Abai.kz اقپاراتتىق پورتالى سوڭعى ەكى اي كولەمىندە تاۋفيح شەعيروۆ - ساۋكەتاەۆتىڭ "مەن جىندىمىن" اتتى رومانىن تولىق جاريالاپ، وقىرمان نازارىنا ۇسىندى. قازىر مۇنداي كولەمدى دۇنيەنى ەشبىر سايت، ەشقانداي اقپارات قۇرالدارى تۇگەلىمەن جاريالاي بەرمەيتىنى شىندىق. ءبىز سول ءۇردىستى بۇزىپ،  حالىق كادەسىنە جارايتىن كەز كەلگەن تۋىندىنى كولەمىنە قاراماي ەل نازارىنا ۇسىنۋعا دايىن ەكەنىمىزدى اڭعارتتىق. بيىل عانا، ياعني 2016 جىلى جازىلىپ بىتكەن وسى ءبىر ۇلكەن رومان تۇڭعىش رەت پورتالىمىزدا جارىق كورىپ، وقىرماننىڭ ىقىلاسىنا بولەنگەنى ءۇشىن اۆتورعا العىس ايتامىز. "قوعامنىڭ اششى شىندىعىن اشىپ، قازاقتىڭ بۇگىنگى مۇشكىل كۇيىن جىرلاعان وسىنداي تۋىندىلار كوپ بولسىن" دەگەن نيەتپەن روماننىڭ سوڭىن جاريالاپ وتىرمىز!

اbai.kz پورتالى

(جالعاسى. باسى مىنا سىلتەمەلەلەردە! ءبىرىنشى سىلتەمە. ەكىنشى سىلتەمە. ءۇشىنشى سىلتەمە,ءتورتىنشى سىلتەمە، بەسىنشى سىلتەمە, التىنشى سىلتەمە, جەتىنشى سىلتەمە, سەگىزىنشى سىلتەمە, توعىزىنشى سىلتەمە).

 

جىندىلار "فابريكاسى"

   استانادا جىندىحانا جوق ەكەن. مۇندا تەك دەنى دۇرىس، اقىلدى ادامدار تۇراتىن بولسا كەرەك. اعات قىلىق، وعاش ويدان اۋلاق، موماقان. وسىنداي الەمدە جوق اسەم قالادا تۇرىپ، جامان بىردەڭەلەردى ويلاۋ ۇيات ەمەس پە. جوعال، جىندىلار جولاماسىن بۇل قالاعا! اتتانداپ، اعاش باسىنا ورمەلەپ ءجۇرسىن وزدەرىنىڭ بۇزىق اماتىسىندا. حاتتاپ-شوتتاپ ءبىر كۇندەي كامەرادا ۇستادى دا ەرتەڭىندە اسپەتتەپ ۇشاقپەن الماتىعا جونەلتتى.

   ەكى ايداۋىل ءبىزدى ىركىپ، وزگە جولاۋشىلار ءتۇسىپ بولعان سوڭ عانا سىرتقا شىعاردى. ۇشارباسىن مۇنار شالعان اق شىڭدار ءاپايتوسىن ايقارا اشىپ كەلدىڭ بە دەپ قارسى الدىمنان شىعا-شىعا كەلدى. تۇلدىر كەڭىستىكتەن تياناق تاپپاي زاپى بولعان كوزىمە اينالايىن الاتاۋ وتتاي باسىلدى. "اسسالاۋماعالەيكۋم، الاتاۋىم!" دەدىم تاڭعى اۋانى داۋىسىم جاڭعىرىقتىرا باسىمدى ءيىپ.

   تراپتىڭ تۇبىندە كرەسى ىرسيعان ، تەرەزەسى تورلاۋلى كوك ماشينا قۇيرىعىن ايقارا اشىپ تۇر ەكەن. ۇستىندەگى اق حالاتقا ازەر سىيىپ تىرسيىپ تۇرعان سوم يىقتى دارىگەر جىگىت:

   – ىشتەرىندە "بۋينىيلار" بار ما؟ – دەدى قولىنداعى تەمىر قوبديشاسىن ىرعاپ. ايداۋىلداردىڭ شەنى ۇلكەنى باسىن شايقادى:

   – بۇل – "Z" توبىنداعى پاتسيەنتتەر.

   – ا-ا!..

   كوك ماشينا زىمىراپ وتىرىپ، كابلۋكوۆتاعى ايگىلى جىندىحاناعا الىپ كەلدى. بيىك تەمىر قاقپا، بەتون دۋال ۇستىنە ءۇش قاتار تىكەنەك سىم تارتىلعان. اق، كوك حالات كيگەندەردىڭ ءبارى زىڭگىتتەي ەركەكتەر. بۇيىرىپ، اقىرىپ سويلەيدى. ايتقانىن لىپ ەتىپ سول بويدا ورىنداۋىڭ كەرەك، ايتپەسە ءسوز شىعىنداماي جەلكەڭنەن ءبىر-اق تۇيەدى. شاشىمىزدى سىپىرىپ، مونشاعا ءبىر توعىتىپ الدا دا ءبىر كەلكى شۇبار دامبال، شۇبار حالات كيگىزدى. شۇباردىڭ ۇيىرىندەي كەڭ دالىزدە شۇبىرىپ ءجۇرمىز. ءدالىز بويىنداعى قاز-قاتار ەسىكتەرگە ءبىر-ءبىر سۇڭگىپ شىعىپ، تۇيىقتاعى ەم-دوم كابينەتىنىڭ الدىنا توپىرلادىق. ءتورت-تورتتەن كىرگىزىپ، ۋكول سوعۋدا. يمەنىپ كىرگەندەر جامباستارىن سيپالاپ ىڭىرسىپ شىعىپ جاتىر. كەزەگىم كەلگەندە قورقاسوقتاپ مەن دە كىرگەنمىن. شپريتستەرىن سايلاپ، قارسى الدىمىزدا جالاڭداپ تۇرعان مەيىربيكەلەردىڭ شەتكىسىنە كوزىم تۇسكەن بويدا سەلك ەتە ءتۇستىم. روزا! بادىراق كوز، كەرتىك تاناۋ، يەگىنىڭ ۇشىندا بۇرشاقتاي مەڭىنە دەيىن سونىكى. سوندا دا سەنىڭكىرەمەي موينىنداعى بەيدجىنە قارادىم: "روزا تاكەنوۆا". ناق ءوزى. ءۇمىتتىڭ سىنىپتاس قۇربىسى. ەكى-ءۇش رەت پاركتە بىرگە بولعانبىز. قىز دا تانىپ ابدىراپ  قالدى. امانداسايىن دەپ ۇمسىنا بەرىپ ەدىم، ءتۇسىن سۋىتىپ الا قويدى. قاباعىن ءتۇيىپ، باسىن شايقاعانداي بولدى. تۇسىنە قويدىم دا سىر بىلدىرمەۋگە تىرىستىم. ءبىر جاعىنان مەندەي جىندىنى تانيمىن دەۋگە نامىستانىپ تۇر ما دەپ تە ويلاپ قويام.

   – ءجۇرىڭىز!

باسقا مەدبيكە الدىن وراپ كەتپەسىن دەگەندەي لىپ ەتىپ جەڭىمنەن ۇستادى دا قوڭىر شكافتىڭ قالقاسىنا قاراي جەتەلەدى. وڭاشالانعان سوڭ بەتىمە ەلجىرەي مەيىرلەنە قاراپ، بار ىقىلاسىن ءۇنسىز ءبىلدىردى دە سۇقساۋساعىن ەرنىنە باستى – سىر بىلدىرمەيىك دەگەنى. قاعازعا "اعا، كەيىن سويلەسەمىز" دەپ جازدى دا جىرتىپ، قالتاسىنا سالىپ الدى. الدىنالا دايىنداپ قويعان ءشپريتستىڭ ىشىندەگىسىن قولجۋعىشقا توگىپ، باسقا ءبىر امپۋلا سورعىزدى. بىرگە كىرگەن ۇشەۋ ءۇش جاقتا ويبايلاپ جاتىر. ماعان سالعان ۋكول ەشقانداي اسەر ەتكەن جوق. روزا ءسىز دە انالار سياقتى ايعايلاپ قويىڭىز دەگەندەي ىم جاسادى.

   – وي-وي، اۋىرىپ كەتتى!.. – دەپ انالاردان اسىرىپ ايعاي سالدىم.

   – شىداڭىز!..

ءۇش جولداسىمنىڭ تۇرلەرىنە قاراپ، سولار نە ىستەسە، سونى ىستەپ، ەسىكتەن شىعىپ كەتكەنشە ءرولىمدى جالعاستىرا بەردىم.

   روزانىڭ يشاراسىنان سۇم جۇرەگىم الدەنەنى تۇيسىنگەندەي، قاسىمداعىلاردىڭ بەت-ءجۇزىن كوز قيىعىممەن باعىپ كەلەمىن. ءبارىنىڭ قاباعى كىرجيۋلى، ۋكول سوققان اياقتارىن اۋىرسىنىپ، سۇيرەپ باسادى. مەن دە قوسىلا اقساڭداپ، بەتىمدى تىرجيتتىم.

   سىرتتان اينالدىرىپ اكەلىپ، ءبىر قاناتتاعى ۇلكەن كازارماعا كىرگىزدى. بوساعانىڭ قايرىلىسىنداعى قوس يارۋستى بوس تۇرعان تەمىر كەرەۋەتتەرگە جايعاستىق. كىسىلەر سىرتتا سەرۋەندە جۇرسە كەرەك، كازارما ءىشى بوس. جولداستارىم ءبىرتۇرلى دەل-سال بولىپ قالعانداي، قيمىلى سىلبىر، ءۇن-ءتۇنسىز توسەكتەرىنە قيسايا كەتتى. مەن دە جانتايدىم. ءبىر كوزىمدى جارتىلاي جۇمىپ، ءبىر كوزىمدى جارتىلاي اشىپ، اينالامدى بايقاستاپ جاتىرمىن. سالدەن كەيىن جۇرتتىڭ الدى كەلە باستادى. بۇل جەردىڭ ادامدارى ءبىرتۇرلى قىزىق، بىزدەن دە وتكەن جىندى ما دەپ قالدىم. ءبىر-بىرىمەن جاقىنداسىپ، ءتىل قاتىسۋ دەگەندى بىلمەيتىن سياقتى. ارقايسىسى وزىمەن-ءوزى. ايدالادا جاپادان-جالعىز جۇرگەندەي، بادىرايىپ بەتىڭە قاراعانمەن تۇماندانعان ويسىز جانارى ەشتەڭەنى كورمەيتىندەي، بار-جوقتى سەزبەيتىندەي. ءبارى الا كيىمدى، تاقىر باس. بىرىنەن ءبىرىن ايىرۋ قيىن. ءبىر ادامنىڭ قاز-قاتار قويىلعان كوپ ايناداعى سۋرەتى سياقتى ءبىر قاراعاندا. موليگەن ءمۇلايىم كوز، قيمىلدارى سىلبىر، ءبارىن ءبىر قالىپتان شىققانداي ءزابىرسىز، جۋاس قىپ قويعان قانداي قۇدىرەت ەكەن؟ ءبىراز كوز ۇيرەنگەننەن كەيىن كەيبىرىن شىرامىتقاندا شوشىپ كەتتىم. ماسساعان، مىنالار الگى كەشەگى ساياسي الاڭداعى سەركەلەر عوي، وپپوزيتسيا جەتەكشىلەرى. گازەت، تەلەديدار ارقىلى جۇزدەرى تانىس، جازسا قالامىنان ۋ تامىپ، سويلەسە  ءسوزدىڭ ءتۇبىن ءتۇسىرىپ، مۇلگىگەن مارعاۋ كوكىرەكتى ءدۇر سىلكىپ جاي وعىن ويناتقان جامپوزدار ەدى. ارا-كىدىك كەزىندە دەپۋتات، مينيستر بولىپ، ءتۇسىپ قالعاننان كەيىن تەرىس-قاعىس سويلەپ، ۇكىمەتتى سىناپ-مىنەگەندەر دە ءجۇر. ەشقايسىندا بۇرىنعى وت-جالىننىڭ ۇشقىنى دا جوق. ويسىز كوزدە شاپتاپ قويعان سۋرەتتەي مەڭىرەيگەن ەسسىز جىميىس. جۇرسە دە، تۇرسا دا سەلت ەتپەس بەيعام قالپىنان اينىمايدى. ەشقايسىنىڭ ءبىر-بىرىمەن شارۋاسى جوق، قارادان-قاراپ ءوز بەتىمەن سويلەپ، كۇبىرلەپ، ارلى-بەرلى ويقاستاعان بىرەۋلەر. شالا جۇمىلعان كوزىمنىڭ سىزاتىنان قالت جىبەرمەي ءبارىن باقىلاپ جاتىرمىن. سىقىلىقتاعان داۋىسقا جالت قاراسام، جاڭا عانا جانىمنان ەمپەڭدەي وتكەن ۇزىن سارى – ءبىر كەزدەرى "مىنبەردىڭ" بەتىنەن تۇسپەيتىن سايىپقىران پۋبليتسيست توسەگىنىڭ ۇستىندە تىر جالاڭاش شەشىنىپ تاستاپ، بۇتىنىڭ اراسىن جاڭا كورگەندەي ءوز-وزىنەن ءماز-مايرام بولىپ وتىر:

   – ماما، ۇلكەن بولعىم كەلمەيدى. مەن – ليالەچكامىن. مىنە، قاراشى، كۋپ-كۋپ!.. – دەپ، دەنەسىن ءبۇرىستىرىپ بۇكشيگەن سايىن سابيدەي بوپ شوگىپ ، كىشىرەيىپ بارا جاتقانداي، كوك كورپەنىڭ بەتىن سۋ سياقتى قوس ۋىسىمەن كوسىپ الىپ توبەسىنە توڭكەرەدى. جىندى بولسام دا جاعامدى ۇستادىم. جاڭا ماشينكامەن سىپىرىپ تاستاماعاندا توبە شاشىم تەبەن ينەدەي تىك تۇرار ەدى. كۇلەر-كۇلمەسىمدى بىلمەي توسىلىپ تۇرسام، بۇل مەن كورەر تاماشانىڭ بەتاشارى عانا ەكەن. كەرەۋەتتەردىڭ اراسىندا ءۇن-ءتۇنسىز تەڭسەلىپ جۇرگەن قۋشىق يىق، بادىراق كوز جىگىت كەنەت كەۋدەسىن جۇدىرىعىمەن ءتۇيىپ-ءتۇيىپ جىبەرىپ:

   – يا  – پۋتين! – دەپ تۋمبوچكاعا سەكىرىپ شىقتى. –پورا، توۆاريششي، سوبيرات كامني. مى ك سەمنادتساتومۋ گودۋ ۆوسستانوۆيم پوستسوۆەتسكوە پروسترانستستۆو، كرومە پريبالتيكي. كونەتس ۆوينى بليزوك. ۆراگام نە بۋدەت نيكاكوي پوششادى، مى يح بۋدەم موچيت، حوت گدە، داجە ۆ سورتيرە! حوروشي چەچەنەتس – مەرتۆىي چەچەنەتس. پۋح-پۋح!.. – دەپ سۇقساۋساعىن كەزەپ اينالاسىن "اتقىلاي" باستاعاندا، قان قۇمارتقان جەندەتتەي جىڭىشكە ەرىنى جىمقىرىلىپ، كوزى شۇڭىرەيىپ شىنىندا دا ۆۆ-دان اينىماي قالدى.

   مۇنداعىلاردىڭ ارقايسىسى ءبىر-ءبىر كونتسەرت ەكەن، قايسىسىن تاماشالارىڭدى بىلمەيسىڭ. انە، قورباڭداعان شوڭمۇرىن، جىلتىر قارا ورنىنان ۇشىپ تۇرىپ، بۇرىشقا بارىپ تۇرا قالدى. كوزىن توڭكەرىپ، بەلىن بۇراڭداتىپ، قىزدان بەتەر قىلىمسىپ ءبىراز تۇردى دا:

   – سىزدەردىڭ الدارىڭىزدا سسسر حالىق ءارتيسى كۇلاش بايسەيىتوۆا ءان شىرقايدى! – دەپ ەكى قولىن كەۋدەسىنە ايقاستىرىپ، ءبىر تىزەسىن بۇگە تاعزىم ەتتى. داۋىسى مۇنداي سۇيكىمسىز بولار ما، كۇلاش بولام دەپ شىرىلداعاندا، قۇلاعىڭا ينە سۇققىلاعانداي تۇلا بويىڭ تۇرشىگەدى. قۇلاق بىتكەندى قيناپ "گاككۋدى" اياعىنا دەيىن ايتىپ شىقتى. اقىرىندا "گاككۋ، گاككۋ، گا-گا-گا-گاك-گاك..." دەگەندە تىنىسى جەتپەي، اۋزى اشىلعان كۇيى، كوگەرىپ-سازارىپ جەرگە سىلق ەتىپ وتىرا كەتتى.

   ءسات سايىن قىزىقتىڭ نەشە ءتۇرىن كورە-كورە تاڭىرقاۋدان جالىققانداي بولدىم. مىنا بەيباقتاردىڭ دەنى وزدەرىنىڭ كىم ەكەنىن بىلمەيتىن سياقتى. اتى كىم، قايدان كەلدى، بۇرىن نە ىستەدى... – ءبىرى دە ەسىندە جوق. وزدەرىن ۇمىتقان، ميلارىنىڭ قاتپارىندا قالعان الدەبىر جاڭعىرىق، ەلەسپەن ءومىر سۇرەتىندەي.

   ىمىرت تۇسە ءبىر ارەدىكتە قاسىمىزعا روزا كەلدى. ماعان بۇرىلماستان باسقا جاققا قاراپ:

   – ءجۇز ون جەتى قايسىڭ؟ – دەدى. ءبارىمىز ءبىر-بىرىمىزگە قارادىق. سويتسەم، مەنىڭ كەۋدەشەمنىڭ سول جاق ءتوسى مەن ارقاسىنداعى جازۋ "117" ەكەن. بۇل جەردە مەنىڭ اتى-ءجونىم جوق. ەندىگى اتىم دا، زاتىم دا – 117.

   – مەنمىن، – دەدىم.

   – ءجۇرىڭىز پروتسەدۋراعا!

روزا الدىما ءتۇسىپ قازداڭداي جونەلدى. كابينەت وڭاشا ەكەن. ىشكە كىرگەن سوڭ بەتىندەگى قاتقىل ماسكانى سىپىرىپ تاستاعانداي ءجۇزى جىلىپ، ماعان جىميا ءبىر قاراپ قويدى.

   – كەشىرىڭىز، اعا! وسىلاي ىستەۋگە تۋرا كەلەدى، – دەدى ەشكىم جوق بولسا دا جارتىلاي سىبىرلاپ. – باعانا العاش كورگەندە سىر ءبىلدىرىپ قويا ما دەپ شوشىعانىم-اي، تۇسىنە قويعانىڭىز جاقسى بولدى.

تەرىس قاراپ ءدارى-دارمەكتى دايىنداعان بوپ كۇيبەڭدەپ جۇرگەنمەن اۋزى سوزدە. – اعاتاي-اۋ، مۇنداي كۇيگە قالاي تاپ بوپ ءجۇرسىز؟

   – سەن سۇرامان، مەن ايتپان، قارىنداسىم. ءومىر دەگەن ۇلكەن جولدىڭ ءور-ىلديى كوپ قوي.

   – قاي جەرگە كەلگەنىڭىزدى بىلەسىز بە؟

   – بىلەمىن. جىندىحانا. بيدايدىڭ بارار جەرى ديىرمەن ەمەس پە.

   – جىندىحانا دەگەن اتى عانا.

   – ماعان ءبارىبىر. دالادا قاڭعىپ جۇرگەنننەن قايتا وسى جاقسى. قايدا تۇنەيمىن، نە ءىشىپ-جەيمىن دەپ ۋايىمدامايمىن.

   – قويىڭىزشى، اعا. بالانىڭ ءسوزىن ايتپاڭىز. بۇل جەر ەمدەمەيدى، جىندىلار جاسايتىن "فابريكا"!

   – مەن ونسىز دا جىندىمىن عوي؟

   – جىندىسىز با، جوق پا – ءوزىڭىز بىلەسىز. ءبىر ايدان كەيىن انا اينالاڭىزداعى ادامدارداي بولاسىز! وزدەرىنىڭ اتى-زاتىن دا، نە ىستەپ-نە قويعانىن دا بىلمەيدى. ەس-اقىلىنان ايرىلعان مەڭىرەۋلەر.

الگىدە عانا ءوزىم "كونتسەرتىن" تاماشالاعانداردى ەسىمە العاندا زارە-قۇتىم ۇشىپ كەتتى. تۇيىققا تىرەلگەندەي شاراسىز حالمەن ءۇنىم شىقپاي، كوزىم جىپىلىقتاپ وتىرىپ قالدىم. مەن قينالسام، جانى قوسىلا ءۇزىلىپ تۇرعان روزا:

   – جارايدى، اعا، ءبىر امالى تابىلار، – دەدى كوڭىلىمدى بەركىندىرگەن بولىپ. – تەك مەنىڭ ايتقانىمدى بۇلجىتپاي ورىنداڭىز. مىنا ۋكول دا، تابلەتكالار دا وتە كۇشتى پسيحوتروپتىق دارىلەر. جاڭادان شىعارىلعان، شەتتەن اكەلىنەدى. ءبىر-ءبىر جارىم اي ىشىندە ميىڭىزداعى جادىنى كويلەكتىڭ كىرىندەي شايىپ، "قاماجاي" دەپ اندەتىپ جۇرەتىن تاتەيگە اينالىپ شىعا كەلەسىز. قۇداي وندايدان ساقتاسىن! مەن باعانا سىزگە گليۋكوزا سالدىم، ءدارىنىڭ ورنىنا زيانسىز تابلەتكا بەردىم. كۇندە شامام كەلگەنشە ءسويتىپ وتىرامىن. تەك ەم قابىلداعانداي بوپ، قاسىڭىزداعى جولداستارىڭىز نە ىستەسە، ءسىز دە سونى ىستەڭىز.

   – ارتيست بول دەيسىڭ عوي؟

   – ءجاي ارتيست ەمەس، ۇلى ءارتيستىڭ دارىنى كەرەك. ناۋقاستاردى مۇندا بۇرىنعىداي ايلاپ-جىلداپ ۇستامايدى. ورىن جەتىسپەيدى. قوسىمشا اۋرۋحانا سالۋ ۇكىمەتكە ءتيىمسىز. سوندىقتان وسىنداي كۇشتى دارىلەرمەن ءبىر-ەكى اي ەمدەپ، ناۋقاستىڭ مىنەز-قۇلقىن "زالالسىزداندىرعان" سوڭ شىعارىپ جىبەرەدى.

   بىرگە كەلگەن ون ءبىر جىگىت ءبىر بۇرىشتا قاتار جاتامىز. ازىرگە جىگىمىز جازىلعان جوق. مەنىڭ ەندىگى جەردە باعاتىنىم سولاردىڭ ءىس-قيمىلى. قالت جىبەرمەيمىن. ىڭىرسىسا – ىڭىرسيمىن، قينالىپ دوڭبەشىسە – مەن دە قوسىلىپ بەرەمىن. تەپسىنگەندە تەمىر ۇزبەسە دە اناۋ-مىناۋ تايىنشانى تەپسە وماقاستىراتىن اتانجىلىك ازاماتتار ەدى. كۇن وتكەن سايىن ءشوجىپ، سەمىپ، كوز جانارى مايى تاۋسىلعان شىراقتاي ولەۋسىرەپ ءوشىپ بارادى. ەشكىم ەشكىممەن سويلەسپەيدى، اركىم وزىمەن-ءوزى. اينالاسىندا بىرەۋ بار ما، جوق پا، نە بوپ-نە قويىپ جاتىر – ەشتەڭەمەن شاتاقتارى جوق. باستارى سالبىراپ، قولدارى تىزەسىنە ءتۇسىپ، مەڭ-زەڭ تەڭسەلىپ سۇلكيدى دە قالدى شەتتەرىنەن. سولاردىڭ ءجۇرىس-تۇرىسىن، جىلاعانىن، كۇلگەنىن، ويسىز مەڭىرەۋ سۇلدەرىن قايتالايمىن دەپ بىرتە-بىرتە ابدەن رولگە كىرىپ كەتتىم. كەيدە راسى قايسى، ويىنىم قايسى – ءوزىم دە ارا-جىگىن ايىرا الماي قالامىن. باقىلاپ جۇرگەن روزا ريزا بولسا كەرەك، كورگەن جەردە اقىرىن سىبىرلاپ:

   – جارايسىز، اعا، سىزدەن تاماشا اكتەر شىعادى ەكەن! - دەپ قويادى جىميىپ.

   ءبىزدىڭ ەلدە نە كوپ – مەيرام-توي كوپ قوي. سولاردىڭ ىشىندەگى اكىم-قارا ون ءولىپ- ءجۇز ءتىرىلىپ بار ونەرىن سالاتىن ەڭ ۇلىق سەرەكە – سايىپقىران ءسارۋاردىڭ تۋعان كۇنى. سول كۇننىڭ بىزگە دە شاراپاتى ءتيدى، كۇندەگىدەي ەمەس، كەڭشىلىك. بىلەكتەرىن سىبانىپ دالىزدە ويقاستاپ جۇرەتىن باقىلاۋشىلار دا، سابىلىسقان دارىگەرلەر دە جوق. ەم-دوم جاسايتىن ءبىردى-ەكىلى مەيىربيكە عانا قالعان. روزا مەنى وڭاشا بولمەگە ەرتىپ اكەپ ىستىق كوفە بەردى، مەيرامنىڭ ءدامى دەپ الدىما ۇيدەن ادەيى اكەلگەن جىلى-جۇمساعىن قويدى. اس جەگەندەي اۋزىمنىڭ ءدامى كىرىپ قاۋجاڭداپ قالدىم. روزا كۇرەڭ كوفەنى ۇرتتاپ قويىپ:

   – ءسىز قانداي ءتوزىمدى ادامسىز، اعا! – دەدى بەتىمە تەسىلە قاراپ.

   – باسقا تۇسكەن سوڭ توزبەسكە نە ھايلا!

   – جوق، ونى ايتپايمىن. وسىندا كەلگەلى ءبىر رەت تە ءۇمىتتى اۋزىڭىزعا العان جوقسىز عوي. الدە ۇمىتتىڭىز با؟

ءۇمىتتىڭ اتىن ەستىگەندە كوكىرەگىم سولق ەتىپ، استاڭ-كەستەڭ قوپارىلىپ كەتكەندەي.

   – ەندى ودان پايدا نە دەدىم؟ – دەدىم قينالا كۇرسىنىپ.

   – ەكەۋىمىز "Skype"-پەن حابارلاسىپ تۇرامىز. ىلعي ءسىز تۋرالى سۇرايدى.

   – راحمەت. قۇداي باعىن اشسىن!

   – ءسىز وعان رەنىشتىسىز بە؟

   – جوعا. مەن – جىندى، ول – ساۋ ادام. قانداي رەنىش بولۋى مۇمكىن؟

   – قازىر تەگەراندا تۇرادى.

   – ەستىگەم. ول باقىتتى بولۋعا ابدەن لايىقتى. كۇيەۋى دە تاماشا جىگىت كورىنەدى. باعىنا جاقسى ادام جولىققان عوي.

   – ءيا، يرانداعى ەڭ ىقپالدى اۋلەتتىڭ مۇراگەرى، استىق ماگناتى ەكەن. تاعدىردىڭ جازۋىن ايتساڭىزشى، الماتىداعى حالىقارالىق ساۋدا-ساتتىق كورمەسىنە كەلگەندە تانىسىپتى. بىراق ءالى كۇنگە وكىنەم دەيدى.

   – نەسىنە وكىنەدى؟ مەن وعان ونداي بايلىقتىڭ ميلليوننان ءبىرىن سىيلاي الماس ەدىم!

   – باقىت بايلىقپەن ولشەنبەيدى عوي!

   – ول – ريتوريكا. تويىپ سەكىرگەندە ايتىلاتىن قۇر ءسوز. پەندە تۇگىلى پەرىشتەنىڭ ءوزى التىن كورسە، جولدان تايماي ما. ول ۇلدە مەن بۇلدەگە مالىنعان جاقسى ءومىر، جايلى تۇرمىسقا ۇمتىلاتىن. اقىرى مۇراتىنا جەتتى. ەندى نە نارسەگە ريزا ەمەس؟

   – ول: "مەندە ءبارى-ءبارى بار، بىراق ەشتەڭە جوق. ويتكەنى جۇرەگىم بوس، ونى ەشتەڭە تولتىرا المايدى" دەيدى.

   – جۇرەكتى قاناعات قانا تولتىرادى. بىراق پەندە بالاسى بارعا شۇكىرشىلىك ەتپەي، جوققا ۇمتىلادى. جوقتى ىزدەپ –  بارىن جوعالتادى. اداسۋ دەگەن سول. ءار ادام ءوز جوعىن ىزدەپ، ءۇمىت دۇنيەسىن كەزگەن جولاۋشى سەكىلدى.

   – "سول ءبىر ءشوپ كۇركەدەگى كۇندەرىم قايتا اينالىپ كەلەر بولسا، دۇنيەنىڭ بار بايلىعىن تارك ەتەر ەدىم!" دەيدى.

   – وتكەننىڭ ءبارى - وكىنىش. الدانىشتى الدان عانا ىزدەيمىز. بالكىم ءومىردىڭ ءمانى دە، قىزىعى دا سوندا شىعار. ءۇمىت قۋىپ اداساسىڭ، اداسىپ ءجۇرىپ جول تاباسىڭ.

   – ايتپاقشى، مەن سىزگە ءبىر قىزىق ايتايىن. ونىڭ تۇڭعىش ۇلى سىزگە تارتىپ تۋىپتى!

   – قوي! – دەدىم توسىن سوزدەن شوشىنعانداي سەلك ەتىپ. – ونداي قياناتىم جوق سياقتى ەدى عوي؟

   – ول جاعىن وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر. – روزا كوزىن توڭكەرىپ، كۇلىمدەي قارادى. – "ول مەنىڭ مۇڭىم مەن ماحابباتىمنان جارالعان بالا. بويىما بىتكەندە ءسىزدى كوپ ويلاپ، كوپ مۇڭايىپ ەدىم، سودان سىزگە ۇقساعان شىعار، – دەيدى. – ەندىگى جۇبانىشىم سول. ءسىزدى اڭساعاندا، ورالماس كۇندەرىمدى ساعىنعاندا، سونى يىسكەپ ماۋقىمدى باسام" دەيدى.

   – كوڭىلىندە جۇرگەنىمە كوپ راحمەت!

   – ءسىز ونى ساعىنبايسىز با؟

   – ويلاعىم كەلمەيدى.

   – نەگە؟

   – قورقامىن!..

ارى قاراي سويلەي المادىم. تەرەڭنەن لاپ ەتىپ لىقسىعان ىستىق تولقىن كەڭىردەگىمە كەپتەلىپ قالعانداي. ءۇن-ءتۇنسىز ورىنىمنان سوزالاڭداي تۇردىم دا ەسىككە بەتتەدىم. ء"اي، روزا-اي، ەسكىنى ەسكە ساپ، سىزداعان جارانىڭ اۋزىن تاعى تىرنادىڭ-اۋ!" مەن كىمدى ۇشپاققا جەتكىزگەندەي اداممىن، شەتكە كەتىپ، تەڭىن تاۋىپتى دەگەندە، اياۋلىمنىڭ بال-بۇل جانعان ءجۇزىن ەلەستەتىپ، "ەڭ بولماسا، سەن باقىتتى بولشى!" دەپ، سونى كوڭىلىمە مەدەت قىلۋشى ەم. سويتسەم ول دا وكسىگىنە تۇنشىققان مۇڭلىق ەكەن عوي!

   جاتسام دا، تۇرسام دا ءۇمىتتىڭ كەيىستى، قاسىرەتتى بەينەسى كوز الدىمنان كەتپەي، اپتا بويى ەسەڭگىرەپ ءجۇردىم. كوپتەن كورىنبەي كەتكەن قارا شال ەلەس بەرىپ، قۇلاعىما سىبىرلادى.

جەگىلىپ يت تىرلىكتىڭ ارباسىنا،

جاقىنداپ كەلەمىز-اۋ جار باسىنا.

ءومىردىڭ بوقبازارىن الدانىش قىپ،

كۇندەر، كۇندەر سۇرەڭسىز جالعاسۋدا.

 

ىلەسىپ ەسكى كۇننىڭ ەلەسىنە،

جاعاسىنا تەڭىزدىڭ كەلەسىڭ بە؟

تۋلاعان تولقىنداردىڭ كوز جاسىنان

ءۇمىتتىڭ اق مارجانىن تەرەسىڭ بە؟

 

ارامىز قول جەتپەستەي جىراقتالدى.

ۋاقىت بىراق سىبىرلاپ سىر اقتاردى:

قوس جۇرەك قوش ايتىسقان جاعالاۋدا

پاك ماحاببات بەيكۇنا جىلاپ قالدى.

 

سەزىپ ەم جەتەتىنىن ءبىر حاباردىڭ،

كەۋدەمدى بۋىندىرىپ شىرماعان مۇڭ.

وكسىگىمدى تىڭدارسىڭ داۋىسىنان

ۇشىپ وتكەن توبەڭنەن تىرنالاردىڭ...

 

                                               يت بولعىم كەلەدى

   ميلارعا جاسالعان "كۇردەلى جوندەۋ" جۇمىستارى كوپ وتپەي-اق ءوز جەمىسىن بەردى. ءبىر لەكپەن كەلگەن تاعدىرلاستارىم بىرىنەن كەيىن ءبىرى ادام تانىماستاي وزگەرىپ بارا جاتتى. قاۋقيعان سىرتى عانا كىسى، ىشكى ءمان، وي-سەزىمدى الدەبىر قاتىگەز قول سىلىپ الىپ تاستاعانداي. الدەكىممەن ۇرىسقانداي وزىنەن-ءوزى كىجىنىپ، تەپسىنىپ كۇبىر-كۇبىر سويلەپ جۇرگەن، ىرجالاقتاپ كۇلىپ جۇرگەن بىرەۋلەر. قارادان-قاراپ جىلاي سالادى. ەدەنگە تورتاياقتاي كەتىپ، بالا سياقتى ء"دو-ءدوت" دەپ "ماشينا" ايداپ كەتەدى. نە ىستەپ-نە قويعانىن بىلمەيتىن اقىل-ەسسىز ماقۇلقات، مەڭىرەيگەن قۇر سۇلدەر. شوشىنسام دا تەسىرەيگەن سىنشى كوزگە سىر بىلدىرمەۋگە تىرىسام. مەن دە وسىلاردىڭ ءبىرى سياقتى بوپ كورىنۋگە ءتيىسپىن. قاسىمداعىلاردىڭ قىلىعىن قايتالاي-قايتالاي سولارعا قالاي ۇقساپ كەتكەنىمدى ءوزىم دە بايقاماي قالدىم.

   مەن يت بولعىم كەلدى. ەركىن جۇرە الاتىن، الاڭسىز ۇرە الاتىن يت مەنەن الدەقايدا باقىتتى ەدى. ەڭ بولماسا يت سياقتى باقىتتى بولعىم كەلدى. ءبارىبىر مەندە ادامدىق باقىت جوق: ويىمداعى ءسوزىمدى ايتا المايمىن، ءجۇرىس-تۇرىسىم شەكتەۋلى، قيالىمدا دا، ىستەگەن ىسىمدە دە ەركىندىك جوق. وزىمشە ويلاۋعا، وزىمشە ءتۇيسىنىپ-سەزىنۋگە بولمايدى. ءبارىن بىلەتىن، ەشقاشان قاتەلەسپەيتىن كورىپكەل جالعىز اۋليەنىڭ سىزىپ بەرگەن سارا جولىنان بۇرا تارتىپ اۋىتقىماي تومپاڭداپ تۋرا تارتا بەرۋدى عانا ءبىل. سوندا اداسپايسىڭ، نۇرلى بولاشاقتىڭ  پەيىشىنە تۋرا بارىپ توپ ەتە قالاسىڭ، ياكي ءبارىمىز ءۇشىن تەك پارۋارديگاردىڭ ايرىقشا نۇرى القاعان سول ءبىر ادام عانا ويلانادى، كورەدى، سەزەدى... قالعان نولدەر تەك سونىڭ جاڭعىرىعى. وزىمشە ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن وتىرىك كۇلىپ، وتىرىك قۋانۋىم كەرەك، ءوزىمدى دە، وزگەنى دە الداۋىم كەرەك. كومانديرىم كو... كەشىرىڭىز، جوپىمنان ىڭقيتا ءبىر تەۋىپ: "كاك تۆويا جيزن، سولدافون مامبا؟" دەسە، كوزىمنەن جاسىم بۇرشاقتاپ تۇرىپ: "جيزن مويا حوروشا، ءتابارىش كاماندير!" دەيمىن. ءھام سونداي ەكەنىنە بەك سەنىمدىمىن، ويتكەنى كۇنى مەنىكىنەن دە جامان تالايلاردى كورىپ ءجۇرمىن ەمەس پە. " ەي، مىرزالار، ادام سياقتى ءومىر سۇرۋگە رۇحسات ەتىڭدەرشى!" دەپ قانشا ەسىكتى قاقتىم. ءبىر ەسىك تىرس ەتىپ اشىلعان جوق. اشىلعانى تەك، مىنە، جىندىحانانىڭ ەسىگى...

   مەن ەندى جەردەن باۋىر كوتەرمەيتىن بولدىم. ەدەنگە ەتپەتتەي كەتىپ تورتاياقتاپ جۇرەمىن. اينالاما ارپىلداپ ۇرەمىن، ىرىلدايمىن. ىشىمدەگى يتتىك قىجىلىمدى ءسويتىپ شىعارامىن. ەشكىم ۇندەمەيدى. ء"اي، سەن نە دەپ تۇرسىڭ-ەي؟!!" دەمەيدى. راحات. يت بولعان راسىندا كەرەمەت ەكەن. ادام بالاسى ىشتەي نيەتتەنىپ، بار ىنتاسىن سالسا، كەز-كەلگەن ماقۇلقاتقا ۇقساي بەرەدى ەكەن-اۋ. قوڭقايعان مۇرىنىم مەن يەگىمدى سوزا، قۇلاعىم قالقايىپ ءاۋپ-ءاۋپ ەتكەندە، كوز قيىعىممەن كولەڭكەمە قاراسام، شىنىندا دا كۇرجيگەن كارى توبەتتەن اۋماي قالادى ەكەنمىن. قايقايعان قۇيرىعى جوق دەمەسەڭ، ىزاقور، قاباعان كوكشولاقتىڭ ءوزىمىن. بەتىمنەن قاقپاعان سوڭ ەركىنسىپ الدىم. شاۋىلدەپ، ابالاپ، ارپىلداپ، شابالاڭداپ... يتەكەمدەردىڭ نەبىر سەزىم يىرىمدەرىن بەينەلەۋگە يكەمدى شەبەر دە شەشەن تىلىمەن ءىشىم بوساعانشا ساعاتتار بويى ۇرەمىن. اسىرەسە ءتۇن بالاسىندا كوكىرەگىمدە قوردالانعان قۇسا، بايلانعان زاپىران قوزعالىپ، قوزىپ كەتەدى. تەرەزەنىڭ تورىنان سىعالاعان سىنىق ءمۇيىز ايعا تۇمسىعىمدى سوزىپ ۇلىعاندا، زارلى ۇنىمنەن ساي-سۇيەگىم سىرقىراپ، ەكى كوزىمنەن بۇرشاقتاعان جاس بۇلاق بوپ اعادى. وزدەرىن ۇمىتىپ، ء"انشى", ء"بيشى", "ارتيست", "كوسەم"... بوپ كەتكەن قاسىمداعى بەيباقتار، مەنىڭ زارىم الدەبىر تۇڭعيىق تۇبىندەگى تۇيسىكتەرىنە قوزعاۋ سالعانداي جامىراي قوسىلىپ، ولار دا ۇليدى. جىندىحانانىڭ تار بولمەسىندە تۇنشىققان زارلى ۇننەن تۇنگى اسپان كۇڭىرەنىپ تۇردى. ۇلىعان يتتەر بىلقىلداق مامىق توسەكتە ءتاتتى-ءتاتتى ءتۇس كورىپ جاتقان ايدىك-ناندەردىڭ ۇيقىسىن بۇزسا كەرەك، كوپ ۇزاماي بىلەكتەرىن سىبانعان ءبىر توپ كۇزەتشى كازارماعا كىرىپ كەلدى دە اۋزىمىزدان قارا قان اعىزىپ، قاسقىر تاماقتاعان  قويداي جۋساتىپ سالدى شەتىمىزدەن. ءسويتىپ مەنىڭ يت بولۋىما دا تيىم سالىندى. يت بولعىم كەلگەن كەزدە، تەك ىشىمنەن جاسىرىنىپ قانا ۇليتىن بولدىم.

   جىندىلار كوپ، جىندىحانا تار. ءبىرجارىم ايعا جەتەر-جەتپەستە كەزەكتى اكەلىنەتىن جىندىلارعا ورىن بوساتۋ كەرەك بولدى ما، ميلارى "وڭدەۋدەن " وتكەن بىزدەردى  تەستىدەن وتكىزە باستادى. ءتىزىم بويىنشا كيىمىمىزدەگى نومەرگە قاراپ كەزەكشى شەتىمىزدەن اكەتىپ جاتىر. قايتىپ كەلگەن ەشكىم جوق ازىرشە. دەمەك، ءبارى سىناقتان  ءوتتى دەگەن ءسوز. كەزەك ماعان دا كەلدى. "رولگە كىرىپ" ابدەن ۇيرەنگەم. الدىمداعىلاردىڭ ءىس-قيمىل، بەت قۇبىلىسىن اينىتپاي قايتالايمىن. مەڭىرەۋ كەيىپ، ءجۇرىسىم بىلق-سىلق. سۇلەلەنگەن كوزدەرىم الاق-جۇلاق اقيىپ كەتكەن. شايقالاقتاي باسىپ باس دارىگەردىڭ قابىلداۋ بولمەسىنە ەندىم. كەڭ كابينەتتىڭ تورىندە بەتىن كوك ماۋىتىمەن جاپقان ۇزىن ۇستەلدى مىنبەلەپ كوميسسيا وتىر. باستارىندا قاقىرايعان اق قالپاق، ۇستەرىندە اق حالات، كەيبىرىنىڭ قالپاق شەتىنەن دۋدىراعان شاشتارىنا دەيىن اق. جاڭا جاۋعان اقشا قاردان سوعىلعان "سنەگوۆيك" سياقتى شەتتەرىنەن، كىرشىكسىز اپپاق. ويناقشىعان كوزىمنىڭ قيىعىمەن سوناۋ ءبىر شەتتە روزانىڭ دا وتىرعانىن شالىپ قالدىم. الدىنداعى ايەلدىڭ يىعىن قالقالانىپ بۇعا تۇسەتىندەي. ءبارىنىڭ جۇزىنەن الدەبىر كۇلكىنىڭ ۇشقىنى ءوشىپ ۇلگىرمەپتى. مۇرىننىڭ ۇشى، جيىلماعان ەزۋلەردە جىپ-جىلى شۋاق ۇيەزدەپ تۇر. الدىمداعى كىرگەن "ارتيست" قىران-توپان قىزىققا باتىرىپ كەتسە كەرەك. كەيبىرەۋى كوز قيىعىن ءسۇرتىپ، باسىن شايقاپ قويادى. ەڭگەزەردەي كەزەكشىنىڭ شىنتاعىمنان دەمەپ جەتەلەۋىمەن ۇستەلدىڭ قارسى الدىنا بارىپ توقتادىم. "مىناۋ قانداي ونەر كورسەتەر ەكەن" دەگەندەي، ۇدىرەيە قاراعان يگى جاقسىلار وڭدەرىنە قايتادان سۇس جيىپ، سازارىپ، بايسال تارتا قالدى. قاق ورتادا وتىرعان سوم يىقتى، قاسقا باس، قوڭقاق تاناۋ، سارى كىسى بىردەن جەزقارماعىن الدىما تاستاي:

   – ءسىز كىمسىز؟ – دەدى التىن باۋلى كوزىلدىرىگىنىڭ ۇستىنەن قاراپ. ءيتپىن دەسەم ۇناتپايتىنىن بىلەمىن. اتاباەۆ، ءابىلوۆپىن دەسەم پالەگە قالاتىن شىعارمىن. ىشتەي ءيىن قاندىرىپ قويعان ءۇشىنشى ۆاريانتقا كوشتىم:

   – ءسىز مەنى تانىمادىڭىز با؟ – دەدىم داۋىسىمدى قىزشا سىزىلتىپ.

   – جوق.

   – ءپالى، مەنى تانىماساڭىز ايدان تۇسكەن شىعارسىز! مەن – حالىق ءارتيسى بيبىگۇل تولەگەنوۆامىن عوي! سەنبەي تۇرسىز با، ەندەشە ءبىر ءان ايتىپ بەرەيىن! – دەپ، ۇلى ءانشىنىڭ ءوزىم ساحنادان كورگەن بەينەسىنە بارىنشا ۇقساعان بوپ، قيمىلىن، ميميكاسىن قايتالاپ، "قاراتورعايدى" سىزىلتا جونەلدىم. قايداعى سىزىلتقان، داۋىسىم بەلگىلى عوي، ەسكى تاقتايدان توت باسقان كور شەگەنى سۋىرعانداي شيقىلداپ-دارىلداپ، قۇلاق بىتكەندى جارىپ جىبەرمەسە دە جارعاعىن جىرتىپ جىبەرگەندەي قىلعان شىعار. بىراق ىشىمنەن تۋرا تولەگەنوۆانىڭ ءوزى بوپ تۇردىم تۇلابويىم اننەن قۇيىلعانداي بالقىپ-شالقىپ. سول ەكەنىمە ەشقانداي كۇمانىم جوق، ءانىم دە، ءسانىم دە سونىكى. كوتەرىڭكى لەپپەن سوڭعى نوتانى اۋەلەتە سوزىپ توقتاعاندا، ءانشىنىڭ وزىمە تانىس بەينەسىن قايتالاي، كوزدەرىم جاساۋراپ، ەكى قولىمدى جايا قالت تۇرىپ قالدىم. ال، ەندى بيبىگۇل ەكەنىمە سەنبەي كور! تاماشاشى جۇرتتىڭ بارىندە دە ءبىر-اق بەت – تىرسيىپ كۇلكىدەن جارىلعالى تۇر. سوندا دا كىشكەنە بالانى الدارقاتىپ قولپاشتاعان سياقتى قولسوقتى. ۇرلانىپ روزاعا قاراپ ەم، كوزى جاساۋراپ ول دا قولسوعىپ وتىر ەكەن ىنتا-شىنتاسىمەن. ەزۋىندەگى ورلەپ بارا جاتقان كۇلكىنى كورسەتكىسى كەلمەگەندەي كوزىلدىرىكتى كىسى توبەسىنىڭ تازىمەن سۇزە ەڭكەيىپ، الدىنداعى قاعازعا الدەنە تۇرتكەن بولدى دا قايتادان ەڭسە تىكتەدى:

   – دۇرە-ە-ەس، بيبىگۇل حانىم. ءانىڭىزدى تىڭداپ، ءبىر جاساپ قالدىق!

ء سوزدى ماعان ايتقانمەن، الدەبىر جۇمباعى بار ما، اينالاسىنا تەرمەلەي كوز جۇگىرتىپ ءوتتى. قوقىرايعان اق قالپاقتار ء"يا، سولاي، سولاي" دەگەندەي ۇزدىك-سوزدىق شۇلعىدى.

   – جارايدى، بارا بەرىڭىز، – دەدى ۇشىندا بەس تال سارى قىلشىق شاشىراعان يمەك يەگىن ەسىكتىڭ كوزىنە اسىپ. كەزەكشى اسكەي تارتىپپەن وكشەسىنەن شىر اينالىپ الدىما ءتۇستى. كازارماعا اپارعان جوق. كورپۋستىڭ بولەك ءبىر تۇكرىندە ۇيلىعىپ وتىرعان ۇيىرىمە قايتا قوسىلعاندا، قوبالجىعان كوڭىلىم ورنىنا تۇسكەندەي بولدى.

                                                      ىستىق نان

   تۇسكى تاماقتان سوڭ بۇرىنعى ءوز كيىمىمىزدى قايتا كيگىزدى. تەرەزەسى تورلاۋلى، قوس بۇيىرىندە قىزىل كرەسى ىرسيعان كونەتوز كوك ماشيناعا ءبارىمىزدى توعىتتى دا ءالدىبىر جاققا الا جونەلدى. قالانىڭ سىرتىنا شىققان ەكەنبىز. جولسىزبەن شوقالاقتاپ ءبىرشاما ۇزاعان سوڭ ءار جەرگە ءبىر توقتاپ، ەكى-ۇشتەن تاستاپ كەتىپ وتىردى. ءبىر بۇرىلىس سايلاۋىتتا ەكى مۇسكىنمەن بىرگە مەنى دە ءتۇسىرىپ كەتتى. ايدالا. جەلمەن بىرگە مۇڭك ەتىپ بورسىعان ءيىس تاناۋ قاپتى. شوقى-شوقى بوپ جىپىرلاعان قوقىس ۇيىندىلەرى. اسپاندا قارعا-ساۋىسقاندارمەن جارىسىپ تسەلوفان پاكەتتەر ءۇيىرىلىپ ءجۇر. ءۇش جىندى ءۇش جاققا قاراعان كۇيى اڭتارىلىپ ۇزاق تۇردىق. ەكى پاقىردىڭ ءبىرى – "ستالين", ەكىنشىسى – "ليالەچكا". اسپانداعى جوعارى-تومەن قالبالاقتاعان قۇستار مەن پاكەتتەرگە قاراپ ليالەچكا  ءماز بوپ قولىن شاپالاقتايدى. "سامولەت، ۆەرتولەت، ۆوزمي مەنيا ۆ پولەت!.." دەپ اندەتەدى. ءستاليننىڭ قاباعى قاتۋلى. مۇرنىنىڭ استىندا قوپسىعان جيرەن مۇرتى بولسا، جىبىرلاپ تۇرار ەدى. ءۇيىندىنىڭ قالقاسىنان ءبىر ءۇيىر يت سۋماڭ ەتىپ شىعا كەلىپ ەدى، ليالەچكا: "ماما!" دەپ باج ەتە ءتۇستى. ستالين سەلت ەتكەن جوق، دەرەۋ ساۋساقتارىن تاپانشا عىپ كەزەپ: "پۋح-پاح!"  دە

پ "اتىپ" تاستادى ءبارىن سول جەردە. ەكەۋىن ەكى قولىممەن جەتەلەپ، الىستان بۇلدىراعان الاتاۋدىڭ سىلەمىنە ماڭداي تۇزەدىم. كوز بايلانىپ بارادى. اسپان قاراقۇرىق. جەل ءمىنىپ تۇيدەك-تۇيدەك جوڭكىلگەن بۇلتتار توبەمىزدەن قۇيىپ-قۇيىپ وتەدى. ءۇستى-باسىمىز سىعىپ العانداي، بالاق-جەڭىمىزدەن سۋ سورعالايدى. تىربيعان ءتۇپ-ءتۇپ جىڭعىل، جيدەدەن وزگە ىقتاسىن بولار ەشتەڭە جوق. دالباسالاپ كوكتەمدە سۋ جىرعان قۇرعاق ارناعا تۇسكەبىز. جارقاباقتىڭ استىندا بىرەۋلەر توپىراق العان ۇلكەن ۇڭگىر بار ەكەن، ساسقانىمىزدان سوندا كىرىپ كەتتىك. دىرىلدەپ-قالشىلداپ بويىمىز جىلىنار ەمەس. ۇڭگىر اۋزىن كەپتەگەن قاپ-قارا ءتۇن. تولاسسىز سىتىرلاعان جاڭبىر. ءتىسىمىز ساقىلداپ ءبىر-بىرىمىزگە جابىسا تۇسەمىز. تۇنىمەن ليالەچكا. "ماما... ماموچكا!.." دەپ ، ۇيقىسىنان ويانعان سايىن جىلاۋمەن بولدى. تاڭ سىز بەرە ۇڭگىردەن شىقتىق. ءجۇرىس ونسە قانە. جىندى مەن عانا ەمەس، ەكەۋى مەنەن وتكەن جارىمەس. جەتەكتەگەنىمدى قايتەيىن، ەكەۋى ەكى جاققا تارتادى. ءبىرى جۇرسە، ءبىرى وتىرادى. ەكى اتتاپ، ءبىر شەگىنەمىز. قويشى ايتەۋىر، يتىرقىلجىڭمەن تۇسكە تايانا الماتىنىڭ ىرگەسىندەگى مىنگەسىپ-ۇشقاسقان كوپ اۋىلداردىڭ ءبىرىنىڭ شەتىنە اياق ىلىكتىردىك-اۋ. ىشەگىم شۇرىلداپ، ءىشىم اش قاسقىرشا ۇليدى. مىنا ايدالاداعى ەركىندىكتەن گورى جىندىحانا پەيىشتىڭ ءتورى ەكەن عوي! توڭىپ دالادا جاتپايسىڭ، ءبۇيتىپ بۇراتىلىپ اش جۇرمەيسىڭ. ەكى بەيباقتىڭ كوزدەرىنە قاراعان سايىن ولەمىن، جۇرەگىم تىلىنەدى. قينالا-قينالا ىعىر بولدىم ابدەن. كوشەنىڭ ءبىر قالتارىسىندا جالت بەرىپ اداستىرىپ كەتتىم ەكەۋىن. بۇقپانتايلاپ قاشا جونەلدىم. بۇرىلىپ قاراۋعا ءداتىم شىدامادى. اۋىلدىڭ ءىشى عوي، بىرەۋ بولماسا بىرەۋ قارايلاسار دەپ ءوزىمدى الدارقاتقان بولامىن.

   اش قۇرساقتا اقىل جوق، قيالىم ءار قيىرعا ءبىر كەتىپ تۇر. مىنا سۋپەر ماركەتتىڭ جالتىراعان تەرەزەسىن تاسپەن ءبىر پەرسەم بە ەكەن؟ ميليتسيا ۇستاپ اپ تۇرمەگە سالار. ءبۇيتىپ دالادا قاڭعىپ جۇرمەيمىن. تۇرمە دە بولسا باسپانا، تاماعى بار... بىراق ول يتتەر يتشە ۇرىپ- تەپكىلەيدى عوي! قولىمداعى جۇدىرىقتاي تاستى جىبەرەر-جىبەرمەسىمدى بىلمەي تۇرعاندا، لەكىگەن جەل قوڭىرسىعان ءتۇتىندى تۇمسىعىمنىڭ استىنان جەلپىپ ءوتتى. تاندىردىڭ ءيىسى ىشىمدەگى جىلانىمدى وياتىپ، ودان ارمان ەسىم كەتسىن. اۋادا يرەك-يرەك شۇباتىلعان ءتۇتىننىڭ شۋداسىن قۋالاعان جانارىم اناندايداعى بيىك دۋالعا بارىپ تىرەلدى. قالقاسىندا قىلتيعان مۇرجادان "كەلىڭ-كەلىڭ" دەگەندەي كوك ءتۇتىن قالباق-قالباق قالپاعىن اتىپ تۇر. كوزىم بۇرىن جەتتى مە، ءوزىم بۇرىن جەتتىم بە – بىلمەيمىن، پەشتىڭ قاتارىنداعى تەمىر ۇستەلدە كۇنباعىستىڭ قالپاعىنداي دوڭگەلەنىپ تەكشەلەنگەن تاندىر ناندى كورگەندە، كوزىم تۇنىپ كەتكەن شىعار، جەتكەن بويدا بىرەۋىن ءىلىپ اكەتىپ، ۋىس تولتىرا ءۇزىپ الدىم دا اۋزىما ءبىر-اق نىعارلادىم. بوكسەسى تەڭكيگەن، جاۋرىنى دوڭكيگەن، ءبىر كوزىن شەل باسقان جۋان قارا ايەل ۇمتىلا بەرىپ كىلت توقتادى. اق تۇسكەن كوزى اقشىرايىپ، ساۋ كوزى جىپىلىقتاپ، "بۇل نەعىلعان بەيباستاقتىق" دەگەندەي بەتىمە تاڭىرقاي قاراپ تۇر. مەن قاشقام جوق. اۋزىمداعى ناندى ەكى شايناپ، ءبىر-اق قىلعىتتىم دا:

   – كانە، ويبايلا، تونادى دەپ ايعايلا! ميليتسيا شاقىر! – دەدىم، مال يەسىنەن ۇرىسى كۇشتىنىڭ كەرىمەن، تاپ بەرەردەي بەتپاقتانىپ. ايەل سابىرلى، ماڭعاز كىسى ەكەن.

   – وي، قاراعىم، نە دەپ تۇرسىڭ؟ ءبىر جاپىراق نانعا ىرىسىم ورتايىپ قالا ما، جەي عوي، اس بولسىن. ءما، تاعى بىرەۋىن الا عوي! – دەپ ىپ-ىستىق تاندىر ناندى ۇستاتتى. اپىعىم باسىلىپ،  بەيشارا بوپ قالدىم. "وي، اللا، وسىنداي دا ادام بولادى ەكەن-اۋ!" بۇيتكەنشە باقىرىپ-شاقىرىپ، انا پەشكە سۇيەگەن كوسەۋمەن مىنا قايدا بارسام دا جولى بولمايتىن تايقى ماڭدايىمنان تاق ەتكىزىپ ءبىر سالسا جاقسى بولار ەدى! كەۋدەمە باسقان ناننىڭ ىستىعى ما، تۇلابويىم تەرشىپ كەتتى. ايەلدىڭ بەتىنە قاراۋعا ءجۇزىم شىداماي جىلىستاي بەردىم. جاڭا عانا ءىشىمنىڭ قۇرتىن قوزدىرىپ، ەس-اقىلىمدى العان ىستىق نان ەندى تاماعىمنان وتەر ەمەس. كەيۋانانىڭ كەيىسى جوق سوزىنەن ۇيالعاننان با، ءوز-وزىمنەن لىقا تويىپ قالدىم. "ەڭ بولماسا سوڭعى رەت جاقسىلىق جاسايىنشى" دەپ، ستالين مەن ليالەچكاعا قايتا باردىم. ەكى بەيباق ەكى جاققا قاراپ اڭىرايعان كۇيى سول ورنىندا ءالى تۇر ەكەن. توناردى ورتاسىنان ءبولىپ، قولدارىنا ۇستاتتىم. كوزدەرىنە قاراۋدان قورىقتىم. اياسام دا امال جوق، كەلگەن ىزىممەن جۇگىرە باسىپ جىلىستاي بەردىم.

                                              كولەڭكەلەر ءبارىن ايتىپ تۇر

   الماتىعا جەتكەنشە قاسقارايدى. ۇلى شاھار مىڭ-سان كوزى جىپىلىقتاپ، كەشكى اپاق-ساپاقتا ابىگەرگە ءتۇسىپ القىنىپ جاتىر. كۇنى بويعى سىرپ-سىرپ جۇرىستەن قارا سانىم ءۇزىلىپ، ساي-سۇيەگىم سىرقىراپ سەندەلىپ كەلەمىن. باعىت جوق، قۇر ساندالىس. قايدا بارارىمدى ءوزىم دە بىلمەيمىن. جاۋىننان كەيىن بۋسانعان اۋا كەشكى سالقىندا بوي شىمىرلاتىپ، ىزعار تارتادى. شىركىن-اي، توقىمداي قۇرعاق قۋىس تابىلسا، باب تىلەمەي قازىر-اق قىلجيا كەتەر ەدىم... ءبىر قاراسام، ءوز ءۇيىمدى اينالسوقتاپ ءجۇر ەكەنمىن. اقىلعا تىزگىن ۇستاتپاي اياعىم جەتەلەپ اكەلسە كەرەك. وت جاققان وشاعىم دەپ ۇزدىككەنمەن، ەندى تابالدىرىقتان اتتارداي مەن شىركىندە نە بەت بار؟ ازاپتان باسقا نە كورسەتتىم ولارعا؟  اكە بوپ اسىراعامىن جوق، جار بولىپ ايالاعانىم جوق. قارا نان، قاتىقسىز كوجەلەرىنە ورتاقتاسىپ، ارتىق اۋىز بولايىن با؟ قوي، كومەكتەسۋ قولىمنان كەلمەيدى ەكەن،  ەڭ بولماسا، زيانىمدى تيگىزبەيىن. بارسام، ارينە، ءجانيا بايقۇستىڭ جۇرەگى جۇمساق قوي، مىنا ءتۇرىمدى كورىپ اياۋشىلىق بىلدىرەر. قايبىر جەتىسىپ وتىر دەيسىڭ. سىڭىرلەرىنە ءىلىنىپ ازەر جۇرگەندە، كوزدەرىنە كۇيىك بوپ، شىرىقتارىن بۇزبايىن. "جاقسى يت ولىگىن كورسەتپەيدى" دەيدى عوي، ەڭ بولماسا جاقسى يتتەي بولايىن. كانە، قاشپاق بولساڭ – زىمىرا، تەزىرەك زىتايىن! بىراق بايلانىپ قالعانداي، كەتە السام، كانە. اينالسوقتاپ ءجۇردىم دە قويدىم. ءبىر ورامدى تۇتاس الىپ جاتقان توعىز قابات ءۇيدى توعىز اينالىپ شىققان شىعارمىن. ابدەن شارشاعان سوڭ كوشەنىڭ قارسى بەتىندەگى ۇلكەن ۇيەڭكىنىڭ تۇبىنە كەپ وتىردىم. تانىس ۇيەڭكى. كەنجەمدى مەكتەپكە اپارعاندا وسى جولمەن جۇرەتىنبىز. ءاي، ەركە ەدى-اۋ قارا پۇشىعىم! سول جىلدارى الماتىدا بالا بىتكەننىڭ ءبارى اسىق وينايتىن. كۇندە مەكتەپتەن قايتاردا الدىنان ءبىر دوربا اسىق الىپ شىعامىن. قىزىل-جاسىل بويالعان شۇكايلار. كىندىگىنەن قورعاسىن قۇيىلعان ساقالار شيىرىپ قالساڭ، الشىسىنان دىك تۇسەدى. بىرگە وقيتىن سەپكىل بەت، شۇناق سارى ەكەۋى شەشىنىپ تاستاپ وسى ۇيەڭكىنىڭ كولەڭكەسىندە اسىق وينايتىن. پورتفەلىن اناۋ سىنىق بۇتاقتىڭ تۇقىلىنا ءىلىپ قوياتىنبىز. ۇتىلىا بارا جاتسا، قارا تاڭقاي مەنى ارقالانىپ وزبىرلىق جاساعىسى كەلەدى. وندايدا اراعا ءتۇسىپ تورەشى بولام... ءتاتتى ەلەسكە كوڭىلىم ەلجىرەپ، ءبارىن ۇمىتقانداي بولدىم ءبىر ءسات. بالالاردىڭ جاتاتىن بولمەنىڭ تەرەزەسى بەرگى جاققا قارايدى. انە شام جانىپ تۇر. كۇن تۇسپەيتىن تەرىسكەي بەت بولعاندىقتان، پەردە ىلمەي، اق شىلتەر تاعىپ قوياتىن. ەسىك ماڭدايشاسىنا ورناتىلعان شام جارىعىندا ىشتەگى جۇرگەن-تۇرعانداردىڭ كولەڭكەسى قالباڭداپ، تەرەزەدەن مەن مۇندالاپ كورىنىپ تۇرادى. ءۇش بالام دا بولمەدە ەكەن. مىنا قاۋعا باس مۇراتتىكى عوي. شەشەسىنە تارتقان، شاشى تاس بۇيرا، ءسال وسسە، دۋدىراپ قالپاعىنا سىيمايدى. ءپالى، اياق-قولى سەرەيىپ قايدا بارادى بۇل جاماننىڭ! قارا پۇشىعىم دا تارالىپ ءوسىپ قالىپتى-اۋ. قاتارلاسقاندا حاميداعا جەتەقابىل. ءۇش باس ءتۇيىسىپ، الدەنەگە ۇڭىلگەندەي ءبىر ءپاس قيمىلسىز قالدى دا، ىلە ۇشەۋى ءۇش جاققا سەرپىلدى. ءسويتتى دە ۇشەۋى ءبىرىن-ءبىرى قۋا جونەلدى. جىلتىڭ-جىلتىڭ جالتارىپ قاشىپ جۇرگەن ەكى ۇل. حاميدا جۋان ءبىر كىتاپتى الا سالىپ، ەكى جاققا كەزەك ۇمتىلعان سايىن، تۇبىنەن ءتۇيىپ بوس جىبەرگەن قولاڭ شاشى شىبىنداعان قۇلىننىڭ قۇيرىعىنداي شولتاڭ-شولتاڭ ەتەدى. ەكى قۋ بىرىگىپ اپ حاميدانى مازاقتاپ، جىنىنا ءتيىپ، جىلارمان قىلاتىن بۇرىننان ادەتى. تاعى دا سول ونەرلەرىنە باسقان عوي. ءاي، بالامىسىڭ دەگەن، بويلارى وسسە دە ويىندارى وسپەپتى-اۋ، سول باياعى ارسى-گۇرسى، الىس-جۇلىس. حاميدا قولىنداعى كىتاپپەن قارا پۇشىقتى جىبەرىپ ۇرىپ ەدى: ء«اي، ءاي! – دەپ ايعايلاپ جىبەردىم. – انداعى كىرپىشتەي كىتاپ قىرىمەن جازاتايىم ماڭدايدان تيسە ولتىرمەيسىڭ بە! قىزىم-اۋ، ەسەيىپ قالساڭ دا ەس جوق-اۋ سەندە! – دەپ جانىم شىعىپ كەتە جازدادى. ايدالادا ايعايلاپ، قاراداي كۇيىپ-ءپىسىپ تۇرمىن. ءبىر جاقسىسى، ارى قاراي ارپالىسقان جوق. قايتا تاتۋلاسقانداي، ەندىگى ساتتە ءبىرى قولىن سەرمەپ، ەكىنشىسى شالقالاي كۇلىپ، الدەنەگە ءماز بولىسادى. كولەڭكەلەر ءبارىن ايتىپ تۇر. ولار كۇلسە، مەن دە جادىرايمىن. جۇزدەرىن جىراقتان كوزىممەن ايمالاپ، ەلجىرەيمىن. جىلتىراپ جانعان تەرەزەنىڭ الاقانداي شۋاعىنا قالتىراعان جۇرەگىمدى جىلىتىپ تۇرمىن. تولاسسىز سىركىرەگەن قارا جاۋىن ساي-سۇيەگىمنەن ءوتىپ، سىرتىمدى توڭدىرعانمەن ىشتەگى ىستىق ۇشقىندى وشىرە الار ەمەس. تەرەزەدەگى ارلى-بەرلى تەڭسەلگەن كولەڭكەلەرگە قاراپ ەمىرەنىپ:

   – جانىم، جارىقتارىم! – دەيمىن داۋىسىم قۇمىعا. – پاپالارىڭ كەپ تۇرعانىن سەزەسىڭدەر مە؟ جاڭبىردىڭ استىندا قالشىلداپ تۇرسام دا كوكىرەگىم قۋانىشتان قىز-قىز قاينايدى. ويتكەنى سەندەردى كورىپ تۇرمىن سىرتتارىڭنان بولسا دا. سەندەر بولماساڭدار، كىم مەنى قۋانتار ەدى بۇل ومىردە؟ كىم ءبۇيتىپ جۇرەگىمدى جىلىتار ەدى؟ مەن سەندەردەن بەزگەم جوق، قۇلىندارىم! تىرناقتاي پايدام تيمەگەن سوڭ، ءازىر اسقا تىك قاسىق بولۋدان قاشتىم. ءسوزى قيسىق، ءىسى قىرسىق، ەسۋاس اكەنى كۇندە كورىپ جاندارىڭ جارالانعانشا، وسى جاقسى ەمەس پە!..

جاپىراقتاردان سەبەزگىلەگەن تامشىلارمەن ارالاسىپ كوز جاسىم بەتىمدى جۋىپ كەتتى. سالدەن 

cوڭ شام ءسوندى. تەرەزەنىڭ سۋقاراڭعى كوزى قارا تۇنمەن استاسىپ، قانشا ۇڭىلسەم دە ەشتەڭە كورىنبەدى. "ۇيىقتاڭدار، قۇلىندارىم. قازىر بارسام، مامالارىڭ مەنى مىنا سۋىقتا دىردەكتەتىپ جاڭبىردىڭ استىندا قالدىرمايتىنىن بىلەمىن. ول بايقۇستىڭ جۇرەگى جۇمساق قوي. جو-جوق، سەندەردىڭ ءتاتتى ۇيقىلارىڭدى بۇزعىم كەلمەيدى!.."

   جەل ۇدەپ، ءدۇر سىلكىنگەن  جاپىراقتار مۇزداي نوسەرىن ۇستىمە توگىپ-توگىپ جىبەردى. دامىلسىز ساتىرلاعان سۋىق تامشى كولشىك بەتىندە دىردەك قاعادى. "قايدا بارامىن؟ نە ىستەۋ كەرەك؟" اينالام تۇلدىر ەكەن. تانىس-ءبىلىستىڭ ءجۇزىن اداقتاپ، ءار ەسىككە ءبىر جاۋتاڭداعان تىمىسكى ويىم اداسقان كۇشىكتەي ايتاقىردان ءىز شالار ەمەس. وسىنداي قىسىلعان ساتتە قول ۇشىن بەرەتىندەي مەن پاقىردا شىنايى دوس تا، جاناشىر جاقىن دا جوق بولىپ شىقتى. اينالىپ كەلىپ تاپقان قازىعىم – باياعى تاۋكەباي. ونىڭ ءوزى دە ءدۇدامال. جۇزىكتىڭ كوزىنەن وتكەن جۇلىكتەۋ جىگىت. مەنىڭ "ۇندەمەستەن" قورقىپ ساقتاۋعا بەرگەن قولجازبالارىمدى پايدالانىپ، كادۋەلگىدەي رومانيست بولىپ العان جوق پا. وتكەندە قۇراق ۇشىپ، سىيلاۋداي-اق سىيلاعان. بىراق ساۋدالى دوستىققا سەنىم بار ما، ەندى بارسام، "مەن سەنى كورگەم جوق، سەن مەنى كورگەن جوقسىڭ، اۋلاق ءجۇر" دەپ كەۋدەمنەن يتەرمەسىنە كىم كەپىل؟ نە دە بولسا تاۋەكەل. ات باسىن تىرەر باسقا جەرىم كانە؟

   تاڭعى اۆتوبۋسپەن سول كوزكورگەن ميچۋرينگە جەتتىم سالىپ-ۇرىپ. كەلۋىن كەلسەم دە "قۇداي-اي، قارا بوشكە قاتىننىڭ قىرىسقان قاباعىن تاعى كورەتىن بولدىم-اۋ!" دەپ ۋايىمداپ بىتكەم. ءساتىن سالعاندا، جۋان قارىنى  ىرىك-ىرىك ەتىپ، تاۋكەباي اۋلادا دەنەشىنىقتىرۋ جاساپ جۇرەكەن. وتىز كىسى وتىز بارابان سوققانداي، وتىز ءتىسىم ساقىلداپ داربازادان كىرىپ بارعانىمدا، تاۋكەڭنىڭ قالىڭ قاستارى قاناتىن ءبىر-اق سەرمەپ، تايقى ماڭدايدىڭ بەل ورتاسىنا ءبىر بارىپ قايتتى. كەلەسى ساتتە ىرسيعان ەزۋ مەن كەرىلگەن قۇشاق وزىمە قاراي باياۋ قالىقتاپ كەلە جاتتى. كوپ سوزگە كەلمەستەن ۇستىمدەگى سىعىپ العانداي لىپامدى سىپىرعىزىپ، تەرلەپ تۇرعان مونشانىڭ ەسىگىنەن كىرگىزىپ جىبەردى. ءتۇن اسسا دا دەمى باسىلماي جىپ-جىلى بوپ تۇر ەكەن. تاۋكەڭ كومىردىڭ شوعىن كوسەپ، قايىڭ كەسپەكتەرىن ۇستەمەلەپ، وتتىقتىڭ كومەيىن ءدۇر ەتكىزىپ ەدى، لەزدە قايناپ شىعا كەلدى. بويىم شىمىرلاعان سايىن توڭىپ، سۇيەك قاپقان ىشتەگى سۋىق شىقپاي بىرازعا دەيىن دىردەك قاقتىم. بۇلاۋدىڭ اقشىرايىپ قىزعان تاسىنا اندا-ساندا پار-ر ەتكىزىپ ءبىر ءشومىش سۋ شاشىپ قويىپ، ۇستىڭگى سورەدە ۇزىنىمنان سۇلاعان كۇيى، ءاي ەكى ساعاتتاي جاتقان شىعارمىن.

   ساي-سۇيەگىم بالقىپ، جانىم كىرگەن سايىن جۇرەگىم ەلجىرەدى: "قۇدايىم-اۋ، وسىنداي ازاماتتى دا كۇستالادىم عوي. قاي ەكى تۋىپ، ءبىر قالعانىم ءدال ءوستىپ وبەكتەپ قۇراق ۇشادى؟" كوڭىلىم بوساعانى سونشا، ءبىر-ەكى رەت ءتىپتى وكسىپ-وكسىپ جىبەردىم-اۋ دەيمىن. جىلاسام – جىلاعانداي، تاۋكەڭ سىيىن سىپىرا قىلىپ جاتىر. ايتپاسام دا سەزدى مە، قارا بوشكە قاتىننىڭ قىرجيعان قاباعىن كورمەي-اق قويسىن دەگەن بولۋ كەرەك، ۇلكەن ۇيگە كىرگىزبەي، ەسىك الدىنداعى جازدىق جايعا جايعاستىردى. ىستىق سورپا مەن كونياكتى قاتار قويىپ، استى-ۇستىمە ءتۇسىپ بايەك. بىراق مەن سورپانى قانشا ىشسەم دە تەرلەمەدىم، كونياكتى ستاكانداپ توڭكەرسەم دە ماسايمادىم. مۇنداي توي كۇندە بولمايتىنىن ويلاپ، ەرتەڭىمە الاڭداپ، ۋايىمداپ وتىرمىن.

   – تاۋكە، – دەدىم سۇپ-سۋىق كوزىمنىڭ سۇعىن قاداپ. – قولىڭ ۇزىن ادامسىڭ عوي، مەنى تۇرمەگە ورنالاستىر!

تۇسىنبەي قالدى ما، كوزى جىپىلىقتاپ بەتىمە قارادى:

   – قالاي، قىزمەتكەر قىلىپ پا؟

   – جوق، قىزمەت مەنىڭ نە تەڭىم. قىلمىسكەر، تۇتقىن رەتىندە.

   – قوي، قايداعىنى ايتا بەرەدى ەكەنسىڭ!

   – شىن ايتىپ تۇرمىن. تاڭەرتەڭ ءتۇرىمدى كوردىڭ عوي؟ مەن – سولمىن! ەڭ بولماسا، جاتار ورىن، جەيتىن تاماعى بار عوي.

   – ول جاعىنا الاڭ بولما. ءۇي دەگەن مىناۋ، قانشا تۇرام دەسەڭ دە تۇرا بەر.

   – پەيىلىڭە قۇلدىق، جاقسىلىعىڭ اللادان قايتسىن! ماعان شىن جانىڭ اشىسا، ەشكىمگە كىرىپتار بولمايتىنداي ءبىر جۇمىس تاۋىپ بەر. بوق تازالاسام دا جيىركەنبەيمىن!..

   – اپىراي، قينادىڭ-اۋ!

تاۋكەباي جەلكەسىن جۇرە قاسىپ سىرتقا شىعىپ كەتتى. ۇلكەن ۇيمەن اراداعى قىزىل پليتنياك توسەلگەن ۇزىن جولدى ارلى-بەرلى شيىرلاپ، تەلەفون ارقىلى الدەكىممەن ۇزاق سويلەستى.

   تىڭقيىپ تويىپ، شىرتيىپ كيىنىپ العان مەنى ءتۇس قايتا قارا "دجيپكە" مىنگىزىپ الىپ قالاعا تارتتى. باراحولكانىڭ ىعى-جىعى كوپ بازارىنىڭ بىرىنە كەلدىك. دوعاشا يىلگەن بيىك اركاعا "بايتال" دەپ جازىلىپتى. تاۋكەباي ماشينادان شىقپاي تەلەفون شالىپ ەدى، اۋىز جيعانشا توبە شاشىن "پلاتفورما" عىپ شىرپىعان، دەمبەلشە سارى جىگىت ەنتىگىپ جەتىپ كەلدى. ماڭدايىنداعى بىرشىعان تەردى بىلەگىمەن جاپىرا ءبىر ءسۇرتىپ، بىزبەن قوسقولداي امانداستى.

   – زاكەڭ  زبانداعان، اعا. تاستاي قىلام.

   – ەندەشە مىنا كىسى وزىڭە امانات.

تاۋكەباي ماعان بۇرىلىپ، قولىمدى قىستى:

   – ازىرگە وسىندا ىستەي تۇر. كەيىن رەتىنە قاراي كورە جاتارمىز.

قايىر-حوش ايتىپ قالا بەردىم.

    ءسويتىپ بازاردىڭ پىلدەي ءبىر كۇزەتشىسى بوپ شىعا كەلدىم. كەزەك ءۇش كۇندە ءبىر. جان قينالاتىن جۇمىس جوق. بىراق مەن كۇندە سوندامىن. كەشكە قاراي بازاردىڭ ءىشىن سىپىرىپ، كۇندىز قاقپادان كىرىپ-شىققان ماشيناننىڭ كىشىسىنەن – ءجۇز، ۇلكەنىنەن ەكى ءجۇز تەڭگەدەن اقشا جينايمىز. مەنىڭ كەزەگىمدە العاشقىدا كوپ اقشا جينالىپ، اكىمشىلىكتەن ماقتاۋ ەستي باستادىم. جولداستارىم "سەن ءبىر پالە بولدىڭ عوي" دەگەندەي الاكوزدەنگەن سوڭ، تىم ادال بولعاندى قويىپ، ماشينالارى ەسكى، جۇدەۋ ءوڭدى شوفەرلاردى تەگىن كىرگىزە سالاتىن بولدىم. ەندى باستىقتارىم قاباق استىنان قارايدى. ء"اي، ءزالىم، سەن دە انالاردان ۇيرەنىپ، جىمقىرا باستادىڭ با!" دەيتىندەي. بىراق ۇندەمەيدى. تاۋكەبايداي تىرەگىمنىڭ دۇمپۋىنەن ايبىناتىن بولسا كەرەك.

                                                   گەليا

   الماتىنىڭ قىسى ءبىر كۇن – ءمۇيىز، ءبىر كۇن – كيىز. كەشە عانا ماي توڭعىسىز مايدا شۋاق بوپ تۇرعان، تاڭەرتەڭ تۇرساق اينالانى تۇسارلىقتان قار باسىپ تاستاپتى. تابان استىڭ سىقىرلاپ، بەت شىمشىعان اياز بار. اۋلانى كۇرەپ، اق تەر-كوك تەر بولىپ جاتقام. كىشكەنتاي سارى كۇشىك جەتەكتەگەن ءبىر موسقال ەركەك قاقپا الدىندا اينالسوقتاپ ءجۇرىپ الدى. ءجۇزى جابىرقاۋ. ۇستارا تيمەگەن ساقال-مۇرتى اقشۋلانىپ ، جارتى بەتىن جاۋىپ كەتكەن. قولى قالتىراپ شىمشي ۇستاعان تەمەكىنىڭ تۇقىلىن سورعىشتاي بەرەدى. جەتەگىندەگى جەردەن باۋىرىن جاڭا كوتەرگەن سارى كۇشىك قوس ۋىس شۇيكەدەي عانا، ءجۇنى ءۇرپيىپ قاردىڭ ۇستىندە دومالاپ جۇرگەندەي. ىزعارعا شىداي الماي، ساۋساقتاي-ساۋساقتاي عانا شيديگەن سيراقتارىن كەزەك كوتەرىپ، دىردەك قاعادى. كۇشىكتى اياپ كەتتىپ:

   – وۋ، تۋىسقان، كۇشىگىڭىز توڭىپ قالدى عوي، بىرەۋدى توسىپ تۇرسىز با؟ – دەدىم اناداي جەردەن ايعايلاپ.

   – كۇشىك الاسىز با؟ – دەدى جانىما جاقىنداپ كەلىپ.

   – ساتاسىز با؟

   – جوق. تەگىن بەرەمىن.

بەيتانىستى دۇڭگىرشەككە شاقىردىم. جىلى جەرگە كىرگەن سوڭ كۇشىك ونان سايىن دىرىلدەدى. ىرگەدەگى جۋان جىلۋ قۇبىرىنىڭ استىنا كىرىپ جاتا كەتتى. ۇرپيگەن قالىڭ قاباعىنىڭ استىنان كوزدەرى تۇيمەدەي جىلتىراپ اندا-ساندا قاراپ قويادى.

   بەيتانىس تۇرىك اعايىنىمىز ەكەن. نىسپى – جونكەر. ستانبۋلدان كەلىپتى. ىستىق، قارا شايدى سوراپتاپ قويىپ، تارىققان جاننىڭ شاراسىزدىعىمەن ەستىر قۇلاققا مۇڭ شاعىپ، سىر بولىسكىسى كەلگەندەي شەت-پۇشپاقتاپ اڭگىمەسىن سۋىرتپاقتادى. اۋەلى "وي، اللاھ، شايتان شاتاستىرايىن دەسە، وپ-وڭاي ەكەن عوي!" دەپ باسىن شايقاپ، ءبىراز وتىردى. ستانبۋلدا تون، جارعاق تىگەتىن شاعىن فابريكاسى بار ەكەن. اسىپ-تاسىعان بايلىعى بولماسا دا ءوز داۋلەتى وزىنە جەتەرلىك. ءتورت جىل بۇرىن الماتىدان تاۋار الۋعا كەلگەن شولپان دەيتىن ساۋداگەر قىزبەن تانىسادى. ءسۇپ-سۇيكىمدى، العىر، پىسىق. قارشاداي بولىپ اپ ەر-ازاماتتىڭ قولىنان بىردە كەلسە، بىردە كەلمەيتىن ءىستى دوڭگەلەك اينالدىرىپ جۇرگەن جۇلىمىرلىعىنا سۇيسىنەتىن. قۇرعىردىڭ ءموپ-ءمولدىر جانارىن توڭكەرىپ قاراعانىندا ءبىر سيقىر بار ەدى. "ابي، ءسال ءتۇسىرىڭىزشى!" دەپ قيىلىپ ادەمى جىميعاندا، ءوزىنىڭ قالاي قولق ەتە تۇسەتىنىن بىلمەي قالاتىن. كوز توڭكەرۋ جيىلەگەن سايىن، مۇنىڭ جۇرەك قاعىسى دا جيىلەي تۇسەدى. ءسويتىپ نەمەرە سۇيگەن قىرقىلجىڭ مەن ۋىزداي ۋىلجىعان بيكەشتىڭ اراسىندا  ورتتەي ىستىق ماحاببات باستالىپ كەتەدى. قىپ-قىزىل وتقا كۇيىپ-جانعان جۇرەكتە ەس بولا ما، جونكەر ەكى بالاسى مەن ايەلىن تاستاپ، سەنىڭ جولىڭدا جان قۇربان دەپ، سۇيىكتىسىنىڭ سوڭىنان ەرەدى. اسىق جاردان نەسىن اياسىن، "گاۋھارتاستان" ەكى بولمەلى ءۇي الىپ بەرەدى، بار بايلىعى مەن بىلىگىن سالىپ، ساۋداسىن جولعا قويادى. جونكەر باقىتتى ەدى. "وسى باقىتىما كوز ءتيىپ كەتپەسىن"  دەپ كۇندە جاراتقانعا جالبارىنىپ، جۇما سايىن مۇساپىرلەرگە ساداقا بەرەتىن.

   – تۇركياعا تاۋار اكەلۋگە كەتكەم... – دەپ جونكەر اۋا جەتپەگەندەي قىلعىنىپ توقتاپ قالدى. الدەنەنى ەسكە الۋعا جانى قينالاتىنداي ءجۇزى كۇرەڭىتىپ، ساۋساق اراسىنا قىستىرعان تەمەكىسىن سورعىشتاپ ۇزاق وتىردى. – قوڭىراۋ باسسام، ەسىك اشپايدى. "ە، جوق ەكەن عوي" دەپ ءوز كىلتىممەن اشىپ كىرگەم. ۇيدە كيەتىن تاپىشكەمنىڭ ءبىرى اناندايدا، ەكىنشىسى توڭكەرىلىپ ەسىك كوزىندە جاتىر. ءىشى جىپ-جىلى. دەنەم تىتىركەنىپ كەتتى. جاتىن بولمەگە كىرىپ بارسام، قاتىن كەرەۋەتتىڭ ۇستىندە اشىق-شاشىق جاتىر. ماس. ۇستەلدە كونياكتىڭ بوس شولمەگى، ەكى ريۋمكا. قانىم باسىما شاۋىپ، قاسىنا جەتىپ باردىم. تۇركيادا مۇنداي قانشىقتى سول جەردە باۋىزداپ تاستايدى. بۋىندىرىپ ولتىرەيىن دەپ تونە بەردىم دە ءوزىمدى ازەر تەجەدىم. بوتەن ەل، زاڭى، سالتى باسقا. ەسىم اۋعانداي مەلشيىپ قانشا تۇرعانىمدى بىلمەيمىن. قاتىن-بالامدى جىلاتىپ تاستاپ كەتىپ ەدىم، سولاردىڭ كوز جاسى جىبەرمەگەن شىعار. ءبىر قاراسام، بالاعىمدى تىرنالاپ، كۇشىگىم ءشاۋ-ءشاۋ ءۇرىپ تۇر ەكەن. كۇشىكتى ەرتتىم دە، ۇيدەن شىعىپ جۇرە بەردىم.

   – كۇشىگىڭنىڭ اتى قالاي؟ – دەدىم  اڭگىمەنى تەز باسقا جاققا اۋدارعىم كەلىپ.

   – گەليا. تۇرىكشە اتاعانىم عوي. قازاقشا "كەل،ءا، كەلە عوي" دەگەن سياقتى.

   – سۇيكىمدى ەكەن.

  گەليانى باسىنان سيپاپ ەدىم، جاتىرقاپ ىرگەگە تىعىلا ءتۇستى.

   – بۇگىن كەشتە، اللاھ قالاسا، ستانبۋلعا ۇشامىن. جاقسى بىرەۋگە بەرىپ كەتەيىن دەپ ەدىم.

   – جاقسى كىسىمىن دەي المايمىن. بىراق كۇشىگىڭە جاقسى قارايمىن. ول جاعىنا الاڭ بولماي-اق قوي.

   – وي، باۋىرىم، راحمەت! دالادا قالسا، قايتەم دەپ قينالىپ ەدىم!..

   گەليا يەسى كەتكەننەن كەيىن ويبايعا باسىپ، ەسىك تىرنالاپ كوپكە دەيىن قىڭسىلاۋىن قويمادى. سىرتقا شىعارىپ ەدىم، قاردىڭ بەتىنەن ءىز شالىپ، ارلى-بەرلى دىزاقتاپ، قايتادان ىشكە كىردى. الگىندە جونكەر وتىرعان ورىندىقتى شىر اينالىپ يىسكەلەپ ءجۇر. اقىرى شاراسىزدان وتىرا قالىپ، تۇمسىعىن كوككە سوزا ۇلۋعا كوشتى. كوزى مولتىلدەپ جىلاپ وتىر.

   سودان گەليا ءبىر اپتاعا دەيىن يەسىن ىزدەپ  ءجۇردى. كوڭىلىن اۋلايىن دەپ ءسۇت بەرەم، اۋزىمنان جىرىپ جىلى-جۇمساعىمدى الدىنا توسامىن. ىقىلاسسىز. تۇمسىعىن باۋىرىنا تىعىپ سۇلە-سوق جاتادى دا قويادى دومالانىپ. اندا-ساندا وكسىگەندەي ءبۇيىرىن سوعىپ قاڭق-قاڭق ءۇرىپ باسىن كوتەرىپ الادى. قيىعىنا بۇرشاقتاي تامشى ىركىلىپ كىرتيگەن كوزىن كورگەندە جۇرەگىم ەزىلەدى. ء"يتتى دە يەسىمەن قينا" دەگەندى قازاەكەم بەكەر ايتپاعان عوي. قاسىما الىپ، باسىنان، جوتاسىنان سيپايمىن. "گەلەچكا، قويا عوي، كۇشىگىم!" ىڭىرسىپ، ونەبويى دىرىلدەپ، پانا ىزدەگەندەي باۋىرىما تىعىلا تۇسەدى. ادامنىڭ مەيىرىنە ءيىپ، جۇرەگى ەلجىرەمەيتىن جان يەسى بار ما؟ بىرتە-بىرتە ماعان ۇيرەنە باستادى. ەندى دومالاڭداپ جارتى ەلى قالمايدى ىزىمنەن. قايدا بارسام، قۇلاعى تىكىرەيىپ، كىشكەنتاي قۇيرىعىن بۇلعاپ، قاسىمدا قالقايىپ تۇرعانى. ارلى-بەرلى جۇرگىنشى كوپ، بىرەۋ قاعىپ كەتە مە دەپ كەيدە بايلاپ قويامىن. ءسال كوزدەن تاسا بولسام – ازان-قازان. ءبىر يەم تاستاپ كەتىپ ەدى، مىنادان تاعى ايرىلدىم با دەپ شوشي ما، قاڭقىلداپ، ءۇرىپ، قايتىپ كەلگەنىمشە جاعى سەمبەيدى. وسى ءبىر سۇيكىمدى جاقسى كورىپ كەتتىم. بۇرىن ورىستىڭ قاتىندارى جازدا ءجۇنىن قىرقىپ، سۋىقتا ۇستەرىنە كيىم كيگىزىپ يتتەرىن بالا سياقتى باۋىرىنا باسىپ، قۇشاقتاپ جۇرگەندە جيىركەنىشپەن قاراۋشى ەدىم. ەندى سول كەپ ءوز باسىما كەلدى. ەكەۋمىزدىڭ داستارحانىمىز دا، توسەگىمىز دە ءبىر. تاماق ىشكەندە گازەت توسەلگەن تاقتاي ۇستەلدىڭ ءبىر شەتىندە ول دا وتىرادى شوقايىپ. مەن نە جەسەم، ول دا سونى جەيدى. ۇعىمتال، تۇر دەسەڭ، تۇرادى، وتىر دەسەڭ وتىرادى. الدىنا قويعانعا عانا ۇمسىنادى.

   سىرتىن جىلتىراتىپ سايدينگپەن قاپتاعانمەن، جىقپىل-جاپسارىنان سىزدىقتاپ جەل ۇرلەپ تۇراتىن قامساۋى جوق دۇڭگىرشەك تۇنگە قاراي قاڭىراپ كەتەدى. شوقپىت كورپەنى بۇركەنىپ جانتايا كەتسەم، ءبىر شەتىنەن كۇشىك تە كىرىپ الادى. بۇيىعىپ ءبىر-بىرىمىزگە تىعىلا تۇسەمىز. قىستىڭ اياز بۋعان ۇزاق ءتۇنى ءبىتىپ بەرسە كانە. دۇڭگىرشەكتى باسىما كوتەرە قور-قور ەتىپ ءبىر ءسات مىزعىپ الام دا ويانىپ كەتەم. قايتىپ كوز ءىلۋ جوق، باقىرايىپ جاتام دا قويامىن. تاس قاراڭعى ءتۇن. تىم-تىرس. كۇندىز ارنەگە الاڭداعان كوز الدانىشپەن ۋاقىتتىڭ وتكەنىن بىلمەي قالاسىڭ. ءتۇن قيىن. كوز الدىڭدى تۇمشالاعان بىتەۋ قاراڭعىلىق. ەندى ءوزىڭدى الداي المايسىڭ، وزىڭمەن -ءوزىڭ بەتپە-بەت كەلەسىڭ. ەسكە المايىنشى، قۇرىسىن دەپ ازار دا بەزەر بوپ قانشا جالتارسام دا وي دەگەن جادىگوي ء"ا، ءتۇستىڭ بە قولعا، بالەم!" دەپ باسسالادى. شەڭگەلدەي قىسىپ، شىرىلداعان جۇرەگىمدى وتكىر تىرناعىمەن مىتىپ-مىتىپ جىبەرەدى. جالعىزدىعىم، بەيشارالىعىم ەسىمە تۇسەدى. "وسىنىم نە تىرلىك؟ مۇنداي كۇيگە قالاي تاپ بولدىم؟ نە جازدىم تاعدىرعا؟  ءبۇيتىپ سورلى بولاتىنداي كىمنەن كەم ەدىم؟ كىسىلىگىم تومەن بە، الدە بىلىك-ءبىلىمىم تاياز با؟"

   قۇلازىعان تاسقاراڭعى، مەڭىرەۋ تۇندەگى جالعىز الدانىشىم، سىرلاسىم دا، مۇڭداسىم دا سارى كۇشىك. سيپالاپ، سودان تايانىش ىزدەگەندەي باۋىرىما باسام. بويى جىلىنعان سوڭ ارى قاراي اۋناپ تۇسەدى. پىسىلداپ ۇيىقتاعان ءسابي سەكىلدى. تورتاياعىن ءتورت جاققا تاربيتا كەرىلىپ، ىڭىرسىپ قويادى. ءتاپ-ءتاتتى الاڭسىز ۇيقى قۇشاعىندا. ەرتەڭ نە جەيمىن، كۇنىم نە بولادى دەپ ۋايىمدامايدى. ويسىز-قامسىز بولعان قانداي راحات. "سەن دە مەنەن گورى باقىتتىسىڭ-اۋ، سارى كۇشىگىم! مەندە نە ءومىر بار، ەڭ بولماسا سەن سياقتى ءوستىپ راحاتتانىپ ۇيىقتاي الام با؟ سەن ەركىڭمەن جۇرە الاسىڭ، ىزا بولساڭ، ىرىلدايسىڭ، ىشىڭدەگى قۇساڭدى اقتارىپ ۇرەسىڭ. ال مەن شە؟ مەندە سەندەگى ەركىندىكتىڭ ءبىرى دە جوق. اياق-قولىم، ءتىلىم... ءبارى بۋلى. ولار ماعان ەشتەڭە ويلاما، كورمە، سويلەمە ... دەيدى. قۇداي ماعان كورەتىن كوز، ويلايتىن مي، سەزەتىن جۇرەك، سويلەيتىن ءتىل بەرسە، نەگە مەن جاقسىنى – جاقسى، جاماندى جامان دەپ ايتپاۋىم كەرەك؟ نەگە ىزگىلىككە ءسۇيىنىپ، زۇلىمدىققا كۇيىنبەۋىم كەرەك؟ ماعان ەشتەڭەگە سەلت ەتپەيتىن سەزىمسىز، مەڭىرەۋ، اتى-زاتى بەيمالىم ماقۇلىق حايۋان بول دەيدى. ەڭ بولماسا، سەن سياقتى يت بولايىنشى، كىشكەنتاي كۇشىگىم. ىشىمدەگى كەرنەگەن وكسىك پەن زاپىران-زاردى ۇلىپ، ءۇرىپ  بولسا دا شىعارايىن!"  ىزا، كۇيىكتەن كوكىرەگىم قوپارىلىپ بارا جاتقانداي، تەرەڭنەن ورلەي سوققان وكسىكتەن ىشقىنىپ ۇلىپ-ۇلىپ جىبەردىم. قوينىمداعى كۇشىك اتىپ تۇرىپ، توسەكتەن ءبىر-اق سەكىردى. بوساعانىڭ تۇبىنە بارىپ شوقيىپ وتىرا قالدى دا تۇمسىعىن كوككە كوتەرىپ، ول دا ۇلىدى. ۇزاق ۇلىدىق ەكەۋمىز قوسىلىپ. ۇلىعان دەگەن جاقسى ەكەن، سوزبەن ايتا المايتىن، يت ەمەستەر تۇسىنبەيتىن  ءبىراز زاردى ايتىپ العانداي ءىشىم بوساپ قالدى... ءسويتىپ مەن كۇندە  ءتۇن ورتاسىندا سابان جاستىقتان باسىمدى كوتەرىپ الىپ، ۇليتىن بولدىم... وكسىپ، وكىرىپ ۇزاق ۇليمىن. داۋىسىمدى ەستىپ، اينالاداعى يت بىتكەن قوسىلادى. ۇلار-شۋ. جۇزدەگەن، مىڭداعان جارالى جۇرەك قوسىلا زارلاعاندا، ازالى ۇننەن تۇنگى اسپان كۇڭىرەنىپ ازىناپ كەتەدى. بىراق مەنىڭ يتتىك رەپەرتۋارىم ۇزاققا سوزىلعان جوق. باتىس ەلدەرىنىڭ، اسىرەسە امەريكانىڭ بۇزىلعان تاماعىن جەپ، زياندى ءدارى-دارمەگىن ەككەننەن قاندارى سۇيىلىپ قۇتىرعان يتتەردى تۇندە ۇلىپ جۇرتقا ۇيقى بەرمەگەن سوڭ ارنايى جاساق شىعىپ اتىپ جاتىر دەگەن سۋىق حابار جەتكەننەن كەيىن، بەيۋاقتا ۇلىماس ءۇشىن اۋزىمدى سكوچپەن شاپتاپ قوياتىن بولدىم...

                                            براۆو، كەمپوش!

   ءبىزدىڭ بازارىمىز – امبەباپ. جوق ەمەس زات جوق، قۇستا ءسۇت بولسا، ول دا تابىلار ەدى. جەر تۇبىنەن اعىلعان جۇرت كەرەگىن ارقالاپ، اربالاپ اكەتىپ جاتادى. بازاردىڭ ءتۇپ ەگەسى شاحنياز دەگەن ىزگىلىكتى كىسى كورىنەدى. ءۇش مارتە قاجىلىققا بارعان. ءوزىم جۇزدەسكەن ەمەسپىن. بىزگە ونداي كىسىنى كورۋ قايدا. تەلەۆيزوردان كورگەندەر كوزى باقىرايعان، دومالاق، سارى كىسى دەيدى. نە بولسا دا قولى اشىق، جومارت ادام. سوڭعى ۇلكەن سايلاۋدا ۇگىت بريگاداسىمەن جەر-جەردى ارالاپ، جوق-جىتىك، ءال-اۋقاتى تومەن ادامدارعا تەگىن كيىم-كەشەك، ازىق-تۇلىك تاراتىپ، انا ءنان كىسىنىڭ وڭ كوزىنە ىلىگىپتى. سودان بەرى دەپۋتات. بيزنەسىن قىزى مەن ايەلى جۇرگىزەدى ەكەن. بازاردا اي سايىن، نە  ايتۋلى مەيرامدار قارساڭىندا قايرىمدىلىق اكتسياسى ءوتىپ تۇرادى. گازەت، تەلەۆيدەنيە ارقىلى قۇلاقتانعان جۇرت قاپتاپ كەتەدى. كارى-قۇرتاڭ، جوق-جىتىكتىڭ نەبىر سورتىن سول كۇنى كورەسىڭ.

    اتا-باباسىنان قالعان مەيرامداي روجدەستۆو، جاڭا جىل  دەسە، ءۇش اي بۇرىن الاشاپقىن قاپىلاتىن قازاقستان ەمەس پە. قاراشا جاڭا تۇسسە دە بۇگىن جاڭا جىلعا ارناپ قايرىمدىلىق شاراسىن وتكىزگەلى جاتىر. قايرىمدىلىق دەگەندە، تەگىن ۇلەستىرىلەتىن ەشتەڭە جوق. وتپەي تۇرعان، مەرزىمى اسىپ كەتكەن نەمەسە بۇزىلا باستاعان ازىق-تۇلىكتى ارزانعا ساتادى. ىڭىرشاعى اينالعان جۇرت بايقۇس سونىڭ وزىنە شىبىنداي قاپتايدى. ءبىرىن-ءبىرى يتەرگەن قىرعىن-تالاس. ەرتە كەلمەسە، جەتپەي قالۋى مۇمكىن. اربالارىن سۇيرەتىپ تاڭ بوزىنان كەلە باستايدى. كورپەنىڭ استىنان مويىنىن قىلتيتىپ كۇشىك ءشاۋ-ءشاۋ ۇرگەنگە تەرەزەدەن قاراسام، قاقپا الدىندا ءبىر كەمپىر تۇر. ءالى اۆتوبۋس تا جۇرمەگەن ەلەڭ-الاڭ. جاقىن ماڭدا تۇراتىن بىرەۋ-اۋ شاماسى. دالا شىڭىلتىر اياز. ەكى يىعى قۋشيىپ، باسقان ءىزى سىقىرلاپ، ارلى-بەرلى تەڭسەلىپ ءجۇر. اندا-ساندا اياقتارىن ءبىر-بىرىنە سوققىلاپ بۇرسەڭ قاعادى. اياپ كەتىپ ىشكە شاقىردىم. مۇرىنى يەگىنە ءتۇسىپ، قاباق استىنان ۇڭىرەيە قاراعان شومبال كەمپىر ءتۇرتىپ قالساڭ، قيراپ تۇسەر ەسكى شكافتاي سۇيەك-ساياعى سىقىرلاپ باسپالداقتان اۋپىرىمدەپ ازەر كوتەرىلدى. ۇستىنەن ماحوركا ءيىسى مۇڭك ەتتى. جەڭىلتەك، قوڭىر دراپ پالتوسىنىڭ شىنتاعى مەن ءوڭىرى تىقىرلانىپ، جىلتىراپ تۇر. قىلعىنا تارتقان كوكشۋلان بوكەبايدىڭ ۇستىنەن ميلىقتاتىپ قىزىل بەرەت كيىپ الىپتى. توڭىپ قالعان ەكەن، بوساعا جاقتاعى ىزىڭداعان تىك قۇبىردىڭ تۇقىلىن قۇشاقتاپ وتىرا كەتتى.

   – ەرتە كەلىپسىز عوي؟ – دەدىم كەيۋاناعا اياي قاراپ.

   – وي، بالام، وتكەن جولى جەتپەي قالىپ، قۇرقول قايتقام. ۇيقىسىز بوسقا جاتقانشا ەرتەرەك بارا بەرەيىن دەپ كەلگەمىن. وي، كۇن سۋىق ەكەن بۇگىن.

شام جاققانعا ءارى سامبىرلاپ سويلەگەنىمىزدى جاقتىرماي، ديۆان ۇستىندە ىرگەگە قاراي اۋناپ تۇسكەن سمەنششيگىم – ومىرزاق قىرجيىپ كۇڭكىلدەپ جاتىر:

   – سۋىق بولسا، تاڭاتپاي قاقشاڭداپ استىنان سۋ شىعىپ پا. شەشە قىلايىن دەپ پە ەڭ، نەمەنەگە شاقىردىڭ؟

   – شەشەم بولماسا دا بىرەۋدىڭ شە

شەسى عوي. جاتا بەرشى!..

   توستەردى توكقا قوسىپ، شاي دەمدەدىم. قارا شايدى ۇرتتاپ قويىپ ەكەۋمىز ۇستەل باسىندا كۇبىرلەسىپ وتىرمىز. كەمپىر جيەگى جىبىر-جىبىر بۋداقتاعان سىنىق قۇلاق كوك بوكالدى قوس ۋىسىمەن قاپسىرا ۇستاپ، ەرىن كۇيدىرەر ىستىق شايدى ءۇستى-ۇستىنە سوراپتايدى. بويى جىلىنباي قالتىراپ وتىر. ءسوزۋار ما الدە سويلەسۋگە كىسى تاپپاي جالعىزدىقتان ىشقۇستا بولعان جان با، كوك بوكالدى ورتالاعانشا ءبىراز اڭگىمەنىڭ باسىن قايىرىپ تاستادى. ەسىمى انتونينا سەرگەەۆنا ەكەن. بابا تونيا. وتىز التى جىل بويى "قىزىل تۋ" فابريكاسىندا تىگىنشى بولىپتى. پەنسياسى – وتىز ءتورت مىڭ. ىشەر اس، كيەر كيىمنىڭ تارشىلىق-ۋايىمىنان گورى، وتكەن ءومىرىنىڭ ادەمى ەلەسىمەن كوبىرەك ءومىر سۇرەتىن سياقتى.

   – ااي، اي، دۇرىلدەپ تۇرعان فابريكا ەدى عوي! بەس رەت گراموتا العانمىن! – دەپ ۇرتىنداعى جالعىز ءتىسى اقسيىپ جىميعاندا، بەتىندەگى بۇكىل ءاجىمى جازىلىپ كەتكەندەي بولدى.

   – بالارىڭىز بار شىعار؟ – دەدىم ءسوز اراسىندا.

   – بار. ليزام ۆوركۋتادا تۇرادى. پوگنالاس زا دليننىم رۋبلەم. ۋجە دۆادتسات س ليشنيم لەت كاك سلەد پروستىل. ا پەتيا جيل ۆ كراسنودارە، نەداۆنو پوگيب. سام مينيستر شايبو چتو لي، ەتوت چەرنياۆىي  ليچنو سوبولەزنوۆانيە پريسلال!..  ەتي حوحلى وكاياننىە، سمۋتۋ زاتەيالي جە. پەتيام كىشكەنتايىنان پاتريوت بولاتىن. حوحولداردىڭ ورىستارعا قىسىم كورسەتىپ جاتقانىن ەستي سالا، ەرىكتى جاساقتارعا قوسىلىپ، دونەتسكىگە بارعان ەكەن، سول جەردە وققا ۇشىپتى...

ۇنىندە وكىنىش نە قايعىنىڭ ۋىتتى دەمى جوق، قايتا الدەبىر ىشتەي ريزاشىلىقپەن ماقتانىپ وتىرعانداي.

   – زا رۋسسكۋيۋ زەمليۋ گولوۆۋ سلوجيل. ۆوت ناستوياششي رۋسسكي مۋجيك موي پەتكا!

   – قايداعى ورىستىكى، ۋكراينانىڭ جەرى ەمەس پە! – دەدىم الجىعان كەمپىرمەن ايتىسقىم كەلمەسە دە قىزاراقتاپ.

   – دونەتسكى دە، لۋگانسكى دە – ءبارى ورىستىڭ جەرى. ورىس تۇرعان جەر ورىستىكى بولماعاندا كىمدىكى بولادى؟ ۆوت پۋتين– كراساۆچيك، مولودچينا! رۋسي – ماتۋشكە ۆوت تاكوي تسار نۋجەن كرەپكي، كاك پەتر ۆەليكي، ستالين! ۆىپەندريۆشيم حوحلام ۆ جوپۋ پەستون ۆستاۆيل. كرىم ۋ نيح وتوبرال. ۆسەح ەتيح چۋروك...ە- ا...كيرگيزوۆ، كازاحوۆ ۆ سويۋز سنوۆا زاگنال... پروستو مولودەتس!..

كەمپىر كىرگەننەن قوياسى قيسىق كەلگەندەي قيتىعىپ اۋناقشىپ جاتقان ومىرزاق اقىرى باسىن كوتەرىپ الدى. قولىن قولتىعىنىڭ استىنا كوسىپ جىبەرىپ، تىر-تىر قاسىندى دا:

   – مىنا قاقپاسقا شاي بەرگەنشە ۋ بەرمەدىڭ بە قاتا قالاتىن! – دەدى كىجىنىپ. – ءاي، بابكا، ۆوت ۋج كۋچا نارودا سوبرالاس. ا تو وپيات س نوسوم وستانەشسيا!

   – وي، دا ۋج، يا پويدۋ. سپاسيبو زا چاي، دەتكي. داي بوگ ۆام زدوروۆيا...

اھىلاپ-ۋھىلەپ، ەكى جاعىنا كەزەك تەڭسەلىپ ەسىكتەن شىعىپ بارا جاتقان كەمپىردىڭ ىزىنەن ومىرزاق كوزىنىڭ يتىمەن قارادى:

   – ءسوزىن كوردىڭ بە ولە الماي ءجۇرىپ!

پرۋجينالى ەسىك سارت ەتىپ جابىلىسىمەن:

   – براۆو، براۆو، كەمپوش! – دەپ قولسوقتىم.

   – ءاي، نەمەنەڭە جەتىسىپ وتىرسىڭ؟ اتتەڭ، كەمپىر... ايتپەسە، توبەسىنەن ءبىر قويىپ، وتىرعان جەرىنە قازىق قىپ قاعىپ جىبەرەر ەدىم!

اشۋ-ىزادان ءىسىپ-كەپكەن ومىرزاق جارتى قارىس بويىمەن قاجىمۇقان بوپ كۇشەيىپ وتىر.

   – مەن اپاما ءسۇيسىنىپ وتىرمىن، – دەدىم. ومىرزاق "وي، جارىمەس اكەڭ..." دەگەندەي وجىرايا قارادى:

   – اپا بولماي جوپا بوپ، ومىرەم قاپسىن!

   – سەن وعان ەمەس، وزىڭە كىجىن. ونداي ادامعا قىزىعۋ كەرەك. قايدا جۇرسە دە ورىستىعىن ۇمىتپايدى، اش-جالاڭاش بولسا دا ورىس مۇددەسى ءۇشىن جان بەرۋگە دايار. نەگە ءبىز وسىنداي ەمەسپىز؟ قۇسىعىن ىشكەن القاش، ولمەلى شال-كەمپىرىنە دەيىن وتانشىل، ءوزىمشىل حالىق ۇلى بولماي قايتەدى؟

   – قويشى-ەي، سولاردى اسپەتتەي بەرمەي، – دەدى ومكەڭ قولىن سىلتەپ. – شەتتەرىنەن يمپەريالىق امبيتسيامەن اۋىرعان!

   – ءبىزدى وسىرمەي جۇرگەن وسى دەرت قوي، باۋىرىم. كىنانى ىلعي دا سىرتتان ىزدەيمىز!

   – مەيىربان، باۋىرمال بولساق تا كىنالىمىز بە؟

   – باۋىرمالدىقتىڭ دا مولشەرى بار. ء"ا" دەگەنگە ء"ما!" دەيتىن مىنەزى جوق ەلدىڭ كورەتىن كۇنى وسى. ەشكىم ونى سىيلامايدى دا، ساناسپايدى دا...

اركىم ءوز دەگەنىنە قاراي قيسايىپ، ەكەۋمىز ءبىراز ەگەسىپ بارىپ، اقىرى ۇرىسقان ادامداي توڭ-تورىس ءۇنسىز قالدىق.

   بۇگىنگى كەزەك ومىرزاقتىكى. قولىم بوس، يلەكتەلىپ جاتا بەرەتىن ەمەس، سىرتقا شىعىپ، ۋاقىت ءولتىرۋ ءۇشىن بازار ءىشىن ارالاپ كەلەمىن. شەتكى پاۆيلوننىڭ الدى ىعى-جىعى، "اكتسيانىڭ" دابىراسىمەن جينالعان جۇرتتا ەسەپ جوق. التى-جەتى جەردەن ساۋدالاسا دا تارام-تارام ۇزىن-شۇباق كەزەكتىڭ قۇيرىعى كوش-قۇلاش جەرگە سوزىلىپ جاتىر. بۇل – ازىق-تۇلىك پاۆيلونى. "اكتسيا" دەپ ارزان باعامەن ساتىلىپ جاتقان زاتتاردىڭ ءتۇرى ونشا كوپ ەمەس. مەرزىمى ءوتىپ كەتكەن بالىق كونسەرۆاسى، قالبىرلانعان ەت، يت پەن مىسىققا ارنالعان كولباسا، سارى ماي. ەنتەلەپ، ءبىرىن-ءبىرى كيمەلەگەن ەلدە تولاس جوق. قالتالارى كوتەرگەنشە دوربالاپ، اربالاپ الىپ جاتىر. "جەتتىك-اۋ، ايتەۋىر!" دەپ الدىڭعىلار قۋتىڭ قاقسا، ۇزىن كەزەكتىڭ اياعىنداعىلاردىڭ كوزى جاۋتاڭ، ءوڭى قۋقىل. كەيبىرەۋلەرى دەگبىرسىزدەنىپ ايعاي سالادى:

   – كوپتەن بەرگەندى دوعارىڭدار. ايتپەسە بىزگە جەتپەي قالادى!..

سول-اق ەكەن، ءبىرى قوستاپ، ءبىرى قارسى ايعايلاپ ۋ-شۋ بولادى دا كەتەدى:

   – ءيا، ءسويتۋ كەرەك، ءبىر قولعا ەكى-ءۇش كيلودان ارتىق بەرىلمەسىن!

   – اقىلىڭدى انا توبەڭنىڭ تازىنا شايناپ جاق! ول قايدان شىققان زاڭ ەكەن؟

   – ەي، اعايىن، ءبىز دە ادام بالاسىمىز عوي، وتكەندە ءوستىپ دىردەكتەپ تۇرىپ-تۇرىپ قۇر قايتقانبىز.

   – تالتۇسكە دەيىن ۇيىقتاماي ەرتە كەلۋ كەرەك ەدى. ءبىز، مىنە التىدان تۇرمىز...

   – ءاي، قاتىندار، شۋلاماي قويىڭدارشى! بارىڭە دە جەتەدى.

   – وي، اللا، يت جەمەسكە تالاساتىن بولدىق پا!..

   ارتىنىپ-تارتىنعان ەكى قارت توپتان سۋىرىلىپ شىعىپ، مەنىڭ قاسىما ايالدادى. الگىندە عانا كەزەكتىڭ ورتا تۇسىنان "جەتپەي قالا ما" دەگەن قورقىنىشتان تۇستەرى قاشىپ، كوزدەرى الايىپ ايعاي سالعانداردىڭ ءبىرى وسىلار ەدى. ەندى، مىنە، كوڭىلدەرى ورنىنا تۇسكەندەي جۇزدەرى جايدارى، كوزدەرى كۇلمىڭ-كۇلمىڭ. بۇحاردىڭ بازارىنان قايتقانداي بايىپ تۇر. اياق-قولى سەرەيىپ، ءسال ەڭكىش تارتقان ۇزىن بويلىسى بۋسانعان بەت-اۋزىن ورامالىمەن ءسۇرتىپ، كەڭسىرىگى ايرىلارداي ءبىر ءسىڭبىرىپ تاستادى. قىزىل بەت، دەمبەلشە شال، بالا-شاعاسىنان قالعان ەسكى مە، قولقىلداعان كەڭ شالبارىنىڭ اۋى تىزەسىنە ءتۇسىپ تالتايىپ تۇر. شىنى قۇتىدان الاقانىنا قوس شىمشىمداي ناسىباي توگىپ، ساڭىرەيگەن تاناۋىنا كەزەك-كەزەك اتتى دا، شوقشا ساقالىن كوككە شانشىپ سىلەيگەن كۇيى تۇرىپ-تۇرىپ، پاۆيلوندى باسىنا كوتەرە "اتپىشۋلەتىپ" قوس زەڭبىرەكتەن قاتار زالپ بەردى. ءۇشىنشى زەڭبىرەك تە قوسا اتىلىپ كەتتى مە، قۇداي ءبىلسىن، ايتەۋىر داۋىسى قاتتى شىقتى.

   – وي، جان-اي! – دەدى كوزى جاساۋراپ. سودان سوڭ ۇزىن شالدىڭ اۋزى-مۇرنىنان شىققان ارباسىنا قاراپ كۇلمىڭ ەتتى:

   – ءيتتتىڭ كالباساسىن ءۇيىپ الىپسىز عوي، سوعىمنىڭ قازىسىنداي!

   – ە، كۇل، كۇل... زامانىڭ يت قىپ قويعان سوڭ، ءيتتىڭ تاماعىن جەمەي قايتەمىز!.. سەن قۇرداس، ءويتىپ يتتىكى دەپ ايتپاساڭشى، كىسىنىڭ كەۋىلىنە كەلەدى ەكەن. نە بولسا دا اس قىپ وتىرمىز عوي...

   – ءبىز ءالى جەپ كورگەن جوقپىز. قالاي بولادى ەكەن ءوزى؟

   – ۇيرەنىپ كەتەسىڭ. ءبىزدىڭ بايبىشە ايتەۋ بابىن بىلەدى. شەمىشكەنىڭ مايىنا قۋىرىپ، كارتوبىمەن قوسىپ اكەپ بەرگەن سوڭ سوعىپ الامىز.

قوس الا سومكەنى سىقاپ العان قىزىل بەت شالدىڭ دا سىربازداناتىنداي شالقىپ تۇرعانى شامالى. تولعان تۋشەنكا مەن بالىق كونسەرۆاسى. قالبىردىڭ كەيبىرى تىرسيىپ ءىسىنىپ كەتكەن.

   – اكەي، مىنادان ۋلاناسىزدار عوي! – دەدىم شىداي الماي سوزگە ارالاسىپ.

   – وي، شىراق، ءبىزدىڭ قارىن نە كورمەگەن قارىن. وڭايشىلىقپەن ۋلانا قويمايدى. اق ۇكىمەت تە، قىزىل ۇكىمەت تە بۇ قازاققا نە جەگىزگەن جوق. وتىز ەكىنشى جىلى شىرىگەن تىشقان جەگەندە دە امان قالعان. وسى كۇيىندە ءبىر ساعاتتاي ساقىلداتىپ سۋعا قايناتىپ الساڭ، تۇك تە ەتپەيدى. قىزىن ۇرايىن، اشتان ولگەنشە، ۋلانساق تا، ءبىر  تويىپ ولەيىك تە!..

   ەكى شال عانا ەمەس، دورباسى مەن ارباسىن تولتىرىپ قايقايىپ شىعىپ جاتقانداردىڭ ءبارى ءماز-ءمايرام. ەشقانداي ۋايىمى جوق، ومىرگە ءدان ريزا جاندار عانا ءدال وسىلاي جادىراپ، جايراڭ قاعاتىن شىعار. مىناۋ كوش-قۇلاش قىزىل ماتاعا "اكتسيا" دەپ اقسيتىپ جازىپ قويعان كەڭ زالدا جالپاق جۇرتقا وڭدى-سولدى باقىت ۇلەستىرىپ جاتقان سياقتى. ءبارى ءماز، ءبارى ريزا. انەۋكۇنى اقسارايدا ءبىر مينيستر: ء"بىز باقىتتى كەزەڭدە ءومىر ءسۇرىپ وتىرمىز!" دەپ ماقتانىشپەن كەۋدەسىن كەرگەندە، اناۋ ەڭ ۇلكەن كىسىنىڭ ءوزى سەنىڭكىرەمەگەن ەدى. مىنە، مەن ەندى سەندىم. باقىتتى جۇزدەردى ءوز كوزىممەن كورىپ تۇرىپ قالاي سەنبەيمىن. سول مينيستر مىرزا نە دەگەن كورەگەن دەسەڭشى. نەمەن قۋانتساڭ دا قۋانتا بىلسەڭ بولدى، باقىت دەگەن سول ەمەس پە! ءبىزدىڭ ەلىمىز شىنىمەن دە باقىتتى ەكەن-اۋ. جىندى بولعان سوڭ ءبارىن قيسايتىپ، تەرىس كورەدى ەكەنمىن عوي!..

                                            ومىرزاقتىڭ ساۋداسى

 

   جارتى جىلدا سارى كۇشىك جارداي توبەت بولدى. سالپى ەرىن، اپاي ءتوس. سيراقتارى ءسىڭىرلى، سوم. تىكىرەيگەن قۇلاقتارىن جىمىرىپ، ازۋىن اقسيتا ارس ەتكەندە، نەبىر دۇرديگەن توبەتتەرىڭ قايقايعان قۇيرىقتارىن بۇتىنا قىسا  قاڭق ەتىپ قالاي بەزە جونەلگەندەرىن بىلمەي قالادى. بازار تورۋىلداعان تالاي بۇرالقىنىڭ مويىنىن بۇراپ تاستادى. كۇشىك كەزىندە يتاياعىنا قۇيىلعان استى اڭدىپ تۇرماساڭ، قاعىپ كەتەتىن سۋماقايلاردىڭ ەندى ءبىرى دە جاقىنداي المايدى. ءبارى قورقادى، ءتىسى باتپاسا دا سۇسىنان ايبىنادى. تەك تۇقىمى بەلگىسىز، كوزى، اۋزى جالبىراعان جۇننەن كورىنبەيتىن، ءبىر اياعى مولاق ، سۇر قانشىق قانا ءتىلىن تاۋىپ ءجۇر. قۇيرىعىن بۇلعاڭداتىپ جاقىنداسا بولدى، بۇل بەيشارا بار ايباتىنان ايرىلىپ، ەسى شىعىپ كەتەدى. سۇر قانشىقتى قولىما تۇسكەن زاتپەن ۇرىپ-جىعىپ، تالاي رەت قاڭقىلداتىپ قۋعانمىن. وندايدا گەليا مۇنىڭ نە دەگەندەي ماعان جامان كوزىمەن قاراپ قىڭسىلايدى. قانشىق ءبارىبىر باسپالاپ كەلۋىن قويمايدى. ەكەۋىنىڭ يىسكەلەسىپ تۇرعانىن كورگەندە: ء"اي، اڭقاۋىم-اي، اقىماقسىڭ-اۋ، قاپتاپ جۇرگەن قانشىقتىن تاپقانىڭ وسى ما؟" دەپ كادىمگىدەي قاپالانىپ قالامىن. بىراق يت تۇگىلى اقىلى باسسۇيەگىنە سىيماي جۇرگەن ەركەكتەردىڭ ءوزى نەبىر تۇككە تۇرعىسىز ۇرعاشىنىڭ جەز قارماعىنا يتشاباقتاي ءىلىنىپ قالماي ما.

   گەليانىڭ سىرتقى سىمباتىنا، سۇسى مەن ايباتىنا قىزىعىپ قۇدا تۇسۋشىلەر كوبەيدى. بازارعا كەلگەندەر بازارداعىنىڭ ءبارى ساتىلادى دەپ ويلايدى-اۋ، ءسىرا، گەليانى كورە سالا "قانشا سۇرايسىڭ؟" دەپ بىردەن باسىنەن باستايدى. ساتپايمىن دەگەن سايىن جاتا-جابىسادى. اقىرىندا ۇرسىسىپ، بوقتاۋعا دەيىن بارىپ ازەر قۇتىلامىن. بىردە شاشىن تىكىرەيتىپ، توبەسىنە سامولەت قوناتىن اەرودرومداي ەتىپ  قىرىققان تاپەلتەك، جۋان سارى ەسىكتىڭ كوزىن قارىنىمەن ءسۇزىپ كىرىپ، ۇستەلدىڭ ۇستىنە ءبىر ۋىس كوك قۇلاقتى سارت ەتكىزىپ تاستادى:

   – مىڭ دوللار! ات-تۇيەدەي قالايمىن، باۋىرىم. "گورنىي گيگانتتا" وسوبنياك سوعىپ جاتىر ەم. وسىنداي مىقتى يت كەرەك.

بەدىرەيگەن ءتۇرىمدى كورىپ، تاعى بەس ءجۇز قوستى. كونبەدىم. يت تە بولسا، جالعىز الدانىشىم. قالاي ساتامىن. وسى جۇرتتىڭ سونى تۇسىنبەيتىنى قىزىق-ەي. رەنجىپ كەتتى. ءجاي عانا وكپەلەگەن جوق، جالت ەتىپ قاراعان كوكشىل كوزىنىڭ قيىعىندا ءبىر سۋىق ۇشقىن كەتتى. ءتۇسى بۇزىلىپ، تەرىس قاراپ توڭقايىپ جاتىپ العان ومىرزاق تا كۇڭكىلدەپ قويادى:

   – شىن جىندى ەكەنسىڭ عوي. قازىسى تابان شىعار تۋ بيەنىڭ بازارداعى ءباسىن بەرىپ تۇرعاندا، بۇل نە كەرگىگەنىڭ؟

   ارادا ونشاقتى كۇن وتپەي گەليا جوعالىپ كەتتى. سۇر قانشىق تا كورىنبەيدى. ىلىققان قانشىقتىڭ سوڭىنان ءبىر قورا يت شۇباتىلىپ ءجۇر ەدى، سولارعا ەرىپ جىگىتشىلىك جاساپ كەتتى مە دەگەندى الدانىش قىپ ءبىر-ەكى كۇن ونشا الاڭداعام جوق. سۇر قانشىق قاۋمالاعان قالىڭ كۇيەۋجىگىتتىڭ ورتاسىندا قۇيرىعى قايقايىپ ءۇشىنشى كۇنى ورالدى. گەليا ۇشتى-كۇيلى جوعالدى سول كۇيى. ەسىمە تۇسكەن سايىن كوڭىلىم قۇلازيدى. كىشكەنتاي كۇشىك كۇنىندە تومپايىپ قوينىمدا جاتاتىنىن، ەركەلەگەن ساتتەرىن ۇمىتا الار ەمەسپىن. كەيدە ءتۇنى بويى تۇسىمدە كورىپ شىعامىن. سونداي ءتۇس كورگەن كۇننىڭ بىرىندە جۇرەگىم الابۇرتىپ سىرتقا شىقسام، قاقپانىڭ الدىندا گەليا جاتىر كولدەنەڭ سۇلاپ. ءتورت اياعى ءتورت جاققا كەرىلىپ قيمىلسىز قالعان. ەسىم شىعىپ قۇشاقتاي الدىم. كوزىمنەن جاس ىرشىپ كەتتى. ءولىپ قالدى ما دەپ قورقىپ ەدىم، قۇيرىعىن ءسال بۇلعاپ، قىڭسىلاعانداي بولدى. قۇر سالدىراعان ارسا-ارسا قۋ سۇينەگى عانا قالىپتى. ونەبويىندا ساۋ تامتىق جوق، تىزەلەرى، تىرسەگى قانجوسا. قارعىباۋ قاجاعان موينىنىڭ تەرىسى سىدىرىلىپ شيقانداي بوپ تۇر. سۇيرەتىلگەن ۇزىن شىنجىردىڭ ۇشىنداعى توقپاقتاي تەمىر قازىقتى جەردەن سۋىرىپ العانشا قانشا كۇن ارپالىستى ەكەن بەيشارا.

   ءبىر اپتا بويى ەمدەپ-دومداعاننان كەيىن ازەر ەسىن جيعانداي بولودى. بۇرىنعىداي ەمەس جاسقانشاق. بوتەن بىرەۋ كورىنسە، دۇڭگىرشەكتىڭ استىنداعى قۋىسقا سىپ ەتىپ كىرىپ جاتا قالادى. ومىرزاقپەن ءوش، اناندايدان ايبات شەگىپ، ىرىلداپ جاقىنداتپايدى. ومەكەڭ وندايدا:

   – كەت-ءاي، مىناۋ قايتەدى! – دەپ ءبىر ۇرلىعى شىعىپ قالعانداي قىزىراقتاپ قالادى.

