دەگەن بوس ءسوز. جانە ول باسشى ءبىر كۇنى اقىلىنان الجاسپايدى دەگەن كەپىلدىك جوق.  ءبارى دە بولۋى مۇمكىن. ال تۇركىستانعا كەلەر بولساق، مۇنداي ارەكەت بيلىك تاراپىنان جاسالعان ەدى. بىراق، بۇل ءساتسىز قابىلدانعان ساياسي شەشىم ەكەنى ءدال كەزىندە اڭعارىلىپ، ول باستاما كۇشىن جويعان. ياسساۋي كەسەنەسى قازاق حالقىنىڭ ەڭ ءبىر قاسيەتتى، ءدىني، مادەني ورىندارىنىڭ ءبىرى. بىراق، ول مەككە ەمەس. مەككە بولمايدى دا.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz