قالدىق پەن تەزەك
قۇرىسىن، ءبىر الاپات جينالىسقا كىرىپ كەتىپپىن. اينالانىڭ ءبارى «شوقپارداي گالستۋك بار، بەت جوق بىراق». بەت جوق دەگەندە جامان ويلاپ قالماڭىزدار مەن بەت، مۇرىن، بۇعاق، مويىن، شەكە دەگەن مۇشەلەردىڭ ءبارىن «شيقا-شيقا ماي ەكەن»، – دەپ ءبىر-اق اۋىز سوزبەن ايتۋعا بولاتىنىن مەڭزەپ وتىرمىن. سونىمەن، ورتاڭعى قاتاردان ورىن بۇيىرىپ، كوزىم باقىرايىپ تىڭداۋعا كىرىستىم. مىنبەردەگى بىرەۋ كوسىلىپ جاتىر:
– ءبىز ەل وركەندەسىن دەسەك مالدار شارۋاشىلىعىن، مال بولعاندا دا اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى مالداردىڭ شارۋاشىلىعىن كوتەرۋىمىز كەرەك.
«اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى مالدار» دەگەندە مالعا ءبىزدى قوسىپ ايتىپ تۇر ما؟ – دەپ ءبىراز شامىرقانىپ-اق قالدىم. تەك:
– ولارعا قارجىلاي كومەك بەرىپ، مەملەكەتتىك جانە جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن، ارنايى قورلاردان، زاڭدى جانە زاڭدى ەمەس تۇلعالاردان، باسقا مەملەكەتتەردەن تارتۋعا بولاتىن اقشامەن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك...– دەگەندى ەستىگەندە «ە، نە دەسە، و دەسىن اقشا بەرسە بوپتى»، دەپ توبەمدەگى ۇرپەك شاشىم ورنىنا تۇسكەندەي بولدى. بىراق، الگى الدە قازاقشا، الدە قازاشا ەمەس انىقتاماسىنان «قارجىلاي كومەك... اقشا» دەگەندى عانا قاعىپ قالعان باسىم: «مىناۋ نە دەپ كەتتى، قالاي بەرمەك؟» – دەپ قاسىمداعى اجەيدەن سۇراي قويعام. بالەگە قالدىم. اۋەلى:
– سۋبسيديا ايتادى-ى-ى، – دەدى دە ء«ا-ءا!» دەي بەرگەن ماعان ەجىرەيە قارادى.
– سيز كيم، مەنى تانىمايد، دا؟
– كەشىرىڭىز، مەن اۋىلدان كەپ ەم... شىرامىتام، بىراق جىعا تانىمادىم...
اجەيدىڭ سارى شاشى جەلپ ەتتى، شاعىر كوزى شىتىناپ بارادى.
– كالاي؟ مەن گۋلجانا. باياعىدا پرينتسەسسا بولگان گۋلجانا دەگەن، وت سول ءۇشىن مەنى گۋلجانا دەگەن اجەم... گۋلجانا مالداردىڭ دامۋىنا كوپ جاساعان... بىلمەيسىڭ، دا؟
– ەندى، كەشىرىم سۇرادىم عوي، تانىماي قالىپپىن، كەشىرىڭىز.
ول تاناۋىن كوتەرىپ تەرىس قارادى. وكپەلەگەنى. وسىمەن اجەيدەن قۇتىلعانداي بولدىم. بۇل كەزدە مىنبەرگە گالستۋكتى جاستاردىڭ ءبىرى شىققان ەدى. ول مال شارۋاشىلىعىنا قاتىسى جوق ەكەنىن، بىراق بۇعان ۇلەس قوسۋ ءار ازاماتتىڭ پارىزى ەكەنىن ايتا كەلە ءپالساپا سوعىپ كەتتى.
– مىنە، قاراڭىزدار، «ايەل بالا تۋادى، انا ادام تۋادى» دەگەن دانا ء سوز بار!
ۇزاق قول سوعىلدى. ء«ا، بولاشاعى زور ەكەن. مىنالار تەككە جارىمساقتانىپ جاتقان جوق» دەپ ءبىر قويدىم. ودان ءارى «وسى مەنىڭ بالام ادام با، ولاردى تۋعان قارا قاتىنىم انا ما؟» دەپ ىشتەي ءپالساپانى جالعاپ كورمەك ەدىم، بولمادى. «تەگىن ادام تاز بولماس» دەۋشى مە ەدى، مىناۋىڭ تەگىن ەمەس.
– ءسىز بەن ءبىز ايەلدەن تۋدىق پا، انادان با؟ – ول زالعا ەجىرەيە قارادى. – انادان تۋساق كومەكتەسۋىمىز كەرەك.
دۋ-دۋ شاپالاق. وسىعان قاناتتانىپ كەتتى مە الگىنىڭ ەڭسەسى تىكتەلە تۇستى.
– ءبىز قازاق ءسوزىن تولىق تۇسىنبەي ەش جەتىستىككە جەتپەيمىز. جاڭاعى ابايدىڭ ءسوزىن كوبىڭىز ەستىمەگەندەرىڭىزدى كوزدەرىڭىزدەن كورىپ تۇرمىن! سونىڭ جالعاسىن دا ايتا كەتەيىن. «ايەل بالا تۋادى، انا ادام تۋادى، ادامدى تۋاتىن انا – ايەل، تۋعىزاتىن – ەركەك».
ماسساعان، بۇرىن تەلەديدارداعى جالعىز تارتىمدى حابار «تاماشاعا» حالىقتىڭ بۇلاي قول سوققانىن كورمەپپىن. ۋ-دۋ. وسى كەزدە جىلميعان ءبىر كەلىنشەك كەلىپ، قۇلاعىنا سىبىرلاعان ەدى الگىنىڭ ءتۇرى بۇزىلىپ كەتتى. سوسىن ساۋساعىن شوشايتىپ ەلدى تىنىشتاندىرىپ، ميكروفونعا:
– كەشىرىڭىزدەر... باسە سولاي سەكىلدى ەدى... وبششىم تۋعىزاتىن ەركەك ەمەس، اكۋشەر! جازىپ العاندارىڭىز ءسويتىپ تۇزەتىپ قويىڭىزدار، – دەپ ءتۇسىپ كەتتى. الگى جىلميعان كەلىنشەكتى جەلكەلەپ، ۇرسىپ بارادى.
وسىدان كەيىن «اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى مالدار شارۋاشىلىعىن» كوتەرۋ ماسەلەسى قىزۋ تالقىعا ءتۇستى. كەرەمەت، كەرەمەت ۇسىنىستار ايتىلدى. ەسىمدە قالعانى ارىقشا كەلگەن، قۋ جاقتاۋ جىگىتتىڭ ءسوزى ەكەن. ول: مالداردى ءوسىرۋ ءۇشىن بۇقالاردىڭ ەڭبەككۇنىن دۇرىستاۋ كەرەك. ايتپەسە ءبىزدىڭ بۇقالار تۇندە عانا جۇمىس ىستەيدى ەكەن. بۇلاي بولمايدى، داۋاي، كۇندىز دە جۇمىس ىستەسىن، – دەپ ماسەلەنى توتەسىنەن قويدى. «ە، «ەڭبەككۇنى» جەم-ءشوپ شىعار، توق بۇقاڭ كۇندىز-ءتۇنى توقتامايدى دەگەنى عوي. سوزىڭە بولايىن، بىلگىشىم»، –دەپ مىرس ەتتىم. بۇلار بۇقا تۇنىمەن توپىرلاتىپ تابىندى قۋىپ جۇرەدى دەپ ويلايتىن بولدە-ە-ە... وسى كەزدە بىرەۋ شىر ەتە قالعان.
– سىزدەر «اۋىلدى قولدايىق، مالداردى كوبەيتەيىك» –دەپ ۇرانداپ جاتىرسىزدار. ال ءبىزدىڭ وسى ىقىلاسىمىزدى اۋىلداعىلار تۇسىنە مە؟ ولار ەڭ قۇرىعاندا جاڭاعى ءسىز ايتقان بۇقا جانە ونىڭ ايەلدەرىنىڭ، باسقا دا اۋىل شارۋاشىلىعى مالدارىنىڭ تىرشىلىك ەتۋ كەزىندە قالىپتاسقان قالدىقتارى ءۇشىن سالىق تولەمەيدى. قاشادى! وسىندايلاردى تۇزەپ الماي... «...اۋىل شارۋاشىلىعى مالدارىنىڭ تىرشىلىك ەتۋ كەزىندە قالىپتاسقان قالدىقتارى...» وسى تۇسىنىكسىز ءسوز ءۇشىن مەنەن تاعى اقشا سىپىرىپ الماق... شىدامادىم.
– ءاي، مەنىڭ بەس ەشكى، ەكى سيىرىمنان تولدەن باسقا قانداي «قالدىق» شىعادى، ەي... سويعاننان كەيىن دە ءتورت تۇياق، ەكى مۇيىزدەن باسقا تۇگى قالماس. ونى دا جالماۋىز اقتوس تىپ-تيپىل ەتەدى؟
زال ىشىندە وتىرعاندار سىلتىدەي تىندى. جۇزدەگەن كوز ماعان قادالدى. ءبىر ۋاقىتتا بىرەۋ مىرس ەتتى، ودان سوڭ ءبارى قارقىلداي كۇلدى. قۇلاعىمدى باستىم، مىنا قارقىلدان عيماراتتىڭ قابىرعاسى بۇرق ەتە تۇسە مە دەپ قورىقتىم.
– وسىندايلاردى كىم جىبەرەدى جينالىسقا، ا؟! –دەدى بىرەۋى كۇلكىسىنە بۋلىعىپ.
– بۇندايلار باردا اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى مالدار اتاڭنىڭ باسى كوبەيەدى، مەملەكەتتىڭ تورموزى عوي بۇلار، - دەدى ەكىنشىسى كوز جاسىن ءسۇرتىپ جاتىپ. ماعان تۇسىنىكسىز ءسوزدى ايتقان عانا كۇلگەن جوق، اقىل-ەسى كەم ءمۇساپىردى اياعانداي مۇسىركەي قارادى. سوسىن:
– ەكسكرەمەنتتەردى ايتىپ وتىرمىن، – دەدى.
بۇل ءسوز دە مەن ءۇشىن بوتەن ەكەنىن باقىرايا تۇسكەن كوزىم ساتىپ جىبەرسە كەرەك زال تاعى دۋ ەتىپ كۇلدى. كىرەرگە تەسىك تاپپادىم. نەم بار ەدى بۇل جينالىستا، اقىلدىلار اراسىنا قايدان كىرىپ كەتتىم؟ وسى كەزدە بىرەۋ اقىرىن يىعىمنان ءتۇرتتى، بۇرىلسام اشكيلى ءبىر حانىم ەكەن.
– ءسىز ساسپاڭىز، ءتۇسىنىپ الىڭىز. ءسىز ەت جەيسىز عوي، سوسىن كەكىرىگىڭىز
ازادى، اسقازانىڭىز قىجىلدايدى... مىسالى مەنى ۇنەمى وسى قىجىل قينايدى. ول قىجىلدان قۇتىلۋ ءۇشىن اجەتحاناعا باراسىز، سول جەردە ءتۇسىپ قالاتىن نارسەنى «تىرشىلىك كەزىندەگى قالدىقتار» دەپ اتايدى.
ەكى سامايىم شىڭ ەتە قالدى. قانىم باسىما تەپتى.
– تەزەك پە؟!