   گەليا ەندى مەنەن ەكى ەلى ايرىلمايتىن بولدى. تۇرسام – بەتىمە الاق-جۇلاق قاراپ قاسىمدا شوقيىپ وتىرادى. جۇرسەم – بۇلكىلدەپ سوڭىمنان ەرىپ كەلە جاتقانى ءدال ءبىر كولەڭكەمدەي. مەنەن كوز جازسا، تاعى دا بىرەۋ الىپ كەتە مە دەپ قورقادى-اۋ شاماسى. تۇندە دە دۇڭگىرشەككە كىرىپ الىپ، توسەگىمنىڭ جانىندا ۇزىننان سۇلاپ جاتقانى. "فۋ، يت ساسىپ... اياداي جەردە تۇنشىعىپ ولەتىن بولدىق قوي!" دەپ ومىرزاق كۇڭكىلدەگەنمەن، مەن ۇندەمەي تەرىس قاراپ جاتىپ الامىن. شىداي الماي "شىق!" دەسە، گەليا ىرىلداپ وزىنە تاپ بەرەدى. "ساۋاپ، سول كەرەك وزىڭە!" دەيمىن ىشىمنەن.

 

                                                    بوتەن

 

  بالالارىمدى كورمەگەلى قاي زامان. جىندى بولسام دا ازداپ ادامدىق تۇيسىك بار عوي. ابدەن ساعىندىم وزدەرىن. كەيدە تۇسىمدە كورىپ، وكسىپ ويانامىن. وندايدا جاستىعىم شىلقىعان سۋ بوپ قالادى. كوپكە دەيىن تۇسىمدەگى ەلەستەن ايىعا الماي توسەك ۇستىندە مەڭىرەيىپ وتىرامىن مەڭ-زەڭ. كىشكەنتاي قارا پۇشىعىمنىڭ كەكىلىنىڭ ءيىسى مۇرىنىمنان كەتپەي تۇرىپ الادى. كۇنى كەشەگە دەيىن قوينىمدا تومپايىپ جاتاتىن تەنتەگىم عوي!.. بۇعىپ جاتىپ اڭداۋسىزدا بۇرق ەتىپ اتىلعان جانارتاۋداي كوكىرەگىمنەن وقىس ويانعان ۇلى اڭسار قولدى-اياققا تۇرعىزار ەمەس ءجۇر-جۇرلەپ. قۇداي-اۋ وسى ۋاقىتقا دەيىن قالاي شىداپ جۇرگەنمىن؟ ءدال قازىر قۇلىندارىمنىڭ ماڭدايىنان يىسكەپ ماۋقىمدى باسىپ، مەيىرىمدى قاندىرماسام، ساعىنىشتان سىزداعان جۇرەگىم جارىلىپ كەتەردەي الىپ- ۇشتىم. جيعان-تەرگەنىمدى قالتاما قاتتاپ، ءۇستى-ءباسىمدى تۇزەپ، كىسى كەيپىنە كەلىپ دەگەندەي جولعا شىقتىم. گەليا ەكىباستان قاسىمدا. ساسكە ءتۇس ەدى. بالالارىمدى كورەم دەگەن قۋانىش پا، بار دۇنيە ادەمى بوپ كورىنەدى ماعان. جاڭبىردان كەيىن جارقىراپ اشىلعان الماتى اسپانى جۋعان اينەكتەي مولدىرەپ سىڭعىر قاققانداي. الاتاۋدىڭ قار باسقان شىڭدارى بۇرىنعىسىنان دا زورايىپ اسقاقتاپ كەتىپتى. ءتىل ۇشىنا ءوز-وزىنەن ۇيىرىلگەن ىلعي ءبىر كوڭىلدى، ويناقى اۋەندەردى ىڭىلداپ، سالقىن اللەيامەن ورلەپ كەلەمىن. ونە-بويىم الاقىزىپ، نەبىر قيال تەربەيدى ويىمدى. "ابدەن ساعىنعان بولار-اۋ قاراقتارىم. ەسكى كيىمدەرىمدى، كىتاپ سورەسىنىڭ قۋىسىندا تۇرعان ۇلكەيتىلگەن سۋرەتىمدى كورگەن سايىن كوزدەرى جاۋتاڭداپ، ەت-جۇرەكتەرى ەلجىرەيدى-اۋ! قازىر پاپالاپ ۇشەۋى ءۇش جاعىمنان قۇشاقتاي العاندا قالاي شىدار ەكەم؟ ءاي، سول جەردە بور بوپ ەزىلىپ كەتەتىن شىعارمىن! ۇيگە كىرگىزىپ اپ، ەندى جىبەرمەيمىز دەسە شە؟ شەشەلەرى نە دەر ەكەن؟ ە، كونبەگەندە، جۇرەگى جۇمساق قوي ول بايقۇستىڭ. بىراق مەن نە ىستەۋىم كەرەك؟ ەركەك دەگەن اتىم بار ەمەس پە. بىردەن سىلق ەتپەي، "التىن باسىمدى كۇيەلەش تابامەن ۇرىپ قۋىپ شىققانسىڭ!" دەپ ءبىراز بۇرتيىپ، بالسىنگەنىم دۇرىس شىعار. قاتىندارعا سولاي باعاڭدى ارتتىرىپ الماساڭ بولمايدى. ەرتەڭ تاعى بىردەڭە بولسا، "سۇيرەتىلىپ ءوزىڭ كەلگەنسىڭ، مەن شاقىرعام جوق" دەپ تاعى دا قۋىپ شىعۋى مۇمكىن عوي!.." ءوز قيالىما ءوزىم ەلىگىپ، ءۇيدىڭ قاسىنا قالاي جەتكەنىمدى بىلمەي قالىپپىن. تابانىممەن تالاي توزدىرعان كوشە. ءار پۇشپاق، ءار بۇتاسىنا دەيىن تانىس. ءبارى كوزىمە وتتاي باسىلادى. ۇيگە بىردەن جەتىپ بارۋعا جۇرەكسىنىپ، كوشەنىڭ قيىلىسىندا ىركىلىپ قالدىم. الاقانىم سۋلانىپ، ماڭدايىم تەرشىپ كەتتى. ارى قاراي اتتاۋعا باتىلىم جەتپەي، بايقاستاپ وسىلاي ءبىراز تۇرا تۇرعاندى ءجون كوردىم. ۇيەڭكىنىڭ تۇبىندە تەڭبىل- الا كولەڭكەسىن جامىلىپ تەمەكى تۇتاتتىم. كەنەت ءۇيدىڭ بۇرىشىنان قاراپۇشىعىم شىعا كەلدى ءبىر توپ بالامەن بىرگە. جۇرەگىم اتقاقتاپ كەۋدەمە سىيماي كەتتى. ءوي، جارىعىم سول! سورايىپ ءوسىپ كەتىپتى-اۋ ءوزى. دۋدىراعان قارا شاشى سەڭسەڭ بورىكتەي. كادىمگىدەي جىگىت بولىپ قالىپتى تارالىپ. جۇرەگىم ودان ارى ءدۇرس-ءدۇرس لۇپىلدەپ القىمىما تىعىلدى. "قوشقاربەك!" دەپ ايعايلاماق بوپ ەدىم، داۋىسىم شىعار ەمەس. قاننەن-قاپەرسىز ءوزارا دابىرلاسقان كۇيى كوشەنى جاناي ءوتىپ بارادى. جۇگىرە باسىپ سوڭدارىنان ۇمتىلدىم. "قو...قوشقارجان!" قىرىلداپ دىبىسىم شىقپاسا دا دالباسالاپ قولىمدى ءۇستى-ۇستىنە بۇلعاپ قويامىن. داۋىسىمدى ەستىمەسە دە جۇرەگى قۇرعىر سەزدىرمەي قويسىن با، انە ءوزى دە جالت قارادى. الدە ماعان سولاي كورىندى مە؟ جوق، انىق قارادى. ءاي، جانىم سول، قازىر ءوزى دە قۇستاي ۇشار-اۋ! «پاپا!» دەپ باسسالعاندا، ءاي، قايناعان سۋعا سالعان مۇزداي ەرىپ-اق كەتەتىن شىعارمىن!.. ءوز قيالىما بالداي بالقىپ، ءتىپتى مۇرىنىما قارا پۇشىعىمنىڭ جەلكەسىنىڭ ءيىسى دە كەلگەندەي ەمىرەنە كوزىمدى جۇمىپ، قۇشاقتاۋعا قاناتىمدى جايا بەرگەنمىن. كەشەۋىلدەگەنگە كوزىمدى اشسام، قارسى ۇشقان قوشقاربەگىم جوق، قايتا جىراقتاپ بارادى. «بايقاماي قالدى ما ەكەن؟» دەيمىن جىلت ەتكەن جىلبىسقى كۇدىكتى كوڭىلىمە قوڭسى قوندىرماي. جو-جوق، انە، جالتاق-جالتاق ۇرلانا قاراپ قويادى. مەن جالباقتاپ سوڭىنان جۇگىرەر دەپ جاسقانا ما، كورمەگەن سياقتانىپ، قاسىنداعىلاردىڭ تاساسىنا بۇعىنا تەزىرەك ۇزاپ كەتۋگە اسىعاتىنداي. ءوز كوزىمە سەنەر-سەنبەسىمدى بىلمەي مەڭىرەيىپ قانشا تۇرعانىمدى بىلمەيمىن. جۇرەگىم مۇزداي سۋىنىپ، تۇرعان ورنىمدا سىلق ەتىپ جۇرەلەي كەتتىم. ىشىمدەگى ءبىر تىرەك قۇلاپ تۇسكەندەي قيراپ قالدىم. ءالباتتا، قاڭعىباس، بومج كىمگە كەرەك. ءۇستى-باسى القام-سالقام، يت جەتەلەپ تەنتىرەگەن ءدارۋىشتى اكەم دەۋگە ارلانادى، قورلانادى. جولداستارى كورسە، مازاق قىلماي ما. دۇرىس نارسەنى بۇرىس دەپ تەرىس-قاعىس لاعىپ سويلەيتىن ەسۋاس اپەندى، ءازىر اسقا – تىكقاسىق بولعاننان باسقا سوقىر تيىن پايداسى جوق ماسىلدى قالاي اكەم دەپ ەمىرەنسىن! مەن ەندى ولار ءۇشىن جات، بوتەن بىرەۋمىن. جۇرەكتەرىنەن جۇلىپ تاستاپتى. شىن جالعىز قالعانىمدى ەندى ءتۇسىندىم. جانىم تونالىپ، جاپىراعىم وتالىپ ۇسكىرىك وتىندە تىرجالاڭاش قالتىراپ تۇرعاندايمىن. لاپ ەتىپ تەرەڭنەن قوپارىلعان ىستىق جالىن كوكىرەگىمدى ورلەي سوعىپ ورتەپ بارادى. ءبىر قاراسام، گەليا قىپ-قىزىل ءتىلىن جالاڭداتىپ بەت-اۋىزىمدى سىلپ-سىلپ جالاپ وتىر ەكەن. «نە بولدى ساعان؟» دەگەندەي قىڭسىلاپ، قۇيرىعىن بۇلعاڭ-بۇلعاڭ ەتكىزەدى. «سەنەن باسقا ەندى كىمىم بار!» سارى كۇشىكتى مويىنىنان قۇشاقتاپ، ودان سايىن ەگىلدىم.                    سول ساتتەن باستاپ دۇنيە ماعان ءمانسىز، سۇرقاي كەڭىستىككە اينالدى. بارىنەن جەرىپ، بارىنەن جيىركەندىم. ەڭ باستىسى – وزىمنەن بەزىندىم. وسىنىم نە تىرلىك؟ ەلدىڭ كورمەگەنىن كورە قويامىن، سەزبەيتىنىن سەزە قويامىن.سونىڭ ءبارىن وكىرتىپ جازدىم، وقىعاننىڭ ايىزى قانارداي ءولتىرىپ جازدىم. ودان شىققان ءمۇيىزىم قايسى؟ بالاعا – جات، جاقىنعا – جەكسۇرىن، دۇشپانعا مازاق بولدىم. سونىڭ ءبارى قارا شال قالام ۇستاتقان كۇننەن بەرى باستالعان ازاپ. قۇرىسىن، جىندى بولۋدان جالىقتىم. باسقالار سياقتى بولعىم كەلەدى. ءومىردى سولار سياقتى كورىپ، سولار سياقتى كۇلىپ-قۋانعىم كەلەدى. انەۋ كۇنى يت جەيتىن كولباسانى تالاسىپ-تارماسىپ العان قايمانا جۇرت قالاي قۋاندى، جۇزدەرى بال-بۇل جانىپ قالاي باقىتقا بولەندى. مەن نەگە سولارداي باقىتتى بولا المايمىن؟ جوق، ماعان دا ودان ارتىق باقىتتىڭ كەرەگى جوق. قارا كوجەگە تومپيعان قارىنىمدى سيپاپ قويىپ تىپ-تىنىش جۇرگەن الاڭسىز كوپتىڭ ءبىرى ەدىم، مەنى قۇرتقان قارا شال عوي. بىردە «جازۋشى بولماي جايىما جۇرسەم، ءبۇيتىپ سورلاماس ەدىم، ءبارى سەنىڭ كەسىرىڭ!» دەپ ىشتەي رەنجيمىن، بىردە جانىم ىشقىنىپ: «اتاەكە-اۋ، قيناماشى مەنى، اياشى!» دەپ جالبارىنامىن. ادەتتەگىدەي ءتۇن قاراڭعىسىندا قاسىما كەپ، قۇلاعىما سىبىرلاعاندا، كورپەمدى تاس بۇركەنىپ جاتىپ الامىن، تۇلابويىم قۇرىسىپ، التى ايرىعىمنان قارا تەر شۇمەكتەسە دە تاستاي قارىسىپ، قالامعا قول سوزبايمىن. وندايدا قارا شال قاباعىن شىتىپ تەرىس قارايدى. سوندا دا ءوزىمدى جەڭە الار ەمەسپىن. ەشتەڭەنى كورمەيىن دەپ كوزىمدى جۇمسام دا، ەستىمەيىن دەپ قۇلاعىمدى جاپسام دا، ءبارىبىر كوكىرەگىمدەگى شاقىرايعان ءبىر كوز ءبارىن ءتىنتىپ، قالت جىبەرمەي قادالىپ تۇرادى. ول كوزدى قالاي سوندىرسەم ەكەن؟ ودان قۇتىلماي جانىما تىنىشتىق جوق-اۋ، ءسىرا...

   قۇس كەلىپ-قۇس قايتقاندا ەسكى دەرتىم قوزىپ، كوتەرىلىپ كەتەتىن ادەتىم. بيىلعى كۇز بۇرىنعىدان دا اۋىر سوقتى ماعان. "قۇس قاناتىنىڭ جەلىگى بار" دەگەن راس ءسوز، تەگى. قايتقان قۇسپەن بىرگە شالىعىم ءورشىپ، وزىمنەن-ءوزىم ەلەۋرەپ جەر-كوككە سىيماي كەتەمىن. قاراداي جۇلقىنىپ، قۋ جانىمدا تىنىشتىق جوق. سىلقىلداپ كۇلىپ وتىرىپ، ىڭىرسىپ جىلاي سالۋىم دا وپ-وڭاي. ومىرزاقتىڭ جانى ءتاتتى، اسا ساق، پىشاق، شانىشقىدان باستاپ قولعا ىلىگەر ارتىق-اۋىس زاتتىڭ ءبارىن قايدا زىتىرعانىن بىلمەيمىن، كوزىن قۇرتتى. قاسىندا بولسام، جالتاق-جالتاق بەتىمە قاراپ، اشىق تۇرعان ەسىككە تامان ىڭعايلانىپ وتىرادى. قورقاتىن جالعىز ومەكەڭ عانا ەمەس، الدەكىممەن داۋلاسقانداي ەكى كوزىم ەجىرەيىپ، ەكى قولىمدى ءۇستى-ۇستىنە سەرمەي، وزىمنەن-ءوزىم داۋرىعىپ  كوشەدە كەلە جاتقاندا، قارسى جولىققاندار اناندايدان جالت بەرىپ، جارىلا قاشادى. كەيدە قالا سىرتىنا شىعىپ، شىعانداپ كەتەمىن. شىق قونعان شالعىن مەن بۇتالاردى بەلۋاردان كەشىپ، قىرقا-بەلدەردەن اسامىن. القىنىپ، وكپەم ءوشىپ قيادان-قياعا بەتتەيمىن. قايدا بارا جاتقانىمدى ءوزىم دە بىلمەيمىن. جان قۇلازىتقان جالعىزدىقتان، ءمانسىز، سۇرقاي تىرلىكتەن بەزىپ، الدەبىر شەكسىزدىككە ءسىڭىپ جوعالسام دەيمىن.

   ءبىر كۇنى جوعارعى قاسكەلەڭ جولىمەن جوتالاردى بوكتەرلەي تاعى دا قالا سىرتىنا شىققانمىن. تىنىشتىققا بوككەن جىم-جىرت سارى دالا، مال تۇياعى تيمەي تۋسىرىلعان قولاتتىڭ وتى بەلۋاردان. بۋىنى قاتىپ ەرتە قۋراعان قالىڭ قاۋ ءتيىپ كەتسەڭ، كۇتىرلەپ قاۋساپ تۇر. ارسالاڭداپ بىتقىلعا قويىپ كەتكەن گەليانىڭ ءوزى كورىنبەگەنمەن كۇتىر-كۇتىر جاپىرىلعان قۋرايلار "مىنە-مىنە" دەپ ايعايلاپ ايتىپ جاتىر. الدىمنان ءبىر سۇر كوجەك اتىپ شىعىپ، زىتا جونەلىپ ەدى، وندايدى كورمەگەن قالانىڭ "ينتەلليگەنت" قۇتپانى زارەسى ۇشىپ بەرى قاراي قاشتى. "وي، قوياننان قورىققان ءتۇرىڭ قۇرسىن!" دەدىم قاسىما كەپ تىعىلعان يتكە كۇلە قاراپ. كەنەت بۇلىڭعىر اسپان سىڭسىپ، سىڭعىرلاپ قويا بەردى. ءبىر توپ تىرنا تىزبەكتەلىپ كەلەدى ەكەن كوز ۇشىندا. الدىنا كوسەم سالىپ، جەبەنىڭ ۇشىنداي ۇشكىلدەنىپ سوزىلا ۇشادى. جىم-جىرت دالانى جاڭعىرتىپ، قاناتىنان مۇڭ توگىپ كەلەدى. جەل ۇيتقىپ، قۋراي باسى سىبىزعى شالىپ، اسپانداعى تىرناعا ءۇن قوسقانداي دۇنيە كۇڭىرەنىپ كەتتى. جۇرەگىم ءدىرىل قاعىپ، القىنىپ الابۇرتقان ءبىر سەزىم الدەقايدا الا قاشقىسى كەلگەندەي. قاناتتارىمەن اۋانى ساپىرا وڭدى-سولدى توڭكەرىلىپ، توبەمنەن ەكپىندەي وتە شىققاندا، تىراۋلاعان ءۇننىڭ الاپات جاڭعىرىعى مەنى دە قولتىعىمنان ءىلىپ الا جونەلگەندەي بولدى – جەردەگى الا-شۇبار ساپىرىلىسقان كولەڭكەمەن ارالاسىپ قاڭعالاقتاپ كەلەمىن. "تىراۋ-تىراۋ تىرنالار، مەنى دا الا كەتشى قاناتىڭا ىلەستىرىپ. سەندەر قانداي باقىتتى ەدىڭدەر، قاناتتارىڭ بار، ەركىن ۇشىپ، ەركىن قوناسىڭدار. بوستان ءومىر. جەتى قات كوكتىڭ شىرقاۋىنا دەيىن سەندەردىڭ ورىستەرىڭ. كوكسەسەڭدەر جەتپەيتىن قياندارىڭ جوق، كوك تەڭىزدەر مەن كوز جەتپەس كوكجيەكتەردى كوكتەي وتەسىڭدەر. ەي، تابيعاتتىڭ ەركەسى – ازات قۇستار، قۇتقارىڭدارشى مەنى دە مىنا ازاپتان! شاڭ-توزاڭنان سىلكىنىپ ۇشقىم كەلەدى سەندەر سياقتى بيىكتە..." قۇلاعىمدا تەك تىرنالاردىڭ تىراۋلاعان ءۇنى جاڭعىرادى. بەتكەيدە اۋدارىلىپ-توڭكەرىلىپ جوڭكي كوشكەن كولەڭكەنى قۋىپ، ۇكىدەي ۇشىپ كەلەمىن. قارسى الدىمنان داۋىل تۇرعانداي. بار تۇيمەسى اعىتىلىپ قاناتتاي جايىلعان كويلەگىمنىڭ قوس ەتەگىن جەل كەۋلەپ، جەردەن جەپ-جەڭىل كوتەرىلىپ بارا جاتتىم...

   كوزىمدى اشسام، قۇم توبەنىڭ ءبىر سايلاۋىتىندا جاتىر ەكەنمىن. الاتاۋدىڭ قىرقاسىنان ەندى تابان ۇزگەن كۇننىڭ قىپ-قىزىل كىرپىگى جانارىمدى شاعىپ الدى. ەسپە قۇمدى تۇمسىعىممەن سۇزە قۇلاپپىن. جۇگىرە-جۇگىرە وكپەم ءوشىپ، جەتىپ قۇلاعان جەرىم وسى بولسا كەرەك. سارى التىننان قۇيىلعان ەسكەرتكىشتەي كۇن نۇرىمەن جارقىراپ باس جاعىمدا سارى توبەت وتىر شوقايىپ. قان تامشىلاعان الدىڭعى اياعىن كوتەرىپ، اۋىرسىنا جالايدى. ىرىلداپ-ارسىلداعان ارسى-گۇرسى دىبىستار ميىمنىڭ الدەبىر تۇكپىرىنەن ەمىس-ەمىس جاڭعىرعاندا، ورنىمنان قالاي ۇشىپ تۇرعانىمدى بىلگەمىن جوق. توبەنىڭ تەرىسكەيىندەگى قۋراعان قالىڭ قاۋ الدەبىر تۇنگى سويقاننىڭ كۋاسىندەي بوپ ويران-اسىر جاپىرىلىپ جاتىر. اناندايداعى قۋراي اراسىندا اعاراڭداعان نە دەپ جانىنا بارسام، ەزۋى ىرسيىپ ارلان قاسقىر سىلەيىپ قالىپتى. الدى-ارتىما قاراماي ەڭىسكە قاراي جونەپ بەردىم. ەتەككە ءتۇسىپ ەس جيعاندا عانا ءۇش اياقتاپ شوقاڭداعان گەليا ىزىمنەن ازەر ءىلبىپ كەلە جاتقانىن كوز قيىعىم شالدى.

                                      جامان جازا المايتىن اقىن

   وداق جاققا ات ءىزىن سالماعانىما جارتى جىلدان اسقان شىعار. "جىندى-ەكەم-اۋ، وسى ۋاققا دەيىن قايدا ءجۇرسىڭ؟" دەپ ساعىنىپ وتىرعان بىرەۋ بارداي، سالىپ-ۇرىپ جەتسەم، كوزتانىس قيسىق مۇرىن تىلەۋجان ارى-بەرى وتكەندەردى قايىرىپ اكەپ، داربازاداي ەسىككە تىقپالاپ جاتىر ەكەن. مەنى كورىپ قۋانىپ كەتتى. وتكەندە جەلكەمنەن ءتۇيىپ قۋىپ شىققانى ەسىمدە جوق:

   – وۋ، امانسىڭ با-ەي! جاقسى كەلدىڭ، ىشكە كىر! – جەپ قولىمدى الىپ، ەسىككە قاراي قاقپايلدادى. وتكەندەگىسى ەسىمە ءتۇىپ، وكپەلەيىن دەپ ەدىم، وكپەلەي المادىم. بوتكەمدەگى بۇلتيىپ جاتقان رەنىشتىڭ كوك مۇزى جىميا ۇسىنعان الاقاننىڭ جىلۋىنان-اق ەرىپ كەتكەندەي.

   توي ما، جيىن با – ەشتەڭەدەن حابارىم جوق، ەلمەن بىرگە ىشكە كىردىم ەنتەلەپ. اباجاداي زالدىڭ سوڭعى بەس قاتارىندا سولداتتار وتىر سىرەسىپ. بەرگى بەس قاتارىن ستۋدەنتتەر مەن وقۋشىلار تولتىرىپتى. الدىڭعى جاق شولەيتكە بىتكەن سەلەۋدەي سەلدىر. بوس ورىننىڭ بىرىنە جالپ ەتىپ جانباستاي كەتتىم. ساحنا گۇلگە كومىلىپ قالىپتى. قاق توردە سۇيقىلتىم شاشىن شالقايتا قايىرعان اققۇبا، كارتەڭ كىسى قارسى قاراپ قاسقايىپ وتىر. ميكروفونعا بارعانداردىڭ ءبارى "باكە، باكە" دەپ، ءبىرى ولەڭ وقيدى، ءبىرى جەر-كوككە سىيعىزباي ولەڭگە بەرگىسىز اسقاق لاپىلمەن ماداق ايتادى. "باكەسى كىم؟" دەپ مەن وتىرمىن. نە بوسا دا ءبىر مىقتىسىڭ-اۋ دەپ قويامىن. سۇڭقىلداپ اۋىزدارى جابىلمايتىن بىرەۋلەرمەن قوڭسى قونجيعان ەكەنمىن. دۇردىك ەرىن، جالپاق سارى مەن قياق مۇرت، جىلتىر قارا كۇڭگىر-كۇڭگىر. ەكەۋىنىڭ ءجۇزى تانىس. باسپالار ءۇيىنىڭ دالىزىندە تەمەكى تارتىپ، وت العان تراكتورداي دۇرىلدەپ تۇراتىن. سول اڭگىمەلەرىن وسىندا سۇيرەلەپ اكەلىپ، ءالى بىتىرە الماي وتىرعانداي. ساحنانىڭ قىزىعى جايىنا قالدى، كوزىممەن قۇر تەسىلگەنىم بولماسا، ەشتەڭە كورىپ تە، ۇعىپ تا وتىرعانىم جوق. قۇلاعىمنىڭ تەسىگى بارماق سىيعانداي ۇڭىرەيىپ، سۋ سورعان شلانگاداي قاسىمداعىلاردىڭ اڭگىمەسىن شىرعاسىن شىعارماي ءسىمىرىپ جاتىر. شالا-پۇشىق ۇققانىم – بۇل جيىن ءبورىباي قادىرجانوۆ دەگەن جازۋشىنىڭ جەتپىس بەس جىلدىق تويى قارساڭىندا وقۋشىلارمەن وتكىزىپ جاتقان كەزدەسۋى ەكەن.

   – اللا-اي، اۋەزوۆ كورمەگەن سىي-قۇرمەتتى وسىلار كورگەن سوڭ، ادەبيەتتە نە قادىر-قاسيەت قالادى! – سالپى اۋىز سارى كوزىن جۇمىپ، باسىن شايقادى.

   – ءيا، نەسىن ايتاسىڭ، – دەدى جىلتىر قارا مۇرتىن سىلاپ. – كەشە "عاسىر حالتۋرششيگى" اتانىپ ەدى، ەندى لاۋرەات بوپ مەمسىيلىقتى قالپاقپەن قاعىپ الدى! "مىقتىنىڭ ارتى ديىرمەن تارتادى" دەگەن وسى دا.

   – ءاي، نە دەگەنمەن قاسقىر ەكەن ءوزى دە، قويماي ءجۇرىپ الدى عوي، ايتەۋىر. التى رەت ۇسىنىلدى ما؟

   – يت بىلەت... شومەتەيدىڭ كۇشى عوي ءبارى. جالعىز ۇلى انا دوكەيدىڭ قىزىنا ۇيلەنگەن جوق پا!

   – ءيا، دەسەڭشى،.. جەتى بايدان شىققان پالە دەي مە...

   – مال قۇلاعى ساڭىراۋ... ينستيتۋتتى جاڭا بىتىرگەن جاپ-جاس جىگىت... ءاي، بۇلاردا يمان جوق-اۋ!

   – بىردەن ۇلكەن ءبىر مۇناي كومپانياسىنىڭ پرەزيدەنتى بوپتى عوي!

   – تاڭعالاتىن نەسى بار. ەرتە تۋعان وزىڭنەن كور، ايتپەسە سەن دە ءبىر مىقتىنىڭ قىزىن الىپ، شايقاپ جۇرەر مە ەدىڭ، كىم ءبىلسىن.

   – ءاي، قۇرسىنشى! – دەدى قارا مۇرت جاعىن جىرتا ناۋمەز ەسىنەپ. – ايتقانداي، داستارحانى قايدا بولادى ەكەن؟

   – "قابىلداۋ ۇيىندە".

   – وھو!

   – قالاي ايتساڭ دا مىرزالىعىندا ءمىن جوق، جوننەن جىعىلمايدى.

   – داستارحانمەن تۇساپ الاتىن پالە عوي!..

قىزا باستاعان قىسىر اڭگىمەنى كونفەرەنسەنىڭ ميكروفوننان گۇرىلدەگەن داۋىسى ءبولىپ جىبەردى:

   – ەندى جىرعا كەزەك بەرەيىك. توي يەسىنە دەگەن ىستىق ىقىلاسىن جىر جاۋھارىمەن ادىپتەپ وسىندا ءبىر توپ اقىن وتىر... – دەپ ءتورت-بەس ادامدى اتاعان. قاسىمداعى قارا مۇرت ەلدەن بۇرىن ۇشىپ تۇردى. قوپاقارداي بوپ وتىر ەدى، تۇرعاندا دا بويى  سودان ونشا اسىپ جارىتپادى. قىپ-قىسقا قوتاناياقتارى تىپىڭ-تىپىڭ شەڭبەر سىزىپ، وتىرعان جۇرتتىڭ اراسىنان جىلتىراعان توبەسى عانا قالايى تاباقتاي قالىقتاپ بارادى. ەلدەن بۇرىن جەتىپ، ميكروفونعا جارماستى:

   – و، ءبور - ەكەم، ءبورى-ەكەم،

      ورىنىڭ سەنىڭ ادەبيەتتىڭ ءتورى ەكەن!..

      تەربەگەن قىزىر بابا بەسىگىڭدى،

       تۋ ۇستارىم ءوزىڭسىڭ وسى كۇنگى!..

داۋىسى ەكپىندەپ، ءۇش پاراق قاعازدى اۋدارىپ-توڭكەرىپ ۇزاق كوسىلدى. ايعا دا، كۇنگە دە تەڭەپ، ەنتىگىپ ازەر توقتاعاندا، كوزى جاساۋراعان ءبورى-ەكەڭ شىداي الماي ورنىنان تۇرىپ كەپ، قولىن الىپ ەدى، قارا مۇرت قۇشاقتاي الدى. ەكەۋى قىز بەن جىگىتتەي قادالىپ ءبىر-ءبىرىنىڭ اۋزىنان ءسۇيدى مە-اۋ. رياسىز ىقىلاسقا ءتانتى بوپ جۇرت دۋ قولشاپالاقتاعان. قارا مۇرت بۋى بۇرقىراپ ورنىنا كەپ وتىردى.

   – اكەلشى بەستى! – دەدى جالپاق سارى قولىن ۇسىنىپ. – ەڭ مىقتى ولەڭ – سەنىكى!

   – ەندى ءبىز جامان جازا المايمىز عوي!

