شالعاي ايماقتاردا شالاعايلىق كوپ بولادى ما دەيمىن. ارينە، مەن،وبلىس باسشىلىعى تاراپىنان كەتىپ جاتاتىن كەمشىلىكتەردى ايتىپ وتىرمىن. اكىم – مەملەكەت باسشىسى تاعايىنداعان مەنەدجەر. باستى مىندەتى – وزىنە جۇكتەلەگەن وبلىستاعى ەلدىڭ جاعدايىن جاساۋ. ءوزىنىڭ ەمەس، ەلدىڭ! ال، ەلدىڭ جاعدايىن جاساۋ ءۇشىن، الدىمەن ونى جۇمىسپەن قامتۋ كەرەك ەمەس پە؟ دامىعان مەملەكەتتەردە سولاي، بيلىكتەگىلەردىڭ جۇمىسىن قالاي ءتيىمدى اتقارعانى جۇمىسسىزدىقپەن قالاي كۇرەسكەنىنە بايلانىستى باعالانادى. بۇل قاعيدانى سول شەت ەلدەردە وقىپ كەلگەن جاس بۋىن اكىمدەر جاقسى تۇسىنسە كەرەك ەدى. الايدا، اۋىلعا قايتقان سوڭ،  اۋانى وزگەرە مە – كەشەگى «بولاشاقكەر»، بۇگىنگى اكىم – ء وزىمىزدىڭ «ىبىراي» بولىپ شىعا كەلەدى. العان ءبىلىمى قايدا؟ كورگەن ونەگەسى قايدا؟ الدە، «الاۋلايمەن»  وتكىزىپ الدى ما، وقۋ مەن توقۋعا جىبەرۋى كەرەك التىن ۋاقىتىن؟ ءبىزدىڭ بيۋدجەتتەن بولگەن اقشامىز «وسىلار بولاشاقتا ەلدى العا سۇيرەيدى» دەگەنگە سەنگەن ينۆەستيتسيامىز ەمەس پە ەدى؟ قاراپايىم قازاق مۇنداي دا ء«اي، نە ىستەيسىڭ، توقپاعى مىقتى ەمەس پە؟» دەي سالاتىن. جارايدى، توقپاق پا، نەمەسە قىزمەت ساتىسىمەن ورلەۋگە ىڭعايلى سوقپاق پا – ءبارىبىر، ايتەۋىر،  سەنىمدى قىزمەتكە الىنعان ەكەن – سەنىمدى اقتاۋ كەرەك ەمەس پە.

شالعاي ايماقتىڭ ءبىرى – باتىس قازاقستان وبلىسى. وسى وبلىستا سوڭعى توعىز اي ىشىندە ون جەتى مىڭ ادام جۇمىسسىز قالعان. بۇل رەسمي اقپارات. مەنىڭشە، وبلىس اكىمى اتقارىپ جاتقان جۇمىس ناتيجەسى وسى كورسەتكىشپەن ايقىندالسا كەرەك. كەيبىر سوزگە سەنسەك، كەلەشەگى بار دەپ، سەنىم ارتىلعان وبلىستىڭ جاس اكىمى، ءوڭىردىڭ پروبلەمالارىن وندىرە الماي، ەندى، «تاعىنان تايۋى» كەرەكتەردىڭ قاتارىندا كورىنەدى. مۇمكىن. الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشە الماعان باسشى كىم ءۇشىن دە «سۇيكىمسىز بالاعا» اينالارى حاق قوي. جۇمىسسىزدىقپەن كۇرەستىڭ باستى شارتى – جەكە كاسىپكەرلىكتى قولداۋ. ونى پرەزيدەنت تە ىلعي ايتىپ، اكىمدەرگە تاپسىرۋدان جالىققان ەمەس. ال، وبلىستاعى شاعىن كاسىپكەرلىك  تۋرالى مالىمەت الۋ دا مۇمكىن بولمادى. اكىمدىكتىڭ سايتىنا كىرسەڭىز، ونداعى اقپارات تەك 2013-ءشى جىلدان بەرى  جاڭارتىلماعان. سوندا، سول ۋاقىتتان بەرى ەشبىر دە جۇمىس ىستەلمەگەن بە؟ القىمنان الىپ كەلە جاتقان جۇمىسسىزدىقتىڭ نەگىزگى سەبەبى وسىندا جاتقان جوق پا؟ تابيعي رەسۋرستارعا باي بۇل ءوڭىردى جايلاعان ەل دە جاسامپاز، ءبىلىمدى دە بىلىكتى ماماندارى بار، نە نارسەنى بولسا دا دوڭگەلەتىپ اكەتەر شامالارى بار،  ەڭبەكقور جۇرت. ايتسە دە، باتىس وبلىس كوشتىڭ سوڭىنا بايلانىپ قالعانداي، «سىلتي» باسىپ، ارتتا كەلەدى. مۇنداي «مۇگەدەكتىكتى»  تۋدىرىپ وتىرعان كىم؟