داۋسىم قاتتى شىعىپ كەتتى. ەندى ولار ماعان ەجىرەيە قارادى، «اقىلدان شاتاسىپ، ساندىراقتاي باستادى» دەپ ويلاسا كەرەك.
– ءاي، تەزەكتى ايتاسىڭدار ما؟! قۇمالاق، جاپا... كوڭ، قي؟!
جىم-جىرت. داۋسىم كۇشەيە ءتۇستى. «سكورىي» شاقىرۋ كەرەك شىعار؟ – دەگەن سىبىردى ەستىپ قالدىم. جالت قارادىم، اشكيلى حانىم ەكەن. شوشىپ كەتتى، قاتتى كەكىردى:
– ءى-ءى-ك!
– ءاي، ءتىرى مال تىش... وي، اكەڭ... قالاي ەدى... «قالدىق» تاستاماسا مىنا قازاقتىڭ دالاسى وسى ۋاقىتقا دەيىن توزىپ كەتەر ەدى عوي، بىلەسىڭدەر مە؟ جەردىڭ قۇنارىن قوپارىپ، جاسارتىپ وتىراتىن سول مالدىڭ تۇياعى مەن تەزەگى عوي. بوق ءۇشىن اقشا الماقسىڭدار ما؟
– فۋ-ۋ-ۋ، – دەدى گۋلجانا اجەي.
– ونداي ءتارتىپسىز ءسوز ايتپاڭىز، – دەدى «بۇقاتانۋشى» جىگىت.
– مىنە، الەمنىڭ ءتىلىن تۇسىنبەي بۇل قازاق وڭبايدى، – دەگەن وسى.
تىنىشتالىڭىز! – دەدى «قالدىقتانۋشى».
– ءاي، سەندەردىڭ «اۋىلشارۋاشىلىق مالدارىڭنىڭ» نە تىش... وي،
اكەڭ... قانداي «قالدىق» تاستايتىنىن بىلمەيمىن، مەنىڭ ءتورت تۇلىك مالىمنىڭ تەزەگى جەرىمە مايداي جاعادى! ول ءۇشىن كوك تيىن تولەمەيمىن. توناپ بىتتىڭدەر عوي...
– ءما، مىناۋ بۇلىك قوي! – «بالا مەن ادامتانۋشى» جاس مامان شىر ەتە
قالدى. – كۇزەتشىلەر قايدا، ۇستاڭدار؟!
قايدان ساپ ەتە قالعانىن بىلمەيمىن ەڭگەزەردەي ەكى جىگىت تاپ بەردى. ورنىمنان وپ-وڭاي سۋىرىپ العاندا جۇرەگىم سۋ ەتە ءتۇستى.
– ۆوت تاك
– قويىڭدار، ەي، ويناپ ايتام، – دەگەنىمە قارار ەمەس، دەدەكتەتىپ سۇيرەپ بارادى.
- مالو تەبە... گۋلجانا پرينتسەسسا جايلى سكازكانى بىلمەيدى، ەششە
بۋنتار.
– كولحوزنيك، ساۋاتسىز!
ءبىراز ادامنىڭ ايىزى قانعان سەكىلدى. مەنىڭ ولارعا قارار مۇرشام جوق.
– اعاتايلار-اي، اكەم مارقۇم «مالداردىڭ تىرشىلىك كەزىندەگى قالىپتاساتىن قالدىقتارى» دەۋشى ەدى، ۇمىتىپپىن، مەن الجىعاندا قايبىر ەس قالدى دەيسىڭدەر... وۋ، اينالايىندار-اۋ، ەندى تەزەك دەگەن ءسوزدى ولسەم ايتپايمىن، شىبىن جانىمدى قيىڭدار... كەشىرىڭدەرشى... ءاي... ءاي! – دەپ جاتىپ ويانىپ كەتتىم. قاراسۋ بوپ تەرلەپ جاتىر ەكەنمىن.
– ۋھ، اكەڭ... ءتۇسىم ەكەن عوي...
سەرىك ابىكەن
Facebook-تەگى پاراقشاسىنان