   – الگىندەگى اۋەنىڭ باسقاشا ەدى، ساحناعا شىققان سوڭ ەلجىرەپ، تاسىپ-توگىلىپ كەتتىڭ عوي، ءجۇدا؟

   – جاقسى ولەڭ جازۋ ءۇشىن جاقسى كورۋ مىندەت ەمەس! – ورىندىققا سىيماي شالقىپ-تاسىعان قارا مۇرت ىرعاتىلىپ مەن جاققا بۇرىلدى. – سولاي ما، ىنىشەك؟

مەن ۇندەگەم جوق، جيىركەنىشىمدى جەلكەممەن كورسەتىپ، ورنىمنان تۇرىپ كەتتىم.

   – وي، شەشەڭ... مىناۋ كىم-ەي؟ – دەپ ىسىلداعان ىزعارلى داۋىس سوڭىمنان قۋىپ جەتتى.

   – جىندىسۇرەي ءبىر بەيشارا...قايتەسىڭ سونى...

 

                                                             ءتۇس

   سوڭعى كەزدە ءبىر شىتىرمان وقيعالار تۇسىمنەن شىقپايتىن بولىپ ءجۇر. كىرپىگىم ىلىنسە بولدى، كوز الدىمدا كينو لەنتا سىرعىپ جاتقانداي ءبىر عانا سۋرەتتى كورەمىن. ەش وزگەرىسسىز سول كورىنىس كۇن سايىن قايتالانادى. كەيدە ءتىپتى كۇندىز دە سول وقيعالاردىڭ ورتاسىندا جۇرگەندەي حال كەشەمىن، ءبارى انىق، كوزبەن كورىپ، قولمەن ۇستاعانداي اپ-ايقىن. بىرتە-بىرتە ءوڭىم بە، ءتۇسىم بە – پارىقتاۋدان قالىپ بارا جاتقاندايمىن. وسىناۋ ديۋانانىڭ تىرلىگىنەن ابدەن زاپى بوپ، بەزىنىپ بىتكەن ەكەنمىن دەيمىن. شىركىن، بۇرىنعى مۇڭسىز-قامسىز قارابايىر ءومىرىم قانداي كەرەمەت ەدى، سول كۇنىمە قايتا ورالسام عوي. قاتىن-بالام قاسىمدا، قارا سۋعا سەمىرگەن قايعىسىز قايران كۇندەرىم-اي! قاي تۇلەن ءتۇرتتى مەنى، جازۋشى بولام دەپ تىراشتانعان نە سورىم ەدى. "بارىنە سەن كىنالىسىڭ!" دەپ قارا شالعا كەكتەنەمىن. نەگە مەنىڭ ىشىمە كىرىپ اپ الەك سالدىڭ؟ باسقا ادام قۇرىپ قالدى ما؟ جازۋشى بولسام دەپ ارمانداپ جاستايىنان كىتاپ جاستانىپ جاتاتىن قياليلار قانشاما. باقىت قۇسى بولساڭ، سولاردىڭ باسىنا نەگە قونبايسىڭ؟ مەنى جازۋشى قىلا گور دەپ ەشكىمگە جالبارىنعام جوق ەدىم عوي، نەگە مەنى ازاپتايسىڭ؟ ىشىمە ءبىر سيقىر سالىپ، قيالي ءدالدۇرىش قىپ قويدىڭ. دۇنيەنىڭ ءبارىن قىڭىرايتىپ، قيسىق كورەمىن. بالكي، ءومىر مەن ويلاعانداي ادىلەتسىزدىك جايلاپ ازىپ-توزعان سونشالىق قاتىگەز ەمەس شىعار؟ ايتپەسە مىنا جۇرت نەگە بەيعام، نەگە ءماز-ءمايرام؟

   – ولار – سوقىر! – دەدى قارا شال قاباعىن شىتىپ. – جۇرەگىندە كوز جوق. سوندىقتان سەنىڭ كورگەنىڭدى كورە المايدى، سەزگەنىڭدى سەزە المايدى.

   – كورىپ-سەزگەننەن شىققان ۇشپاعىم قايسى؟

   – ويلانباسا، بۇل قالاي دەپ الدى-ارتىن بارلاپ الاڭداماسا، اۋزىمەن وتىققان حايۋاننان نەسى ارتىق؟

   – ءبارى ءبىر ولار مەنەن باقىتتى! مەنى سيقىرىڭنان بوساتشى، اتاەكە! سەنىڭ كەسىرىڭنەن بارىنەن ايرىلدىم. قاتىن-بالاعا جات، جۇرتقا مازاق، ەشكىمگە كەرەكسىز ديۋاناعا اينالدىم.

   – ەسەسىنە التى رومان جازدىڭ، جانە قانداي رومان! دۇنيەنىڭ بار بايلىعىن بەرسەڭ دە ساتىپ الا المايتىن باقىت دەگەن سول ەمەس پە.

   – ولاردى جازعاننان نە جاقسىلىق كوردىم؟ قۋدالاندىم، مازاققا ۇشىرادىم. ازىپ-توزىپ، اقىرى مىنە، تەنتىرەپ دالادا قالعانىم مىناۋ. ايتەۋىر جازۋشى جاساعان سوڭ مەنى جازعانى بۇرقىراپ شىعىپ جاتاتىن، پرەزيدەنتكە ەمەن-ەركىن كىرىپ، قالاعانىن الاتىن دوكەيلەردىڭ ءبىرى قىلمادىڭ با؟ وتكەندە ورايى كەلىپ تۇرعان نەسىبەنى اۋزىمنان قاقتىڭ. قارا سۋدى تەرىس اعىزاتىن قۇدىرەتتى مەكەمەنىڭ ءبىر مىقتىسى: "ديىرمەنمەن سوعىساتىن دونكيحوتتىڭ زامانى وتكەن، ۋاقىتتىڭ ىعىتىمەن ءجۇر، انا زور كىسى تۋرالى جازساڭ – ءۇي دە سەنىكى، مەملەكەتتىك سىيلىقتى قالپاقپەن قاعىپ الاسىڭ، ءبىز ءوز تاراپىمىزدان ءبارىن رەتتەيمىز!" دەگەندە، نە ىستەدىڭ؟ انشەيىندە ءتۇن ورتاسىندا تابانىمنان تىك تۇرعىزىپ اپ، قۇلاعىما سىبىرلاعاندا سونداي، تەرىس قاراپ مەلشيىپ تۇرىپ العان جوقسىڭ با؟!!

   – سەنىڭ پەشەنەڭە كيەلى ءسوزدى ۇستاۋ جازىلعان. اسىل ءسوزدىڭ تۇنىعىن ونداي حاراممەن لاستاما!

قارا شال سىرت اينالىپ، ۇزاي بەردى.

   – اتاەكە-اۋ، توقتاشى! – دەيمىن جانۇشىرىپ. – وسى شىرعالاڭعا باسىمدى سالعان ءوزىڭسىڭ. قۇتقارشى مەنى ازاپتان.

قارا شال بۇرىلار ەمەس. كەۋدەسىن شالقاق تاستاپ، ماڭ-ماڭ باسقان كۇيى باياۋ اياڭداپ بارادى. ءبىر قىزىعى، سوڭىنان ەنتەلەپ قانشا جۇگىرسەم دە، جەتە الماي قويدىم. سەلەۋى اق تەڭىزدەي شالقىعان جاپا

ن ءتۇز. كوز ۇشىندا ۇزاعان قارا شالدىڭ اق جەلبەگەيىنىڭ ەتەگىن جەل كەۋلەپ، بىرتە-بىرتە جەلبىرەگەن كۇيى جايىلا-جايىلا جەر مەن كوكتىڭ اراسىن اق كىرەۋكەدەي تۇتىپ الدى. مەن بوز تۇماندى كەشىپ، بەلگىسىز الەمگە سۇڭگىپ بارا جاتتىم.

    ءبىرازدان كەيىن قارسى الدىمنان قارا-قۇرىم حالىق كورىندى. اۋەزوۆ تەاترىنىڭ الدى ەكەن دەيمىن. كەڭ الاڭ كەنەرىنە سىيماي اسىپ-توگىلىپ تولقىپ تۇر. ءبارىنىڭ قاباعى قاتۋلى. جىلاپ ءجۇر، ەڭىرەپ، وكسىپ ءجۇر. كۇڭىرەنىپ، كۇرسىنگەن داۋىستان اسپان جاڭعىرىعادى. "ويباي-اۋ، نە بوپ قالدى، بۇل نە جيىن؟" دەيمىن جاقىنداي بەرىپ. "بەلگەر ءولدى!" "گەر –­­­­ اعا ەندى جوق!" دەيدى الدەكىمدەر وكسىگىنە تۇنشىعىپ. قارا اسپان قاق ايىرىلىپ، جايراپ قالدىم... ەسىمدى جيسام، ۇستىنە قارا ءپۇلىش جابىلعان قىزىل تابىت تەاتردىڭ ەسىگىنەن بەرى قاراي قالىقتاپ كەلەدى ەكەن. قاپتاعان حالىق قاق ايىرىلىپ ىزىنەن دۋ قولشاپالاقتادى: " گەرولد ءولدى! گەرولد جاساسىن!" كوشەنىڭ قوس جيەگىندە ەنتەلەگەن جۇرت يەكتەرى كەمسەڭدەپ، جانارى جاسقا تولىپ تابىتتىڭ جولىنا گۇل لاقتىرىپ جاتىر. جان-جاقتان جاۋعان اق، سارى، قىزىل، كوك ... گۇلدەردىڭ اراسىنان گەر – اعانىڭ مەيىرىمدى، مۇڭلى ءجۇزى "ريزامىن، حوش!" دەگەندەي جىميا قارايدى. "ياپىراۋ، ۇلىلارعا ءولۋدىڭ ءوزى سالتانات ەكەن عوي!" قارالى شەرۋگە ءبىر بۇيىرلەپ مەن دە قوسىلدىم. باس-اياعىنا كوز جەتپەس ۇزىن كوش كەڭسايعا قاراي ورلەدى.

   – مۇسىلمانشا قويا ما ەكەن؟ – دەدى قاسىمدا وتىرعاندار كۇبىرلەسىپ.

   – كىم ءبىلسىن. "ومىردە قازاقپەن ءدام-تۇزىم اجىراسقان جوق ەدى. ولگەندە دە قازاعىممەن بىرگە جاتايىن" دەپ وسيەت ايتىپتى عوي.

   توبە باسىنا سىيماي جىپىرلاعان جۇرت ءيىن تىرەسە جاقىنداپ، كەزەگىمەن توپىراق سالىپ جاتىر. ءبىر-بىرىنەن ءسان اسىرا ساپ تۇزەگەن قالىڭ قابىردىڭ شەتىن الا شارشاپ كەلىپ جىعىلعان قارا نارداي تاعى ءبىر تومپەشىك شوكتى. تەمىر قورشاۋ ورناتىلدى. ۆەنوكتار توبە بوپ ءۇيىلدى. سوندا دا جۇرت كەتۋگە اسىقپاي الدەنەنى كۇتكەندەي اينالسوقتاي بەرگەن. سول كۇيدى ءتۇسىندى مە، اساتاياق ۇستاپ، كوشە-كوشەنىڭ بۇرىشىنا ءوز اتىن جازىپ ۇرانداتىپ جۇرەتىن ەسىرىكتەۋ "دەموكرات" قاجى سول جەردە دۇرىلدەتىپ قۇران وقىپ، گەر – اعانى بىردەن مۇسىلمان عىپ جىبەردى. "ە، باسە!" دەگەندەي الا كوڭىلى ەندى ورنىققان ەل جايلاپ تاراي باستادى. "ياپىراۋ، شىنىمەن وسىندا قالعانى ما؟!!" كوزىم بۇلدىراپ تومپەشىككە قارادىم. "جو-جوق، گەر – اعاڭ قارا جەرگە قالاي سيادى! وسى كەلگەن ءبارىمىز ونى جۇرەگىمىزگە سالىپ اكەتىپ بارامىز!"

   توبە باسىندا قالشيىپ جاپادان-جالعىز قانشا تۇرعانىمدى بىلمەيمىن. بەلگەرىنەن ايرىلعان الەم قاڭىراپ بوس قالعانداي كۇڭگىرت، سۇرقاي. اسپان الاسارىپ كەتىپتى.  الاتاۋ باسىن بۇلتقا سۇيەپ جىلاپ تۇر. تەرەڭنەن قوپارىلا كوتەرىلگەن ىستىق وكسىك جاي وعىنداي كەۋدەمدى وسقىلاپ ءوتتى:

                                        حالىققا ابىز بوپ،

                                        وي-تولعاعىن ايتقان،

                                        قازاققا اۋىز بوپ،

                                        ايتا الماعانىن ايتقان

                                        اسىل ويدىڭ قاناتى توپشىسىنان قايرىلدى،

                                        ادىلەتتى ءسوز جوقشىسىنان ايرىلدى.

                                        الاتاۋىم بۇگىن باسىنا قارا سالىپ تۇر،

                                        اسپانىم مۇڭايىپ الاسارىپ تۇر...

 

                                        جاپانعا بىتكەن جالعىز ەمەن ەدىڭ،

                                        اقىل-ويدىڭ بايراعى،

                                        ار-نامىستىڭ قايراعى – ناعىز كەمەل ەدىڭ!

                                        مىڭداردىڭ مۇڭىن جۇرەگىڭدە قايناتتىڭ،

                                        ناداندىقتىڭ كوگىنە جاي وعىن ويناتتىڭ...

 

                                        تەك جۇرسەڭ بالكىم، توق جۇرەر مە ەدىڭ،

                                        دومالاڭداپ جۇزگە كەپ جۇرەر مە ەدىڭ؟

                                        توزاقتى كوردىڭ، مازاققا كوندىڭ.

                                        نەمىس بوپ تۋىپ، قازاق بوپ ءولدىڭ!

 

                                        سابيدەي تازا، كىشپەيىل، دانا...

                                        وكسىككە تۇنشىعىپ، قوش دەيىم، اعا!..

 

 قوس جانارىمنان جوسىلا پارلاعان ىستىق جاس يەگىمنەن جەرگە ءمولت-ءمولت تامدى.

   – اكەڭ  ولگەندە ءوستىپ جىلاپ پا ەدىڭ؟ – دەدى قارا شال يمەك قاسىن سەرپە كوتەرىپ.

   – جوق!

   – شەشەڭ ولگەندە ءوستىپ جىلاپ پا ەدىڭ؟

   – جوق!

   – ەڭ بولماسا ول قازاق تا ەمەس قوي؟

   – ويباي-اۋ، ول دەگەن... بەلگەر عوي! ول ولگەندە جىلاماعان كوزىم اعىپ ءتۇسسىن!

   – ءيا، ول – بەلگەر!..

   مەنى تۇسىنگەن، جاناشىر بولعان جالعىز گەر – اعا ەدى. ەندى، مىنە، ول دا جوق. بىراق مارقۇم و دۇنيەدە جاتىپ تا شاراپاتىن تيگىزىپ جاتىر ماعان. سوڭعى جولىققانىمدا: " مەن ابەمەن، نۇرپەيىسوۆتى ايتام، قىرىق جىل ىشەك-قارىنىمىز ارالاسقان دوس بولىپ ەدىم، – دەگەن. – بىراق سوڭعى ۋاقىتتا ارامىزدان قارا مىسىق ءوتىپ كەتتى مە، ونشا قاباعىمىز جاراسپاي ءجۇر. ءبارىبىر قادىرلەيمىن، ۇلى سۋرەتكەر عوي. ادەبيەتكە ادال ونداي ادام سيرەك. اناداعى سەن تۋرالى ماقالامدى وقىپتى. سۇراتقان سوڭ قولجازباڭدى بەرىپ جىبەردىم." ءبىر كۇنى ويلاماعان جەردەن ابە قوڭىراۋ شالعانى. اسپاننان حريستوس تۇسكەندەي، ءوز قۇلاعىما ءوزىم سەنبەي تۇرمىن. كوكىرەكتەن كۇمبىرلەپ شىعاتىن ادەمى قوڭىر داۋىسپەن :

   – سەن ءوزىڭ وسى نەعىلعان بالاسىڭ؟ – دەپ ءجون-جوسىعىما قانىعىپ الدى دا، – ەرتەڭ ساعات ەكىدە كەل، – دەپ ادرەسىن تاپتىشتەپ ءتۇسىندىردى. ەسكى كويلەك-شالبارىمدى ۇتىكتەپ، ساقال-مۇرتىمدى الىپ دەگەندەي وزىمشە جىلتىراپ، كەلىسىلگەن ۋاقىتتا الىپ-ۇشىپ جەتكەم. تاۋ جاقتاعى بۇرىن ساياجاي بولعان ءۇي ەكەن. ەكى قاباتتى دەمەسەڭ كوزگە قوراش، ورتاقول بيزنەسمەننىڭ كوتتەدجىنە سالەم بەرۋگە جارامايتىنداي. ء"ما-ءا، كلاسسيك باسىمەن وسىندا تۇرا ما-ەي؟" تەمىر قاقپانى جۇدىرىعىممەن قاڭعىر-كۇڭگىر قاعىپ-قاعىپ قالىپ ەدىم، تايىنشاداي اق توبەت ارس ەتىپ شارباققا اسىلا كەتتى. "ماما!" دەپ باقىرىپ جىبەردىم دە، وتىرعان كىسىنى يت قاپپايدى دەگەن ەسىمە ءتۇسىپ، جەرگە جۇرەلەي قالدىم. شاشىن سارىعا بوياعان جاس كەلىنشەك ەسىكتەن جۇگىرە شىعىپ:

   – جات-ەي، بارسيك! - دەدى دە كۇلىمسىرەي ماعان قارادى. – قوڭىراۋدى باسپادىڭىز با؟

جاڭا وقىس وتىرا كەتكەندە، شالبارىمنىڭ ارتى دار ەتە ءتۇسىپ ەدى، شەگىنىپ جول بەرگەن كەلىنشەكتىڭ الدىنا تۇسۋگە قىمسىنىپ شەگىنشەكتەي بەردىم. اتاعى جەر جارعان داڭقتى جازۋشىنىڭ الدىن كورۋ قاتال سىن عوي، جۇرەگىم ءدۇرس-ءدۇرس سوعىپ، تىزەم قالتىراپ، تابالدىرىقتان يمەنە اتتادىم. ابە ءۇندىنىڭ ماحارادجاسى سياقتى باسىنا بۇراپ اق سۇلگى وراپ الىپتى. ۇستىندە ەتەگى جەرگە سۇيرەتىلگەن سۇرعىلت پيجاما.

   – كەل، اينالايىن! – دەپ كۇلىمدەي قارسى الىپ، ارقامنان قاقتى. قۇدايىم-اۋ بۇل كىسى تۋرالى سىرتىنان نە ەستىمەدىم، سىپسىڭداعان اۋىزدار نە ايتپادى؟ ال مىنا قارسى الدىمداعى قاريا مۇلدەم باسقا جان. ءجۇزى مەيىرىمدى، كىشىپەيىل، قاراپايىم. كىمسىڭ دەمەيتىن رياسىز قۇرمەت، ىلتيفاتىمەن ەرىكسىز باۋراپ الادى ەكەن. وتىرىك پەن شىننىڭ اراسى ءتورت-اق ەلى، قۇلاعىڭمەن ەستىگەنگە ەمەس، كوزىڭمەن كورگەنگە يلان دەگەن وسى ەكەن-اۋ. ءبىر كورگەن ماعان، ەڭ بولماسا دەنى دە ساۋ ەمەس، ايدالاداعى ءبىر قايمانا جىندىعا ىقىلاسى مىناۋ، اڭقىلداعان وسىناۋ عازيز جان بىرەۋگە قىساستىق قىلادى دەگەنگە كىم سەنبەك؟

   – پىسكەن استىڭ كۇيىگى جامان. ءجۇر، – دەپ جول باستادى. – سىباعاسىن جەپ كەتسىن دەپ وزىڭە ارنايى قازان كوتەرتكەم.

   – وي، اعا، ماعان بولا سونشا اۋرەگە ءتۇسىپ... – دەدىم ىڭعايسىزدانا كۇمىلجىپ.

   – بۇل شاڭىراققا كەلگەننىڭ ءبارى – مەنىڭ قادىرلى قوناعىم. ءويتىپ ءوز باسىڭدى كەمىتپە.

قول جۋىپ، كەڭ زالداعى داستارحان باسىنا جايعاستىق. ءسۇرىنىڭ حوش ءيىسى تاناۋ جارىپ، الدىمىزعا ۇيمە تاباق ەت كەلدى. بەس مەشكەيدىڭ كەكىرىگىن ازدىرتار تورەتاباق.

   – سوعىمنان قالعان سىباعا. تارتىنباي تۋراپ جەي بەر كوڭىلىڭ سۇيگەنىن. ماعان قاراما.

ابە اسقا كىرپياز ەكەن.

   – مەنىڭ تاماعىمدى اكەپ بەرشى! – دەپ سارى كەلىنشەككە قولباسىنداي عانا تاۋىقتىڭ ەتىن الدىرتىپ، سونى تالشىقتاپ جەپ وتىردى.

   – مەن سياقتى توقسانعا كەلگەنشە قازى-قارتاعا تويىپ-تويىپ الىڭدار. قارتايعان سوڭ، مىنە كورەتىن كۇنىڭ وسى. گاستريت، قاسقىريت دەيسىڭ بە، قاپتاعان "يت" ىشىڭە كىرىپ الادى ەكەن! – دەپ كۇلىپ قويدى.

   جوعارعى قاباتقا شىقتىق. شاعىن-شاعىن ءۇش بولمە. تالعاممەن جاسانعان، كوزگە جىلى، جاپ-جارىق. الەمدى ارالاپ كەتكەن ايگىلى "قان مەن تەردىڭ" ءار تىلدە جارىق كورگەن ءبىر-ءبىر داناسىنىڭ ءوزى تۇتاس ءبىر سورەنى الىپ تۇر. قىزىل، قوڭىر، قارا، سارى ... مۇقابالار. شەتتە تۇرعان قىزىل كىتاپتى الىپ، ءار جەرىنەن پاراقتاپ ەدى، كوكالا شيماي، كوپ جەرى سىزىلعان. قوسىلعان سوزدەر از.

   – قازاقشا ونسەگىزىنشى باسىلىمىن ازىرلەپ جاتىرمىن. ارتىق بوياۋ، ىركىلدەك ءسوزدىڭ ءبارىن اياۋسىز سىزىپ تاستادىم. شىعارما باۋىرىنان جاراپ، ارام ەتىنەن ارىلعان جۇيرىك اتتاي جۇتىنىپ تۇرسىن. اللانىڭ ءسوزى – قاسيەتتى قۇران – كاريم دە ءبىر كىتاپ. ابايدىڭ جازعانى دا ءبىر كىتاپ قانا. جارتى بەت بولسا دا ۇرپاق تۇششىناتىن ءسوز قالدىرسام دەيمىن!..

   ەكەۋمىز بىلعارى ديۆانعا جايعاستىق. ابە شىنىسى تومپايعان جۋان كوزىلدىرىگىن جۋرنال ۇستەلىنە قويىپ، كوزىن جۇمدى. شالقالاعان كۇيى قولدارىن كەۋدەسىنە ايقاستىرىپ، سويلەپ وتىر. ۇزاق ءومىرىنىڭ بۇرالاڭ، ۇزىن سۇرلەۋىن قۋالاپ، ەلەسكە اينالعان ەسكى كۇندەرگە شەگىنىپ كەتتى. مۇقان يمانجانوۆ دوس-جاراننان جاقسىلىعىن ايامايتىن ىزگى جان ەكەن. سوعىستان كەيىنگى جىلدارى تارشىلىق كورىپ قينالعان كەزدەرىندە كوپ جاردەمدەسىپتى. سول ۇلى جۇرەكتى دوسى ابدەن ناۋقاس مەڭدەپ باقۇلداسار ساتتە وكسىككە تۇنشىعىپ باسىندا تۇرعان بۇعان قاراپ، وزدەرىنە عانا ءمالىم ءبىر قىزىقتى ءجايدى ەسكە العانداي: "قارىزدىڭ كرۋگلىيى جاقسى!" دەپ جىميعان كۇيى قالجىڭداپ جاتىپ ءۇزىلىپ كەتىپتى. ابەنىڭ ارالارىنان قىل وتپەي سىيلاسىپ وتكەن ادامىنىڭ ءبىرى – ايگىلى ءىلياس وماروۆ ەكەن. ءوزىنىڭ ىزگى قاسيەتىمەن مادەنيەت تاريحىندا اڭىز بوپ قالعان بيىك پاراسات يەسى. ءبىر جىلى جازدا دەمالۋعا سول كىسىنى ارالدىڭ ءبىر قيىرىنداعى بەلارانعا ەرتىپ بارادى. اعايىن-تۋما جانى قالماي كۇتەدى. كۇندە ءۇش-ءتورت ءۇي قوناق قىپ، قويدىڭ باسىن تارتادى. استا-توك ىقىلاستان ىعىر بولادى. ارتىق يسراپشىلدىق پەن داڭعازانى جانى سۇيمەيتىن ىلەكەڭ قاجىپ وتىرىپ: "ەگەر قوي بيشارالارعا سانا بىتسە، قازاققا قارسى كوتەرىلىسكە شىعار ەدى-اۋ!" دەپتى... ابە ارالدىڭ جاعاسىندا ءۇش اي بويى "قان مەن تەردىڭ" العاشقى تاراۋلارىن جازىپ، الماتىعا ورالادى. دوستارىنا وقىتادى. زەكەڭ تولقىپ، شالىقتاپ سويلەپ: "مىناۋىڭ "تىنىق دون" مەن "اباي جولىنىڭ" قاتارىنان ورىن الاتىن تۋىندى بولايىن دەپ تۇر ەكەن" دەپ، كوككە كوتەرەدى. تاحاۋي تۇنەرىپ، ءتۇسى بۇزىلىپ ۇندەمەستەن كەتىپ قالادى. ەرتەڭىندە تاڭاتپاي تەلەفون شالىپ: ء"اي، سەن رەنجىپ قالدىڭ با كەشە مەن ۇندەمەي كەتىپ قالعانعا؟ – دەيدى. – شىنىمدى ايتسام، قىزعاندىم. سۋدىر احمەتتى مەن دە ءبىلۋشى ەدىم. سەنىڭ سۋدىر احمەتىڭ مۇلدە باسقا، شەدەۆر، كەرەمەت شىققان!.."

   ء–يا-ءا، سول قايران دوستار قايدا بۇگىن؟ سونداي ادامدار بار ما ەندى؟!!

ابە ءوڭى قۋقىل تارتىپ، بىردەم ءۇنسىز قالدى. كوزىلدىرىگىن كيىپ، ءاجىم قاتپارلاعان كەڭ ماڭدايىن ارلى-بەرلى ساۋساق ۇشىمەن تاراقتاي سيپاپ تاعى ءبىراز وتىردى دا:

   – بەلگەر بەرگەن دۇنيەڭدى وقىدىم. ماقتاسا ماقتارلىقتاي، – دەدى باسىن شۇلعىپ. – ايتارى جوق. سوڭعى كەزدە جەرباۋىرلاپ مەشەل بوپ قالعان ادەبيەتىمىزدىڭ كەۋدەسىنە جان بىتىرگەندەي جاڭا تىنىستى سەزىندىم. قوعامعا، ادىلەتسىزدىككە دەگەن قارسىلىق جازۋشىنىڭ جۇرەگىندە قايناپ، قالامىنىڭ ۇشىنان ۋ بوپ تامۋى كەرەك. ءالباتتا، ونداي شىعارمانىڭ جولى اۋىر، جاۋى كوپ. جارىققا شىقسا، باسىڭ كەتۋى دە مۇمكىن. بىراق كەۋدەڭدەگى بۇرقىراعان تاسقىننىڭ الدىن بوگەمەي جازا بەر. كۇندەردىڭ كۇنىندە ءبىر شىعاسىڭ جارق ەتىپ!

   – جوق، ەندى جازبايمىن! – دەدىم سازارىپ. ابەنىڭ كوزىلدىرىگى سۋىق جالت ەتىپ بەتىمە قارادى:

   – باستاماي جاتىپ قويدىم دەگەنىڭە جول بولسىن؟

   – مەن – جازۋشى ەمەسپىن، جىندىمىن عوي، اعا.

   – قالام ۇستاعاننىڭ، جالپى، ونەردى جاعالاعاننىڭ ءبارى بەلگىلى مولشەردە جىندى.

   – جوق، مەنىكى ونداي ەمەس، باسقاشا جىندىلىق. انا قارا شال... اباي ىشىمە كىرىپ الىپ، دۋالاپ تاستاعان مەنى. مازا بەرمەيدى. ءوز ەركىمنەن تىس، اقىلىما سىيمايتىن بىردەڭەلەر جازامىن.

   – ونىڭ اتىن تالانت، شابىت دەيدى، اينالايىن. اللانىڭ بەرگەن ايانى. بەتحوۆەن كەكسە جاسىندا اۋىرىپ، ساڭىراۋ بوپ قالعانىن بىلەسىڭ عوي. ەڭ كۇردەلى، رەفورماتورلىق عاجايىپ تۋىندىلارىن سول كەزدە جازعان. قۇلاعىما ءوز-وزىنەن دىبىس كەپ، قۇداي سىبىرلاپ تۇرادى دەيدى ەكەن. قۇداي بولماسا دا ابايدىڭ سىبىرلاعانى ساعان از ەمەس قوي!

   – ءومىر ماعان باسقاشا ەلەستەيدى. باسقاشا جازامىن. سوندىقتان كوپشىلىك ۇقپايدى، كەيبىرەۋلەرگە ۇنامايدى... جوق، مەن – ناعىز جىندىمىن!

   – ءبىر ەلگە، ءبىر زامانعا ءبىر جىندى كەرەك قوي، جۇرە بەر! – دەدى ابە ازىلگە بۇرا جىميىپ.

   – وسى جىندى بولعانىم جەتەدى، اعا! – دەدىم جالبارىنعانداي ەكى الاقانىمدى كەۋدەمە باسىپ. – قاراپايىم كوپتىڭ بىرىندەي تىپ-تىنىش ءومىر سۇرگىم كەلەدى. سولار سياقتى قارىنى تويىپ، تىنىش ۇيىقتاعانىنا قۋاناتىن باقىتتى بولسام دەيمى...

سول كەزدە تۋ سىرتىمنان قارا شال اقىرىپ قالعانداي بولدى:

    –"ساعان ونداي باقىتتىڭ كەرەگى جوق!"

   – "نەگە كەرەك ەمەس؟ ماعان سودان ارتىق ەشتەڭەنىڭ قاجەتى جوق. تىڭدامايمىن ەندى سەنى. جوعال!" دەيمىن تىستەنىپ. كوزىم الايىپ، ەزۋىمنەن كوبىك اعا باستاسا كەرەك، ابە ابىرجىپ ورنىنان ۇشىپ تۇردى:

   – نە بولدى، قاراعىم؟ ءتۇسىڭ بۇزىلىپ كەتتى عوي، دارىگەر شاقىرتايىن با؟

   –جوق. ىشىمدەگى قارا شال بۇلىك سالىپ جاتىر. مەنى ابدەن دۋالاپ العان. دۋاسىن قايتارۋعا كومەكتەسىڭىزشى ماعان. بىرەۋلەرگە ايتىپ، ەكستروسەنس، باقسىعا قاراتساڭىز...

   – ەل سياقتى باقىتتى بولسام دەيسىڭ بە؟

   – ءيا.