مۇگەدەك دەمەكشى. وبلىستا مىڭ ءۇش جۇزگە جۋىق مۇگەدەكتەر بار. ونىڭ 124-ءى ءجاسوسپىرىم، بالالار. بۇلاردىڭ باسىنداعى ماسەلە دە قيىن-قىستاۋ. ولاردىڭ ءجۇرىپ، تۇرۋىنا كەدەرگى كوپ، كورەر كومەگى شامالى. بۇلارعا بيۋدجەتتىڭ «بۇيرەگى» بۇرا بەرمەيتىن كورىنەدى – ماسەلەگە جاۋاپتى شەندى قارجى از بولىنەدى دەپ، جالتارادى. ولاي بولسا، سالىق تولەۋشى قارجىسىنا جەكە باستى جارنامالاۋدى دوعارعان دۇرىس بولار. ۇنەمدەلگەن قوماقتى قارجىعا قانشاما اۆتوبۋستى، قانشاما باسپالداقتى  قايتا جابدىقتاپ شىعۋعا بولار ەدى.

ءبىر جاعىنان قاراساڭ، وبلىس باسشىلىعى الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى شەشۋدىڭ ورنىنا، ولاردى وزدەرى تۋدىراتىن سەكىلدى. ايتپەسە، وسى وڭىردەگى ەمبولات وزەنىنىڭ مۇناي قالدىقتارىنان بىلعانۋىن نەگە بالايمىز؟ سول ماڭداعى يانۆارتسەۆو اۋىلىنىڭ تۇرعىندارى بۇل وزەننەن مالدىڭ سۋ ىشپەي جاتقانىن ايتىپ، ارىزدانۋدا. مۇناي كومپانيالارى جەرگىلىكتى جۇرتتىڭ، ولار پايدالانىپ وتىرعان جەردىڭ تاعدىرىنا نەگە بۇلايشا  نەمقۇرايلى قارايدى؟ ولاردى قورعاپ شىعاتىن اكىم قايدا؟ ەكولوگيالىق قاتەرگە ۇشىراعان جەردى ەل تاستاپ كەتۋگە ءماجبۇر بولادى. مالسىز قالادى، جۇمىسسىزدار قاتارىن كوبەيتەدى. اكىمنىڭ ءوزى كۇرەسۋى كەرەك پروبلەماعا اينالادى. مىنە، ىسكە جوسپارسىز، ءجون-جوسىقسىز، جەرگىلىكتى ەرەكشەلىكتەردى، ەلدىڭ قاجەتىن ەسكەرمەي كىرىسكەندە، وسىنداي كەلەڭسىزدىكتەر كەزەك، كەزەگىمەن كەزدەسىپ جاتادى. شالاعايلىق دەگەن دە وسى بولار. الدە، «ەسەبىن تاپقان جىگىتكە»، ەلدىڭ  ءجايى ءسوز بولماي قالعان با؟..

ءشارىپحان قايسار

Abai.kz