قازىرگى تاڭدا اقش-تا تۇراتىن وزبەك وپپوزيتسياسىنىڭ بەلسەندىسى، «بيردامليك» («ىنتىماق») حالىقتىق-دەموكراتيالىق قوزعالىسىنىڭ كوشباسشىسى ءباھودىر چوريەۆپەن سۇحبات.

– ءباھودىر حاسانۇلى، 2004 جىلدىڭ 10 ساۋىرىندە ءوز جۇمىسىن باستاعان «بيردامليك» حالىقتىق-دەموكراتيالىق قوزعالىسى وزبەكستاندا عانا ەمەس، سونىمەن قاتار الىس-جاقىن شەت ەلدەردە دە تانىمال قوزعالىسقا اينالىپ ۇلگەردى. مۇنداي ابىرويعا وڭايلىقپەن جەتپەگەندەرىڭىزدى جۇمىستارىڭىزدان حاباردار ەل جاقسى بىلەدى. ايتىڭىزشى، قوزعالىستى قۇرعان كەزدە الدارىڭىزعا قانداي ماقسات قويعان ەدىڭىزدەر؟

– 2001 جىلدىڭ 2 قاڭتارىندا قاشقاداريا وبلىسى پروكۋراتۋراسى جاعىنان ادىلەتسىز شەشىم شىعارىلىپ، تەمىر تورعا توعىتىلعاننان كەيىن ءومىرىم استان-كەستەڭ بولدى. تەرگەۋ، سوت كەزەڭدەرى، قاماۋدا كورگەن قيىنشىلىقتارىم مەن كەيىنىرەك «كەش» اشىق اكتسيونەرلىك قوعامىنىڭ ماعان تيەسىلى 60,5% اكتسياسىن اكىمشىلىك، ءتىپتى مينيسترلىكتىڭ ارالاسۋى سەبەبىنەن جوعالتىپ الا جازداۋىم، وزبەكستانداعى سول كەزدەگى رەجيم مەنىڭ ويىمدى تۇبەگەيلى وزگەرتىپ، ەلدىڭ احۋالى ساياسي رەفورمالارعا مۇقتاج دەگەن شەشىمگە كەلۋىمە ىقپال ەتتى. 2003 جىلدان باستاپ پيكەت جانە ساياسي جينالىستارعا بەلسەندى قاتىسا باستادىم. سول جىلدارى وزبەكستانداعى وپپوزيتسيالىق ۇيىمدارمەن جانە ولاردىڭ بەلسەندى مۇشەلەرىمەن جاقىن تانىستىم. وپپوزيتسيا بار، بىراق كارىموۆ رەجيمىنە قارسى كۇشتى ستراتەگيا، ساياسي پلاتفورما كەرەك دەگەن قورىتىندىعا كەلدىم. بۇل كەزەڭ ىشىندە وپپوزيتسياداعى بىردە-ءبىر كوماندا مەنى وزدەرىنە تارتا العان جوق. مەنى «كۇش كورسەتپەۋ» ستارتەگياسى قاتتى قىزىقتىرعان بولاتىن. سوندىقتان 2004 جىلدىڭ 10 ساۋىرىندە كۇش كورسەتپەي كۇرەسەتىن «بيردامليك» قوزعالىسىنىڭ نەگىزىن قالادىم. كەيىنىرەك ءبىز «بيردامليك» حالىقتىق-دەموكراتيالىق قوزعالىسىنا اينالدىق.

ساياسي جۇمىستاردى باستاعان كەزدە مەن ساياسي مۇددە كوزدەگەن جوقپىن. تەك ءبىر عانا ماقساتتى العا قويدىم. ول – وزبەك وپپوزيتسياسىنا جەتىسپەي تۇرعان ءارى وعان مۇقتاج ساياسي پلاتفورمانى قۇرۋ جانە وپپوزيتسيانى وسى پلاتفورماعا شاقىرۋ بولعان ەدى. وكىنىشكە وراي، ءبىزدىڭ وزبەك وپپوزيتسياسى مەنىڭ بۇل نيەتىمدى جاقسى ۇقپادى. ولار مەنىڭ ساياسي ءىس-ارەكەتتەرىمدى تەرىسكە شىعارۋمەن بولدى، ءتىپتى كەيبىرەۋلەرى «بيردامليك» قوزعالىسىن بيلىك قۇرىپ بەرگەن دەگەن وتىرىك اقپاراتتار تاراتتى. ەڭ وكىنىشتىسى، سول جىلدارى بىزگە ءبىر جاعىنان بيلىك زورلىق-زومبىلىق جاساپ كەلگەن بولسا، ەكىنشى جاعىنان «ەرك»، «بيرليك» پارتيالارىنىڭ جەتەكشىلەرى جانە ولاردى قولداۋشىلار كوپ كەدەرگى جاسادى. ۋاقىت وتە كەلە كىمنىڭ كىم ەكەنى ايقىندالدى.

– كوپشىلىك «بيردامليك» حدق-نىڭ ءوز كۇشى، تاجىريبەسى جانە بىلىمىنە سۇيەنىپ، پرەزيدەنت يسلام كارىموۆتىڭ رەجيمىنە قارسى كۇرەسىپ كەلگەنىن بىلەدى. بۇگىن ءسىز بەن ءبىزدىڭ ارامىزدا كارىموۆ جوق. پرەزيدەنتتىڭ دۇنيە سالۋى وزبەكستاندا ساياسي جاعدايدى تۇبەگەيلى وزگەرتىپ جىبەردى. بۇل فاكتور ساياسي مۇددەلەرىڭىزگە ىقپال ەتكەن جوق پا، ياعني كەلەشەكتە وزبەكستاندا بولاتىن پرەزيدەنت سايلاۋىنا قاتىسۋعا بايلانىستى پىكىرىڭىزدى وزگەرتىپ جىبەرمەدى مە?

– ءبىز، ارينە، كەلەشەكتە پرەزيدەنت سايلاۋىنا قاتىسۋعا تىرىسامىز. كارىموۆتىڭ كەنەتتەن دۇنيە سالۋى ءبىز ءۇشىن دە كۇتپەگەن جايت بولدى. الايدا سوعان قاراماستان ءبىزدىڭ ۇيىم ءوزىنىڭ يدەياسى جانە ماقساتتارىنا ساي جۇمىس ىستەپ كەلەدى. بۇگىنگى تاڭدا ءبىز – وزبەك وپپوزيتسياسى ىشىندەگى ەڭ كۇشتى جانە جاقسى ۇيىمداستىرۋشى رەتىندە جۇمىسىن جۇيەلى جولعا قويعان قوزعالىسپىز. پارتياعا اينالۋعا ايتارلىقتاي دايىن تۇرمىز. دەمەۋشى تاپساق، ءبىز، ارينە، سايلاۋعا قاتىسامىز. قازىرگى بيلىكتىڭ ءبىزدى سايلاۋعا قاتىستىرماۋعا تىرىسۋى، جۇمىستارىمىزعا ۇلكەن توسقاۋىلدار قويۋى ءسوزسىز. ءبىز ءدال قازىر قارجى جاعىنان قىسىلىپ وتىرمىز. ەگەر ءبىز جاقىن ارادا وسى ماسەلەنى شەشە الساق، وندا الداعى سايلاۋعا بەلسەندە تۇردە اتسالىسامىز. ءوزىڭىز بىلەتىندەي، بارلىق نارسە قارجىعا تىرەلەدى!

– 2015 جىلعى پرەزيدەنت سايلاۋىندا شەت ەلدەردە تۇراتىن وپپوزيتسيا كوشباسشىلارى سايلاۋعا ءوز كانديداتتارىن ۇسىنۋعا شىنايى تىرىسقان ەدى. ولاردىڭ ىشىندە ءسىز دە بولدىڭىز. الايدا بيلىك سىزدەردىڭ پرەزيدەنت سايلاۋىنا قاتىسۋلارىڭىزعا قارسى بولعاننان سوڭ شەت ەلدە ۆيرتۋالدىق سايلاۋ كوميسسياسى قۇرىلدى جانە ءسىز 9 كانديدات اراسىنان جەڭىمپاز اتتانىپ، ۆيرتۋالدىق سايلاۋ كوميسسياسى جاعىنان وزبەكستان پرەزيدەنتى بولعانسىز. مەنىڭشە، ءسىزدىڭ ۆيرتۋالدىق سايلاۋدا جەڭىمپاز اتانۋىڭىزعا باسقا كانديداتتارمەن وتكىزگەن دەباتتارداعى تۇراقتى پوزيتسياڭىز جانە ساۋاتتى باعدارلاماڭىزدىڭ بولعانى سەپتىگىن تيگىزدى. سول كەزدەرى ديكتاتۋرا ورنىنا بۇقارالىق مەنشىك قۇرۋ، زاڭعا سۇيەنگەن، اشىق مەملەكەت قۇرۋ تۋرالى يدەيالارىڭىز، ماقتا مونوپولياسىن جويۋ مەن ىسكەرلىكتى وركەندەتۋگە توسقاۋىل بولىپ تۇرعان جاساندى فاكتورلارعا، كىشى جانە ورتا بيزنەستى كەڭىنەن قولداۋ جايلى ۇستانىمدارىڭىز كوپشىلىككە قاتتى ۇناعان بولاتىن. بۇل جولعى باعدارلاماڭىز تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز.

– بۇل باعدارلامامىز دا بۇرىنعىداي. الايدا بۇل جولى عىلىمي رەفورمالارعا نازار اۋدارۋدامىز. سونىمەن قوسا ساياسي جانە ەكونوميكالىق رەفورمالارعا دا كوڭىل ءبولىپ وتىرمىز. ءبىز وزبەكستان ەلىنىڭ ۇلتتىق مەنشىككە نەگىزدەلگەن دەموكراتيالىق مەملەكەت بولعانىن قالايمىز!

– ءباھودىر حاسانۇلى، تىكە سۇراق قويسام دەيمىن. ەگەر ەلدە سايلاۋ ادىلەتتى ءوتىپ جانە ونىڭ ناتيجەسىندە «بيردامليك» حدق بيلىك باسىنا كەلسە، وزبەكستاننىڭ ىشكى جانە سىرتقى ساياساتىندا قانداي وزگەرىستەر بولادى؟

– ءبىز ءوزىمىزدىڭ باعدارلامامىز بەن جوسپارىمىزداعى بارلىق بولىمدەردى ورىنداۋعا تىرىسامىز. مۇنىڭ ناتيجەسىندە وزبەكستان دامۋشى ەلدەر قاتارىنا كىرەدى. عىلىم، مەديتسينا، مادەنيەت سالالارىندا تۇبەگەيلى رەفورمالار جاسالىپ، جاعداي جاقسى جاققا قاراي وزگەرە باستايدى. الەۋمەتتىك قورعاۋ ساياساتى جۇزەگە اسادى. ەكونوميكا دامۋ جولىنا تۇسەدى. كورشى ەلدەرمەن ەكونوميكالىق ينتەگراتسيا جاسايمىز. وزبەكستان الەم نارىعىنا ءوزىنىڭ بەت ايناسىمەن (برەند) كىرىپ، وندا ءوزىنىڭ بىرەگەي ورنىن تابادى. ەلگە ۆاليۋتانىڭ كىرۋى ارتادى. مەملەكەتتەگى ماقتا مونوپولياسىنا تىيىم سالىنادى. بارلىق جەرلەر جەكەمەنشىكتەرگە بەرىلەدى. ۆاليۋتا قارا بازارىنىڭ تامىرىنا بالتا شابىلادى. ەلدە جۇمىسسىزدىقتى جويۋ جوبالارى قاراستىرىلادى. جەمقورسىز مەملەكەت قۇرۋ باستى قاعيداعا اينالادى. ەلدە دەموكراتيالىق قۇندىلىقتارعا باسا نازار اۋدارىلىپ، ءباسپاسوز، ءسوز بوستاندىعى، وتانداستارىمىزدىڭ قۇقىعى قورعالىپ، تاڭداۋ ەركىندىگى ارتادى.

– ورتالىق ازيا وڭىرىندە ورنالاسقان ەلدەر مەن حالىقتاردىڭ ەڭ ۇلكەن ماسەلەسى نە؟

– مەنىڭشە، ەڭ ۇلكەن قيىندىق – ەل باسقارۋداعى توتاليتاريزم. ەگەر ايماق ەلدەرى جوعارى دەموكراتيالىق پلاتفورماعا ءوتىپ، توتاليتاريزمنەن باس تارتپاسا، ولاردىڭ دامۋ جولىنا ءتۇسۋى ەكىتالاي.

سۇحباتتاسقان رۋزيباي ءاءزىمي

Abai.kz