   – ونىڭ جولى وڭاي. ەكستروسەنستىڭ دە، باقسىنىڭ دا قاجەتى جوق. قازىر بەينە-اۋديو تەراپيا دەگەن عاجايىپ ەم بار. ميلليونداعان ساۋ ادامدى دەلقۇلى قىلۋعا دا، ميلليونداعان دەلقۇلىنى ساۋىقتىرۋعا دا دۋاسى جەتىپ ارتىلادى. ەلىمىزدەگى اناۋ "وشار" تەلەارناسى – سونداي قۇدىرەتتى تەراپيانىڭ ءبىرى. قاراعان ادامنىڭ بويىنا باقىت ۆيرۋسىن ەگەدى. جىندىلىقتىڭ قۇرساۋىنان سىتىلىپ، ءتۇزۋ جولعا ءتۇسىپ باقىتتى بولام دەسەڭ، كوز الماي تەك سوعان قارا. باسقا ەشتەڭەگە قاراما. ءتىپتى اينالاعا قاراعان كۇننىڭ وزىندە، كوزىڭنىڭ كورىپ، قۇلاعىڭنىڭ ەستىگەنىنە سەنبە. تەك " وشاردى" تاماشالا، سونداعى ومىرگە كىر. سوندا ەشتەڭەگە الاڭدامايتىن، ومىرىنە ءدان ريزا، قايعى-مۇڭسىز ميلليونداردىڭ بىرىنە قالاي اينالىپ كەتكەنىڭدى بىلمەي قالاسىڭ!..

ابە بەتىمە كۇلە قاراپ، كۇرسىندى. نەگە ءويتتى – بىلمەدىم. اۋىر قوزعالىپ ورنىنان تۇردى. ارى قاراي ءسوزدى ساباقتاپ، ءىشىن اشقىسى كەلمەدى مە، تەرىس اينالىپ كەتتى. قاباعىنىڭ استىنا كولەڭكە ۇيالاپ، تەرەزەدەن الىسقا قارادى. الدە ايانىش، الدە وكىنىش، "وسىنشالىق جاقسى شىعارمانى شىنىمەن مىنا اقىماق جازدى ما؟" دەپ ءدۇدامال كوڭىلمەن قوڭىلتاقسىپ تۇرعانداي.

   بىراق مەن ۇلكەن كىسىنىڭ الدىنان قۋانىپ، قاناتتانىپ قايتتىم. دانىشپان جازۋشى بىلمەسە، بۇلاي تەگىن اقىل ايتا ما؟ تاياۋ ارادا جىندىلىقتان ادا-كۇدە ارىلىپ، كادىمگى دەنى ساۋ كوپتىڭ بىرىنە قوسىلاتىنىما بەك سەندىم. قۋانعاننان ءوز ءۇيىم-ولەڭ توسەگىم – دۇڭگىرشەككە جەتكەنشە تابانىم جەر يىسكەمەگەن شىعار. سول كۇننەن باستاپ ابەنىڭ اقىلىن ەكى ەتپەۋگە تىرىستىم. بازار ىشىندەگى ءۇش قاباتتى ساۋدا ءۇيىنىڭ ماڭدايشاسىنا ىلىنگەن ۇلكەن ايلاپات تەلە-ەكران بار. قاسبەت قابىرعانىڭ جارتىسىنا جۋىعىن الىپ جاتىر  ايدىن-كولدەي جارقىراپ. كۇنى بويى تەك "وشار" ارناسىن عانا كورسەتەدى. ەرتەلى-كەش قولىم قالت ەتكەندە سودان كوز ايىرمايتىن بولدىم. العاشقىدا بوي ۇيرەتە الماي ءبىراز توسىرقادىم. ء"تىفۋ، ءبارى وتىرىك، فالش، ءومىر مۇنداي ەمەس!" دەپ جەرگە تۇكىرىپ، تۇرىپ كەتەتىنمىن. ابەنىڭ اقىلى ەسىمە ءتۇسىپ: " ساپ-ساپ، شىدا! – دەيمىن وزىمە. – ءدارىنىڭ قايسىسى ءدامدى بولۋشى ەدى. ەم بولسىن دەپ ۋدى دا ىشەسىڭ!" ورىندىققا تاڭىپ قويعانداي، ءوزىمدى زورلاپ قايتادان ەكراننىڭ الدىنا وتىرامىن. ءىشىم بۇلقىنىپ كونبەيدى. سوندا دا تىستەنىپ، قارا تەرگە تۇسسەم دە قارىسىپ ساعاتتار بويى كوز الماي تەلمىرىپ  وتىرىپ الامىن. قىرسىققاندا قىر جەلكەمدە قىلقيىپ قارا شالدىڭ تۇرىپ الاتىنىن قايتەرسىڭ.

   – قاراما. بۇل – سيقىر، اربايدى، اداستىرادى! – دەيدى سىبىرلاپ.

   – اتاەكە-اۋ، اۋلاق كەتشى، – دەيمىن ايعايلاپ. ­­– سەنىڭ اداستىرعانىڭ دا جەتەدى. قۋ جانىما تىنىشتىق بەرشى!

قارا شال مۇڭايىپ بەتىمە ۇزاق قارادى دا ، جالت بۇرىلىپ ۇزاي بەردى. اق جەلبەگەيىنىڭ ەتەك-جەڭى جەلبىرەي جايىلىپ، بىرتە-بىرتە اقشا بۇلتقا اينالىپ كەتتى. ­

   قارا شالدان قۇتىلعان سوڭ الاڭسىز قارايتىن بولدىم، ساعاتتاپ وتىرامىن تاپجىلماي. ىشىمدەگى جىن-پەرىم جۋاسىپ، كوندىگە باستاعانداي. بۇرىنعى قارىسىپ، جاتىرقاۋ جوق. كورە-كورە ەرتەگىگە سەنگەن بالا سياقتى جارق-جۇرق ەتكەن ەكرانداعى عاجاپ ءومىر كوزدى ارباپ، ەلىكتىرىپ، تۇڭعيىعىنا ءۇيىرىپ اكەتتى. تامسانىپ قاراي بەرگىم كەلەدى. قارا شال اينالاداعىنىڭ ءبارىن قيسايتىپ كورگىزىپ، قانشاما قىزىقتان قۇر قالعانمىن. ءتۇۋ، ءبىزدىڭ ەل دەگەن گۇل-گۇل جايناپ تۇر ەكەن عوي شەشەك اتىپ. و دۇيەنىڭ ۇجماعىن كىم كورگەن، اينالايىن سوۆەت ۇكىمەتى كەزىندە سانامىزعا ۇيالاپ، قيالىمىزعا ورنىققان كوممۋنيزم دەگەنىڭ وسىنداي-اق بولاتىن شىعار-اۋ! ەل ەمەس، تويحانا. ءماز-ءمايرام ماسايراعان جۇرت. قايعىرىپ، قامىققان بىرەۋدى كورمەيسىڭ. كۇلىمدەگەننەن كوزدەرى جۇمىلىپ، كۇلكىدەن ەزۋلەرى ىرسيىپ كەتكەن ءبارىنىڭ. توي تويلاپ، ءان سالعاننان باسقا ۋايىمى، ەرمەگى جوق نەدەگەن باقىتتى حالىق دەسەڭشى! تاڭ اتقاننان ءتۇن اۋعانشا ءان شىرقاپ، دۋمانداتىپ جاتقانى: اڭىراتىپ  قايرات باستايدى، سىڭعىرلاتىپ التىناي قوستايدى، ماقپال سىزىلتادى، روزا قۇيقۇلجىتادى، نازدانعان، اسقاقتاعان، ارىنداعان، اڭىراعان "جىگىتتەر", "مۇزارت",  قاراقات، سەرىك پەن بەيبىت، ايگۇل مەن ءادىل... سارىارقانىڭ سەلەۋىنەن كوپ ءبىتىپ بەرمەس انشىلەر بىرىنەن ءبىرى اسىرىپ، قۇلاعىڭنىڭ قۇرىشىن قاندىرادى-اي. ءان بىتسە، ءازىل-وسپاق دايىن: "شىمكەنت-شوۋ", "الداراسپان", "تەرىسقاقپاي", "ەكى ەزۋ"... وڭكەي ءبىر قاتىن بوپ، كەمپىر بوپ كيىنىپ العان ەركەك پە، گولۋبويلار ما، ەل كۇلمەسە دە وزدەرى تارقىلداپ كۇلىپ "ىشەگىڭدى قاتىرادى". كۇلمەگەنىڭە قويمايدى، ءتىپتى بولماسا، بۇتىن كوتەرىپ بولسا دا كۇلدىرەدى. سونداي پوتەشنىي، قىزىق پريامو. ودان قالدى، توي-تومالاق: پالەنشە حاننىڭ پالەن ءجۇز جىلدىعى، پالەنشە قالانىڭ مىڭ جىلدىعى. باتىردىڭ تويى، ءبيدىڭ تويى، انا دانىشپاننىڭ، مىنا كلاسسيكتىڭ يۋبيلەيى... شىلدەحانا، بەسىكتوي،  تۇساۋكەسەر، سۇندەت توي، توقالتوي... ء"ۇش جاس باقىتتى بولسىن!"  ء"انشى باقىت ەكى اپتادا قالاي بەس كيلوعا ارىقتادى؟" "نۇرلاننىڭ قۋىرداعى", "باۋىرساق مەيرامى", "ديانانىڭ ىشكيىمى قانشا تۇرادى؟.." بىرىنەن ءبىرى وتكەن كەرەمەت. بۇگىن دە، ەرتەڭ دە... ءجۇز كۇننەن كەيىن دە وسى. ارا-اراسىندا "مىنە، كورىڭدەر" دەگەندەي الەمنىڭ شارتارابىن سيپاي شولىپ وتەدى. ءبارى قۇرىپ تۇر. امەريكاڭ اناۋ ازىپ-توزعان. بانديتىنەن بالاسىنا دەيىن قارۋ اسىنىپ، انە سەگىزىنشى سىنىپ وقۋشىسى سەگىز ادامدى قىرىپ سالدى. گوموسەكسۋاليستەر مەن لەسبيانكالار نەكەلەسۋىمىز زاڭدى تۇردە مويىندالسىن دەپ ەكى كۇننىڭ بىرىندە كوشەگە شىعۋدا. كونە قۇرلىق ودان دا وتكەن. لوندوندا اۆيا-ديسپەدچەرلەر ەكى كۇن بويى ەرەۋىلدەۋدە. فرانتسيا فەرمەرلەرى ۇكىمەتتىڭ اۋىلشارۋاشىلىعى جونىندەگى ساياساتىنا نارازلىق ءبىلدىرىپ، پاريجگە كىرەبەرىس جولداردى جاۋىپ تاستادى. پوليتسەيلەردىڭ قيناۋىنا توزبەگەن كوپەنگاگەن تۇرعىنى تۇرمەدە اسىلىپ ءولدى... ال بىزدە شە... ءان شىرقاپ، "قاراجورعا" بيلەگەن حالىق. قولدارىندا كوك جالاۋشا جەلبىرەپ ءماز-ءمايرام: "جاسا، جاسا! ۋرا-ۋرا! ءبارى ءسىزدىڭ ارقاڭىز!.." ءبىر اسقاندا تايقازانعا ءبىر جارىم توننا ەت اسىپ، گيننەسستىڭ رەكوردتار كىتابىنا ەنگەن ۇلى جەتىستىگىمىزدى الەمنىڭ ءار تارابىنان كەلگەن پاپاراتسيلار جارق-جۇرق جارىسا سۋرەتكە تارتىپ جاتىر. سارى مەيىز بوپ تۋىرىلعان تابان قازىنىڭ ءيىسى ەكراننىڭ ارعى جاعىنان-اق كەڭسىرىك جارعانداي سىلەكەيىڭ شۇبىرادى. نەتكەن الاڭسىز شات-شادىمان تۇرمىس، نەتكەن كەنەرىنەن تاسىپ-توگىلگەن بەرەكە-ىرىس. اللام-اي، وسىنى دا كورمەگەن، كورگىسى كەلمەگەن مىنا سىعىر كوزىمدى تۇبىمەن ويىپ السا، وبالىم جوق-اۋ! ءبىر اي قارادىم تاپجىلماي، ەكى اي تەلمىردىم ۇزدىگىپ... قاراعان سايىن ىنتىعىپ، ۇڭىلگەن سايىن اربالدىم. بىرتە-بىرتە ءومىر مۇلدەم توي-دۋمان، تاماشا بولدى دا كەتتى. يتكە بەرەتىن كولباسانى قىلعىنا شايناپ وتىرىپ، ەكرانداعى سارى قازىنىڭ مايى ەزۋىمنەن اعادى، اۋزىمدى كۇيدىرگەن قارا شايدان "ارابيكا" كوفەسىنىڭ جۇپار ءدامى بۇرقىرايدى. عاجاپستان مەنى ابدەن سيقىرلاپ الدى. بارىنەن بەزىنىپ سوندا كەتكىم كەلدى. ايتپاقشى، كەمەڭگەر جازۋشى: "باقىتتى بولعىڭ كەلسە، "وشار" ارناسىنداعى ءومىردىڭ ىشىنە كىر"دەپ ەدى عوي. ارينە، باقىتتى بولعىم كەلەدى. سونداعى قازىنى كەرتىپ جەپ، ءان شىرقاپ، دۋمانداتقان باقىتتى جۇرت سياقتى بولسام دەيمىن. ەندەشە نە تۇرىس. ۇجماق دەگەن مىنە اتتام جەردە. قولىمدى سوزسام، ساۋساعىمنىڭ ۇشى ءتيىپ تۇر. قوش بول، قايىرشىلىق! ەندى سەنى جەلكەمنىڭ شۇڭقىرى كورسىن، يت ءومىر! ءبىر-اق اتتاپ كىرىپ كەتپەك بوپ ەنتىگە باسىپ جەتىپ ەم، ەكرانعا بويىم جەتپەيدى ەكەن. دۇڭگىرشەكتىڭ جانىندا تەمىر ساتى تۇراتىن، جۇگىرىپ بارىپ سونى الىپ كەلدىم. مىنە، قاتىپ كەتتى. ۇستىنە شىعىپ، اتتاي سالسام، انا دومبىرامەن  "ەركەم-ايلاتىپ" ءان ايتقان نەگر جىگىتىنە دۋ قولشاپالاقتاپ، تالاسا-تارماسا شاشۋ عىپ تەڭگە شاشقان ۇلان تويدىڭ تاپ ۇستىنە توپ ەتە تۇسپەيمىن بە. باسپالداققا اياعىمدى سالا بەرىپ: "توقتا! –­­­­­ ­دەدىم وزىمە. – سوپايىپ جالعىز جەتىپ بارعانشا، ەلدى ەرتىپ بارمايمىن با، جەلماياعا ءمىنىپ جۇرتىن جيدەلى-بايسىنعا باستاعان اسان قايعى اتام سياقتى. بازار جاعالاپ تەلمەڭدەگەن جارلى مەن زارلى قانشاما. سولاردىڭ ساۋابىن الايىن." جۇگىرىپ بازارعا باردىم. قاتار-قاتار پاۆيلونداردىڭ ەڭ شەتكىسى­ – ازىق-تۇلىك پاۆيلونى. حالىقتىڭ ەڭ كوپ باراتىن جەرى سول.  ادەتتەگىدەي مەيىرىمدى بايلاردىڭ ءبىرى قايرىمدىلىق اكتسياسىن وتكىزىپ، جاتىپ قالعان تاۋارلارىن ارزانداتىپ ساتىپ جاتقان. ءار قويمانىڭ الدى يىنتىرەسكەن قارا-قۇرىم كەزەك ەكەن: قالتاڭداعان كەمپىر-شال، جۇدەۋ ءوڭدى عارىپتەر، مۇگەدەكتەر... ەسىكتىڭ كوزىندە تۇرا قالىپ، سوۆەت ۇكىمەتى كەزىندەگى ۇرانداتقان كومسورگ، پارتورگ... جالىندى پاتريوتتار سياقتى ەكى الاقانىممەن اۋزىمدى قالقالاپ ايعاي سالدىم:

   ­– ەي، اربا يتەرىپ كوتەنىشەگى ۇزىلگەن بيشارالار! ەي، قورلانعان قاريالار! ەي، قورعانسىز عاريپتەر، جولداس بومجدار مەن قايىرشىلىر! كوگەرگەن جارما، يت جەيتىن كولباساعا تالاسىپ قايتەسىڭدەر. تاستاڭدار ءبارىن! مەن سەندەردى شىلقىعان بايلىقتىڭ ورتاسىنا اپارامىن. ەرىڭدەر سوڭىمنان! – دەپ، سولداتتارىن اتاكاعا باستاعان كومانديرشە قولىمدى وراي سىلتەپ جۇگىرە جونەلدىم.

   – مىناۋ نە زات دەيدى؟

   – جىندىسۇرەي بىرەۋ مە ءوزى؟

   –تەگىن بىردەڭە تاراتىپ جاتقان شىعار؟

   – ءجۇر، تەزىرەك بارايىقشى، جەتپەي قالىپ جۇرەر!..

جارىسا تاپىرلاعان اياقتاردىڭ ءدۇبىرىن جەلكەممەن سەزىپ كەلەمىن.­ توقتاي قالسام، قارا تولقىن تاپتاپ وتە شىعاتىنداي. ەكى-اق اتتاپ ساكىنىڭ ۇستىنە سەكىرىپ شىقتىم:

   – مىنە، قازىر "جيدەلى-بايسىن" ەلىنە بارامىز! سالام-الەيكۋم، عاجاپستان... جوق، تويحانا! – دەدىم "بايتەرەكتىڭ" الدىندا التىباقان تەۋىپ، قىمىز ءىشىپ جاتقان ەكرانداعى شات-شادىمان ءومىردى نۇسقاپ. انتالاپ جەتكەن ەلدىڭ الدى اڭتارىلىپ قالدى.

   ­­– وي، قۇداي-اي!

   – جارىمەسكە ەرىپ جۇگىرگەن ءبىز جارىمەسپىز!

   – اللا جىندى عىپ قويعان سوڭ قايتەسىڭ!..

دىرىلدەگەن كوك شىمىلدىقتى ورتاسىنان قاق جارىپ، ارى قاراي اتتاي سالماق ەدىم،  ەكپىنىممەن ماڭدايىم تاق ەتىپ شالقامنان تۇسە جازدادىم. ىپ-ىستىق شىنى قوزعالاتىن ەمەس. "مىناۋ قايتەدى-ەي! ءجۇزىمىز جاداۋ، كيىمىمىز جاماۋ بولعان سوڭ كىرگىزگىسى كەلمەي مە؟ نەگر مەن قىتايعا دەيىن قارىق بوپ جاتقان داۋلەتتى بىزدەن قىزعانا ما، و شەشەڭدى!.." دەپ تەۋىپ كەپ جىبەرگەم. سالدىر-كۇلدىر ساۋ ەتىپ توبەمە توگىلگەن شىنىمەن بىرگە شىركوبەلەك اينالىپ جەرگە قۇلاپ بارا جاتتىم... كوزىمدى اشسام، كۇزەت فورماسىن كيگەن زىڭگىتتەي ەكى جىگىت ەكى قولتىعىمنان سۇيرەپ كەلەدى ەكەن دىرىلداتىپ. كەلەسى ساتتە، اي تولعاندا جالپاق بەتى جارق ەتىپ ءبىر كورىنەتىن  حان بازاردىڭ قۇدايى جەردەن شىققانى، كوكتەن  تۇسكەنى بەلگىسىز، قارسى الدىمدا قۇستاي ۇشىپ كەلە جاتتى. جاي كەلە جاتقان جوق، اكەسىنىڭ ولگەنىن جاڭا ەستىگەننەن جامان، جوقتاۋ ايتىپ، وكىرىپ، كۇڭىرەنىپ كەلەدى:

   ­– ويبوي-وي، ويباي، شەشەڭنىڭ عانا!.. ءبارىن قۇرتتى-اۋ، ەندى نە ىستەيىن!..

جەتكەن بويدا ۇشكىر تۇمسىق باتىڭكەسىنىڭ تابانى جارق ەتىپ ىشىمنەن ءبىر تەپتى ىڭقيتا. "قايراتتىڭ" قاقپاسىنا كىرەتىن الا دوپتاي اسپاندا زىمىراپ بارا جاتقانىمدى بىلەم. باجىلداعان ايعايدى و دۇنيەدە ەستىپ جاتقاندايمىن:

   – ءاي، جەتپىس جەتى اتاڭنىڭ كورىن... نە ىستەگەنىڭدى بىلەسىڭ بە؟ بۇل دەگەن سينگاپۋردەن ارنايى زاكازبەن الدىرتقان ەكران بولاتىن. مونتاجىنىڭ ءوزى ءبىر "مەرسەدەستىڭ" قۇنى! قاپ، ءيتتتىڭ بالاسى-اي!.. ساقالدى باسىمەن تاكەڭ ولەردەگى ءسوزىن ايتقان سوڭ ا

لىپ ەم، مۇنداي دەلقۇلى ەكەنىن قايدان بىلەيىن.

   – مىناۋ ەسى اۋىسقان ادام عوي. ەلدىڭ ورتاسىندا قالاي ءجۇر، قاۋىپتى ەمەس پە. جىندىحاناعا تاپسىرۋ كەرەك.

   – ويباي-اۋ، مالتالارىڭدى ەزىپ نەعىپ تۇرسىڭدار، ميليتسيا شاقىرىڭدار. ءبىر جارىمەس جىندانىپ ءبارىن قيراتىپ جاتىر دەڭدەر! تۇرمەگە قاماي ما، جىندىحاناعا اكەتە مە – قۇرتسىن كوزىن!

   انشەيىندە ءولدىم دەسەڭ قاراسىن كورسەتپەيتىن ميليتسياسى تۇسكىر بۇگىن قالاي جەلاياق بولا قالعانىن كىم ءبىلسىن، قاس قاققانشا سيرەناسى بوزداپ جەتىپ كەلگەنى. باسىپ كەتەردەي تۇمسىق تىرەي توقتاعان ماشينادان ەكى جىگىت جاۋ قايدالاپ سەكىرىپ-سەكىرىپ ءتۇستى. سەرجانت كەلگەن بويدا ەكى قولىمدى ارتقا قايىرىپ، اعا لەيتەنانت اۋزىمدى يىسكەپ، كوزىمدى اشىپ قاراپ، باسىن شايقادى:

   – ساپ-ساۋ عوي؟

   – ساۋ كىسى وسىنى ىستەي مە؟ ەكراننىڭ تالقانىن شىعاردى! – شىقشىتى ويناعان قوجايىن  سوقىردىڭ كوزىندەي ۇڭىرەيگەن راماعا قاراي قولىن سىلتەدى.

مەن جايىما تۇرماي:

   – ول – ەكران ەمەس، تويحاناعا كىرەتىن ەسىك. اشىلماعان سوڭ تەۋىپ قالدىم...

قوجايىن مەن لەيتەنانت ءبىر-بىرىنە ءماندى كوز تاستادى. باستىقتىڭ كوزى: "مىنە، كوردىڭ عوي؟" دەدى. لەيتەنانتتىڭ قاباق استىنان ۇڭىرەيە قاراعان قىسىق كوزى: ء"يا، ءبارى تۇسىنىكتى!" دەپ تۇر. لەيتەنانت راتسيانى اۋزىنا تاقادى:

    – "توعىزىنشى", تەز جەتىڭدەر!.. ءيا، بىرەۋ...

   توعىزىنشى كوپ كۇتتىرگەن جوق. لەيتەنانت كۋاگەرلەردەن جاۋاپ الىپ، حاتتاما تولتىرام دەگەنشە، توبەسىندەگى ميگالكاسى  جالماۋىزدىڭ جالعىز كوزىندەي ويناقشىعان  "جەدەل جاردەم" ازان-قازان اڭىراپ كەپ قاقپا الدىنا توقتادى. تەرەزەلەرى تورلاۋلى، قىزىل كرەسى ىرسيعان كوك ماشينا. كورگەن بويدا قول-اياعىمنان جان كەتىپ، وتىرا كەتتىم. جىندىحانانىڭ كوزتانىس ماشيناسى! بارار جەرىم، الدىعا تارتار سىيتاباعى – ءبارى بەلگىلى. كەشەگى ءوزىم كورگەن، پەرىشتە جەبەپ عايىپتىڭ كۇشىمەن ازەر قۇتىلعان توزاقتىڭ ءتورى. ەندى سوعان قايتا بارماقپىن با؟ جالعىز-اق ساتتە ءتىرى ولىككە اينالعان قورعانسىز بەيشارا جانداردىڭ قۇبىجىق بەينەسى جان-جاقتان انتالاپ جادىمدا جاڭعىرىققاندا، قورقىنىشتان شىبىن جانىم شىرقىرادى. ليالەچكا، "ستالين", "پۋتين", "كۇلاش"... ءبارى-ءبارى جامىراي كۇلىپ كەل-كەل دەپ قول سوزادى. "جوق، وندا بارىپ قور بولعانشا ولگەنىم ارتىق. و، قۇدىرەتى كۇشتى حاق-تاعالا، ەڭ بولماسا، ازاپسىز ءولىمىڭدى قيشى ماعان. ءوزىڭ بەرگەن جانىڭدى ءوزىڭ قيناماي الا گور. قيمايتىنداي نەم بار مەنىڭ؟ قالجىرادىم ابدەن. قۇتقارشى مەنى مىنا توزاقتان!" ەكى قولىمدى كوككە جايىپ ەڭىرەگەندە ىستىق جاس ومىراۋىمدى جۋدى. كەنەت كوك اسپاننىڭ تۇڭعيىعىنان سۋىرىلىپ، ساۋىت-سايمانى جالت-جۇلت  اقشا بۇلتتىڭ كوبەسىن سوگە ءبىر سالتاتتى كورىندى. و، قۇدىرەت، ماحامبەت بابامنىڭ ءوزى! ءبۇتىننىڭ جارتىسىنداي جانىنداعى يساتاي ءباھادۇر جوق. جالعىز. ءبىر جۇدىرىقتاي عانا كىشكەنتاي قۇس شىرىلداپ بارىپ، جالتىلداعان نايزاسىنىڭ ۇشى مەن دۋلىعاسىنىڭ توبەسىنە كەزەك-كەزەك قونادى. ءوزىنىڭ قىزعىش قۇسى. ءوزى ەل قورعاعاندا، ول كول قورىپ، جالعىزدىعىنا دوس بولعان  كىشكەنتاي قىزعىشى! "كولىڭە مەنىڭ ءبىر تامشى كوز جاسىم دا تامعان شىعار، قورعاشى مەنى، قىزعىش قۇس!" دەيمىن قۇمىعىپ. ماحامبەت بابام قولىن سەرمەپ قاپ ەدى، نايزا ۇشىندا قوناقتاعان قىزعىش پىر ەتىپ كوتەرىلدى دە، قاناتى دىرىلدەپ ماعان قاراي ۇشتى. "كەل، كەل، قۇتقارشى مەنى. قاناتىڭا مىنگىزىپ، الىپ كەتشى مەنى بۇل جەردەن!" دەپ قۇتقارۋشىم كەلە جاتقانداي قۋانىپ قولىمدى سوزا بەرىپ ەدىم، جانىمدا شىر اينالىپ جۇرگەن سارى توبەتىم جەڭىمنەن تىستەپ تومەن قاراي تارتىپ تابانداپ تۇرىپ الدى. ىزا بوپ ىشىنەن ءبىر تەۋىپ ەم، قاڭق ەتىپ انانداي جەرگە بارىپ شوقيىپ وتىردى. ء"اي، اقىماق يەم-اي!" دەيتىندەي  بەتىمە موليە قارايدى. كوزكورىمگە جەتكەندە الگى قۇس تاپانشاعا اينالىپ كەتتى. زىمىراعان كۇيى تاقالا بەردى دە، كوزىمنىڭ وتىن جارق ەتكىزىپ ۇڭعىسىنان وت قۇستى. ءشىلدىڭ قۇمالاعىنداي ىستىق قورعاسىن جۇرەگىمنەن جانىمدى سۋىرىپ العان ەكەن دەيمىن. دەنەم جالپ ەتىپ جەرگە سۇلاپ ءتۇستى. جانىم اسپاندا قالىقتاي جونەلدى. جەپ-جەڭىل، راحات. اجال دەگەن وسى ما؟ ادامدار نەگە وسى ولىمنەن قورقادى ەكەن؟ قورقىنىشتى ەشتەڭەسى جوق. قايتا ازاپ، ۋايىمنىڭ بارىنەن قۇتىلاسىڭ. ەشتەڭە سەزبەيسىڭ، ەشتەڭە ويلامايسىڭ. بارىنەن ازاتسىڭ... كەنەت كوككە قاراپ ۇلىپ وتىرعان گەليانى كورىپ، ءبىرتۇرلى كوڭىلىم بوساپ ايعاي سالدىم: "گەليا-ا-ا!.."

... ايعايلاعان داۋىسىمنان شوشىپ وياندىم. ونەبويىم قاراسۇمەك. ىلعي وسى. كۇندە كورەتىنىم ءبىر ءتۇس. ەكى ايدان استى، قايتالاپ كورە بەرەم، كورە بەرەم. ءتىپتى كۇندىز دە سول ەلەستىڭ اراسىندا جۇرگەندەي بولامىن. بۇل نەنىڭ نىشانى ەكەن، تۇسىنبەي-اق قويدىم؟..

                                           ەپيلوگ

                             نەمەسە كوشىرۋشىنىڭ سوڭعىسوزى

   قولجازبا  وسى جەرگە كەلىپ ءۇزىلىپتى. اسەردەن ارىلا الماي ءبىراز وتىردىم مەڭ-زەڭ كۇي كەشىپ. ۇيەڭكىنىڭ باعاناعى جامباسقا باسقان كولدەي كولەڭكەسىنەن سىرعىپ ءتۇسىپ قالىپپىن. كۇزدىڭ قايراتى قايتا باستاعان شاعىرماق كۇنى شەڭبىرەك اتىپ يىققا اۋىپ بارادى ەكەن. ەكى-ءۇش ۇمتىلىپ ورنىمنان ازەر كوتەرىلدىم، قۇرىسقان دەنەم قۋ بۇتاقتى سىندىرعانداي ومىرتقامدى ورلەي كۇتىر-كۇتىر ەتە ءتۇستى. كۇزەتشى جىگىت قاسىما كەلىپ:

   – وۋ، اعاسى، شايعا ءجۇرىڭىز، – دەدى. قولجازباداعى ومىرزاق دەگەن وسى جىگىت ەكەن. قانىن ىشىنە تارتقان، تەكە كوز، سىلىڭعىر قارا.  – اللا ساقتاسىن، جارتى كۇن وتىردىڭىز عوي تاپجىلماي. ەكى-ءۇش رەت شايعا شاقىرىپ ەدىم ەستىمەدىڭىز.

   – ا، ءسويتتىم بە؟

شاي ۇستىندە ەكەۋمىز ءبىراز شۇيىركەلەستىك. بىرگە تۇرعان ادامدار ءبىر-ءبىرىنىڭ سىرىنا قانىق قوي. كوپ جايلاردى بىلەدى ەكەن. ايتىپ وتىرسا، تاۋفيحتىڭ تۇسىمدە كوردىم دەپ جازعاندارىنىڭ ءبارى وڭىندە اينا-قاتەسىز قايتالانىپتى. تەك عايىپتان قۇس بوپ ۇشىپ كەلگەن تاپانشا وت بۇرىكتى دەيتىندەي، كوكتەن ەشكىم زاۋال جىبەرمەگەن. جىندىحانانىڭ ماشيناسى اناندايدان كورىنگەن ساتتە، تەرىس قاراپ تۇرعان لەيتەنانتتىڭ بەلىندەگى تاپانشانى قورابىنان سۋىرىپ الىپتى دا، سامايىنا تىرەپ، ءوزىن-ءوزى اتىپ سالىپتى.

   – جۇرت شۋ ەتە تۇسكەنگە جۇگىرىپ بارسام، ەتپەتىنەن سۇلاپ جاتىر ەكەن! – دەدى ومىرزاق ەسكە الۋدان تۇرشىككەندەي ءوڭى بۇزىلىپ، بەتىن تىرجيتتى. – ميى شاشىلىپ قالىپتى.

   جازىم بولعان جەرىن كورەيىن دەپ ساۋدا ءۇيىنىڭ الدىنا باردىم. الدەكىم قاكبىرعاعا ەكى تال قىزىل رايحان قاداپ قويىپتى. قاننىڭ ۇستىنە شاشىلعان قۇمنىڭ بەتى ءار تۇستا تەڭبىل-تەڭبىل قارايىپ قابىرشىقتانىپ جاتىر.

   – گەليا دەگەن سارى توبەتى بار ەدى عوي، ول قايدا؟

   – وي، اللا! – دەدى ومىرزاق جاعاسىن ۇستاپ. – يت سەزەدى دەگەن راس ەكەن عوي. ءبىر اي بويى ۇلىپ، ۇيقى بەرمەي قويىپ ەدى. "وي، قارا باسىڭا كورىنگىر!" دەپ ۇرىپ، قۋساق تا جاعى سەمبەيتىن. كەشە ءمايىت تيەگەن ماشينانىڭ سوڭىنان جۇگىرىپ كەتكەن، قايتىپ ورالعان جوق.

   كەشكە ۇيگە كەلگەن سوڭ بىرەر ساعات كوز شىرىمىن الدىم دا، ءتۇنى بويى قولجازبانى قايتالاپ وقىدىم. اماناتتاپ تاپسىرماسا دا ىزدەۋشىسى جوق مۇرانىڭ وبالىن ويلادىم. جوعالىپ، جويىلىپ كەتپەي مەنىڭ قولىما ءتۇسۋىنىڭ ءوزى دە ءولى ارۋاقتىڭ مويىنىما جۇكتەگەن پارىزى بولار؟ كومپيۋتەرگە تەرگىزىپ، رەداكتسيالاردىڭ بىرىنە ۇسىنباق نيەتپەن پىسىقتاپ، مۇقيات قارادىم. قولىن تانۋ ءبىراز قيىندىققا سوقتى. تۇيدەگىمەن لەكىتىپ كەلگەن ويدى قاعازعا ءتۇسىرىپ ۇلگىرسەم دەي مە، سۇيكەكتەتىپ اسىعىس جازادى ەكەن. باسقى ءارىپ پەن اياققى ءارىپتىڭ اراسىن جالعاستىرعان يرەك سىزىقتاردان كروسسۆورد شەشىپ، ميىڭ بوتقا بولىپ وتىرعانىڭ. ونىڭ ۇستىنە ءارتۇرلى سيامەن، ءتىپتى كەيبىر تۇسى قارىنداشپەن جازىلعان. سيا شالا ءتۇسىپ، ءوشىپ قالعان جەرلەرى دە بار. تاسقىنداپ كەلگەن اعىل-تەگىل ويعا قالام ىلەسە المايتىن بولۋ كەرەك، كەيدە سوزبەن ءسوزدىڭ اراسى قيىسپاي، "ە، بىلاي دەگەن شىعار" دەپ ويجوتامەن دولبارلايسىڭ. ەملەلىك، پۋنكتۋاتسيالىق قاتەلىكتەن اياق الىپ جۇرگىسىز. قايتالاپ قاراماي، ءبىر جازىپ تاستاي بەرگەنى كورىنىپ تۇر. ايتكەنمەن باستان-اياق تۇزەتىپ، ويعا وي قوسىپ ، بوياۋىن ۇستەپ جۇتىندىرىپ جىبەردىك دەگەن كۇپىرلىكتەن اۋلاقپىز. شىنتۋايتىندا، بىزدىكى – ءجاي كوررەكتورلىق جۇمىستىڭ ار جاق-بەر جاعى عانا: ءارىپ، ەملە قاتەلەرىن تۇزەپ، ءتۇسىپ قالعان سوزدەردى قالپىنا كەلتىرۋمەن شەكتەلدىك. شىعارماعا "مەن – جىندىمىن", "جىندىنىڭ جازبالارى" دەپ ەكى ءتۇرلى ات قويعان ەكەن، ەكىنشىسى گوگولدىڭ كوپكە ءماشھۇر پوۆەسىمەن ۇندەس بولعان سوڭ، العاشقى اتاۋى كوڭىلگە قونىمدىلاۋ كورىندى. راس، شىعارما ءمىنسىز دەي المايمىن. قالامىمىز بارىپ-قايتىپ، بارىپ-قايتىپ تالاي رەت قىرناپ-سىرناپ جىبەرۋگە وقتالعان كەزىمىز بولدى. مەنىڭشە، تىكەنەك سويلەم، قۇلاققا توسىن ەستىلەر وعاش ويلار بارشىلىق. ميستيكاعا تىم اۋەستەنۋشىلىك بايقالادى. (بالكىم ول ءوزىنىڭ دۇنيەنى قابىلداۋ ەرەكشەلىگى مە ەكەن؟) اسىرەسە شۋاققا ۇمتىلۋدان گورى قىجىرتپا، كىجىنۋ كوپ، ءومىر شىندىعىن سۋرەتتەگەندە، قارا بوياۋدى تىم باتتاستىرىپ جىبەرەتىن سياقتى ما؟ بىراق بۇل مەنىڭ كوزىم، مەنىڭ ويىم عوي. ءالباتتا، اۆتوردىڭ وزىنشە كورىپ، وزىندىك تۇيسىكپەن پايىمداۋعا حاقىسى بار. وقىعان ءاربىر ادام وزىنشە پىكىر ءتۇيۋى، ءبىرى كەمشىلىك دەگەندى ەكىنشىسى مۇلدە باسقاشا قابىلداپ، ارقيلى سەزىمگە بولەنۋى ابدەن ىقتيمال. سوندىقتان تىم شۇقشيىپ، شۇقىلاعاندى قيانات كورىپ، ەشتەڭەسىن وزگەرتپەي باس-اياعى ءبۇتىن قالپىندا وقىرمانعا ۇسىنعاندى ءجون دەپ تاپتىم. ول ءتىپتى مەنىڭ ءوزىمدى دە وڭدىرماپتى. "تاۋكەباي", "ت.س" دەپ ادىپتەگەنى – مەن. ءالباتتا، ءوزىم تۋرالى ونداي پىكىردە ەمەسپىن. كىم نە ايتسا دا مەيلى، اركىمنىڭ ءوز تۇسىنىگى بار، جاماندادى ەكەن دەپ كىنالامايمىن. ونىڭ ۇستىنە، ول شالىعى بار بىلاي... جىندى عوي، جىندى ادام نە دەمەيدى. سىزدەر دە سولاي ويلايدى عوي دەپ ۇمىتتەنەمىن. باسقا جەرىنە تيىسپەگەن سوڭ، ونى دا سىزىپ تاستاۋعا قولىم باتپادى.

   تاۋفيحپەن سوناۋ ابيتۋريەنت كەزىمىزدە، ءوزى "نارحوز" دەپ جازىپ وتىرعان حالىق شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىنىڭ جاتاقحاناسىندا تانىسىپ ەدىم. ول كەزدە بۇل ينستيتۋت ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولى جەتە بەرمەيتىن اسا بەدەلدى وقۋ ورىندارىنىڭ ءبىرى بولاتىن. اسىرەسە ەلەكتروندى ەسەپتەۋ تەحنيكاسى فاكۋلتەتىنە ءتۇسۋ ءۇشىن ءبىر ورىنعا سەگىز-ون ادامعا دەيىن تالاساتىن. ۇمىتكەرلەردىڭ كوبى – مەداليستەر. وسى ماماندىق بويىنشا ءتورت-اق قازاق وقىدىق. قالعاندارى – ەۆرەي، ورىس، كورەيلەر. تاۋفيح العاشقى كۇننەن-اق العىرلىعىمەن كوزگە ءتۇستى. ماتەماتيكا، فيزيكادان الدىنا جان سالمايتىن. قيانداعى قازاق اۋىلىندا وقىپ، وسىنشا تياناقتى ءبىلىم العانىنا مۇعالىمدەر دە تاڭعالاتىن. ءبىر قىزىعى، ءبىز سياقتى ءولىپ-ءوشىپ كىتاپقا قادالىپ، كونسپەكتى جازىپ جاتپايدى، سوندا دا ءبارىن بىلەدى، سايراپ تۇرعانى. قاي ۋاقىتتا ءبارىن ميىنا قۇيىپ الا قويعانىن بىلمەيسىڭ. ەكى جىل بويى ءبىر بولمەدە جاتتىق. مىنەزى الاقۇيىنداۋ، ۇرىنشاق، ەلتەڭ-سەلتەڭگە بەيىم. ورايى كەلسە، ءجۇز گرامداتىپ جىبەرۋدەن دە  تارتىنبايتىن. ايتەۋىر، وسىناۋ قوڭقاق تاناۋ، قوڭىرقاي ءوڭدى، قاۋعاباس بوزبالاعا ساۋىقشىل قىز-جىگىتەر تىم ۇيىرسەك ەدى. ءبىر جولى كوشەدە  ورىستارمەن توبەلەسىپ، ينستيتۋتتان شىعىپ كەتە جازداعاندا، فاكۋلتەت دەكانى ساتىبالديەۆ ارا ءتۇسىپ الىپ قالعان. اڭقىلداق، ادۋىندى كىسى ەدى، كابينەتىنە كىرگىزىپ الىپ: ء"اي، يت-اي، بوق باسىندا قور بولاسىڭ عوي، قويدىڭ قۇمالاعىنان كوپ ورىستىڭ قايسى ءبىرىن ۇرىپ - جىعىپ  بىتىرەم دەپ ءجۇرسىڭ، ولاردى جەڭەتىن مىنا سەنىڭ التىن باسىڭ. تىنىش ءجۇر قاعىنباي!" دەپتى.

   ءوزى دە قالجىڭعا سۇيەپ جازباسىندا ءتيىپ-قاشتى ايتىپتى عوي، ونىڭ ارعى اتالارى قازاققا سىڭگەن تاتار كورىنەدى. پاتشا زامانىندا اسكەرگە الىنعاندار جيىرما بەس جىل قىزمەت ەتەتىن بولعان عوي. اۋىل، ءتۇتىنباسىنان تىزىمگە ىلىنگەن بۇراتانالاردى كوبىنەسە سول كەزدەگى قىلىشىنان قان تامشىلاپ ارپالىسىپ جاتقان اساۋ كاۆكازداعى سوعىسقا سالادى ەكەن. كورىنەۋ اجالعا كىم باسىن بايلاعىسى كەلسىن، اۋقاتتىلارى پارا بەرىپ، ەتى تىرىلەرى باسقا جولىن تاۋىپ جالتارىپ كەتۋگە تىرىساتىن. مەشىت توڭىرەكتەگەن قازاندىق ءدىندىار ابزىيدىڭ بالاسى – شەعير يارۋللين دە بۇلا باسىن تار ناقتاعا تىققىسى كەلمەي بۇلقىنعانداردىڭ ءبىرى ەدى. قارشادايىنان ورىس پومەششيگىنە جالدانىپ، تەسىك وكپە بوپ وسەدى. كامىلەتكە تولىسىمەن باي ءوز بالاسىنىڭ ورنىنا رەكرۋت قىپ جازىپ، انە-مىنە كاۆكازعا جونەلتەدى دەپ وتىرعاندا، ءبىر تۇندە زىم-زيا ءىزىن سۋىتادى. سول زىتقاننان مول زىتىپ، قازاق دالاسىنا شىعانداپ كەتەدى. ساۋداگەرلەردىڭ كەرۋەنىنە ىلەسىپ توبىلعا جەتىپ، ودان ارى ەرتىس بويلاپ كىرە تارتقان كىرەشىلەرگە جالدانادى. ءبىر جولى وكپەسىنە سۋىق ءتيىپ قاتتى اۋىرىپ، كەمەشىلەر ونى جاعاداعى اۋىلعا تاستاپ كەتەدى. جاڭا سويىلعان قارا قويدىڭ تەرىسىنە وراپ، قىسىراقتىڭ قىمىزىمەن ەمدەپ، جازىلعان سوڭ اقنايمان – بايسارى – كوبەستىڭ ءبيى قازانعاپ دەگەن كىسى اسىقجىلىك ۇستاتىپ بالا عىپ الىپتى. باسىنا وتاۋ تىگىپ، الدىنا مال سالادى. سونىڭ باۋرىنان وربىگەن ۇرپاق ءبىر قاۋىم ەل بولىپتى قازىر. اراپتىڭ "شەعير" (ولەڭ-جىر) دەگەن ءسوزىن قازەكەم "شەگىر" دەپ تۇسىنسە كەرەك، وسى ۋاقىتقا دەيىن كوبەستىڭ كەلىندەرى "شەگىر" دەسەك، اتامىزدىڭ اتى كەتىپ قالادى دەپ، "شەگىردىڭ" ورنىنا "كوك كوز" دەپ اتايدى ەكەن. بۇل اڭگىمەنى ءجاي اتا-باباسىن تاراتقاندا شەجىرە رەتىندە ايتقانى بولماسا، كوڭىلىندە قازاققا دەگەن قىلاۋداي بوتەندىگى بولمايتىن. قازاعىم دەپ ءولىپ-وشەتىن. "عازيز انالارىمىزدىڭ ءبارى – قازاقتىڭ اسىل قىزى، ءتورت اتادان بەرى قاڭعىپ كەلگەن جامان تاتاردىڭ نەسى قالدى دەيسىڭ، ءبىر كىسى قازاق بولسا، مەندەي-اق بولسىن!" دەپ كۇلەتىن.

   شىنىمدى ايتسام، بۇل ماماندىققا مەن كەزدەيسوق كەلگەن ادام ەدىم. كىشكەنتايىمنان اقىن، جازۋشى بولسام دەپ ارماندايتىنمىن. "ۇستازىما", "توعىزىنشى ماي", "كوكتەم", "قىس" دەپ جازعان شاتپىراقتارىم اۋەلى مەكتەپتىڭ قابىرعا گازەتىنە، ودان كەيىن اۋداندىق گازەتكە، كەيىندەرى ءتىپتى   "قازاقستان پيونەرىنە"  جاريالانىپ، ول از دەسەڭىز دانىگە-دانىگە "لەنينشىل جاسقا" جىبەرگەن ولەڭدەرىمە اتاعى جەر جارىپ تۇرعان سەگىزباەۆ پەن بوكەەۆتەن "... تالابىڭ وڭ ەكەن، بىراق كوركەمدىك جاعى ء الى دە  كەمشىن سوعىپ جاتىر... ۇلكەن اقىنداردىڭ ولەڭىن كوبىرەك وقىپ، ىزدەنە ءتۇس..." دەپ سەنىم ارتقان حاتىن الىپ، اياداي اۋىلعا "بالا اقىن" دەگەن اتىم دۇرىلدەپ شىعا كەلگەن. اقىن دەپ ات قويىپ بەرسە، ەندى ولەڭ جازباي، شوشقا تاعالايمىن با؟ اۋداندىق گازەتكە نومەر سايىن تاقپاقتى بۇرقىراتام دا جاتامىن. تاريح تاقتاسىنا ەسىمىمدى تۇمانباي، قادىرلارمەن قاتار جازىپ، "ماسەلەنى" شەشىپ قويعاندا، اكەم وڭاشالاپ قاسىنا شاقىردى. قاباعىمەن ىقتىراتىن سۇستى كىسى ەدى:

   – قىزىل وگىزشەنى ساتىپ، جولىڭا دايىنداپ وتىرمىن، – دەدى قاباق استىنان الايا قاراپ. – ايتەۋىر، باعىڭدى سىناعان سوڭ، ەل سياقتى دۇرىس وقۋعا بار.

قازاندىق جاقتا قالباڭداپ جۇرگەن شەشەي ەرىنىن سىلپ ەتكىزدى:

   – وسى كىسى قىزىق، ۇكىمەتتىڭ تەرىس وقۋى بولۋشى ما ەدى؟ بالا ءوزى بىلەت تە.

شال جيەگى جەمتىرىلە باستاعان قوڭىر تاقياسىن جەلكەسىنە قاراي ىسىرىپ، ءاجىم تىلگىلەگەن بيىك ماڭدايىن بۋىندارى شورلانعان جۋان ساۋساقتارىمەن مىتي ۇستاپ، ارلى-بەرلى تاراقتادى:

   – وسى شىركىننىڭ بىردەڭە بىلەتىنىنە كوزىم جەتپەي وتىر-اۋ. قىزىل وگىزشەم يتجەمەسكە ءراسۋا بوپ، موڭىرەپ كەتە مە دەپ قورقامىن!

شەشەي كۇيگەلەكتەنىپ قازاندىقتىڭ كومەيىن كوسەۋمەن كوسىپ-كوسىپ جىبەردى:

   – و نەسى ەكەن، اق تىلەۋدىڭ ۇستىندە وتىرىپ؟ وگىزشە، وگىزشە دەپ قالىپتى عوي، كورىنە بىرگە الىپ كەتەتىندەي. تالاپتانىپ الىسقا بارا جاتقاندا، جولىنا ساداقا دەمەيسىڭ بە!

   – تارىلىپ وتىرعان مەن جوق. بىلجىراپ، بوققا جارامايتىن بىردەڭەنى وقىپ، ەرتەڭ جانىن باعا الماي جۇرمەسىن دەيمىن دە   !

   – كوكە، – دەدىم كۇمىلجىپ. – مۇعالىمدەر دە، رەداكتسياداعى اعايلار دا اقىن بولاسىڭ، سونىڭ وقۋىنا ءتۇس دەيدى. اقىن-جازۋشىلاردىڭ كوبى جۋرفاك پەن فيلفاكتى ءبىتىرىپتى...

"ايتتىم عوي!" دەگەندەي شال الايىپ كەمپىرىنە ءبىر قارادى دا، ماعان تىكتەلدى:

   – ءاي، بالام، ءسوز قۋعان – ونەر ەمەس. تاقپاق شىعارعاننىڭ نە وقۋى بار؟ جامبىل اتاڭ وقىماي-اق اقىن بولدى ەمەس پە. سودان اۋليە بولام دەيمىسىڭ. ىشىڭە سىيماي بارا جاتسا، ءوزى-اق تەسىپ شىعار ءبىر جەردەن. ءسوزدى قويىپ، زاتتەقنيك نە ەنجەنەردىڭ وقۋىن تاۋىس. ۇكىمەت سوندايلاردى كوتەرەدى. دەرەكتىر، رايكومدار سولاردان شىعىپ جاتقان جوق پا. اق باتامىزدى العىڭ كەلسە، ايتارىمىز وسى! – دەدى ايتتىم - ءبىتتى، كەستىم – ءۇزىلدى ۇكىممەن. قىزىل وگىزىن ساتىپ، قىپ-قىزىل اقشاسىن قالتاما سالىپ بەرگەن قىزىل كوز شالدىڭ سوزىنەن اتتاپ كەتۋگە ءاددىم قايدا. امالسىز وسى وقۋعا تۇسكەنمىن. ءتۇسۋىن تۇسكەنمەن ويىم باسقادا. كوڭىلى قالاماعان قىزبەن ەرىكسىز باس قوسقان مۇڭلىقتاي باسقا جاققا قاراپ موڭىرەيمىن. قولىم قالت بوساسا، كازگۋ – گە قاراي جۇگىرەمىن. ءومىر دەپ مىنە سونى ايت. مەن اڭساعان مۋزا، جاستىق رومانتيكاسى – ءبارى وسىندا. اپتا سايىن اتاقتى اقىن-جازۋشىلارمەن كەزدەسۋ، پوەزيا كەشتەرى... مىنبەرگە كەزەك-كەزەك شىعىپ، كوزدەرى ۇشقىن اتا، قولدارىن سەرمەي، جالىنداپ، ارىنداپ جىر وقىعان ستۋدەنت – اقىندار. قانداي اسقاقتىق، جانىڭدى ارباعان نەتكەن قۇدىرەت! وسىناۋ ءبىر عانا ءسات ءۇشىن-اق ءومىرىڭدى قيۋعا بولادى-اۋ. ءار قايسىسى ءبىر-ءبىر پۋشكيندەي اۋىزدارىنان شۋماق-شۋماق جىر بۇرقىراپ، كەۋ-كەۋ دابىرلاسىپ تاراپ بارا جاتقان جۇرتتىڭ سوڭىنان قىزىعا قاراپ، كۇرسىنىپ قالا بەرەمىن. ۇيىرىنەن اداسقان جەتىم قۇلىنداي شۇرقىراعان جۇرەگىم قۇلازىپ، مەڭ-زەڭ كۇيدە قانشا تۇراتىنىم بەلگىسىز، ءبىر ۋاقىتتا جىم-جىرت، جاڭاعى دۋماننىڭ جاڭعىرىعى دا جوق ءولى كوشەمەن جاتاقحاناعا قاراي ءىلبي باسىپ كەلە جاتقانىمدى بىلەمىن. وقۋلىقتىڭ بەتىن اشقىم كەلمەيدى. قالامساپتى قاجالاپ، تەرەزەدەن ۇڭىلگەن كۇزگى اسپاننىڭ توسىندەگى اقشا بۇلت، قيقۋلاعان قۇستارعا قيالىممەن ىلەسىپ، جىر الەمىندە قالىقتاپ جۇرەمىن. اقىرى "لەنينشىل جاستا" جارق ەتىپ ءبىر توپ ولەڭىم شىققان كۇنى: ء"بىتتى، تۇيمەش، اقىن بولدىڭ دەگەن وسى!" دەپ، بەلورتاسىنان اشىلعان "كاپيتالدىڭ" بەتىن سارت ەتكىزىپ جاپتىم.ءتىپتى قىزىل كوز شالدىڭ سۇسى دا بەتىمنەن قايتارا المادى بۇل جولى. ءسويتىپ ەكىنشى كۋرستى تامامداسىمەن جۋرفاكقا قايتادان ەمتيحان تاپسىرعانمىن. بىراق تاۋفيحپەن ودان كەيىن دە ارا-قاتىناسىمىز ۇزىلگەن جوق، ءجيى كەزدەسىپ تۇردىق. قانشاما ارالاس-قۇرالاس جۇرسەك تە ونىڭ قالامعا اۋەستىگىن بايقاعان ەمەسپىن. اياقاستىنان قالاي «جورعا» شىققانىن ءوزى تاپتىشتەپ جازىپتى عوي. بىرەۋ ايتسا، سەنبەيتىن وقيعا، بىراق ناق سولاي بولعانى راس. از جىلدىڭ ىشىندە ءوندىرتىپ كوپ دۇنيە جازدى. ويى باتىل، كوزى كورەگەن. زامانىنان وزىپ تۋعان ءسوزدىڭ جولى اۋىر، توسقاۋىلى كوپ، ءالباتتا. باسى سەرگەلدەڭگە ءتۇسىپ، اقىرى وسىنداي كۇيگە ۇشىراعانى وكىنىشتى-اق. كەزىندە قىراعى مەكەمەلەردەن تىقىر تايانعاندا، جوعالىپ كەتپەسىن دەگەن ساقتىقپەن التى روماننىڭ ءبىر-ءبىر داناسىن ماعان تابىستاپ ەدى. پەندەشىلىكپەن قىزىعىپ كەتىپ، ءبىر رومانىنىڭ جەلىسى بويىنشا وزىمشە تۇرلەندىرىپ شىعارما جازعانىمدى دا جاسىرماي ايتا كەتەيىن. ول ءۇشىن ەكەۋمىزدىڭ ءتۇس شايىسقان كەزىمىز دە بولدى. قالاي بولعاندا دا ول دۇنيەلەردى رەتى كەلگەندە باس-كوز بوپ جارياعا شىعارۋدى مويىنداعى مىندەت سانايمىن.

                                            ححح

   ەرتەڭىندە جەرلەۋ بيۋروسىنا بارىپ، قاي زيراتقا قويىلعانىن انىقتاپ ءبىلدىم. بورالداي جاقتاعى ارتىندا ىزدەۋشىسى جوق نە اتى-ءجونى بەلگىسىز مايىتتەردى قوياتىن جالپىلاما مولاعا جەرلەنىپتى. ەرىنى كوگىستەنگەن، ارىق، قارا-شۇبار ايەل تىلدەي قاعازعا «ح – 729» دەپ جازىپ، قولىما ۇستاتتى:

   – وسى نومەرمەن جەرلەنگەن.

   كوپ ىزدەپ اۋرەلەنگەم جوق. تەز تاۋىپ الدىم. قالالىق زيراتتىڭ تەرىسكەيىندەگى ۇزىن قىراتتىڭ ءبىر بەتكەيى تۇگەلدەي تىكەنەك سىممەن قورشالىپتى. قاتار تۇزەپ جىپىرلاعان قالىڭ تومپەشىك. ەسكىلەرىنىڭ توپىراعى شوگىپ، ءشوپ ءوسىپ، باسىنا شانشىلعان تاقتايشاداعى جازۋلار ءوشىپ كەتكەن. داربازادان كىرگەن سوڭ، كوشە-كوشە بوپ وڭدى-سولدى اندىزداعان جولداردىڭ قايسىسىنا تۇسەرىمدى بىلمەي بوگەلە بەرگەم. كەنەت الدەقايدان ءىشىن تارتىپ يت ۇلىعاندا، سەلك ەتىپ ءىشى-باۋىرىم قالتىراپ كەتكەندەي بولدى. وكسىپ جىلاعان ادامداي زارلى ءۇن. ارا-اراسىندا ءۇزىلىپ كەتىپ، قايتادان تۇنشىعا وكسيدى. نومەر بويىنشا قابىرلەردى قۋالاي ىشكەرلەگەن سايىن ۇلىعان داۋىس ايقىندالا ءتۇستى. شەتكى قاتارداعى تومپەشىكتەردىڭ ءبىرىنىڭ ۇستىندە ەتپەتتەگەن سارى ءيتتى تاني كەتتىم. گەليا! كۇتپەگەن كورىنىستەن جۇرەگىم سولق ەتىپ ارى قاراي اتتاي الماي تۇرىپ قالدىم. الدىڭعى ەكى سيراعى جايىلا تاربيىپ، توپىراعى توبارسي باستاعان قابىردى قۇشاقتاپ جاتىر. كوزى جۇمۋلى. اندا-ساندا تۇمسىعىن كوتەرىپ، جاراسى جانىنا باتىپ شىداتپاي بارا جاتقانداي قاڭق-قاڭق ەتىپ الاسۇرا ۇليدى. مەن تاۋفيحتىڭ ولگەنىن شىن جۇرەگىممەن ەندى تۇسىنگەندەي، كوكىرەگىم استان-كەستەن اۋدارىلىپ ءتۇستى. تاياپ كەلىپ:

   – گەليا... گەليا! – دەدىم داۋىسىم قالتىراپ. گەليا كوزىن اشىپ ماعان قارادى. قاراعانمەن كورمەي مە، الدە سەن كىمسىڭ دەپ تۇر ما، سەلت ەتپەي مەڭىرەيگەن كوزدەر. كوز ەمەس، جارىسا مولتىلدەپ، ۇزدىكسىز تامشىلاپ جاتقان قوس قاينار سەكىلدى. مەن ءيتتىڭ جىلاعانىن ءبىرىنشى رەت كوردىم. كوڭىلىم تولقىپ، قوسىلا جىلاعىم كەلدى. موينىنان قۇشاقتاپ، باسىنان سيپادىم. شاعىنعانداي زارلى وكسىكپەن ىشقىنىپ ودان سايىن ۇلىدى. مارقۇمنىڭ ارتىنداعى بالا-شاعا، جاقىن تۋىستارى دا ءدال وسىلاي جۇرەگى ەزىلىپ زارلاماعان شىعار-اۋ! ورىستىڭ: «ۆەرنىي كاك سوباكا» دەگەن ءسوزىنىڭ ءمانىن ەندى تۇسىنگەندەي بولدىم. ورىس تا ۇلى جۇرت قوي، بىردەڭەنى بىلگەن سوڭ ايتادى دا. كۇن اڭقا كەپتىرگەن ىستىق. گەليانى شىنداپ ايادىم. بۇلاي جاتا بەرسە، شولدەپ ولەدى عوي. بىراق قانشا اۋرەلەنسەم دە سوڭىمنان ەرمەي قويدى. شاقىرعانعا ەرمەگەن سوڭ، موينىنا بەلبەۋىمدى ساپ جەتەلەپ ەم، شەگىنشەكتەپ تۇرىپ الدى. امالسىز قويا بەردىم. تالتىرەكتەپ بارىپ ورنىنا قايتا جاتتى. امالىم تاۋسىلعان سوڭ ماشينامەن بارىپ، تاسجول بويىنداعى كوپ دۇڭگىرشەك-دۇكەندەردىڭ بىرىنەن ەكى كيلو شۇجىق، ءبىر تاۋىق،  بەس ليترلىك «تاسسايدىڭ» ەكى قۇمىراسىن الدىم. گەليا تاماققا قارامادى. پلاستيك قۇمىرانىڭ ءبۇيىرىن تۇمسىعى سياتىنداي دوڭگەلەتىپ تەسىپ، الدىنا قويىپ ەدىم، ءبۇيىرى قابىسىپ ابدەن شولدەگەن ەكەن، تىلىمەن سىلپىلداتىپ ءبىراز ءىشتى. ءموليىپ بەتىمە قارادى. ءۇنسىز العىسىن ايتىپ تۇرعانداي. قايتادان ورنىنا جاتىپ، العا سوزعان اياقتارىنىڭ ۇستىنە باسىن سالدى. تاعى دا ەرە مە دەگەن دامەمەن: «جۇرە عوي، كۇشىگىم... كا، كا، گەليا!» دەپ قانشا شاقىرسام دا سەلت ەتپەدى.

   ەرتەڭ كەلىپ، ءبىر امالىن تاۋىپ الىپ كەتەرمىن دەپ ويلاعانمىن. بىراق ەرتەڭىندە قولىم تيمەدى. ءبىر كۇن جينالىس دەپ، ءبىر كۇن ماشينانىڭ مايى اعىپ، كۇيبىڭ تىرلىكتىڭ بىتپەيتىن سارساڭىمەن ءجۇرىپ، ءۇشىنشى كۇنى كەلگەنمىن. بەيىت باسى جىم-جىرت. ۇلىعان دىبىس ەستىلمەيدى. ءبىر جاققا كەتىپ قالدى ما ەكەن، الدە ۇلۋعا شاماسى كەلمەي ابدەن السىرەپ ءۇنسىز جاتىر ما؟  ءيا، كۇن جارىقتىق تا  اپتا بويى كوك ءجۇزىن كىر شالماي شاقىرايىپ شىجىپ تۇر-اۋ! كوڭىلىمە الاڭ ەنىپ، اسىعىس باسىپ تانىس جەرگە جاقىنداي بەرگەندە كىلت توقتادىم. تومپەشىكتىڭ ۇستىندە سارى قۇيرىق شانشىلىپ تۇر. گەليا قابىردىڭ ءبۇيىرىن ۇڭگىپ، بۇكىل دەنەسىمەن كىرىپ كەتىپتى.

   – گەليا، گەليا! – دەدىم دىبىستاپ. – بەرى شىق!

گەليا قوزعالمادى. قۇيرىعىنان قوس قولداپ ۇستاپ تارتىپ قالىپ ەدىم، قىل تۇبىنەن ءۇزىلىپ كەتتى ەتىمەن قوسا سىدىرىلىپ. كۇلىمسى، ءشىرىندى ءيىس مۇڭك ەتىپ قولقا قاپتى. «ە، ءيتتى دە يەسىمەن قينا دەگەن وسى ەكەن-اۋ!» كوڭىلىم تولقىپ، ءۇنسىز قۇمىعىپ تۇرىپ قالدىم. ءبىرازدان سوڭ قابىردىڭ ەتەگىندەگى شاشىلعان توپىراقتى ۋىسىممەن كۇرەپ، گەليانىڭ دەنەسىن جاپتىم. «يەڭمەن بىرگە جات، سىرتتانىم!..»

اينالاداعى تىربيىپ وسكەن قاراعاشتاردىڭ بىرىنەن ۇشىپ، بىرىنە قونىپ،  توپ قارعا قاناتتارى جالپىلداپ ءۇيىرىلىپ ءجۇر...

ءامين.  الماتى. 27. 02. 2016ج.

(سوڭى)

Abai.kz

 

 

 ­­